Częstochowa Raków, Częstochowa Mirów

{{Strona w budowie}}
__NOTOC__


== Nowe artefakty meteorytowe ==

W styczniu 2024 roku Jarosław Morys zamieścił na Facebooku (profil [https://www.facebook.com/profile.php?id=61551450983416 MADEINSPACE.pl]) bardzo ciekawą informację.

Ukazał się draft artykułu Jambon et al. (2024) opisujący '''zidentyfikowanie nowych artefaktów z żelaza meteorytowego pochodzących ze stanowisk archeologicznych cmentarzysk Raków oraz Mirów''' znajdujących się w [[Muzeum Częstochowskie|Muzeum Częstochowskim]].

Tłumaczenie abstraktu artykułu Jambon et al. (2024):
{{BQuote-begin|max-width=640px}}
Cmentarz Częstochowa-Raków w południowej Polsce (okres halsztacki C) był badany w latach 1955, 1960–61 oraz 2001. W trakcie wykopalisk odkryto około stu żelaznych przedmiotów, z których bardzo niewiele zostało dotychczas poddanych analizie. Analiza metodą przenośnej fluorescencji rentgenowskiej (p-XRF) 26 egzemplarzy ujawniła, że cztery bransolety i szpila zawierają żelazo meteorytowe, podczas gdy wszystkie pozostałe przedmioty wykonano z żelaza wytapianego. Choć liczba zbadanych obiektów jest skromna, stanowią one jedną z największych kolekcji produktów z żelaza meteorytowego odkrytych na jednym stanowisku archeologicznym na świecie.

Obecność zarówno żelaza meteorytowego, jak i wytapianego w tym samym kontekście pozwala na analizę roli domieszki żużlu w procesie produkcji w porównaniu do zanieczyszczenia materiału. Skład przedmiotów zawierających żelazo meteorytowe jest dość zróżnicowany, nawet w obrębie jednego egzemplarza, co można wyjaśnić powiązaniem z żelazem wytapianym. Sugeruje to, że użyto pojedynczego meteorytu, prawdopodobnie współczesnego upadku, co wyklucza import.

To potwierdza, że mieszkańcy znali techniki obróbki żelaza, że żelazo meteorytowe nie miało już ogromnej symbolicznej wartości, jaką miało w epoce brązu przed odkryciem technologii wytopu żelaza, i sugeruje, że było ono używane po prostu jako surowiec do produkcji żelaza.
{{BQuote-end}}

Za artykułem:
:Dwa badane cmentarzyska (Raków, stanowisko 4, oraz Mirów, stanowisko 1)<ref>na obszarze miejskim Częstochowy zidentyfikowano poprzez wykopaliska jeszcze dwa cmentarzyska kultury łużyckiej Częstochowa-Wyczerpy Dolne (stanowisko 62), oraz Częstochowa-Gnaszyn Dolny (stanowisko 2); są to również nekropolie birytualne – występują w nich naprzemiennie groby szkieletowe i ciałopalne, bez wyraźnych skupisk</ref> znajdują się w Częstochowie i należą do kultury łużyckiej, grupy górnośląsko-małopolskiej, będącej częścią środkowoeuropejskiego kompleksu kulturowego pól popielnicowych z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Podgrupa częstochowsko-gliwicka grupy górnośląsko-małopolskiej jest znana jako enklawa pochówków szkieletowych, co odróżnia ją od kultury łużyckiej, gdzie dominują rytuały pogrzebowe z kremacją.

:Cmentarzysko Częstochowa-Raków prawdopodobnie zostało założone przez ludność kultury łużyckiej jako ostatnie w regionie. Wyróżnia się ono spośród wyżej wymienionych stanowisk bogactwem wyposażenia grobów w ceramikę i przedmioty metalowe, w tym liczne żelazne, a także wyjątkowo dobrym stanem zachowania szkieletów i obiektów.

:Wcześniej Zimny (1965), Piaskowski (1982) oraz Jambon (2017) opublikowali analizy dwóch żelaznych bransolet wykonanych z meteorytowego żelaza, pochodzących z cmentarzyska w Częstochowie-Rakowie. Jednak z raportu Zimnego (1965) wynikało, że nie wszystkie żelazne obiekty z tego cmentarzyska zostały zbadane metalograficznie w latach 60. XX wieku.

:To stanowiło bodziec do przeprowadzenia testów przesiewowych żelaza z Częstochowy-Rakowa w ramach szerszych badań nad pochodzeniem surowców żelaznych z wczesnej epoki żelaza w Polsce, zainicjowanych przez A. Jambona i K. Dzięgielewskiego. Dzięki badaniom p-XRF<ref>'''p-XRF''' – przenośna fluorescencja rentgenowska; nieniszcząca metoda geochemiczna, która wykorzystuje źródło promieniowania rentgenowskiego do szybkiego badania stężeń pierwiastków</ref> '''zidentyfikowano kolejne dwie żelazne bransolety z Rakowa oraz szpilę z Częstochowy-Mirowa jako zawierające żelazo meteorytowe.'''

:Wyniki analiz: '''zawartość niklu przekracza 2% w przypadku wszystkich czterech bransolet, około 0,7% w przypadku szpili i jest mniejsza niż 0,1% we wszystkich pozostałych przypadkach. Na tej podstawie można obecnie stwierdzić, że bransolety są prawdopodobnie wykonane z meteorytowego żelaza, szpila może być meteorytowa lub nie, a wszystkie pozostałe przedmioty z pewnością nie są.'''

:Cztery artefakty zawierające meteorytowe żelazo w czterech grobach czynią cmentarzysko w Częstochowie-Rakowie jednym z nielicznych stanowisk archeologicznych na świecie, obok słynnych stanowisk egipskich.<ref>Napierała (2021); woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/travels/travels-Kair_2012.htm Gebel Kamil]</ref>

Nowe zidentyfikowane artefakty z żelaza meteorytowego wraz z już opisanymi i zarejestrowanymi w {{!MBD}} [[Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II)|bransoletami z Częstochowy-Rakowa]] zwiększają wydatnie pulę takich wyjątkowych obiektów!

Czekamy na publikację końcowej wersji artykułu Jambon et al. 2024.


{{Sparse-b}}Ciekawostka:{{Sparse-e}} Nad fragmentem (100 m²) stanowiska Częstochowa Raków, przebadanym w 1960 roku, wzniesiono pawilon muzealny. Odkryte pochówki zostały zachowane ''in situ'' wraz z otaczającym je terenem i udostępnione publiczności w 1965 roku. {{Txt2Img|Częstochowa_(MRCz_RArch).jpg|Rezerwat Archeologiczny}}, utworzony w tamtym czasie, jest częścią [[Muzeum Częstochowskie|Muzeum Częstochowskiego]]. Oprócz zachowanej części cmentarzyska można tam zobaczyć wystawę zatytułowaną „Z mroku dziejów”, poświęconą kulturze łużyckiej.

<br clear="all"/>

== Galerie ==
Fragment ekspozycji Rezerwatu Archeologicznego Muzeum Częstochowskiego (stan: ''sierpień 2013 r.''; fot. [[Wadi]] & [[Woreczko|Woreczko Jan]], dzięki uprzejmości Macieja Kosińskiego, Kierownika Działu Archeologii Muzeum Częstochowskiego)
<gallery caption="" widths="240px" heights="160px" perrow="3">
File:Częstochowa_(MRCz_RArch).jpg|[[Muzeum Częstochowskie|Rezerwat Archeologiczny]]
File:Częstochowa_ekspozycja_(MRCz_RArch)_7.jpg|Zachowane ''in situ'' cmentarzysko Raków
File:Częstochowa_ekspozycja_(MRCz_RArch)_8.jpg|
</gallery>

<br clear="all"/>

== [[Bibliografia]] ==

* {{Bukowski (1982)}}

* {{Jambon (2024)}}

* {{Kotowiecki (2004)}}

* {{Kotowiecki (2016)}}

* +Napierała Marcin, (2021), '''Żelazo meteorytowe w starożytnym Egipcie przed okresem późnym (''Meteoritic iron in ancient Egypt before the late period'')''', ''Folia Praehistorica Posnaniensia'', 26, 2021, s. 241-279. Plik {{!doi|10.14746/fpp.2021.26.09}}.

* {{Piaskowski (1960)}}

* {{Piaskowski (1982)}}

* Zimny Jerzy, (1965), '''Metaloznawcze badania halsztackich wyrobów żelaznych z&nbsp;[[Czestochowa Rakow I i&nbsp;II (Częstochowa Raków I i II)|Częstochowy-Rakowa]]''', ''Rocznik Muzeum w Częstochowie'', Częstochowa 1965, s.&nbsp;329-400.

* Zimny Jerzy, (1966), '''Halsztackie wyroby z żelaza meteorytowego z [[Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II)|Częstochowy-Rakowa]] (ok. 700-550 r.p.n.e.)''', ''Z&nbsp;Otchłani Wieków'', r. XXXII, z. 1, 1966, s.&nbsp;29-34. Plik [http://www.meteoritica.eu/meteorites/references/ref_Articles/Zimny-1966.pdf PDF].

{{ Przypisy}}

== Zobacz również ==

* artefakty '''[[Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II)|Czestochowa Rakow I i II]]'''

* [[Muzeum Częstochowskie]]

== Linki zewnętrzne ==

* Facebook – MADEINSPACE.pl: [https://www.facebook.com/profile.php?id=61551450983416 Nowe zabytki z żelaza meteorytowego w Polsce!💥]

* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_halsztacka Kultura halsztacka] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Okres_halsztacki Okres halsztacki]

* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/travels/travels-Kair_2012.htm Kair 2012 (Gebel Kamil)]

[[Category:Artefakty]]
[[Category:Znaleziska]]