O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 23:03, 14 sty 2013

Strona w budowie (Site under construction) Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while)

Grad (kamieni?) w 1591 roku nad Odrą, a może tornado?

Kunersdorf →
Opis spadku (Angelus 1598)
Wątpliwy (doubtful) spadek
Lokalizacja	Kunersdorf, Brandenburgia, Niemcy
Położenie[1]	wiele prawdopodobnych lokalizacji
Data	9 czerwca 1591 r.
Uwagi	kłopot z ustaleniem lokalizacji
Charakterystyka
Typ	meteoryt kamienny (?)
Masa	kilka dużych kamieni (?)
Meteoritical Bulletin Database

Doniesienie o spadku 9 czerwca 1591 roku w niem. Kunersdorf.

Pierwsza wzmianka o tym wydarzeniu pojawia się w kronice Annales Marchiae Brandenburgicae... Andreasa Angelusa z 1598 roku^[2]. W jego roczniku pod datą 1591 jest relacja o spadku (gradzie) 9 czerwca (Im neunden Junij) w miejscowości Kuhnersdorff. Wszystkie późniejsze relacje opierają się na tym opisie. Jest bardzo prawdopodobne, że nie był to spadek deszczu meteorytów, ale burza (tornado) z gradobiciem, a późniejsi kronikarze i badacze tłumacząc źródła dokonali przekłamań i błędnej interpretacji zdarzenia?!

Co zanotował Angelus (1598) w rozdziale Chronica der Marck Brandenburg pod datą 1591^[2]

(pisownia oryginalna; dostępne w internecie skany dzieła trudno jest jednoznacznie odczytać, również dawny język niemiecki jest trudny w interpretacji, stąd zamieszczony cytat może zawierać błędy)

(…) Im neunden Junij / gegen den Abend entstundt ein groswetter von Westen her / vnd zog sich hin-úber nach Cústrin. Im selben wetter warff der wind die windmúhle vor Bernáwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das getreyde von grossen und sehr ecktchten hagelsteinen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch gantze stúcken fewer aus den Wolcken gefallen sein. Idem.(…)

Próba interpretacji słów: hin-úber=hinüber - na tamtą stronę, przemieścić się; windmúhle=Windmühle - wiatrak; hagelsteinen=hagelstein, hagel - grad; getreyde=getreide - zboża; Wolcken=Wolken - chmury

Spadł duży grad (grossen hagelstein) na miejscowość Kuhnersdorff. W tym rejonie są dwie miejscowości, które dawniej nosiły tę nazwę (właściwie Kunersdorf), są to Kunowice i Kosobudz^[3]. Wymienia on również miejscowości: Cüstrin (Cústrin), obecnie Kostrzyn nad Odrą (współ. nazwa niem. Küstrin) oraz Bernäwichen (Bernáwichen) - zapewne chodzi o wieś Barnówko (niem. Berneuchen) w gminie Dębno^[4].

Nazwa wsi Barnówko zmieniała się wielokrotnie na przestrzeni jej dziejów (więcej na Wikipedi), ale na mapie Joana Blaeu z 1645 roku figuruje ona pod nazwą Bernewichen! Ciekawostką może być fakt, że historyczna nazwa wsi Barnówko Nova Bernowe i późniejsze (m.in. Bernowichen, Bernewichen) pochodzi od kolonizujących ten rejon osadników z branderburskiego Bernau bei Berlin!^[5]. W Cartographia Confinium (2009) w opracowaniu Jarosława Łuczyńskiego znajdujemy potwierdzenie, że wieś Barnówko nosiła dawniej nazwę Bernewichen. Taka nazwa pojawia się na mapach Camerariusa wydawanych przez Mercatora po 1585 roku.

Być może opisywane przez Angelusa wydarzenie - deszcz meteorytów kamienny, a może tylko potężna burza (tornado) z gradobiciem (hagelstem)?!?^[6] - miało miejsce w okolicach Frankfurtu nad Odrą we wsi Kunowice? Nie w Saksoni, nie na Śląsku, ale właśnie w Brandenburgii? Jego Annales Marchiae Brandenbvrgicae... jest kroniką tych terenów.^[7]

O tym samym wydarzeniu można przeczytać w Codex diplomaticus brandenburgensis... Riedel'a (1862) w Microcronicon Marchicum na stronie 148:

(…) Den 9. Junij gegen abendt ßtundt ein großs wetter auf vnd zog hinnüber nach Cüßtrin. In ßolchem wetter ward die Mülle für Bernewicken vmbgeworfen vnd zu Kunerßtorff das getreide von großsen vnd ßchrecklichen Hagelßteinen ßehre zerßchlagen, Es ßind auch gantze ßtücken Fewr mit herrunter gefallen.(…)^[8]

Tu, w tym doniesieniu, pojawia się grad kamieni (Hagelsteinen). Ale biorąc pod uwagę opisane zniszczenia w uprawach i obrażenia (?) odniesione przez ludzi, można przypuszczać, że była to olbrzymia nawałnica z gradobiciem, a nie spadek deszczu meteorytów? Tu też inna pisownia miejscowości Bernewicken.

Redakcja Wiki.Meteoritica.pl ma zamiar przygotować informacyjną (korygującą) notkę o spadku w Kunersdorf do kolejnego wydania katalogu meteorytów NHM w Londynie oraz w oparciu o dodatkowe źródła obszerniejszy artykuł na ten temat.

Źródła

Informację tę znajdujemy jeszcze we wcześniejszym dziele Angelusa z 1593 roku.

Angelus (1593) (s. 177)

Angelus (1593), Rerum Marchicarum Breviarium...

Oryginalne brzmienie fragmentu: Den neunden Junij / oder des Brachmonats / gegen dem Abend entstundt ein gros Wetter von Westen her / vnd zog sich hinůber nach Cůstrin. Im selben Wetter warff der Wind die Windtmůhle vor Bernåwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das Getreyde von grossen und sehr eckichten Hagelsteinen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch ganße stůcken Fewer herunter gefallen sein.

Źródła późniejsze

U późniejszych autorów pojawia się informacja o kamieniach (Steine, stones), ale Angelus nic nie wspomina o kamieniach!?

Chladni (1815) (s. 240) informacja o spadku

1591, den 9. Juni bei Kunersdorf grosse Steine. Angelus in Annal. Marchiae.[2]

cytuje Angelus'a (1598)

Chladni (1816) (s. 344)

(Der nach Angelus in Annal. Marchiae[2] erwahute Steinfall, 1591 den 9. Jun. bei Kunersdorf, scheint nur Hagel gewesen zu seyn.)

Kesselmeyer (1861) (s. 414)

312.

-

1591. 9. Juni

Kuhnersdorf, in der Mark Brandenburg.

Deutschland

52°24'N. 15°0'O.

G. 50. 1815. 240.[9] G. 54. 1816. 344.[10] A. 4. 190.[11] Engelius Rer. March. Brev. 177.[12]

Wahrend eines Unwetters grosse und sehr eckige Hagelsteine, wobei auch ganze Stücke Feuer aus den Wolken gefallen sein sollen Wahrscheinlich nur grosse Schlossen mit heftigen Blitzschlägen.

*) M. Andreas Engelius: Rerum Marchicarum Breviarium; Wittemberg 1593.^[12]

Greg (1861)

Year.	Day of month.	Locality.	Size or weight.	Direction.	Duration; rate; hour;	Remarks, &c.
1591.*	June 9	Kunersdorf	...	...	...	Stone-fall; several large stones (19th June?).

(tłum.: kilka dużych kamieni)

Klein'a (1904) informacja o spadku

1591 Juni 9

-

Kunersdorf8)

⁸⁾ Unter Detonation, Hagel mit Steinen.

(tłum.: po wybuchu, grad kamieni)

Grady (2000)^[13]

Kunersdorf Germany 1591, June 9 Doubtful Several large stones are said to have fallen, E.F.F. Chladni (1815); R.P. Greg (1860), but the evidence is not conclusive. The exact locality is doubtful; there are eight villages possible: Kunersdorf, Silesia 52°40'N, 14°13'E; Kunersdorf, Silesia (now Poland), 51°5'N, 17°50'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°22'N, 14°37'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°14'N, 15°14'E; Kunersdorf, Brandenburg, 51°46'N, 14°12'E; Kunersdorf, Saxony, 51°18'N, 14°4'E; Kunnersdorf, Silesia (now Poland), 50°53'N, 15°43'E; Kunnersdorf, Saxony, 51°3'N, 14°40'E.

cytuje Chladni'ego (1815)

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

© Jan Woreczko & Wadi

(K) Kunowice (niem. Kunersdorf), (C) Kostrzyn nad Odrą (niem. Küstrin), (B) wieś Barnówko (niem. Berneuchen), (♦) Börnicke, (*) Kosobudz (niem. Kunersdorf), (G) Gudzisz, (W) Wüste Kunersdorf

współrzędne wsi/miejscowości o nazwie Kunersdorf wg Grady (2000) i Kesselmeyera (1861)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Jak widać z katalogu Grady^[13], nie ma pewności o jaką wieś/miejscowość chodzi!?

Na dawnych i współczesnych terenach niemieckich występuje lub występowało bardzo (!) wiele miejsc/wsi/miejscowości o nazwie Kunersdorf. W niemieckiej Wikipedi pod hasłami Kunersdorf, Kunnersdorf i Cunnersdorf znajduje się wiele lokalizacji.

W doniesieniu "Kunersdorf 1591" być może więc chodzi o wieś Kunowice (niem. Kunersdorf) niedaleko Słubic? Leżącą 27 km na południe od Kostrzyna nad Odrą (niem. Küstrin) na wschód od Frankfurtu nad Odrą (Frankfurt). Pierwsza pisemna wzmianka o wsi Kunersdorf pochodzi z 1337 roku.

Bernäwichen to wieś Barnówko 23 km na północny wschód od Kostrzyna?

Na oryginalnej mapie z kroniki Angelusa (1598), około 10 kilometrów na północ od Kostrzyna leży miejscowość Kuitzdorff. Wieś Kuitzdorff to obecnie Gudzisz (niem. Kutzdorf).

Raczej nie dotyczy to wsi Kosobudz^[3] (niem. Kunersdorf) ok. 9 km na zachód od Przełazów, nie będącą w tamtym okresie w granicach Marchii Brandenburgskiej. Ale 22 km od Kostrzyna na południe i na zachód od Frankfurtu nad Odrą leży współczesna wieś Wüste Kunersdorf!

Mapy

Fragment mapy z dzieła Angelusa (1598) z miejscowościami Custrin, Bernewichen i Kuitzdorff! Na całej mapie nie ma miejscowości o nazwie Kuhnersdorff o której wspomina Angelus.	Fragment mapy Camerariusa z 1585 roku z miejscowościami Kustrin i Bernewichen (dwie lokalizacje: wieś Barnówko i wieś na północ koło Berlina). Nie ma na mapie miejscowości o nazwie Kunersdorf, ale na północ od Kustrin leży Kuitzdorff!
Fragment mapy Brandeburgum Marchionatus z 1645 roku z nazwami Bernewichen (dwie lokalizacje: wieś Barnówko i wieś koło Berlina) i Kustrin. Również nie ma na mapie nazwy Kunersdorf, ale na północ od Kustrin leży Kuitzdorff! (źródło: Blaeu 1645)	Fragment arkusza 4 mapy Preussen und Herzogthum Warschau z 1808 roku z nazwami Kunersdorf (dwie lokalizacje: Kunowice i Kosobudz), Küstrin i Berneuchen. Na północy wieś Garz

Wieś Kuitzdorff to obecnie Gudzisz (niem. Kutzdorf).

Na trzech najstarszych mapach widać wieś Klempin.

Na mapie Camerariusa znajdują się róznież dwie miejscowości związane ze spadkiem w Bierzwniku w 1304 roku. Marienwalde - Bierzwnik i Fridebergk - Strzelce Krajeńskie (źródło: Cartographia confinium..., 2009).

Bibliografia

• Angelus Andreas (Engelium Andream), (1593), Rerum Marchicarum Breviarium. Das ist: Kurtze und doch warhafftige beschreibung der vornembsten geschichten und Historien / so sich vor und nach Christi Geburt als uber 2000. Jaren im Chur und Fůrstenthumb der Marck Brandenburg von Jar zu Jar bis auff gegenwertiges 1593. Jahr begeben und zugetragen haben:…, Wittemberg (Wittenberg) 1593, (s. 177). Plik europeana; plik europeana.

Angelus (1598), Annales Marchiae Brandenburgicae...

• Angelus Andreas (Angelum Andream), (1598), Annales Marchiae Brandenburgicæ, das ist ordentliche Verzeichnus und Beschreibung der fürnemsten und gedenckwirdigsten Märkischen Jahrgeschichten und Historien, so sich vom 416. Jahr vor Christi Geburt bis aufs 1596 Jahr… zugetragen haben, Frankfurt a.d. Oder 1598 (MDXCVIII), (s. 406). Plik dLib.

• +Blaeu Joan, (1645), Theatrum Orbis Terrarum, sive Atlas Novus in quo Tabulæ et Descriptiones Omnium Regionum, Editæ a Guiljel: et Ioanne Blaeu (Theater of the World, or a New Atlas of Maps and Representations of All Regions, Edited by Willem and Joan Blaeu). Źródło: UCLA Library

• +Camerarius Elias, (1585), Marca Brandenbvrgensis & Pomerania. Per Gerardum Mercatorem. Cum Privilegio. Duisburg, po 1585.

• +Cartographia confinium. Zachodnie i północne ziemie Rzeczypospolitej w dawnej kartografii. Materiały z konferencji naukowej, wyd. WiMBP Gorzów Wielkopolski, 2009. Plik PDF

• Szablon:Chladni (1815)

• Szablon:Chladni (1816a 54)

• Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

• Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 414). Plik PDF; plik DjVu.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

Riedel (1862), Riedel's Codex diplomaticus Brandenburgensis...

• +Riedel Adolph Friedrich Johann, (1838-1869), Riedel's Codex diplomaticus Brandenburgensis. Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. Berlin 1838–1869. Fragment o wydarzeniu w tomie: Des Vierten Haupttheils oder der Urkunden-Sammlung für die Orts- und spezielle Landesgeschichte erster Band. rozdz. III. Microcronicon Marchicum, s. 148, Berlin 1862. Plik Google Books

• +Scharfe Wolfgang, Von Ptolomäus zu Mercator. Rozdział: Mercator: Marca Brandenbvrgensis & Pomerania 1585

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Kunersdorf
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Kunersdorf

• Wikipedia - Barnówko • Bernau bei Berlin • Kosobudz • Kostrzyn nad Odrą • Kunowice • Marchia Brandenburska
• Wikipedia - Joan Blaeu • Plik:Brandenburg Pommern Mercator.jpg
• Wikipedia (DE) - Cunnersdorf • Kunersdorf • Kunnersdorf
• Wikisource (DE) - Adolph Friedrich Johann Riedel

• MSMK – Czajka Wiesław, Mapa Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski (astroblemy.pl/MSMK; Internet Archive, Wayback Machine – http://astroblemy.pl/)

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• czy da się zidentyfikować jednoznacznie miejscowości Kunersdorf? Wg Angelusa było to w Marchii Brandenburskiej
• czy w opisie Angelusa nie jest to po prostu opis potężnego tornado?
• Arago, Astronomie populaire; Paris u. Leipzig 1857.