Postać trzymająca meteoryt Hraschina (MHN Wiedeń)

Hraschina meteorite (© NHM Wien, A. Schumacher; źródło: NHM Wien)

26 maja 2021 roku, „kamień założycielski” Wiedeńskiej Kolekcji Meteorów, meteoryt z Hrašćiny, obchodził swoje 270-lecie

26 maja 1751 roku o godzinie 18:00 nad Hrašćiną, miejscowością niedaleko dzisiejszej stolicy Chorwacji, Zagrzebia, stała się widoczna kula ognista. Usłyszano odgłos wybuchu. Jasny meteor był widoczny z odległości do 100 km. Odzyskano dwa żelazne kawałki, jeden ważący 39,8 kg i mniejszy ważący 9 kg. Mimo licznych świadków i wielu relacji o „kamieniach spadających z nieba”, większość uczonych odmówiła uwierzenia w pozaziemskie pochodzenie meteorytów.

Choć kosmiczne pochodzenie meteorytów nie mogło być jeszcze naukowo udowodnione w tamtym czasie, cesarz Franz I Stephan zażądał raportu na temat tego wydarzenia od konsorcjum biskupiego w Zagrzebiu i kazał dostarczyć kawałek żelaza na dwór wiedeński. Większy kawałek początkowo trafił do cesarskiej skarbca, a następnie w 1778 roku został przeniesiony do cesarskiej kolekcji przyrodniczej. Zbieranie meteorytów trwało intensywnie. Kiedy w 1889 roku otwarto Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, kolekcja ta była uważana za nie tylko najstarszą, ale i najbardziej rozległą na świecie.

„To z pewnością była przyczyna, dla której kamień założycielski nie tylko otrzymał specjalne miejsce w Sali Meteorów, ale także został uwieczniony w artystycznym programie muzeum” – mówi dyrektor generalna i dyrektorka naukowa NHM Wiedeń, dr Katrin Vohland.

„Ze względu na jego znaczenie dla historii kolekcji, meteoryt z Hrašćiny znalazł również swoje miejsce w Gesamtkunstwerk, a tym samym w programie wystroju muzeum” – potwierdza historyk sztuki i ekspertka w zakresie architektury, dr Stephanie Jovanovic-Kruspel z NHM Wiedeń. „W sumie 20 figur stiukowych w Sali IV (Sali Kamieni Szlachetnych) autorstwa austriackiego rzeźbiarza Rudolfa Weyra (1847-1914) miało przedstawiać 'duchy gór'. Flankowane przez postacie reprezentujące metale i noszące alchemiczne symbole planetarne, stoi tam młodzieniec w koronie z gwiazd. Trzyma w rękach model meteorytu z Hrašćiny” – mówi Jovanovic-Kruspel.

Installation with Florian Raditsch (© NHM Wien, A. Schumacher)

Z okazji 270. rocznicy spektakularnego upadku, w Sali Meteorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu zaprezentowane zostaną dwa rysunki historyczne, oryginalne prace z roku 1751, oraz duży rysunek węglem przedstawiający meteoryt z Hrašćiny autorstwa artysty Floriana Raditscha (*1987 w Kalifornii). W tej tymczasowej instalacji, która będzie wystawiona do 5 lipca 2021 roku, kurator kolekcji meteorytów, dr Ludovic Ferrière, przygotował historyczne ilustracje i opisy jasnego meteoru oraz ślad dymu, który pozostał po nim, widziany z wioski Szigetvár (południowe Węgry). Równolegle, w wirtuozowskiej sieci linii, Florian Raditsch bada w swoim rysunku węglem kształt i charakterystyczne cechy powierzchni znanego meteorytu z Hrašćiny. Meteoryt jest powiększony wielokrotnie w stosunku do swojej rzeczywistej wielkości, aby podkreślić jego znaczenie.

„Meteoryt z Hrašćiny jest nie tylko ogromnie ważny dla nauki i historii, ale także obiektem głębokiego piękna – jest to forma o wielkiej poetyckości, z pewnością jedna z najbardziej ikonicznych prób w kolekcji NHM” – mówi Florian Raditsch.

„Meteoryt z Hrašćiny jest znany nie tylko dlatego, że należy do najstarszych udokumentowanych upadków meteorytów, ale także dlatego, że Alois von Widmanstätten po raz pierwszy zaobserwował na fragmencie tego meteorytu figury kryształów niklowo-żelaznych, które później nazwano jego imieniem – tzw. wzory Widmanstättena” – mówi Ludovic Ferrière.

Ostatnio meteoryt z Hrašćiny został uchwycony w technologii 3D i jest dostępny do zwiedzania na całym świecie na sketchfab.com. Można tam zobaczyć także niektóre szczegóły, które nie są łatwe do dostrzeżenia na oryginalnym okazie, takie jak struktury Widmanstättena.

W sali 5 NHM Wiedeń znajduje się największa na świecie wystawa meteorytów – około 1100 meteorytów, w tym 650 różnych, z 300 upadkami i 350 znaleziskami. Kolekcja jest nieustannie rozbudowywana o próbki z bieżących przypadków meteorytów, „ponieważ ważne jest, aby zachować takie cenne obiekty w zbiorach muzealnych, dla nauki i przyszłych pokoleń” – mówi kurator kolekcji.