PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Warszawa 1600

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Bibliografia)
Linia 46: Linia 46:
;Chladni (1819)
;Chladni (1819)
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:640px"
|Ein zu {{sparse-b}}Warschau{{sparse-e}}, wahrscheinlich auch nicht lange nacht der Mitte desselben Jahrhunderts gefallener groβer Steine, hat den Thurm eines Gefängnisses zerstört. In <tt>Petri Borelli hist. et observ. physico-med. 1676, cent. III. obs. 86,</tt><ref name="Borelli 1670"></ref> wird nach Erwähnung einiger frühern Steinfälle gesagt: <tt>Recentior est casus lapidis, qui Varsoviae turrim carceris destruxit, cujus moles bina vitulina capita aequare poterat; sulphuris odorem undique fundentia hujusce frustula subnigra et quasi vitrea nobis D. de Noyers, Reginae Poloniae secretarius ostendit.</tt> (Das muβ also nicht lange nach dem Falle gewesen seyn, weil der anfängliche Schwefelgeruch solcher Steine sich späterhin verliert.) <tt>Talem Lierguieus Lugduni ex Bartholino habuit.</tt> (Von dem vorher erwähnen Steinfalle auf der Insel Fünen.) <tt>Morinus vidit a coelo delapsos apud Divionienses, cordis figura donatos, et ponderis 10 librarum,</tt> (von dem Steinfalle 1634 in Burgund.<ref>o domniemanym spadku 27 października 1634 roku pisze Chladni (1819 s. 223-224) podając źródło doniesienia; w bazie meteorytów MetBull nie ma pod tą datą zarejestrowanego spadku; o tym doniesieniu również na portalu: '''[http://meteor-center.com/encyclopedie/ Encyclopédie des météorites françaises]</ref>)
|Ein zu {{sparse-b}}Warschau{{sparse-e}}, wahrscheinlich auch nicht lange nacht der Mitte desselben Jahrhunderts gefallener groβer Steine, hat den Thurm eines Gefängnisses zerstört. In <tt>Petri Borelli hist. et observ. physico-med. 1676, cent. III. obs. 86,</tt><ref name="Borelli 1670"></ref> wird nach Erwähnung einiger frühern Steinfälle gesagt: <tt>Recentior est casus lapidis, qui Varsoviae turrim carceris destruxit, cujus moles bina vitulina capita aequare poterat; sulphuris odorem undique fundentia hujusce frustula subnigra et quasi vitrea nobis D. de Noyers, Reginae Poloniae secretarius ostendit.</tt> (Das muβ also nicht lange nach dem Falle gewesen seyn, weil der anfängliche Schwefelgeruch solcher Steine sich späterhin verliert.) <tt>Talem Lierguieus Lugduni ex Bartholino habuit.</tt> (Von dem vorher erwähnen Steinfalle auf der Insel Fünen.) <tt>Morinus vidit a coelo delapsos apud Divionienses, cordis figura donatos, et ponderis 10 librarum,</tt> (von dem Steinfalle 1634 in Burgund.<ref>o domniemanym spadku 27 października 1634 roku pisze Chladni (1819 s. 223-224) podając źródło doniesienia; w bazie meteorytów MetBull nie ma pod tą datą zarejestrowanego spadku; o tym doniesieniu również na portalu: '''[http://meteor-center.com/encyclopedie/ Encyclopédie des météorites françaises]</ref>)
|}
|}
Linia 53: Linia 53:
;Borelli (1670)<ref name="Borelli 1670"></ref>
;Borelli (1670)<ref name="Borelli 1670"></ref>
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:640px"
-
|...
+
|''Fulminei lapides.''
 +
 
 +
{{SmallCaps-begin}}Observatio LXXXVI.{{SmallCaps-end}}
 +
 
 +
Ferunt Avicenna aliiq; multi, faxa ingentia è Cœlo cecidisse, & satis innotuit historia lapidis à D.Borrilly in Provincia asservati 55. Librarum ponderis, qvi èCœlo deciderat &instar dolii ignei cum maximo strepitu lapides omnes terræ circum jacentis ætate nostra calcinaverat, de qva Gassendus noster disseruit, fed adhuc recentior est casus lapidis, qvi Varsoviæ turrim carceris deftruxit, cujus moles bina vitulina capita æqvare poterat, sulfuris odoré undiq; fundentia, hujusce frustula subnigra & qvasi vitrea nobis D.de Noyers Reginæ Poloniæ Secretario ostendit: talem Nobilis Liergueus Lugduni ex Bartholino habuit, & D. Morinus Mathem Professor Parisinus plures lapides vidit è Cœlo delapsos apud Divionenses, cordis figura donatos &ponderis decem Librarum. Idem legitur apud Albertum Magnum & alios. Parvos ego etiam asservo cuneiformes subnigri coloris & durissimos. Valent si ferantur collo appensi ad Variolas & morbillos ab ovilibus arcendos.
|}
|}
Linia 116: Linia 120:
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
File:Warszawa_1600_(De_Fer_1715).jpg|Mapa z 1715 roku (De Fer. 1715)
File:Warszawa_1600_(De_Fer_1715).jpg|Mapa z 1715 roku (De Fer. 1715)
-
File:Warszawa_1600_(Plan_von_Warschaw_1716).jpg|''Plan von Warschaw'' z 1716 roku
+
File:Warszawa_1600_(Plan_von_Warschaw_1716).jpg|''Plan von Warschaw'' z&nbsp;1716 roku
-
File:Warszawa_1600_(Rizzi-Zannoni).jpg|Plan Warszawy i panorama z drugiego brzegu (montaż) z&nbsp;1772 roku (Rizzi-Zannoni 1772)
+
File:Warszawa_1600_(Rizzi-Zannoni).jpg|Plan Warszawy i&nbsp;panorama z&nbsp;drugiego brzegu (montaż) z&nbsp;1772 roku (Rizzi-Zannoni 1772)
File:Warszawa_1600_(Syrenka).jpg|Lokalizacja [[:File:Warszawa_1600_(Rynek_Syrenka).jpg|warszawskiej Syrenki]] ze Starówki przed przeniesieniem na Rynek
File:Warszawa_1600_(Syrenka).jpg|Lokalizacja [[:File:Warszawa_1600_(Rynek_Syrenka).jpg|warszawskiej Syrenki]] ze Starówki przed przeniesieniem na Rynek
</gallery>
</gallery>
Linia 127: Linia 131:
<gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="3">
File:Warszawa_1600_(schemat_murów_obronnych).jpg|Schemat murów obronnych Starego Miasta w&nbsp;Warszawie
File:Warszawa_1600_(schemat_murów_obronnych).jpg|Schemat murów obronnych Starego Miasta w&nbsp;Warszawie
-
File:Warszawa_1600_(Wieża_Biała).jpg|Miejsce u zbiegu ulic Kamienne Schodki i Brzozowej, gdzie znajdowała się Wieża Biała
+
File:Warszawa_1600_(Wieża_Biała).jpg|Miejsce u zbiegu ulic Kamienne Schodki i&nbsp;Brzozowej, gdzie znajdowała się Wieża Biała
File:Warszawa_1600_(ulica_Kamienne_Schodki)_1.jpg|Ulica Kamienne Schodki (odcinek "górny")
File:Warszawa_1600_(ulica_Kamienne_Schodki)_1.jpg|Ulica Kamienne Schodki (odcinek "górny")
File:Warszawa_1600_(Wieża_Marszałkowska).jpg|Miejsce, gdzie stała Wieża Marszałkowska
File:Warszawa_1600_(Wieża_Marszałkowska).jpg|Miejsce, gdzie stała Wieża Marszałkowska
File:Warszawa_1600_(ulica_Brzozowa)_1.jpg|Ulica Brzozowa
File:Warszawa_1600_(ulica_Brzozowa)_1.jpg|Ulica Brzozowa
-
File:Warszawa_1600_(Gnojna_Góra)_1.jpg|Widok z Gnojnej Góry na ulice Celną i Brzozową
+
File:Warszawa_1600_(Gnojna_Góra)_1.jpg|Widok z&nbsp;Gnojnej Góry na ulice Celną i&nbsp;Brzozową
</gallery>
</gallery>

Wersja z 22:58, 13 sty 2013

Kamień, który spadł na więzienie

Strona z Kleina (1904) z informacją o spadku w Warszawie

Doniesienie o spadku kamienia, który zniszczył w 1600 roku (błędna data![1]) w Warszawie wieżę więzienną.

W katalogu Kleina (1904) jest informacja o spadku
Zeit des Falles, ... Tageszeit Fallort oder Fundort
1600[1] - Warschau7)
7) Stein, welcher den Turm eines Gefängnisses zerstörte.
(tłum.: Kamień, który zniszczył wieżę więzienną)


Od tej informacji (Klein 1904), zaczerpniętej z Mapy Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski (Czajka MSMK), rozpoczęła się historia opisywania tego wydarzenia na Wiki.Meteoritica.pl.

Nie ulegało wątpliwości, że informację o wydarzeniach w Warszawie w 1600 roku[1], musiał Klein zaczerpnąć z wcześniejszych źródeł. Początkowo przeprowadziliśmy śledztwo w celu ustalenia, gdzie w 1600 roku znajdowało się w Warszawie więzienie (wyniki opisane poniżej). Ale, jak się okazało, należało jednak poszukać źródeł informacji Kleina. Udało się nad wyraz dobrze!

Źródła

Przeglądając katalog Kessemeyer'a (1861) natrafiliśmy na wskazówkę, która mogła wskazać źródło z którego zaczerpnięto informację o spadku. Pierwsze kroki prowadziły do publikacji Chladniego z 1815 roku i drugiego jego kompleksowego opracowania (Chladni 1819, Wiedeń).

Kesselmeyer (1861) (s. 372 i 417)
2. 16.. - - Warschau. Polen 52°13'N. 21°5'O. G.50.1815.244.[2]
349. 2. 16.. - - Warschau. Polen 52°13'N.
21°5'O. 		C. 229.[3] 1 nach Schwefel riechender Stein[4], der den Thurm eines Gefängnisses zerstörte.

Jak widać, Kesselmeyer nie był w stanie podać dokładniej daty doniesienia, więc napisał 16.. oraz umieścił je w swoim zestawieniu (na stronie 417) pomiędzy rokiem 1650 (1650. 6. Aug.; Dordrecht, Holland) i 1654 (1654. 30. März; Insel Fuhnen, Dänemark)[5]. Ale co może najważniejsze, Kesselmeyer powołuje się na publikacje Chladniego (1815 i 1819), gdzie należy szukać pierwotnej informacji.


W zestawieniu Chladniego opublikowanym w Annales der Physik z 1815 roku, na stronie 244 znajdujemy pierwotne źródło!

Chladni (1815) (s. 244)
Ein zu Warschau, wahrscheinlich um die Mitte desselben Jahrhunderts, gefallener Stein hat den Thurm eines Gefängnisses zerstört. Petri Borelli histor. et observationes physico-medicae, 1676, cent. III. ods. 86.[6]

Pierwotnym źródłem doniesienia jest zatem publikacja Petri Borelli'ego z 1676 roku[6], gdzie w części III w obserwacji nr 86 znajduje się opis zacytowany później przez Chladniego w zestawieniu z 1819 roku.

Chladni (1819)
Ein zu Warschau, wahrscheinlich auch nicht lange nacht der Mitte desselben Jahrhunderts gefallener groβer Steine, hat den Thurm eines Gefängnisses zerstört. In Petri Borelli hist. et observ. physico-med. 1676, cent. III. obs. 86,[6] wird nach Erwähnung einiger frühern Steinfälle gesagt: Recentior est casus lapidis, qui Varsoviae turrim carceris destruxit, cujus moles bina vitulina capita aequare poterat; sulphuris odorem undique fundentia hujusce frustula subnigra et quasi vitrea nobis D. de Noyers, Reginae Poloniae secretarius ostendit. (Das muβ also nicht lange nach dem Falle gewesen seyn, weil der anfängliche Schwefelgeruch solcher Steine sich späterhin verliert.) Talem Lierguieus Lugduni ex Bartholino habuit. (Von dem vorher erwähnen Steinfalle auf der Insel Fünen.) Morinus vidit a coelo delapsos apud Divionienses, cordis figura donatos, et ponderis 10 librarum, (von dem Steinfalle 1634 in Burgund.[7])

Pierwotne źródło

Borelli (1670)[6]
Fulminei lapides.

Observatio LXXXVI.

Ferunt Avicenna aliiq; multi, faxa ingentia è Cœlo cecidisse, & satis innotuit historia lapidis à D.Borrilly in Provincia asservati 55. Librarum ponderis, qvi èCœlo deciderat &instar dolii ignei cum maximo strepitu lapides omnes terræ circum jacentis ætate nostra calcinaverat, de qva Gassendus noster disseruit, fed adhuc recentior est casus lapidis, qvi Varsoviæ turrim carceris deftruxit, cujus moles bina vitulina capita æqvare poterat, sulfuris odoré undiq; fundentia, hujusce frustula subnigra & qvasi vitrea nobis D.de Noyers Reginæ Poloniæ Secretario ostendit: talem Nobilis Liergueus Lugduni ex Bartholino habuit, & D. Morinus Mathem Professor Parisinus plures lapides vidit è Cœlo delapsos apud Divionenses, cordis figura donatos &ponderis decem Librarum. Idem legitur apud Albertum Magnum & alios. Parvos ego etiam asservo cuneiformes subnigri coloris & durissimos. Valent si ferantur collo appensi ad Variolas & morbillos ab ovilibus arcendos.


Gdzie w 1600 roku było w Warszawie więzienie?

Ciekawe, czy w 1600 roku w Warszawie było więcej więzień, czy tylko jedno i gdzie?

Początkowo wydawało się, iż chodzi o więzienie mieszczące się w Wieży Okrągłej wzniesionej po 1379 roku u zbiegu ulic Krzywe Koło i Brzozowej. Ale okazało się, że funkcję tę pełniła ona dopiero od 1627 roku, wtedy też zmieniono jej nazwę na Wieżę Marszałkowską.[8]

Dawne mury warowne miasta Starej Warszawy (Baruch 1929)

Zwróciliśmy się o pomoc w ustaleniu lokalizacji więzienia do znanego varsavianisty Marka Ostrowskiego. Nie musieliśmy długo czekać, szybko nadeszła od niego odpowiedź:

Tak, jak mówiłem, kiedy się spotkaliśmy na wydziale. Więzienie było od strony Gnojnej Góry dokładnie w wieży znajdującej się przy furcie rybackiej u wylotu Kamiennych Schodków. Ale było również inne, od strony Podwala, bardziej jako areszt, ale w nim przetrzymywano głownie prostytutki (były pod ręką) i baby krnąbrne (przekupki).

Furta rybacka to Wieża Biała, zwana też Rybacką i Wiślaną.[9] Ulica Kamienne Schodki odchodząc od Rynku Starego Miasta prowadzi w dół w kierunku Wisły, łącząc się z ulicą Brzozową wiodła pierwotnie przez Wieżę Białą. Wieżę tę przebudowano w 1560 roku na bramę dla pieszych (furtę w murach obronnych[10]). Wiadomo, że w końcu XVI wieku Wieża Biała mieściła więzienie (Baruch 1929)[11].


Jak wynika z badań Barucha (1929), nie jest łatwo ustalić losy tak starego obiektu. Wydaje się jednak, że fakt zniszczenia wieży, jak podaje Klein (1904), nie uszedłby uwadze kronikarzy. Nie znaleziono dotychczas żadnych zapisów mówiących o spadku meteorytu i zniszczeniu Wieży Białej w 1600 roku. Być może nie chodzi w doniesieniu Kleina o Białą Wieżę?

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(B) Wieża Biała (Furta Rybacka), (M) Wieża Marszałkowska (przybliżone lokalizacje), (G) Góra Gnojowa

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Wieżę Marszałkowską (zwaną wcześniej Wieżą Okrągłą) rozebrano po 1808 roku.[8] Wieżę Białą rozebrano w połowie XIX wieku.[9]

Panorama Warszawy z końca XVI wieku (Braun 1572-1617)
 Na wyjątkowo pięknej i bardzo szczegółowej panoramie Warszawy zamieszczonej w epokowym dziele Georga Brauna Civitates orbis Terrarvm z przełomu XVI i XVII wieku, Baruch (1929) zidentyfikował najważniejsze wieże. Tam też opisał Białą Wieżę: (…) brama ta miała kształt budynku czworograniastego z wieżą sześciokątną, pokrytą takimże hełmem ostro zakończonym.
Zidentyfikowane wieże:
(B) Biała wieża
(M) Okrągła wieża (Marszałkowska)
Maksymilian Baruch badając historię murów Starego Miasta, tak opisuje jej dalsze losy: (…) Sobieszczański, zaznaczając, że na miejscu jeszcze widoczne są (1877) ślady bramy i wieży, uważa tę bramę za "jedną z większych fortec w murach" i o jej losach pisze: "W roku 1770 była ona tak zrujnowana, że magistrat wyznaczył wizyę budowniczych, którzy ocenili ją za ruderę, przeznaczoną do rozebrania. Podźwignięto ją przecież i stała jeszcze w r. 1870, lecz wkrótce potem została usunięta zupełnie jako grożąca upadkiem"1).
Według Kolberga "Brama na Kamiennych Schodkach rozebraną została w r. 1833".[12]

Zobacz również → współczesną panoramę Starego Miasta


Mapy

Mapa z 1715 roku (De Fer. 1715)

Plan von Warschaw z 1716 roku

Plan Warszawy i panorama z drugiego brzegu (montaż) z 1772 roku (Rizzi-Zannoni 1772)

Lokalizacja warszawskiej Syrenki ze Starówki przed przeniesieniem na Rynek


Galeria

Schemat murów obronnych Starego Miasta w Warszawie

Miejsce u zbiegu ulic Kamienne Schodki i Brzozowej, gdzie znajdowała się Wieża Biała

Ulica Kamienne Schodki (odcinek "górny")

Miejsce, gdzie stała Wieża Marszałkowska

Ulica Brzozowa

Widok z Gnojnej Góry na ulice Celną i Brzozową

Bibliografia

  • +Baruch Maksymilian, (1929), Warszawa średniowieczna. Dawne mury warowne miasta Starej Warszawy. Z przedrukiem rozprawy Wilhelma Kolberga: Ślady dawnych murów otaczających miasto Starą Warszawę. Towarzystwo Miłośników Historji. Bibljoteka Historyczna im. T. Korzona, nr 21, 1929. Plik DjVu.
  • Borel Pierre (Borelli Petri, łac. Borellus Petrus), (1670), Historiarum, & Observationum Medicophysicarum, Centuriæ IV… Accesserunt. D. Isaaci Cattieri… Observationes Medicinales rarae, Dn. Borello communicatæ: Et Renati Cartesii Vita eodem P. Borello Authore, Francofurti, ANNO M DC LXX, 1670. Plik GoogleBooks.
    Wydanie wcześniejsze: Borel Pierre, (1656), Historiarum…, Parisiis, M. DC. LVI., 1656. Plik GoogleBooks.[13] (s. 264)
  • Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434.[14][15] Plik PDF[16]; plik GoogleBooks; plik doi. (s. 229-230)
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 372 i 417). Plik PDF; plik DjVu.
  • Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
  • Rizzi-Zannoni Giovanni Battista Antonio, (1772), Carte de la Pologne, Londyn 1772. Plik sLib.

Przypisy

  1. ^ a b c jak się okazuje, data 1600 jest błędnie podana przez Klein'a (1904); zdarzenie miało miejsce prawdopodobnie w połowie XVII wieku
  2. ^ powołanie na Chladni (1815) (wg klucza: Gilbert, Bd. 50, rok 1815, s. 244)
  3. ^ Chladni (1819), s. 229
  4. ^ kamień o zapachu siarki
  5. ^ Kesselmeyer (1861)
  6. ^ a b c d Borelli (1670, s. 264); dysponujemy wcześniejszy wydaniem dzieła z 1670 roku, gdzie informacja ma inne brzmienie
  7. ^ o domniemanym spadku 27 października 1634 roku pisze Chladni (1819 s. 223-224) podając źródło doniesienia; w bazie meteorytów MetBull nie ma pod tą datą zarejestrowanego spadku; o tym doniesieniu również na portalu: Encyclopédie des météorites françaises
  8. ^ a b za Wikipedią: Wieżę Marszałkowską rozebrano po 1808 roku. Do końca XX wieku w pomieszczeniu w przyziemiu wieży znajdował się sklep z pamiątkami. Na kamiennej przyporze Baszty Marszałkowskiej do 1998 roku stał pomnik warszawskiej syrenki, który przeniesiono na Rynek Starego Miasta.
  9. ^ a b za Wikipedią: W połowie XIX wieku Wieżę Białą rozebrano. Dolne partie pierwotnej wieży odkryto podczas badań archeologicznych w połowie XX wieku i w większości zniszczono podczas późniejszych remontów nawierzchni ulicy Kamienne Schodki.
  10. ^ za Wikipedią: Furta Biała nazywana Rybacką lub Wiślaną.
  11. ^ jak pisze Baruch (1929, s. 49): Biała Wieża służyła za więzienie miejskie bodaj od samego jej początku.3) Jest tam więzienie jeszcze w połowie XVII w.4)
  12. ^ Baruch (1929)
  13. ^ pierwsze wydanie Historiarum, et Observationum Medicophysicarum, Centuria prima [-Centuria secunda] in qua, non solum, Multa utilia, sed & rara, stupenda ac inaudita continentur, Castris, MDC. LIII, ukazało się w 1653 roku, a ostatnie w 1676 już po śmierci Borelego w 1671 roku; biografia – Pierre Borel (c.1620-1671)
  14. ^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
  15. ^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
  16. ^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?

Zobacz również

  • warszawskie Stare Miasto → Galeria

Linki zewnętrzne

Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Warszawa_1600”
Osobiste