Krater Frombork

__NOTOC__
{{VerifyLevel|level=1}}
== Kratery! – jednak nie meteorytowe ==
[[Grafika:Frombork (crater panorama).jpg|240px|thumb|right|Widok na krater z&nbsp;dawnej dzwonnicy obok katedry. Krater jest na granicy pola i&nbsp;lasu, środek krateru na środku zdjęcia (fot.&nbsp;Andrzej S.&nbsp;Pilski)]]
Kratery na południe od Fromborka. Badania wykazały, że '''nie są to kratery meteorytowe'''.


Na dwa owalne obiekty na polach na południe od Fromborka pierwsza zwróciła uwagę [[Bibliografia/Korpikiewicz_Honorata|Honorata Korpikiewicz]] w&nbsp;połowie lat 70. XX&nbsp;wieku. Większy krater ma około 100&nbsp;metrów średnicy i&nbsp;głębokość dochodzącą do 24&nbsp;metrów ('''wielkości mocno zawyżone!''' patrz dalej) (jego północny wał został zaorany, natomiast na części południowej, gdzie znajduje się obserwatorium astronomiczne, rośnie las). Drugi mniejszy krater o&nbsp;średnicy 8×10&nbsp;metrów i&nbsp;głębokości do 2&nbsp;m znajduje się około 200&nbsp;m na północ od większego krateru na okolicznych polach.

Głównym argumentem świadczącym o meteorytowym pochodzeniu domniemanych kraterów były wyniki badań rozkładu pyłu meteorytowego wokół nich. Jego stężenie miało wielokrotnie przekraczać wartość średnią – informacja ta jednak '''nie znalazła potwierdzenia''' w&nbsp;wyniku kompleksowych badań prowadzonych na tym terenie w latach 1984-1995<ref>badaniami kierował [[Bibliografia/Kosiński_Janusz_Witold|Janusz Kosiński]]</ref>. Podobno znajdowano w&nbsp;otoczeniu kraterów fragmenty szkliw (impaktowych?), ale podczas badań nie zaobserwowano śladu zmian szokowych w&nbsp;podłożu. Budowa geologiczna utworów i&nbsp;ich otoczenia jednoznacznie wskazują na naturalne, polodowcowe pochodzenie zagłębień. Wielokrotne podejmowane na tym terenie poszukiwania meteorytów za pomocą wykrywaczy metalu nie dały rezultatów.<ref>Korpikiewicz (1988) pisze (informacja za&nbsp;Pokrzywnickim), że przed II&nbsp;wojną światową znaleziono na otaczających polach dwa odłamki meteorytu żelaznego o&nbsp;wadze 3,5&nbsp;kg</ref>

=== Może piorun? ===
[[Image:Frombork_(wapienie_paleozoiczne).jpg|thumb|right|240px|Pokryte szkliwem wapienie paleozoiczne<ref name="wapienie waginatowe"></ref> znajdowane na terenie dużego krateru (fot.&nbsp;Łukasz Karwowski)]]
(''Inf. prywatna'') Na przełomie wieków [[Bibliografia/Pilski Andrzej Sylwester|Andrzej S. Pilski]] przesłał do Sosnowca do [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|prof.&nbsp;Łukasza Karwowskiego]] kilka ciekawych kamieni zebranych z&nbsp;terenu krateru&nbsp;A. Były to wapienie paleozoiczne<ref name="wapienie waginatowe">były to wapienie waginatowe (ich odsłonięcia występują m.in. w&nbsp;północnej Estonii); ich nazwa pochodzi od skamieniałości skorup głowonoga ''Anthoceras vaginatum'', posiadał on wydłużone, proste skorupy z&nbsp;systemem komór, ich rozkwit przypadał na ordowik i&nbsp;sylur, wyginęły w&nbsp;końcu dewonu; współczesnym żyje podobny do nich ''Nautilus'', ale ma zwiniętą formę</ref> – kamienie przywleczone na ten obszar podczas zlodowacenia. Pokryte były one 3-4&nbsp;milimetrową warstwą mlecznego szkliwa, tak jakby ich powierzchnia była przetopiona. Profesor Karwowski wykluczył, że szkliwo to mogło powstać w&nbsp;wyniku działalności ludzkiej. Nie była to szlaka, ani też nie były to resztki wapiennej okładziny pieców.

Budowa i skład szkliwa wskazywał, że powstało ono w&nbsp;wyniku silnego, krótkotrwałego ogrzania powierzchni kamieni. Profesor Karwowski postawił hipotezę, że nastąpiło to w&nbsp;wyniku uderzenia pioruna. Zakładając, że było to bardzo rzadkie potężne wyładowanie, w&nbsp;jego wyniku mógł też powstać sam krater?!


Mapa {{Txt2Img|Frombork_(geoportal-LIDAR).jpg|numerycznego modelu terenu}} (DEM) wskazuje, że w&nbsp;miejscu krateru&nbsp;A znajduje się zagłębienie o&nbsp;niemal trzydziestometrowej średnicy, które można utożsamiać z&nbsp;domniemanym kraterem. '''Na modelu DEM i&nbsp;innych mapach topograficznych trudno dopatrzeć się 100-metrowego krateru!''' Również patrząc na {{Txt2Img|Frombork_(1684_(398)_Breunsberg_1935).jpg|stare mapy}} widać, że w&nbsp;okolicy znajduje się wiele małych jeziorek („oczek wodnych”).

<br clear="all"/>

== Lokalizacja ==

{{GEFrame-begin}}
{{GEMap
| htmlFileMap = wiki-Frombork.htm
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Frombork.kml
| lat = 54.3445
| lon = 19.68181
| zoom = 15
| type = hybrid
}}
{{GEIcon-ImpactCrater}}
(A) środek dużego krateru, (B) mały krater, <br>czerwona linia = 100&nbsp;metrów
{{GEFrame-end}}

Część wałów krateru A jest zniszczona, wcześniej znajdowała się tam żwirownia.

W południowej części krateru A znajduje się obecnie Obserwatorium Astronomiczne przy [[Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku|Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku]]. Obserwatorium położone jest na wzniesieniu, które na {{Txt2Img|Frombork_(1684_(398)_Breunsberg_1935).jpg|starych mapach}} nazywa się '''Kessel B[egr].''' i&nbsp;ma wysokość 46,5&nbsp;m&nbsp;n.p.m.


Krater (A) 54°20'36.6"N, 19°40'52.6"E,<br>krater (B) 54°20'43.0"N, 19°40'56.7"E
 
<br clear="all"/>

=== Mapy ===

<gallery caption="" widths="240px" heights="240px" perrow="3">
File:Frombork_(1684_(398)_Breunsberg_1935).jpg|'''Kratery A i&nbsp;B'''. Góra '''Kessel B[erg].''' Fragment arkusza 1684 (398) ''Breunsberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1935 roku (źródło:&nbsp;MAPSTER)
File:Frombork_(geoportal-LIDAR).jpg|Numeryczny model terenu (skaner LIDAR) (źródło: GeoPortal)
File:Frombork_(geoportal-ORTO).jpg|I odpowiadająca mu ortofotomapa (źródło: GeoPortal)
</gallery>


<gallery caption="" widths="240px" heights="240px" perrow="3">
File:Frombork_(topo).jpg|Mapa topograficzna rejonu kraterów (źródło: GeoPortal)
File:Frombork_(krater_A_topo).jpg|Krater A (źródło: Korpikiewicz 1980)
</gallery>

<br clear="all"/>

== Galerie ==

Współczesne obrazy lotnicze kraterów we Fromborku
<gallery caption="" widths="240px" heights="200px" perrow="2">
File:Frombork_krater_duzy.jpg|Krater duży A (czerwonym okręgiem zaznaczono wał krateru) (54°20'36.6"N, 19°40'52.6"E)
File:Frombork_krater_maly.jpg|Krater mały B (54°20'43.0"N, 19°40'56.7"E)
</gallery>
<gallery caption="" widths="240px" heights="110px" perrow="2">
File:Frombork_krater_duzy-Geoportal.jpg|Krater duży A (źródło: GeoPortal)
File:Frombork_krater_maly-Geoportal.jpg|Krater mały B (źródło: GeoPortal)
</gallery>


Obrazy lotnicze krateru A we Fromborku, wykonane na przełomie 1977/78&nbsp;r. (Korpikiewicz, ''Urania'' 1979) (opisy z publikacji; północ na górze zdjęć)
<gallery caption="" widths="240px" heights="230px" perrow="2">
File:Frombork_fot_1_(Urania_3_1979).jpg|Zdjęcie lotnicze krateru meteorytowego „Frombork”. Pierwsze – wykonane z&nbsp;wysokości 250&nbsp;m, przedstawia centralną część krateru z&nbsp;niewielkim „jeziorkiem”; zapewne miejsce spadku meteorytu<ref>opis z publikacji!</ref>
File:Frombork_fot_2_(Urania_3_1979).jpg|Drugie – wykonane z&nbsp;500&nbsp;m, obejmuje teren krateru przedstawiony również na planie ({{Txt2Img|Frombork_(krater_A_topo).jpg|str.&nbsp;75}}). Na zdjęciach widoczne korony i&nbsp;cienie drzew oraz ślady śniegu
</gallery>

<br clear="all"/>

== [[Bibliografia]] ==

* Bluszcz Andrzej, Pazdur Mieczysław, (1985), '''O wieku piasków z [[Krater Frombork|Fromborka]]''', ''Przegląd Geol.'', 33(8), 1985, s. 435-439. Plik {{Djvu|Frombork_(PGeol_8_1985).djvu|DjVu}}.

* Classen Johannes Robert, (1981), '''[[Krater Frombork|Frombork]], ein neuer Meteoritenkrater in der VR Polen?''', ''Die Sterne: Zeitschrift für alle Gebiete der Himmelskunde'', 57, s. 296-297. Plik {{!ADS|a=1981Stern..57..296C}}.

* Drążkowski Jacek, (2007), '''Piknik meteorytowy we [[Krater Frombork|fromborskim kraterze]]''', ''Urania-Postępy Astronomii'', 6, 2007, s. 267. Plik {{Link-PA|r=2007|n=6}}.

* Fedorowicz Stanisław, (1988), '''Wyniki datowań TL piasków z [[Krater Frombork|Fromborka]]''', ''Przegląd Geol.'', 36(3), 1988, s. 148-150. Plik {{Djvu|Frombork_(PGeol_3_1988).djvu|DjVu}}.

* Korpikiewicz Honorata, (1979), '''Raport o stanie badań [[Krater Frombork|krateru meteorytowego we Fromborku]]''', ''Urania'', 3, 1979, s. 74-79. Plik {{Link-Urania|r=1979|n=3}}.

* Korpikiewicz Honorata, (1979), '''[[Krater Frombork|Krater meteorytowy we Fromborku]]''', ''Wszechświat'', nr 1-2, 1979, s. 6-8. Plik [http://www.ptpk.org/archiwum/pdf_1979/wszechswiat_1979_001_002.pdf PDF].

* Korpikiewicz Honorata, (1980), '''New Polish [[Krater Frombork|Meteoritic Crater „Frombork”]]''', ''Meteoritics'', vol. 15(1), 1980, s. 63-67. Plik {{!doi|10.1111/j.1945-5100.1980.tb00173.x}}; plik {{!ADS|f=1980Metic..15...63K}}.

* Korpikiewicz Honorata, (1980), '''Nowy [[Krater Frombork|krater meteorytowy we Fromborku]]?''', ''Urania'', 3, 1980, s. 88-89. Plik {{Link-Urania|r=1980|n=3}}.

* Korpikiewicz Honorata, (1981), '''The distribution of meteoritic dust around the meteorite crater at [[Krater Frombork|Frombork]]''', ''The Astronomical Reports'', 5, 1981, s. 7-11.<ref>biuletyn ''The Astronomical Reports'' – dodatek naukowy do ''[[Urania-Postępy Astronomii/Artykuły|Uranii]]'', wydawany w&nbsp;latach 80. XX wieku przez PTMA</ref>

* Korpikiewicz Honorata, (1988), '''Spadające gwiazdy czyli rzecz o meteorach i meteorytach''', KAW, Poznań 1988. ISBN 83-03-02272-5.

* {{Kosiński (2006 PSM)}}

* Kosiński Janusz W., (2008), '''Czy we Fromborku jest [[Krater Frombork|krater meteorytowy]]?''', streszczenie referatu, V&nbsp;Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 20.

* Kosiński Janusz W., (2011), '''Czy we [[Krater Frombork|Fromborku]] jest krater meteorytowy?''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 2, 2011, s. 187 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik [http://www.ptmet.org.pl/old/ACTA/ASMP-v2-streszczenia.pdf PDF]; plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-5fccad0a-2990-4be9-b681-54cedd223e67}}.

* Kosiński Janusz W., (2017), '''Czy we [[Krater Frombork|Fromborku]] jest krater meteorytowy?''', ''Biuletyn Pracowni Planetologii i Meteorytyki'', 2, 2017, s. 4-19. Plik [http://ppim.edu.pl/opracowania/ PDF].

{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==

* Polski Serwis Meteorytów – artykuł: Kosinski Janusz W., ''[http://www.ptmet.org.pl/old/psm/historia.htm Działalność popularyzatorska i&nbsp;popularno-naukowa na polu meteorytyki w&nbsp;Polsce w&nbsp;latach 1975-2000]''
* Simkoz – [http://astro.ia.uz.zgora.pl/~simkoz/meteoryt/frombork.html Kratery meteorytowe we Fromborku?]
* [http://www.frombork.art.pl/Pol01.htm Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku] {{SeparatorBull}} [http://www.frombork.art.pl/Pol130obserwatorium.htm Obserwatorium Astronomiczne] na Żurawiej Górze
* geoportal.gov.pl – [http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/Default.aspx?crs=EPSG%3A2180&bbox=542837.0390625,719516.09375,545777.6640625,720837.96875&variant=ORTO kratery Frombork]

* {{Czajka MSMK}}

[[Category:Kratery i struktury impaktowe|Frombork]]