O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Mało znany spadek. W lipcu lub sierpniu 1937 roku obserwowano w Rumunii jasny bolid, któremu towarzyszyły trzy eksplozje. W okolicy miejscowości Tauti spadł 20 kilogramowy okaz, a 6 km dalej na południe, w miejscu o nazwie Gura Suvelului spadły jeszcze dwa okazy o wagach po około 0,5 kg. W Meteoritical Bulletin Database (MBD) jest tylko krótka, intrygująca informacja (Grady 2000):

After three explosions and a bright bolide, a 20 kg stone fell at Tauti and two other stones of about 0.5 kg each fell at Gura Suvelului, about 6 km south of Tauti.

Nie ma w katalogach meteorytowych jednomyślności o jaką miejscowość Tauti chodzi. W katalogu Grady (2000) wskazana jest miejscowość Tăuţi, Cluj (węg. Kolozstótfalu), natomiast katalog meteorytów muzeum w Budapeszcie (oraz Lüttge-Pop et al. 2013) wskazuje miejscowość Tăuţ, Bihor (węg. Feketetót)^[3]! W katalogu Grady podano poprawnie „Tauti, Oradea, Romania”, ale już zawarte tam współrzędne wskazują na miejscowość w okręgu Cluj. Ta druga z miejscowości – Tăuţ, Bihor, leży bliżej miasta Oradea (jest jeszcze trzecia miejscowość → patrz dalej). Zamieszanie z lokalizacją jest (było) zatem duże i pełne błędów.

W publikacji Lüttge-Pop et al. (2013) podano poprawne współrzędne: 46°17'N, 21°55'E.^[2]

Savu (1959), który kompleksowo opracował ten spadek, na mapie zamieszczonej w swojej publikacji jednoznacznie wskazuje na miejscowość Tăuţi (Tauţ, Arad) na południe od miasta Silindia w okręgu Arad!

Artykuł Savu (1959) nie jest dostępny w internecie, ale udało się Redakcji portalu dotrzeć do jego kopii.^[5]

(…) Meteoritul a rămas necunoscut pină acum. El a fost păstrat la familia Lajos, care l-a recoltat la căderea lui și a impărţit apoi la diferiţi cunoscuţi, o mare parte din bucăţile găsite. (…)

źródło: (s. 274)

Czyli: Prawdopodobnie to Savu odszukał meteoryt (świadków spadku i znalazców okazów) i pierwszy opublikował o nim informacje? Okaz meteorytu (prawdopodobnie masa główna) znajdował się w posiadaniu rodziny Lajos, która zebrała go po spadku. Większość znalezionych fragmentów (?!) została przez nich rozdana pośród znajomych.

(…) Meteoritul căzut aci cintărea aproximativ 20 kg, iar craterul său, după spusele localnicilor, nu a fost mai adine de 0,50 m. Cind a fost dezgropat, s-au observat la el numeroase crăpături, după care, mai tirziu, s-a și desfăcut in mai multe bucăţi. Meteoritul prezenta un miros puternie de sulf, care s-a mentinut apoi destul de multă vreme.

In același timp, cind la nord de Tăuţi cădea meteoritul de 20 kg, la sud de această localitate, in punctual denumit Gura Suvelului, au căzut incă două bucăţi de meteorit pietros, a căror greutate cintărea in jur de 0,5 kg. Este probabil că ele reprezintă produsul uneia din exploziile auzite de localnici in timpul căderii meteoritului.

Cădera meteoritului a fost observată și de locuitorii din satele apropiate de localitatea Tăuţi. (…)

źródło: (s. 273)

Meteoryt o wadze ok. 20 kg spadł na północ od miejscowości (Tăuţi). Znaleziono go w kraterze o głębokości ok. 0,5 metra. Był mocno popękany i rozpadł się na kilka części. Meteoryt miał zapach siarki, który utrzymywał się długo. W tym samym czasie, na południe od miejscowości Tăuţi, w miejscu zwanym Gura Suvelului, spadły dwa kolejne okazy o wagach po ok. 0,5 kg. Spadkowi towarzyszyły eksplozje.

Dotarcie do publikacji Savu (1959) (i/lub odszukanie na mapach miejsca o nazwie Gura Suvelului) pozwoliło na precyzyjną identyfikację rzeczywistego miejsca spadku meteorytów. Meteoryt Tauti spadł w okolicy miejscowości Tauţ (Arad) (węg. Feltót). Współrzędne miejsca spadku meteorytu Tauti podawane w oficjalnych katalogach (Grady 2000, MBD) i w katalogu muzeum w Budapeszcie są błędne!

Spadek podobny do polskiego meteorytu Schellin (Skalin).

Kolekcje

Fragmenty meteorytu Tauti w kolekcjach (Koblitz MetBase):

Zbiór	waga okazów (Koblitz MetBase)	uwagi
Oradea, Nat. Sci. Mus.[6]	80,4 g	[min. weight]
Paris, Mus. d'Hist. Nat.	11,0 g
Cluj, Min. Mus. Univ.	specimen
main mass: probably in private hands

Pomimo, że meteoryt spadł niedawno, w kolekcjach instytucjonalnych zachowało się bardzo mało jego fragmentów!

Lokalizacja

Katalogi meteorytów wskazują na dwie różne miejscowości o nazwach „Tauti”: Tăut (Bihor) (węg. Feketetót) i Tăuţi (Cluj) (węg. Kolozstótfalu).

Jest jeszcze trzecia miejscowość, leżąca w okręgu Arad, Tauţ (Arad) (węg. Feltót). W rzeczywistości spadek miał miejsce w pobliżu tej trzeciej miejscowości – Tăuţi (Tauţ (Arad)) (w punkcie o współrzędnych 46°17'25"N, 21°54'51"E) (w kierunku miejscowości Nadăş (Nadaș)) (Savu 1959). Według Lüttge-Pop et al. (2013) współrzędne spadku to 46°17'N, 21°55'E.^[2]

Mapa rejonu spadku (Savu 1959, s. 278)^[7]
„Fig. 5. – Aria de răspindire a fragmentelor din meteoritul de la Tăuţi.”

Rejon rozprzestrzenienia fragmentów meteorytu.^[7]

Meteoryty spadły w pobliżu Tăuţi (Tauţ (Arad)) na południe od miasta Silindia.

Mapy

Historyczne mapy okolic Tauti

Mapa okolic miejscowości Táucz i Nadaş (oraz prawdopodobna lokalizacja miejsca Gura Suvelului). Mapa II. vojenské mapování - Františkovo (1836-1852; skala 1:28800) (źródło: Mapire)

Mapa okolic miejscowości Tauc i Nádas (oraz prawdopodobna lokalizacja miejsca Gura Suvelului). Mapa III. vojenské mapování - Františko-josefské (1876-1880; skala 1:28800) (źródło: Mapire)

Bibliografia

• Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000, (s. 485). ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• +Lüttge-Pop Dana, Răzvan Andrei A., Har Nicolae, (2013), Historical Romanian meteorites: emendations of official catalogue records, Studia UBB Geologia, 58(2), 2013, s. 41-45, (s. 42).^[8] Plik doi.

• +Miura Yasunori, Iancu Gabriel O., Iancu Gabriela, Yanai Keizo, Haramura Hiroshi, (1995), Reexamination of Mocs and Tauti chondritic meteorites: Classification with shock degree, Proc. NIPR Symp. Antarct. Meteorites, 8, 1995, s. 153-166. Plik aDs.

• Savu H., (1959), Meteoritul pietros de la Tăuţi (1937) (The stony meteorite from Tauti (1937)), Studii şi Cercetări de Geologie, 4, Ed. Acad. R.P.R., Bucureşti, 1959, s. 273-280.^[9] Plik PDF^[7], plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ^[5].

Przypisy

Zobacz również

• meteoryt Mocs
• meteoryt Schellin (Skalin)

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Tauti
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Tauti

• Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu (National Museum of Natural History in Paris; Paris, Mus. d'Hist. Nat.) – Muséum national d'Histoire naturelle  ●  Collection de météorites  ●  Saison – La saison Météorites  ●  Exposition – Météorites, entre ciel et terre  ●  [katalogi → Meunier (catalogues); katalog online]
• Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Babeș-Bolyai w Cluj-Napoca, Rumunia (Museum of Mineralogy, Babeș-Bolyai University, Cluj-Napoca; Cluj, Min. Mus. Univ.) – Muzeul de Mineralogie Universitatea Babeș-Bolyai din Cluj  ●  Colectia de meteoriti  ●  fotogaleria: Dan Uza  ●  [katalogi → Koch (1885); Bedelean (1979)]

• cluj.com – Muzeul de Mineralogie Cluj  ●  Descopera Clujul: SINGURA COLECTIE DE METEORITI DIN ROMANIA

• Wikipedia (RO) – Tăuţi, Cluj  ●  Tauţ, Arad  ●  Tăut, Bihor

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• Gura Suvelului, mapy