O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony, z następujących powodów:

• Wykonywanie tej operacji zostało ograniczone do użytkowników w grupie editor.
• Wyłączono możliwość edycji tej strony.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

__NOTOC__ {{VerifyLevel |level=0}} {{Friedland 1304/Wprowadzenie}} == Doniesienie o spadku deszczu meteorytów około 1304 roku w&nbsp;Strzelcach Krajeńskich == {{InfoboxMeteorite | grafika = Friedland_(Kroniki_Detmara).jpg | opis = Fragment ''Kroniki Detmara'' | nazwa = Friedland | klasa = Wątpliwy (''doubtful'') spadek | mbclass = doubtful | metbull = 10183 | lokalizacja = Friedland, Friedeland | położenie = nie zidentyfikowane | data = 1 października 1304&nbsp;r. | uwagi = kłopot z ustaleniem lokalizacji | typ = meteoryty kamienne (żelazne&nbsp;?)<ref name="black iron">w katalogu Grady (2000) jest „''black and hard as iron''”; średniowieczni kronikarze piszą „o&nbsp;czarnych i&nbsp;twardych jak żelazo kamieniach” spadłych z&nbsp;nieba</ref> | masa = kilka kamieni (?) | synonimy = w NHM Cat: '''Friedeburg''' }} W kronikach z&nbsp;początku XIV wieku pojawia się informacja o&nbsp;deszczu kamieni z&nbsp;nieba, która jest wymieniana niemal we wszystkich katalogach meteorytowych. Wydarzenie to miało miejsce w&nbsp;odległych czasach. Wydawać się może, że to już historia zamknięta i&nbsp;nie warta dalszych dociekań – powielany, suchy zapis w&nbsp;zestawieniach – '''Friedland, 1304'''. Jednak publikacja Jacka Brzustowicza z&nbsp;2001 roku „''Czy cystersi z&nbsp;Bierzwnika widzieli meteoryt?''” tchnęła w&nbsp;tę historię nowe życie (Brzustowicz 2001). Tytułowe pytanie stało się inspiracją do wielu nowych odkryć i&nbsp;hipotez. Nazwa '''Friedland''' nabrała nowego znaczenia. Teoria o&nbsp;spadku deszczu meteorytów pod Poznaniem w&nbsp;nie tak zamierzchłej przeszłości, około 700&nbsp;lat temu<ref>profesor [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|Łukasz Karwowski]] (mineralog, geochemik, badacz meteorytów z&nbsp;Uniwersytetu Śląskiego, WNoZ w&nbsp;Sosnowcu) znajdował wielokrotnie podczas badań okazów meteorytu [[Morasko]], zwęglone fragmenty drewna głęboko osadzone w&nbsp;ich zwietrzelinie. Ich ułożenie wskazywało, że zostały one „spalone” w&nbsp;pożarze wywołanym spadkiem meteorytu(?). Badanie wieku zwęglonych fragmentów metodą węgla ¹⁴C dało średni ich wiek około&nbsp;700 lat; ostatnie znaleziska podważają to datowanie; patrz → meteoryt [[Morasko]] – współczesne znaleziska</ref> (czyli ok. roku 1300), stała się prawdopodobna i&nbsp;atrakcyjna. Hipoteza Rainera Bartoschewitza (2001) mówiąca o&nbsp;tym, że meteoryty [[Tabarz]], [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]] i&nbsp;[[Morasko]] mogą pochodzić z&nbsp;tego samego spadku, dając najdłuższą ze znanych elips, zaowocowała z&nbsp;kolei hipotezą [[Bolid wielkopolski|„Bolidu wielkopolskiego”]]. Być może właśnie doniesienie „Friedland 1304” odnotowane w&nbsp;''Roczniku Kołbackim'', stanie się jednym z&nbsp;argumentów kwestionujących te hipotezy. __TOC__ == Friedland Friedeburg Friedeberg Vredeland Vredberch… Strzelce Krajeńskie == W katalogu meteorytów Grady (2000) pod datą 1304 jest zarejestrowany wątpliwy (''doubtful'') spadek meteorytów. Dnia '''1&nbsp;października 1304 roku w&nbsp;miejscowości ''Friedland''''' (''Friedeland'', ''Friedeburg'') spadł deszcz meteorytów żelaznych<ref name="black iron"></ref>. :{| {{Old sources |max-width=480px}} |'''Friedland'''<br> :Frankfurt, Germany<br> :Fall 1304, October 1<br> :Stone. Doubtful<br> :''Synonym(s):'' Friedeburg<br> :Several stones, black and hard as iron, are said to have fallen at a&nbsp;place given by the some authors as Friedland (Branderburg, 52°7'N, 14°15'E) and by some others as Friedeburg (on the Saale, 51°37'N, 11°45'E), E.F.F. Chladni (1819)<ref>Chladni (1819), s.&nbsp;78 i&nbsp;200-201</ref>. The evidence is not conclusive. |} Relacje z tego dramatycznego wydarzenia z&nbsp;początku XIV wieku, interpretowanego dziś jako opisy spadku deszczu meteorytów, znajdujemy w&nbsp;wielu historycznych źródłach. Przebieg zjawiska był zapewne obserwowany z&nbsp;wielu miejsc ówczesnej Europy, a&nbsp;jego skutki rozleglejszy zasięg. === Kiedy? === Panuje niestety spore zamieszanie dotyczące daty i&nbsp;miejsca tego zdarzenia. Nie ulega niemal wątpliwości, że było to (patrz → [[Friedland 1304/Źródła]]): :* '''1&nbsp;października''' (tzn. '''w&nbsp;dniu św. Remigiusza'''<ref name="św. Remigiusz">'''dzień świętego Remigiusza – 1&nbsp;października'''; Święty Remigiusz z&nbsp;Reims (437-533&nbsp;r.) – biskup w&nbsp;Reims. Na starość oślepł, Bóg przywrócił mu wzrok, wkrótce jednak zmarł. Ciało biskupa zostało pochowane w&nbsp;kościele w&nbsp;Reims. W&nbsp;roku 1049 papież Leon&nbsp;IX kanonizował biskupa i&nbsp;kazał relikwię św. przenieść do opactwa Benedyktynów, które otrzymało nazwę św.&nbsp;Remigiusza. Na pamiątkę tego przeniesienia uroczystość św. Remigiusza przypada na '''1&nbsp;października.'''</ref>); taką datę znajdujemy&nbsp;w: ''Kronikach Detmara'' – ''Remigius'', a&nbsp;także&nbsp;u: Kranz (1520, 1563, 1574, 1580 i&nbsp;dalsze) – ''Remigii'', Simonis (1730) podaje datę ''1.&nbsp;Octobr. am Tage Remigii'', :* lub 1&nbsp;listopada – w&nbsp;''Roczniku Kołbackim'' wymienia się dzień ''uroczystości Świętych Dusz'', który to dzień Karwowski (2009) utożsamia z&nbsp;dniem 1&nbsp;listopada – świętem zmarłych. Ale dalej pisze on również, że data 1&nbsp;listopada jest wątpliwa, gdyż święto zmarłych wprowadzono w&nbsp;Anglii i&nbsp;Irlandii w&nbsp;XIV wieku i&nbsp;zapewne nie było ono jeszcze znane na terenach Nowej Marchii, :* lub 14 lutego (Walesiak 2017). Również rok tego wydarzenia jest różny w różnych źródłach (patrz → [[Friedland 1304/Źródła]]) tak, że jego ustalenie pozostaje nadal trudne do rozstrzygnięcia: :* 1271 – Walesiak (2017), :* '''1303''' – Simonis (1730)<ref name="Czajka 2010">Czajka (2010)</ref> za Reichmann (1685), :* '''1304''' – Spangenberg (1572), Kranz (1580), Dresser (1596), Christmann et al. (1624), Olearius (1667), Chladni (1803, 1808, 1815a, 1819, 1826), :* '''1305''' – ''Rocznik Kołbacki''<ref>w odczycie Arndt (1866) zdarzenie nie ma daty, jest tylko zapisane pomiędzy rokiem 1298 a 1306!</ref>, ''Rocznik Limousin'', Chladni (1819), :* '''1306''' – ''Kroniki Detmara''<br /> === Gdzie? === Brzustowicz (2001) za pierwotne źródło doniesienia uważa ''Rocznik Kołbacki'' obok ''Kronik Detmara''. Pozostałe źródła prawdopodobnie opierały się na tych właśnie zapisach i&nbsp;podlegały interpretacji i&nbsp;modyfikacji. Prawdopodobne jest więc, że autorzy nie zawsze dochowywali staranności w&nbsp;odpisie. Skąpa wiedza geograficzna i&nbsp;ówczesny chaos w&nbsp;nazwach osad, miast i&nbsp;regionów (ich granic), skutkowały występowaniem w&nbsp;źródłach różnych lokalizacji tego samego zdarzenia. Również miejsce zdarzenia jest różnie podawane w źródłach (wg kolejności ich powstania) (patrz → [[Friedland 1304/Źródła]]): :* '''Vredberch in patria''' – ''Rocznik Kołbacki'' (niejednoznaczne (Prümers 1877); może być '''Vredebus'''), :* '''vredeberch'''<ref name="Vredeberch (Saale)">nazwę '''''Vredeberch''''' nosiła dawniej osada ''Freideburg (Saale)'' (wymieniona po raz pierwszy w&nbsp;1183 roku) obecnie wschodnia część miasta Gerbstedt w&nbsp;Saksonii-Anhalt; Wikipedia&nbsp;(DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Friedeburg_(Saale) Friedeburg&nbsp;(Saale)]</ref> (Grautoff 1829), '''Bredeberch''' (Hirzel 1884), '''Friedeberg im Lande über der Oder''' (Kletke 1867) – ''Kroniki Detmara'', :* '''Marchia Brandenburgēsi, ad opidū Vredeland''' – Kranz (1520, ''Saxonia''), :* '''Brandenburger Marcke ben Fredtlandt''' – Kranz (1563, ''Saxonia''), :* '''Friedeburg an der Sala''' – Spangenberg (1572), :* '''Vredeland, in Marchia Brandenburgensi''' – Kranz (1574, ''Saxonia''), :* '''Vredeland veteris Marchiæ, in solo Wandalico''' – Kranz (1580, ''Wandalia''), :* '''Friedeburg an der Saal / Friedeburg an der Sala''' – Dresser (1596), Olearius (1667), :* '''Vandales''' – ''Rocznik Limousin'' (1685), :* '''Fredeland / im Land Stargard''' – Simonis (1730) za Reichmann (1685). Natomiast Chladni (1803, 1808, 1815a, 1819, 1826) w oparciu o powyższe źródła podawał jako miejsce zdarzenia: '''Friedburg''', '''Friedeburg an der Saale''', '''Friedland''', '''Friedland im Brandenburg'''. Można zauważyć, że tak jak średniowieczni kronikarze na swój sposób interpretował miejsce zdarzenia wprowadzając kolejne nazwy (patrz → [[Friedland_1304/Źródła#Publikacje Chladniego|Friedland 1304/Źródła]]). Wiesław Czajka (Czajka 2010, 2011, 2013), łącząc hipotezę [[Bolid wielkopolski|„bolidu wielkopolskiego”]] z&nbsp;doniesieniem „Friedland 1304”, datuje to wydarzenie na 2-3 dni przed Wielkanocą (18 kwietnia) 1305 roku według kalendarza juliańskiego. Za doniesienie opisywane przez kronikarzy jako „Friedland 1304” uznaje on kometę widzianą trzy dni przed i&nbsp;trzy dni po Wielkanocy 1305 roku (patrz rozdział: ''Hipoteza bolidu wielkopolskiego'' i&nbsp;[[Friedland 1304/Komety]]). === Strzelce Krajeńskie? === W artykule z 2009 roku Karwowski i Brzustowicz<ref name="Karwowski">Karwowski et al. (2009)</ref> wskazują '''Strzelce Krajeńskie''' (niem. ''Friedeberg'') jako prawdopodobne miejsce zdarzenia. Miasto to lokowane po 1272 roku nosiło początkowo nazwę '''''Vredeberge''''', ale wkrótce po utworzeniu w&nbsp;XIV wieku nowej prowincji brandenburskiej, zwanej Nową Marchią, otrzymało nową formę pisemną – ''Friedeberg'' (1366&nbsp;r.). Na przestrzeni dziejów miasto wymieniano w&nbsp;dokumentach jako: ''Vredeberge'' – 1286&nbsp;r., ''Vredebrech'' – 1290&nbsp;r., '''''Vredeberch'''''<ref name="Vredeberch (Saale)"></ref> – 1296&nbsp;r., ''Ffredenbrghe'' – 1337&nbsp;r., ''Vreideberg'' – 1361&nbsp;r., ''Friedeberg'' – 1366&nbsp;r., ''Friedebergk'' – 1373&nbsp;r., ''Friedenbergk'' – 1381&nbsp;r., ''Vredeberg'' – 1464&nbsp;r. – ostatecznie przyjęła się nazwa ''Friedeberg'' (Graliński&nbsp;2005). Warto zauważyć, że w&nbsp;tamtym okresie, na terenie dzisiejszego kraju związkowego Saksonia-Anhalt, znajdowała się osada o&nbsp;nazwie '''''Vredeberch''''' dziś – '''''Freideburg (Saale)''''' – dzielnica Gerbstedt<ref name="Vredeberch (Saale)"></ref>. Zapewne dlatego Spangenberg (1572, ''Sächsische Chronica''), dokonując interpretacji zapisów z&nbsp;wcześniejszych kronik, wskazał na bliższe mu i&nbsp;znane z&nbsp;nazwy ''Vredeberch'' („''Friedeburg an der Sala''”), jako miejsce zdarzenia. Późniejsi kronikarze powielali przyjętą przez niego lokalizację. <br clear="all"/> == Współczesne ustalenia == W artykule Karwowskiego i&nbsp;Brzustowicza z&nbsp;2009 roku znajdujemy szczegółowy opis dociekań i&nbsp;wniosków na temat domniemanego spadku około 1300 roku. Wnikliwa analiza źródeł, weryfikacja zapisów i&nbsp;precyzyjny wywód wskazuje na bardzo duże prawdopodobieństwo, że około roku 1304 w&nbsp;Strzelcach Krajeńskich doszło do spadku obfitego deszczu meteorytów. Świadkami tego zdarzenia mogli być mnisi z&nbsp;klasztoru w&nbsp;Bierzwniku, filii [[Friedland 1304/Galerie|Kołbacza]]. Również skala zjawiska musiała być znaczna, jeśli wzmiankę o&nbsp;nim zamieścili kronikarze obok ważnych wydarzeń społecznych i&nbsp;politycznych. Spadek meteorytów spowodował wiele szkód, a&nbsp;nawet pożary. Autorzy sugerują, że sam spadek mógł mieć miejsce w&nbsp;okolicy Strzelec Krajeńskich. <del>Wydaje się to jednak mało prawdopodobne.</del> Ciekawym wątkiem jest sugestia, że mogło to mieć miejsce (lub być obserwowane) w&nbsp;okolicach miasta o&nbsp;nazwie Frydland, dzisiejszy Mirosławiec (Kranz 1572, 1580<ref>za Kranz (1574) – ''''' in Marchia Brandenburgensi, ad oppidum Vredeland''''' i&nbsp;Kranz (1580) – '''''oppidum Vredeland veteris Marchiæ, in solo Wandalico'''''</ref>; Pokrzywnicki 1960). '''Więcej szczegółów w&nbsp;artykule Karwowskiego''' (Karwowski et&nbsp;al.&nbsp;2009) '''i&nbsp;w&nbsp;źródłach – [[Friedland 1304/Źródła]]'''. '''Za Karwowskim i Brzustowiczem (2009)''': [[Grafika:Friedland_(Rocznik_Kołbacki).jpg|240px|thumb|Fragment ''Rocznika Kołbackiego'']] :{{Wielokropek}} :Poniżej tekst po łacinie z drobnymi ewentualnymi zmianami (''uisa (visa)'') ''Anno milleno trecenteno quoque quino Vredberch in patria sunt maxima signa preacta, Festum sanctarum dum coluit plebs animarum. Tunc pluit ignitas de celi culmine petras. Urna uelud tina fuit harum uisa (visa) ruina. In qua parte pluit terra perusta fuit'' (źródło: ''Rocznik Kołbacki''). :Próba tłumaczenia tekstu łacińskiego z wariantowym znaczeniem słów: :''„W 1305 roku w&nbsp;parafii „patria” (okolicy, kraju) Strzelce. przeżyte zostały wielkie znaki (uczynione zostały potężne znaki), podczas uroczystości Świętych Dusz, kiedy to gromadzi się lud. Wtedy to, ze szczytu nieba (z&nbsp;najwyższego punktu nieba) spadł deszcz ognistych kamieni. Urny i&nbsp;garnki (Urny i&nbsp;naczynia na wino) zostały zniszczone (widoczne były ich zniszczenia, lub które spowodowały zniszczenia ew. urny z&nbsp;prochami i&nbsp;naczynia na wino zostały zniszczone). W&nbsp;miejscu, w&nbsp;którym spadł ognisty deszcz, ziemia była doszczętnie spalona (lub w&nbsp;miejscu, w&nbsp;którym upadły ziemia była doszczętnie spalona)”''. Nazwa ''Vredberch'' – została przyjęta jako odnosząca się do Strzelec Krajeńskich (Brzustowicz 2001, 2004) :{{Wielokropek}} <br clear="all"/> [[Grafika:Friedland_(Kroniki_Detmara).jpg|240px|thumb|Fragment ''Kroniki Detmara'']] :{{Wielokropek}} :Zapis tekstu współczesny: '''1306. 1.Octbr. (am Tage S. Remigius)'''. :''„Am 1.October d. J. fielen bei Friedeberg im Lande über der Oder „feurige Steine (d. i. Meteorsteine) aus dem Wolken in die Erde, verbrannten, was sie berührten, und thaten groβen Schaden”'' (źródło: ''Kroniki Detmara''). :Oraz jego tłumaczenie: '''1306 1 Październik (w dniu św. Remigiusza<ref name="św. Remigiusz"></ref>)''' :''1 października tegoż roku spadły pod Strzelcami w&nbsp;kraju za Odrą „ogniste kamienie (kamienie meteorowe ) z&nbsp;chmur na ziemie, spaliły czego dotknęły i&nbsp;uczyniły wielkie szkody”''. :W tekście używamy nazwy Strzelce Krajeńskie, jako odpowiednik nazwy ''Friedeberg''. :{{Wielokropek}} <br clear="all"/> [[Grafika:Friedland_(Kranz_1574).jpg|240px|thumb|Fragment ''Saxonia'']] :{{Wielokropek}} :I kolejne wzmianki: „''In Marchia Brandenburgensi ad oppidum Vredeland die Remigii (1304)<ref>w oryginalnym tekście ''Saxonia'' (patrz {{Txt2Img|Friedland_(Kranz_1574).jpg|Kranz 1574}}) nie ma podanej daty!</ref> ceciderunt e&nbsp;coelo igniti in morem grandinis lapilli, et incensis praediss et quibuscunque rebus in agro comprehensis, ingens damnum rusticae plebi importarunt''” –– „SAXONIA” – Kranz.<ref name="Kranz oryg.">oryginalne brzmienie fragmentu patrz {{Txt2Img|Friedland_(Kranz_1574).jpg|Kranz (1574)}}</ref> :„''W Marchii Brandenburskiej, na miasto Vredeland. w&nbsp;dniu Remigiusza (1304) spadły z&nbsp;nieba ogniste kamyki'' (lapilli – zdrobnienie od kamienie) ''podobne do gradu, i&nbsp;podpaliwszy grunty (posiadłości) i&nbsp;ogarnąwszy wszystko na polu, spowodowały ogromną szkodę (własności) ludu (chłopów, wieśniaków) (lub: wyrządziły ogromną krzywdę ludowi)''” – ten tekst przypomina bardzo poprzednie. „SAXONIA” – Kranz. Istnieje też dopisek odnośnie tego samego cytatu, że lokalizacja brzmiała „''Vredeland in Vandalia''”. :{{Wielokropek}} :{{Wielokropek}} :W Brandenburgii, w tym w Nowej Marchii, istniały miasta o&nbsp;nazwie Frydland (np. Mirosławiec), ale wzmianki z&nbsp;''Rocznika Kołbackiego'' i&nbsp;''Kroniki Ditmara'' raczej przesądzają, że chodziło o&nbsp;''Friedeberg'' a&nbsp;nie ''Frydland''. :PODSUMOWANIE :Z przeprowadzonych dociekań wynika, że około roku 1300 na miejscowość Strzelce Krajeńskie spadł deszcz meteorytów. Opisy są zgodne co do charakteru spadku. Opis wydaje się bardzo wiarygodny. Najbliższymi świadkami spadku mogli być mnisi z&nbsp;klasztoru w&nbsp;Bierzwniku – z&nbsp;filii Kołbacza. Zatem dotarcie wiadomości do Kołbacza nie trwało zbyt długo. Znaczenie zjawiska spadku deszczu meteorytów musiało być poważne, gdyż znalazło stosunkowo długą wzmiankę w&nbsp;''Roczniku Kołbackim'' obok ważnych historycznych wydarzeń w&nbsp;skali europejskiej. Pozostałe źródła poza ''Kroniką Detmara'' są najprawdopodobniej wynikiem powielania pierwotnej wiadomości. Zaistniałe zjawisko musiało być znamienne i&nbsp;wywołało zainteresowanie. Możemy się jedynie domyślać, że był to dzienny bolid. Zastanawiający jest fakt wywołania pożarów po spadku odłamków meteorytu. Skoro spadające z&nbsp;nieba kamienie spowodowały pożary należy przypuszczać, że mieliśmy do czynienia z&nbsp;deszczem meteorytów żelaznych. Pozostaje pytanie. Czy istnieją szanse na odnalezienie meteorytów w&nbsp;rejonie Strzelec Krajeńskich? Taka szansa naszym zdaniem istnieje. Obszar dookoła murów miejskich nie jest zabudowany i&nbsp;może, po uzyskaniu zgody warto by podjąć poszukiwania. Teren starego miasta został doszczętnie zniszczony po wojnie i&nbsp;objęty jest nową zabudową i&nbsp;poszukiwanie w&nbsp;obrębie miasta wydaje się utrudnione z&nbsp;powodu znacznych ilości powojennego gruzu zawierającego niewątpliwie dużo metalu. :{{Wielokropek}} Tyle Karwowski i Brzustowicz. Zagadnienie to jest również badane przez Wiesława Czajkę (Czajka 2010, 2011, 2013). By na podstawie dostępnych źródeł można było wnioskować o dacie, skali i&nbsp;skutkach wydarzenia „Friedland 1304”, należy wspomnieć o hipotezach i&nbsp;poszlakach jakie pojawiają się przy próbie wyjaśnienia tego zdarzenia. <br clear="all"/> === Hipoteza Bartoschewitza === [[Image:Friedland_(Bartoschewitz_2001-figure).jpg|240px|thumb|„Hipoteza Bartoschewitza” (Bartoschewitz 2001; zmodyfikowane)]] Rainer Bartoschewitz (Bartoschewitz 2001) porównując wyniki analiz składu chemicznego meteorytu [[Tabarz]] z&nbsp;danymi dla [[Morasko|Moraska]] i&nbsp;[[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazów]] wysunął hipotezę, że te trzy meteoryty mają wspólne pochodzenie. Również miejsca ich znalezienia (włączając później meteoryt [[Jankowo Dolne]] o&nbsp;podobnym składzie) leżą niemal na jednej linii (patrz {{Txt2Img|Friedland_(Bartoschewitz_2001-figure).jpg|rysunek}}). Hipoteza ta ma wielu zwolenników i&nbsp;obecnie meteoryty te są traktowane jako sparowane (ang. ''paired'', co ma potwierdzenie w&nbsp;oficjalnej bazie meteorytów ''Meteoritical Bulletin''). Istnieją wątpliwości dotyczące okoliczności spadku meteorytu [[Tabarz]] oraz podejrzenie, że może on być jednak fragmentem znalezionego wcześniej meteorytu [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]]. Zmienia to spojrzenie na wielkość elipsy, ale nie podważa hipotezy wspólnego pochodzenia tych czterech meteorytów. Niezależnie w&nbsp;2001 roku ukazała się wspomniana już publikacja Jacka Brzustowicza (''Czy cystersi z&nbsp;Bierzwnika widzieli meteoryt?'') łącząca katalogowe wydarzenie „Friedland 1304” z&nbsp;hipotezą, że w&nbsp;starych kronikach opisujących to wydarzenie jest mowa o&nbsp;bolidzie widzianym z&nbsp;Bierzwnika w&nbsp;województwie zachodniopomorskim, w&nbsp;powiecie choszczeńskim. Z połączenia tych dwóch koncepcji narodziła się hipoteza, że bolid Friedland z&nbsp;1304 roku był odpowiedzialny za wspólny spadek meteorytów [[Tabarz]], [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]], [[Morasko]] i&nbsp;[[Jankowo Dolne]] (patrz →&nbsp;hipoteza: '''[[Bolid wielkopolski]]'''). '''Więcej →&nbsp;[[Morasko#Hipoteza Bartoschewitza|Hipoteza Bartoschewitza]]''' <br clear="all"/> === Hipoteza bolidu wielkopolskiego === [[Grafika:Bolid_wielkopolski_(Czajka_astroblemy_pl-figure).jpg|240px|thumb|Hipoteza „Bolidu wielkopolskiego” (Czajka, astroblemy.pl; zmodyfikowane)]] Zakłada ona, że w&nbsp;kwietniu 1305 roku obserwowano olbrzymi bolid, w&nbsp;wyniku którego na znacznym obszarze spadł deszcz meteorytów żelaznych. W&nbsp;początkowej wersji hipoteza łączyła meteoryty [[Tabarz]], [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]], [[Morasko]] i&nbsp;[[Jankowo Dolne]] w&nbsp;jedno wydarzenie – spadek meteorytów na obszarze o&nbsp;długości ponad 500&nbsp;km (Czajka 2010). W&nbsp;związku z&nbsp;wątpliwościami dotyczącymi spadku/znalezienia meteorytu [[Tabarz]] i&nbsp;nie potwierdzoną lokalizacją znaleziska [[Jankowo Dolne]] – obecnie hipoteza bolidu wielkopolskiego ogranicza się do opisu deszczu meteorytów [[Morasko]] i&nbsp;[[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]] (Czajka 2013). Za portalem astroblemy.pl (Czajka; dostęp: 18-02-2015; wyróżnienia w&nbsp;tekście zgodnie z&nbsp;oryginałem): <div style="max-width:640px"> :„Pod pojęciem '''bolidu wielkopolskiego''' należy rozumieć kolizję asteroidy żelaznej z&nbsp;Ziemią, która miała miejsce 2-3 dni przed Wielkanocą (18 kwietnia) 1305 roku według kalendarza juliańskiego. W&nbsp;zapiskach historycznych zjawisko to opisywane jest jako '''ognisty kamienny deszcz'''. Meteoryty z&nbsp;[[Morasko|Moraska]] oraz [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazów]] (meteoryt Seeläsgen) należy uznać za pozostałość po tym zdarzeniu.” </div> '''Więcej →&nbsp;hipoteza: [[Bolid wielkopolski]]''' <br clear="all"/> === „Nieciągłość kulturowa” === Część badaczy doniesienia Friedland zwracała uwagę, że przeglądając stare kroniki daje się zauważyć pewną „nieciągłość kulturową” (Walesiak). Przed 1300 rokiem na północ od Poznania istniało kilka osad, ale po kilku latach tereny te „zniknęły z&nbsp;pola widzenia” kronikarzy na wiele dziesiątków lat! To tak, jakby jakaś klęska, katastrofa spowodowała wyludnienie tych terenów. Nie wiemy co było tego przyczyną, czy spadek deszczu meteorytów żelaznych, czy też tragiczna sytuacja gospodarcza spowodowana przez „małą epokę lodową”, której początek glacjologiczny datuje się właśnie na ~1300&nbsp;rok?<ref>w okresie ok. 1300-1850&nbsp;r. na półkuli północnej nastąpiło ochłodzenie klimatu, zwane '''małą epoką lodową''' (faza glacjologiczna); Wikipedia – [https://pl.wikipedia.org/wiki/Mała_epoka_lodowa Mała epoka lodowa]</ref> <br clear="all"/> == Spostrzeżenia i kolejne pytania == Analizując dostępne [[Friedland 1304/Źródła|źródła]], w&nbsp;których znajdują się wzmianki o&nbsp;wydarzeniu „Friedland 1304” oraz kroniki tamtych czasów, można pokusić się o&nbsp;kilka spostrzeżeń i&nbsp;prawdopodobnych scenariuszy. Należy zaznaczyć, że z&nbsp;dzisiejszej perspektywy często trudno jednoznacznie zinterpretować stare teksty. Wiele z&nbsp;nich spisywanych było w&nbsp;sposób subiektywny. Zastanawiać się też można nad ich rzetelnością. Zapewne też niektóre źródła zaginęły lub są niedostępne. Wnikliwy badacz, po przebrnięciu przez źródła i&nbsp;oswojeniu się z&nbsp;nazwami: ''Vredeberch'', ''Friedeburg'', ''Vredeland'', ''Friedeland''{{Kropek}}, zauważy jednak pewne prawidłowości oraz zada sobie kolejne pytania. * Niewątpliwie średniowieczni kronikarze, choć nie znali rzeczywistej natury komet i&nbsp;źródeł spadku meteorytów, potrafili odróżniać zjawiska krótkotrwałe – bolidy, od zjawisk długotrwałych – komet (patrz → [[Friedland 1304/Komety]]). * Późniejsi „łowcy meteorytów” – Boguslawski, Chladni, Greg, Kesselmeyer – w&nbsp;swych pracach bazowali na informacjach zaczerpniętych ze starych kronik i&nbsp;katalogów. Zapewne też znali zapisy dotyczące obserwowanych wówczas komet, ale tak jak autorzy starych annałów, widzieli różnicę między zjawiskami astronomicznymi, a&nbsp;wydarzeniami o&nbsp;znamionach bolidów i&nbsp;spadków meteorytów (patrz → [[Friedland 1304/Źródła]]). Żaden z&nbsp;niech nie zamieścił w&nbsp;swoich katalogach, komet z&nbsp;1301 i&nbsp;1305 roku, jako bolidów! * Najstarsze i&nbsp;prawdopodobnie „z pierwszej ręki” źródła ''Rocznik Kołbacki'' i&nbsp;''Kroniki Detmara'' lokują wydarzenia we '''''Vredeburch/Vredburch'''''. Według Karwowskiego chodzi o&nbsp;Strzelce Krajeńskie (Karwowski et&nbsp;al. 2009). ''Kroniki Detmara'' wskazują na rok 1306, natomiast w&nbsp;''Roczniku Kołbackim'' część historyków datuje to wydarzenie na 1305 rok (Prümers 1877) lub tylko pomiędzy latami 1298-1306 (Arndt 1866). * W&nbsp;opisie źródeł można zauważyć silny wpływ relacji Spangenberga (1572) na późniejszych autorów. To u&nbsp;Spangenberga po raz pierwszy pojawia się lokalizacja '''''Friedeburg an der Sala''''', którą zapewne błędnie utożsamił on z&nbsp;nazwą znanej mu, blisko leżącej osady o nazwie '''''Vredeberch'''''. To za sprawą jego błędnej lokalizacji zjawisko zostało „przeniesione” przez późniejszych kronikarzy na teren po lewej stronie Odry i&nbsp;trafiło do kronik historycznej Brandenburgii i&nbsp;Saksonii (patrz → [[Friedland 1304/Źródła]]). * <del>Angelus (1593 i&nbsp;1598), w&nbsp;kronikach Marchii Brandenburskiej, w&nbsp;opisie komety z&nbsp;1305 roku, powołuje się na Spangenberga (1572), ale nie wspomina o&nbsp;wydarzeniu w&nbsp;1304 roku. Przepisał informację o&nbsp;komecie, ale o&nbsp;doniesieniu „Friedland 1304” już nie! Być może wiedział, że nie dotyczyło ono Marchii Brandenburskiej.</del><ref name="Czajka uwagi">na podaną tu błędną interpretację źródła zwrócił uwagę Wiesław Czajka (''inf. prywatna'')</ref> * Brzmienie relacji u Kranza (1520, 1574, 1580) może wskazywać, że korzystał on z&nbsp;nieznanych nam obecnie źródeł. Nie można wykluczyć, że wymieniany przez niego '''''Vredeland''''', to wspomniany przez Karwowskiego (Karwowski et&nbsp;al. 2009) i&nbsp;Pokrzywnickiego (1960) Frydland obecny Mirosławiec (dawn. ''Frydląd Marchijski'', niem. ''Märkisch Friedland''). Może Kranz korzystał z&nbsp;nieznanych nam źródeł z&nbsp;okolic ówczesnego Mirosławca, gdzie tamtejsi mieszkańcy również mogli być świadkami przelotu olbrzymiego bolidu. [[Image:Friedland_(Woźniak_2014).jpg|thumb|right|240px|(B) Bierzwnik, (F)&nbsp;Friedeburg an der Sala, (K)&nbsp;Kołbacz, (M)&nbsp;Mirosławiec, (S)&nbsp;Strzelce Krajeńskie; [IAB]&nbsp;meteoryty [[Morasko]] i&nbsp;[[Przełazy]] (źródło: Google Maps)]] Jeśli zaznaczymy na mapę interesujące nas miejsca, które pojawiają się w&nbsp;najstarszych i&nbsp;najbardziej wiarygodnych relacjach to: * Dla obserwatorów z&nbsp;Kołbacza spadek [[Morasko|meteorytów Morasko]] miał miejsce „w&nbsp;kierunku na” Strzelce Krajeńskie (''Vredeberch'') lub inaczej „we ''Vredeberch''”. * Rozmieszczenie znalezionych okazów [[Morasko|meteorytu Morasko]] (Muszyński et al. 2012) może sugerować, że bolid z&nbsp;którego spadły nadleciał z&nbsp;północnego-wschodu i&nbsp;był doskonale widoczny dla obserwatorów z&nbsp;Kołbacza, Mirosławca i&nbsp;Bierzwnika. * Wydarzenie „Friedland 1304” rozegrało się na niebie nad ziemiami po prawej stronie Odry – w&nbsp;Wandalii. Za sprawą błędnej lokalizacji Spangenberga (1572) trafiło do kronik krain po lewej stronie rzeki. Równocześnie za sprawą nierzetelności autorów annałów „rozpierzchło się” po wielu innych lokalizacjach i&nbsp;zaczęło żyć własnym, ubarwianym przez nich życiem. Późniejsi kronikarze interpretując źródła „przenosili” odległe zdarzenia „na swój teren” (na zachód od Odry), po to by uatrakcyjnić własną kronikę lub schlebiać lokalnym osobistościom czy też po prostu bezkrytycznie przepisując informacje od swoich poprzedników. * Wątpliwy spadek/znalezisko [[Tabarz]] nałożyło się na enigmatyczną, trudną w&nbsp;interpretacji i&nbsp;nie do końca wiarygodną część źródeł opisujących zdarzenia sprzed 700 lat. Krytyczna analiza źródeł pozwala wątpić w&nbsp;zasadność [[Bolid wielkopolski|„hipotezy bolidu wielkopolskiego”]]. Prawdopodobnie mieszkańcy rejonów na zachód od Odry nie widzieli bolidu, z&nbsp;którego spadły meteoryty [[Morasko]]. Zapis o&nbsp;nim trafił na tamte tereny za sprawą kronikarzy, a&nbsp;nie relacji świadków. * Jeśli zaś chodzi o meteoryt [[Seeläsgen (Przełazy)]] to poza podobieństwem jego składu chemicznego do składu [[Morasko|meteorytu Morasko]], wielu badaczy wskazuje na jego odmienną budowę makroskopową (stopień zszokowania, charakter inkluzji innych minerałów). Jest prawdopodobne, że dwa podobne meteoryty mogą pochodzić z&nbsp;różnych spadków. Przecież klasyfikacji meteorytów żelaznych (podziału na grupy) dokonuje się właśnie na bazie ich podobieństwa chemicznego. Dwa polskie meteoryty kamienne [[Pułtusk]] i&nbsp;[[Grzempy]] należą do popularnego typu H5, mają podobny skład chemiczny, ale nikt nie twierdzi, że mogą pochodzić ze wspólnego spadku. '''Prawdopodobnie mnisi z&nbsp;klasztorów, leżących na terenie dzisiejszej północno-zachodniej Polski, widzieli spadek deszczu meteorytów. Było to dnia 1&nbsp;października pomiędzy rokiem 1304 a&nbsp;1306. Niebo przeciął potężny bolid, a&nbsp;chwilę później spadł deszcz meteorytów. Czy był to spadek meteorytu [[Morasko]]? Jak pokazują ostatnie badania, chyba jednak NIE?! Ślady tego wydarzenia znajdujemy dziś tylko w&nbsp;starych kronikach i&nbsp;najnowszych badaniach naukowych.''' <br clear="all"/> == Czy spadek meteorytu może spowodować pożar? == W źródłach dotyczących doniesienia „Friedland 1304” możemy znaleźć opis pożaru wywołanego przez spadek meteorytu: ''spadł z&nbsp;nieba grad ognistych kamieni, powodując pożary gospodarstw i&nbsp;plonów w&nbsp;polu''. W&nbsp;czasach współczesnych nie odnotowano przypadku pożaru wznieconego przez meteoryt. Ale na przykład w&nbsp;opisach spadku meteorytu '''Velikoi-Ustyug''' (''Великий Устюг''){{MBD-record |name=Velikoi-Ustyug}} znajdujemy wzmiankę o wywołanym przez niego pożarze (Svyatskii&nbsp;1927). Więc kto wie? Rozsądnym wydaje się przyjęcie założenia, że to nie żarzące się meteoryty wznieciły pożar, bo przy tej skali zjawiska (nie był to spadek „kraterotwórczy”<ref>wielokrotne datowanie krateropodobnych struktur w&nbsp;[[Kratery Morasko|Rezerwacie Morasko]] wskazują na ich uformowanie się około 5000 lat temu (Stankowski 2009)</ref>) spadające fragmenty nie były aż tak rozgrzane. Spadające meteoryty żelazne noszą wprawdzie ślady wpływu wysokich temperatur, ale są to zjawiska przypowierzchniowe. Na skorupie okazów widać zastygłe drobne strugi stopionego metalu, a&nbsp;tuż pod powierzchnią tylko kilku milimetrowe strefy wygrzania zmieniające strukturę krystaliczną<ref>http://www.niger-meteorite-recon.de</ref>. Masa meteorytu nie ulega stopieniu, gdyż w&nbsp;jego wyniku zanikłyby struktury Widmanstättena, a&nbsp;takich przypadków nie zaobserwowano. Powodem pożarów mogły być szkody wywołane falą uderzeniową czy zniszczeniami spowodowanymi spadającymi meteorytami, na przykład poprzez zaprószenie ognia z&nbsp;palenisk. <br clear="all"/> == Źródła == === Najwcześniejsze źródła === Wcześniejsze od publikacji Chladniego źródła w porządku chronologicznym ich powstania/ukazania się (na część z&nbsp;nich powoływał się Chladni; kompletne zestawienie patrz → [[Friedland 1304/Źródła]]). Najwcześniejszym źródłem są ''Kroniki Detmara'' (Brzustowicz 2001) (odczytane i&nbsp;wydane dopiero w&nbsp;XIX wieku), ale wg Brzustowicza to ''Rocznik Kołbacki'' jest bardziej wiarygodny. (Ciekawy zapis dotyczący wydarzeń około 1300 roku znajduje się w&nbsp;Arago et&nbsp;al. (1865), patrz „Wzmianki o&nbsp;wydarzeniu u&nbsp;późniejszych autorów”) ''Kroniki Detmara'' (Detmar, '''Chronik von 1101-1395''') (źródło: Karwowski et al. 2009). Odczyt fragmentu według Kletke (1867, s.&nbsp;67) (oryginalne brzmienie (odczyt) patrz [[Friedland 1304/Źródła|Grautoff 1829 i&nbsp;Hirzel 1884]]): :{| style="width:800px" |[[Grafika:Friedland_(Kroniki_Detmara).jpg|200px|thumb|left|Współczesny zapis tekstu ''Kronik&nbsp;Detmara'', s.&nbsp;67]] |<span style="font-size:120%">'''1306. 1. Octbr. (am Tage S. Remigius)'''.</span><br /> '''Am 1. October d. J. fielen bei {{sparse-b}}Friedeberg{{sparse-e}} im Lande über der Oder „feurige Steine (d.&nbsp;i. Meteorsteine) aus dem Wolken in die Erde, verbrannten, was sie berührten, und thaten großen Schaden.”''' <p style="line-height:100%"><span style="font-size:95%">'''{{Sparse-b}}Detmar's{{Sparse-e}} Chronik bei {{Sparse-b}}Grautoff's{{Sparse-e}} Lübeckische Chroniken u.&nbsp;s.&nbsp;w., Bd.&nbsp;1, S.&nbsp;186<ref name="Grautoff 1829">Grautoff (1829)</ref>. Vgl. {{Sparse-b}}Klöden's{{Sparse-e}} Waldemar, Th.&nbsp;1, S.&nbsp;340<ref>Klöden (1844); to samo brzmienie co w&nbsp;Kletke (1867), dodatkowo notatka: ''Diese Nachricht von einem Meteorsteinfall in der Mark ist bis jetzt ganz übersehen worden.''</ref>; {{Sparse-b}}Treu{{Sparse-e}} a.&nbsp;a.&nbsp;D., S.&nbsp;47 u.&nbsp;99<ref>Treu (1865)</ref>.'''</span></p> |} Fragment ''Rocznika Kołbackiego'' w&nbsp;odczycie i&nbsp;drukowany w&nbsp;zbiorze dokumentów do historii Pomorza Zachodniego (w:&nbsp;Prümers 1877; źródło: KPBC). {{Txt2Img|Rocznik_Kołbacki_(Karwowski_2009).jpg|Kopia oryginalnej strony ''Rocznika Kołbackiego''}} znajduje się w&nbsp;pracy Karwowski et&nbsp;al. (2009). Odczyt fragmentu według Prümers (1877, s. 486): :{| style="width:800px" |[[Grafika:Friedland_(Rocznik_Kołbacki).jpg|200px|thumb|left|Współczesny zapis tekstu ''Rocznika Kołbackiego'', s.&nbsp;486]] |'''MCCCV'''<br /> '''Anno milleno trecenteno quoque quino<br />Vredberch in patria sunt maxima signa peracta,<br />Festum sanctarum dum coluit plebs animarum.<br />Tunc pluit ignitas de celi culmine petras.<br />Urna uelud tina⁵⁾ fuit harum uisa ruina.<br />In qua parte pluit, terra perusta fuit.''' <p style="line-height:100%"><span style="font-size:95%">'''⁵⁾ In den <tt>Monum.</tt><ref>Arndt (1866)</ref> verlesen <tt>una</tt> und <tt>eversa</tt>. Die richtige Lesart <tt>tina</tt> und <tt>visa</tt> hat auch die <tt>Chron. princip. Saxon.</tt><ref name="Chronica principum Saxonie">'''''Chronica principum Saxonie''''' – manuskrypt nieznanego autora, który powstał prawdopodobnie w&nbsp;latach 1281-82(?). Jest on kompilacją danych genealogicznych i&nbsp;historii Brandenburgii (Heinemann 1865; Holder-Egger 1880)</ref> (vgl. Märkische Forschungen IX. S. 4.<ref name="Heinemann">Heinemann (1865); tam też o&nbsp;kronice Marcina Polaka</ref>) In dem dort gegebenen Abdrucke unseres Gedenkvrses steht in der ersten Zeile <tt>quinto</tt> statt <tt>quino</tt> und als zweite Zeile folgt darauf der in unseren Annalen nicht enthaltene Bers: <tt>Virginis ex utero nato Jhesu Nazareno</tt>. In der dritten Zeile steht <tt>Vredebur</tt> statt <tt>Vredberch</tt>. Die vierte endlich hat metrisch richtiger: <tt>dum plebs coluit</tt>.'''</span></p> |} Wszystkie późniejsze źródła w mniej lub bardziej wiarygodny sposób interpretują wcześniejsze teksty. Kronikarze w&nbsp;procesie interpretacji i&nbsp;modyfikacji starych zapisów zapewne starali się umiejscowić wydarzenia w&nbsp;oparciu o&nbsp;swoją wiedzę geograficzną. Jednak skąpa wówczas wiedza geograficzna i&nbsp;ówczesny chaos nazw osad, miast i&nbsp;regionów (ich granic), skutkowały występowaniem w&nbsp;ich odpisach tak różnych lokalizacji zdarzenia. Również sposób określania daty, nawiązujący często do ważnych wydarzeń i&nbsp;osób, też niósł ryzyko błędów. Nie można wykluczyć także świadomego „przenoszenia” odległych zdarzeń „na swój teren”, po to by uatrakcyjnić własną kronikę lub „schlebiać” lokalnym osobistościom, że to za ich kadencji czy panowania, pojawiały się „znaki na niebie”, którym nadawano prorocze znaczenia? Spangenberg Cyriacus (1572, s. 532), '''Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil'''. Później wydana jako '''''Sächsische Chronica''''' (źródło: {{!GB}}). Cytowany przez Chladniego fragment (odczyt niepewny)<ref name="odczyt">odczyt z kopii; nie wszystkie znaki są czytelne oraz krój pisma często nie pozwala na poprawną identyfikację litery! patrz → Schwabacher: [http://www.obib.de/Schriften/AlteSchriften/ Alte Schriften]</ref>: :{| style="width:800px" |[[Grafika:Friedland_(Spangenberg_1572).jpg|200px|thumb|left|''Sächsische Chronica'', s.&nbsp;532]] |{{Wielokropek}} [wcześniej o komecie widocznej w 1301 roku] {{Wielokropek}} [na marginesie „wyrzutka”]<br />'''Anno 1304 Glůende steine.''' '''ANNO 1304. Fielen glůende<ref name="glühende">''glühende'' – niem. „rozżarzony”</ref> heisse steine in einem Donderwetter<ref name="Donnerwetter">''Donnerwetter'' – niem. burza</ref> vom Himel / den Friedeburg an der Sala / und waren dieselben Steine kolschwartz<ref name="kohlschwartz">''kohlschwartz'' – niem. „czarny jak węgiel”</ref> / und so hart als Eysen<ref name="Eisen">''Eisen'' – niem. żelazo</ref> /und wo die hinsielen / verbrandten und versengeten sie das Grass / als ob ein Kolfewer<ref name="kohlefeuer">''kohlefeuer'' – niem. „zwęglony”</ref> da gewesen were.''' {{Wielokropek}} [dalej o komecie widocznej w 1305 roku] {{Wielokropek}} |} :W kronice znajdują się też wpisy o widocznych w 1301 i 1305 roku kometach → patrz [[Friedland 1304/Komety]]. :To w kronice Spangenberga po raz pierwszy pojawia się nazwa '''Friedeburg an der Sala''', pomimo, że we wcześniejszych źródłach (''Detmar Chronik'' i&nbsp;''Rocznik Kołbacki'') wymieniane są nazwy '''vredeberch''', '''Bredeberch''', '''Vredberch'''. Również to tu po raz pierwszy napotykamy określenia: ''glühende'' – niem. „rozżarzony”, ''Donnerwetter'' – niem. burza, ''kohlschwartz'' – niem. „czarny jak węgiel”, ''Eisen'' – niem. żelazo, ''kohlefeuer'' – niem. „zwęglony”. W&nbsp;źródłach wcześniejszych mamy opis spadku kamieni, które spowodowały liczne zniszczenia i&nbsp;pożary, tak tu opis ma już znamiona „deszczu meteorytów żelaznych” i&nbsp;charakteryzuje meteoryty, które spadły. Kranz Albert, (1574, s. 616), '''''Saxonia''''' (źródło: {{!GB}}). Oryginalne brzmienie fragmentu na który powołuje się Chladni (1803, 1815a i&nbsp;1819): :{| style="width:800px" |[[Grafika:Friedland_(Kranz_1574).jpg|200px|thumb|left|''Saxonia'' 1574, s.&nbsp;616]] |'''{{Wielokropek}} Quo tempore nonnulla sunt visa de cælo prodigia, cum in Marchia Brandenburgensi, ad oppidum Vredeland, die Remigij ceciderint è&nbsp;cælo igniti in morem grandinis lapilli, &&nbsp;incensis prædijs, &&nbsp;quibusque rebus in agro compræhensis, ingentia damna rusticæ plebi importârint.&nbsp;{{Wielokropek}}''' |} Kranz Albert (1580, s. 174; Cap. 46), '''''Wandalia''''' (źródło: {{!GB}}). Oryginalne brzmienie fragmentu: :{| style="width:800px" |[[Grafika:Friedland_(Kranz_1580).jpg|200px|thumb|left|''Wandalia'' 1580, s.&nbsp;174]] |'''1304.'''<br /> '''{{Wielokropek}} Portenta per ea tempora memorantur. Nam ad oppidum Vredeland veteris Marchiæ, in solo Wandalico, in die sancti Remigii cecidit grando de cœlo, in qua igniti lapilli, qui plurima excitauerunt incēdia, vbi stramina & paleas aut aliam arsuram materiam inciderunt. Nihil fuit innoxium quod illis contingeretur. Tecta rusticarum domorum, sœnum in horreis cū frugibus cōcrematur, ipsa in agris pecora ledebantur. Res prioribus seculis incomperta. {{Wielokropek}}''' [na marginesie znajduje się „wyrzutka”]<br />'''''Lapidibus ignites pluit, qui bus omnia cōflagrant.''''' |} :Brak informacji o [[Friedland 1304/Komety|komecie z 1305 roku]]. :Podobne brzmienie mają teksty w innych wydaniach ''Saxonii'' i&nbsp;''Wandalii''. Brzmienie relacji u&nbsp;Kranza może wskazywać, że korzystał on z&nbsp;nieznanych nam współcześnie źródeł oraz że nie inspirował się zapisem u&nbsp;Spangenberga (1572). '''Kompletny wykaz źródeł → [[Friedland 1304/Źródła]]''' <br clear="all"/> === Zjawiska astronomiczne w tamtym okresie – komety – zwiastuny nieszczęść === {{Friedland 1304/Komety}} Najbardziej wyczerpującym katalogiem komet, opartym na starych źródłach, jest katalog: '''Lubieniecki Stanisław, (1668), ''Theatrum cometicum''''' (źródło: CBN Polona). Opis komet obserwowanych w&nbsp;latach 1301-1305. <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> File:Friedland_(Lubieniecki_1668_title).jpg|''Theatrum cometicum'' strona tytułowa File:Friedland_(Lubieniecki_1668_pages_250-251).jpg|''Theatrum cometicum'' s.&nbsp;250 i&nbsp;251 File:Friedland_(Lubieniecki_1668_pages_252-253).jpg|''Theatrum cometicum'' s.&nbsp;252 </gallery> '''Na stronie – [[Friedland 1304/Komety]] podano źródła, w których opisano obserwowane w&nbsp;latach 1301-1305 komety. Ich pojawienie się ówcześni kronikarze wymieniali m.in. obok doniesień o&nbsp;wydarzeniu „[[Friedland 1304/Źródła|Friedland 1304]]”.''' <br clear="all"/> == Lokalizacja == {{GEFrame-begin}} {{GEMap | htmlFileMap = wiki-Friedland1304.htm | kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Friedland1304.kml | lat = 52.6 | lon = 15.0 | zoom = 6 | type = roadmap }} {{GEIcon-PointRed}} (B) Bierzwnik, (F) Freideburg (Saale)<ref name="Vredeberch (Saale)"></ref>, (K)&nbsp;Kołbacz, (M)&nbsp;Mirosławiec, (S)&nbsp;Strzelce&nbsp;Krajeńskie [IAB] meteoryty [[Morasko]] i [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]] {{GEIcon-Coord}} współrzędne doniesienia '''Friedland''' podane w&nbsp;katalogach Kesselmeyer (1861) i&nbsp;Grady&nbsp;(2000) {{GEFrame-end}} Miejscowości '''Bierzwnik''' (niem. ''Marienwalde''), '''[[Friedland 1304/Galerie|Kołbacz]]''' (niem. ''Kolbatz''), '''Mirosławiec''' (dawn. ''Frydląd Marchijski'', niem. ''Märkisch Friedland''), '''Strzelce Krajeńskie''' (niem. ''Friedeberg'') Współrzędne podane w katalogach Kesselmeyer (1861) i&nbsp;Grady (2000) wskazują na miejscowości: :'''Friedland''' – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Brandenburgia, w&nbsp;powiecie Oder-Spree :i '''Freideburg (Saale)''' – dzielnica Gerbstedt (dawn. '''Vredeberch'''). <br clear="all"/> === Mapy === <gallery caption="" widths="240px" heights="240px" perrow="2"> File:Friedland_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Friedberg''' (Strzelce Krajeńskie) i '''Marienwalde''' (Bierzwnik) (oraz wieś ''[[Schellin (Skalin)|Garz]]'' nad Płonią) File:Friedland_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark5).jpg|Fragment arkusza 5 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwą '''Friedland''' (Mirosławiec) File:Friedland_(Provinz_Posen_1844).jpg|Fragment arkusza mapy ''Provinz Posen'' z&nbsp;1844 roku z&nbsp;nazwami: '''Friedeberg''' (Strzelce Krajeńskie), '''Marienwalde''' (Bierzwnik) i '''Märk Friedland''' (Mirosławiec) (źródło: David Rumsey Map Collection) File:Friedland_(Klöden_1844_map).jpg|Fragment arkusza mapy z Klöden (1844), ''Historia dyplomacji{{Kropek}}'' z&nbsp;1844 roku z&nbsp;nazwami: '''Vredeberg''' (Strzelce Krajeńskie), '''Mergenwolde''' (Bierzwnik, klasztor/opactwo), '''Arnswolde''' (Choszczno), '''Colbatz''' (Kołbacz, [[Friedland 1304/Galerie|klasztor/opactwo]]) (źródło: WBC) </gallery> Zobacz również mapę → {{Txt2Img|Kunersdorf_(Joan_Blaeu_Brandebvrgvm).jpg|Blaeu (1645 , ''Brandeburgum Marchionatus'')}}. <br clear="all"/> == [[Friedland 1304/Galerie]] == Pocysterski klasztor w Bierzwniku (fot. {{Txt2Img|Bierzwnik_(W&W).jpg|Wadi & Jan Woreczko}}) <gallery caption="" widths="240px" heights="180px" perrow="3"> File:Bierzwnik_(klasztor)_2.jpg|Klasztor File:Bierzwnik_(klasztor)_1.jpg|Próba rekonstrukcji nawy File:Bierzwnik_(klasztor)_3.jpg|Wnętrze kaplicy </gallery> Kołbacz, pocysterskie ślady (fot. [[Jan Woreczko]]) <gallery caption="" widths="240px" heights="160px" perrow="3"> File:Friedland_1304_(Kołbacz)-3.jpg|Kościół romańsko-gotycki i Dom Konwersów File:Friedland_1304_(Kołbacz)-1a.jpg|Gotycki Dom Opata z pierwszej połowy XIV wieku File:Friedland_1304_(Kołbacz)-8.jpg|Owczarnia (stodoła) z&nbsp;XIV&nbsp;wieku </gallery> ;Patrz → [[Friedland 1304/Galerie]] <br clear="all"/> == [[Bibliografia]] == * {{Angelus (1593)|page=53}} * {{Angelus (1598)|page=121}} * {{Arago (1865)|page=188 i 189}} * {{Arndt (1866)|page=716-717}} * {{Bartoschewitz (2001)}} * {{Bigot (1812)|page=51}} * Blumenbach J.F., (1804), '''Noch ein Beitrag zur Geschichte der vom Himmel gefallenen Aerolithen oder Meteorsteine''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', 7, 1804, s. 233-253 (s. 236).<ref>zawiera tylko powtórzenie treści ze Spangenberg (1572)</ref> Plik {{Link-GB|id=tWs5AAAAcAAJ}}. * Blumhof J.G.L., (1804), '''Zur Geschichte der Meteorsteine''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', 8, 1804, s. 133-139.<ref>tam powołanie na Spangenberg (1572, s.&nbsp;133) i&nbsp;cytat z&nbsp;Kranz (1574, s.&nbsp;139)</ref> Plik {{Link-GB|id=0ms5AAAAcAAJ}}. * {{Boguslawski (1854)|page=72}} * {{Boguslawski (1854a)|page=438 tabela}} * {{Bonaventure (1685)|page=607}} [[Grafika:Bierzwnik_(NRH-A).djvu|240px|thumb|Brzustowicz (2001), '''Czy cystersi z&nbsp;Bierzwnika widzieli meteoryt?''']] * Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2001), '''Czy cystersi z&nbsp;Bierzwnika widzieli meteoryt?''', ''Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny'', 8, 2001, s.&nbsp;317-320. Plik {{Djvu|Bierzwnik_(NRH-A).djvu|DjVu}}. * +Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2004), '''Cystersi z Lasu Świętej Marii''', Choszczno 2004, s.&nbsp;23-26. * +Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2004), '''Rycerstwo Ziemi Choszczeńskiej XIII-XVI wieku''', Polityka-gospodarka-kultura-genealogia, Warszawa 2004, s.&nbsp;37. * {{Buchner (1859)|page=33}} * {{Buchner (1861)}} * Chladni Ernst F.F., (1803), '''Chronologisches Verzeichniss der mit einem Feuermeteor niedergefallenen Stein- und Eisenmassen, nebst einigen Bemerkungen''', ''Annalen der Physik'', Bd.&nbsp;15, 1803, s.&nbsp;307-328 (s. 308, 313). Plik {{Djvu|Chladni_1803_(AnP_15).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00132335/18030151107_ftp.pdf PDF]. * {{Chladni (1808)|page=375-376}} * {{Chladni (1812)|page=5}} * {{Chladni (1815a)|page=234}} * {{Chladni (1819 Wien)|page=78, 200-201}} * {{Chladni (1826)|page=255}} * {{Christmann (1624)|page=10}} * Czajka Wiesław, (2010), '''Rozważania na temat [[Bolid wielkopolski|bolidu wielkopolskiego]]''', ''Meteoryt'', 3, 2010, s.&nbsp;7-9. Plik {{Link-Meteoryt|r=10|n=3}}. * {{Czajka (2011)}} * {{Czajka (2013)}} * {{Detmar Chronik}} * {{Dresser (1596)|page=311-312}} * Gilbert Ludwig Wilhelm (''Herausgeber''), (1804), '''Nachträge zu den Aufsätzen in den Annalen ber die aus der Luft gefallenen Steine''', ''{{!AnP}}'', Bd. 18, 1804, s. 257-339 (s. 327). Plik {{Djvu|Gilbert_1804_(AnP_18).djvu|DjVu}}. * {{Grady (2000)}} * +Graliński Grzegorz, (2005), '''Strzelce Krajeńskie – Friedeberg (Neumark) – Historia jednego miasta''', Strzelce Krajeńskie 2005. ISBN 83-908932-3-1. Plik [http://www.strzelce.pl/g2/2009_06/a9d4d34f3f4d6c637b8a905b653dc33d.pdf PDF]. * {{Grautoff (1829)|page=186}} * {{Greg (1861)}} * {{Kämtz (1836)|page=266}} * {{Karwowski (2009 Friedland)}} * {{Kesselmeyer (1861)|page=365, 409, 444}} * {{Klein (1904)}} * {{Klöden (1844)|page=340, mapa}} * {{Koblitz MetBase}} * {{Kranz (1574 Saxonia)|page=616}} * {{Kranz (1580 Wandalia)|page=174}} * {{Lubieniecki (1668)|page=250-252 (wyd.&nbsp;1668)}} * {{Lycosthenes (1557)|page=448-}} * {{Olearius (1667)|page=157}} * {{Pokrzywnicki (1960, bolidy 1)|page=226}} * {{Rocznik Kołbacki|page=486}} * {{Simonis (1730)|page=50-51}} * {{Spangenberg (1572)|page=532}} * Stęczkowski J.K., (1874), '''Gwiazdy spadające, kule ogniste, aerolity i komety''', ''Biblioteka Warszawska'', 4, 1874, s. 387-424 (s. 402). Plik {{Link-dLibra|SBC|d|91289}}. * +Святский Д.О. (Svyatskii D.O.), (1927), '''Лесной пожар от метеорита в XIII веке (Историческая справка)''', ''Вестник знания'', №&nbsp;22, 1927, s.&nbsp;1365-1366. Plik [http://tunguska.tsc.ru/ru/science/bib/1920-29/1927/Svyatskii1927/ TXT]. * Walesiak Tomasz, (2017), '''Jeszcze jedna dyskusja na temat daty spadku meteorytu [[Morasko]] (''Another discussion about date of Morasko meteorite fall'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 8, 2017, s. 123-148. Plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-d13acecb-c4e7-4afc-982b-9b8f6ac79c8b}}. * {{Woźniak (2014)}} Dodatkowe pozycje w: [[Friedland 1304/Źródła]] i [[Friedland 1304/Komety]]. {{Koblitz References |1=Several stones, black and hard as iron, are said to have fallen at a place given by some authors as Friedland (Brandenburg, 52°7'N, 14°15'E) and by some others as Friedeburg (an der Saale, 51°37'N, 11°45'E), E.F.F.Chladni, Die Feuer-Meteore, Wien, 1819, p.200. The evidence is not conclusive, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.167.}} {{Przypisy}} == Zobacz również == * '''źródła – [[Friedland 1304/Źródła]]''' * '''o obserwowanych w tamtym okresie kometach – [[Friedland 1304/Komety]]''' * [[Friedland 1304/Galerie]] * hipoteza '''[[Bolid wielkopolski|Bolidu wielkopolskiego]]''' * bibliografia: [[Bibliografia/Źródła historyczne|Źródła historyczne]] == Linki zewnętrzne == * '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt wątpliwy (''Doubtful meteorite'') [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=10183 Friedland] * '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt wątpliwy (''Doubtful meteorite'') [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=10183 Friedland] * Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny – [http://www.gorzow.ap.gov.pl/Galeria/Roczniki/slides/8.html Rocznik nr 8] * {{!POLONA}} – {{Link-dLibra|POLONA|d|238631|text=Stanisław Lubieniecki, ''Theatrum cometicum{{Kropek}}''}} * Gmina Bierzwnik – [http://www.bierzwnik.pl/content.php?sid=039cdaba399d546dabe9eed0c50f4018&tr=cl&cms_id=9&lang=pl Klasztor pocysterski w Bierzwniku] * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Bierzwnik_(powiat_choszczeński) Bierzwnik] {{SeparatorBull}} [https://pl.wikipedia.org/wiki/Kołbacz Kołbacz] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Mirosławiec Mirosławiec] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Strzelce_Krajeńskie Strzelce Krajeńskie] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wandalowie Wandalowie] * Wikipedia(DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Friedeburg_(Saale) Friedeburg&nbsp;(Saale)] * Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Albert_Krantz_(Theologe) Kranz Albert] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Gottfried_Olearius_(1604-1685) Olearius Gottfried] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Cyriacus_Spangenberg Spangenberg Cyriacus] * {{Czajka MSMK}} {{Co jeszcze na stronę}} [[Category:Doniesienia]] [[Category:Bolidy historyczne]]

Wróć do strony Friedland 1304.