(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Miedziana Góra
Z Wiki.Meteoritica.pl
Linia 4: | Linia 4: | ||
[[Grafika:Miedziana_Góra_(Staszic_1815)_pages.jpg|200px|thumb|Fragment o samorodkach żelaza z publikacji Staszica (1815)]] | [[Grafika:Miedziana_Góra_(Staszic_1815)_pages.jpg|200px|thumb|Fragment o samorodkach żelaza z publikacji Staszica (1815)]] | ||
- | Stanisław Staszic w swojej publikacji z 1815 roku wspomina o samorodkach żelaznych znajdowanych w pokładach rud miedzi w | + | Stanisław Staszic w swojej publikacji z 1815 roku wspomina o samorodkach żelaznych znajdowanych w pokładach rud miedzi w „Miedzianei gorze” koło Kielc. Staszic podejrzewał, że są to meteoryty, na co wskazuje powoływanie się przez niego na analogie z tzw. żelazem Pallasa – meteorytem Krasnojarsk<ref>chodzi o meteoryt żelazno-kamienny (pallasyt, PMG-an) '''[http://www.lpi.usra.edu/meteor/index.php?code=12356 Krasnojarsk]''' (zwany również ''żelazem Pallasa''), którego bryłę znaleziono w 1749 roku na Syberii</ref>. |
Co pisał Staszic (1815) o znajdywanych w „Miedzianei gorze” bryłach żelaza (''pisownia oryginalna''): | Co pisał Staszic (1815) o znajdywanych w „Miedzianei gorze” bryłach żelaza (''pisownia oryginalna''): | ||
- | {{AQuote-begin |max-width= | + | {{AQuote-begin |max-width=800px}} |
{{Wielokropek}} W Miedzianei gorze jescze jedna bywa osobliwość: trafia się w jei kopalniach kawałkami żelazo samorodne. Długo było wątpliwością uczonych, aby się w naturze znaidowało samorodne żelazo. Pallas pierwszy przy Krasnojarsku znalazł i wywiozł wielką 60 funtów<ref>zapewne chodzi o [http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_miar_stosowane_na_ziemiach_polskich funt warszawski]; 60 funtów = ~24 kg</ref> ważącą bryłę takiego żelaza. Poźniei rozbior chemiczny tei bryły żelaza, przez Pallasa znalezionei, przekonał, że to jest kamień meteorologiczny do tych podobien, jakie za naszych czasow z powietrzokręgu spadły, i analizowane były. Odtond zwiększone uwagi odkrywają gdzieniegdzie podobne rodowite żelaza, i w innych Europy krajach. | {{Wielokropek}} W Miedzianei gorze jescze jedna bywa osobliwość: trafia się w jei kopalniach kawałkami żelazo samorodne. Długo było wątpliwością uczonych, aby się w naturze znaidowało samorodne żelazo. Pallas pierwszy przy Krasnojarsku znalazł i wywiozł wielką 60 funtów<ref>zapewne chodzi o [http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_miar_stosowane_na_ziemiach_polskich funt warszawski]; 60 funtów = ~24 kg</ref> ważącą bryłę takiego żelaza. Poźniei rozbior chemiczny tei bryły żelaza, przez Pallasa znalezionei, przekonał, że to jest kamień meteorologiczny do tych podobien, jakie za naszych czasow z powietrzokręgu spadły, i analizowane były. Odtond zwiększone uwagi odkrywają gdzieniegdzie podobne rodowite żelaza, i w innych Europy krajach. | ||
Linia 16: | Linia 16: | ||
- | Od dawien dawna w okolicach Kielc eksploatowano występujące tam liczne kruszce. <ref name="portale">portale miedziana.pl i miedzianka.pl</ref> | + | Od dawien dawna w okolicach Kielc eksploatowano występujące tam liczne kruszce.<ref name="portale">portale miedziana.pl i miedzianka.pl</ref> Historia górnictwa tamtych rejonów jest szczegółowo opisana na portalach [http://www.miedziana.pl/ miedziana.pl] i [http://www.miedzianka.pl/ miedzianka.pl]. Głównym wydobywanym tam kruszcem były złoża rud miedzi, ale przy okazji eksploatowano też rudy ołowiu i żelaza. |
+ | |||
+ | Postaci Stanisława Staszica i Jana Filipa Carosiego<ref name="Carosi"></ref> są silnie związane zarówno z dawnymi kopalniami w rejonie miejscowości Miedziana Góra, jak i z okolicami wsi Miedzianka. Około 1780 roku Jan Carosi odbył podróż po Polsce, podczas której spisywał swoje obserwacje geologiczne i mineralogiczne dotyczące odwiedzanych terenów. Wyniki te opublikował po niemiecku w formie listów z podróży w dwutomowym dziele „''Reisen durch verschiedene polnische Provinzen, mineralogischen und anderen Inhalts''” (''Podróże po różnych prowincjach Polski, obserwacje mineralogiczne i inne'')<ref>[http://www2.pgi.gov.pl/pl/biblioteka-pgi/o-bibliotece-pig/historia.html oryginalne wydanie działa Carosiego] posiada w swoich zbiorach Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie</ref>, którego fragmenty drukowane były później w ''Magazynie Warszawskim''. Odwiedzając głownie rejon świętokrzyski dotarł również do Miedzianej Góry i Miedzianki. W relacji z pobytu w Miedziance przytacza Carosi wykaz zebranych przez siebie kruszców, minerałów i skał. Wśród tych okazów znajduje się również „''Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza''”. Opis bryły żelaza pasuje do znaleziska z relacji Staszica. | ||
+ | |||
+ | Fragment relacji Jana F. Carosiego (''Magazyn Warszawski'', t. 2, 1874, s. 302-314) (''pisownia oryginalna''): | ||
+ | {{AQuote-begin |max-width=800px}} | ||
+ | Dnia wczorayszego stanąłem w Samsonowie; ztamtąd zjechałem z bitego gościńca obracaiąc się do ''Miedzianey góry'' wsi, w której górach kopią. {{Wielokropek}} Wieś ta, iak wszystkie inne poprzedzaiąca, należy do Xiążęcia Biskupa Krakowskiego. Składa ona się z 20 około chałup, i leży na końcu iedney góry w pułnoc ''Kielc'', i na iedną tylko milę od nich. Większa część tamteyszych obywatelów są górnikami z urodzenia i professyi; ich przodkowie mieli się tu z ''Olkusza'' sprowadzić, ale że tu teraz nie maią co do roboty(*), przeto idą na zarobek do pobliższych rud żelaznych, gdzie zwyczayny górnik bierze złoty na dzień, zaś pomocnik, iako to korbą obracaiący, taczkami wożący i t.d. bierze 18. albo 20 gr. O ich sposobności nie mogę więcey powiedzieć, tylko com rzekł w powrzchności, w poprzedzaiącym liście o naszych górnikach. | ||
+ | |||
+ | {{Footnote-line}} | ||
+ | : (*) Nie długo potym zaczęto tam kopać kosztem NAYIAŚNIEYSZEGO PANA, co trwa aż dotąd. | ||
+ | |||
+ | Z wielu okruchów i szlaków, które się znayduią na tey dosyć obszerney górze można wnosić, że tuteysze gór kopanie musiało być przedtym znaczne, i ilem mógł wnosić z gatunków, którem albo sam między tuteyszemi szlakami znalazł, albom ich za mało co od kobiet i dzieci, dostał; i musiało być bardzo zyskowne. O to są kruszce, i minerały, które ztąd wziołem z sobą. | ||
+ | |||
+ | {{Wielokropek}} | ||
+ | |||
+ | ''w Zelazie.'' | ||
+ | |||
+ | 1.) Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza. Ten minerał po wierzchu, podobny iest bardzo do żelaza, które długo pod ziemią leżało. Znaleziono go tu nie dawno kopiąc, i przedano skrycie iednemu Żydowi w Chęcinie, który go wziął za ołów. Bloch miał być wielki, i ważył około 2 centnarów; mnie zaś dano go tylko sztukę, która funta nie doważała. Ponieważ naturalne żelazo w ziemi wykopane, iest to wielka osobliwość, którey nie wszyscy Mineralogowie wierzyć będą, lubo ia w tym nie widzę niepodóbieństwa, przeto ia tego żelaza nie mam za produkt zwyczayney natury, ale go raczey mam za monstrum wulkaniczne; które to moie mniemanie bardzo potwierdza znayduiący się na nim w wielkiej obfitości ''Basaltes'' (Scherl.) Ale iak ten minerał według mnie z wolkanu pochodzący, dostał się w tę stronę, w którey nie masz żadnego wólkanów szladu, tego trudno poiąć, a z drugiey strony nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiey. {{Wielokropek}} | ||
+ | {{AQuote-end |source=}} | ||
+ | |||
+ | Carosi interpretował pochodzenie tej bryły powołując się na znane mu przypadki znajdowanych brył żelaza rodzimego występujących w bazaltach. Jednak brak bazaltów w okolicach Miedzianki burzył jego interpretację. Nie dopuszczał też wyjaśnienia, że bryły te w tej okolicy mogły być wytworem ludzkim. Bardzo prawdopodobne wyjaśnienie natury tych brył żelaza znajduje się w komentarzu do relacji Carosiego zamieszczonej na portalu '''miedziana.pl''': | ||
+ | {{BQuote-begin |max-width=800px}} | ||
+ | ''{{Kropek}}nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiej'' – zapewne Carosi myli się w tej sprawie, bowiem bryła żelaza znaleziona w Miedzianej Górze to najprawdopodobniej nie twór naturalny, lecz wytop dymarki. Przed odkryciem złoża rud miedzi wydobywano w okolicach późniejszej Miedzianej Góry rudy żelaza i jest bardzo prawdopodobne, że na miejscu prowadzono ich przeróbkę. Stąd w tym miejscu mogły znajdować się dymarki. W 1977 r. jeden z autorów tej książki<ref>strony portalu '''miedziana.pl''' powstały na podstawie książki: Król, Urban (2012)</ref> również znalazł fragment żelaza zanieczyszczonego węglem drzewnym na wschód od Góry Kaplicznej. | ||
+ | {{BQuote-end}} | ||
+ | |||
+ | Rejon świętokrzyski jest znany z licznego występowania pozostałości po dymarkach, więc jest bardzo prawdopodobne, że znalezisko o którym pisze Staszic, to nic innego, jak pozostałość po dymarce. | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
Linia 51: | Linia 76: | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
+ | |||
+ | * Carosi Jan Filip<ref name="Carosi"></ref>, (1784-1785), '''Podróż przez niektóre Prowincye Polskie''', ''Magazyn Warszawski''.<ref>relacja Carosiego drukowana była na łamach ''Magazynu Warszawskiego'' w częściach w latach 1784-1785; część pierwsza: tom 1, 1874, s. 83-103, plik [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=4783 DjVu]</ref> Pliki [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication?id=4973 DjVu]. | ||
[[Grafika:Miedziana_Góra_(Staszic_1815)_p_0.jpg|200px|thumb|Staszic Stanisław, '''O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski''']] | [[Grafika:Miedziana_Góra_(Staszic_1815)_p_0.jpg|200px|thumb|Staszic Stanisław, '''O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski''']] | ||
* Kosiński Janusz W., (2007), '''Meteoryt [[Miedziana Góra]]''', materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 55-58. | * Kosiński Janusz W., (2007), '''Meteoryt [[Miedziana Góra]]''', materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 55-58. | ||
+ | |||
+ | * +Król Paweł, Urban Jan, (2012), '''Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego''', Kielce 2012, Wydawnictwo JP. Portal [http://www.miedziana.pl/ miedziana.pl]. | ||
* Staszic Stanisław, (1815), '''O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski''', 1815, s. 32-33. Plik [http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/dlibra/docmetadata?id=267 PDF]. | * Staszic Stanisław, (1815), '''O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski''', 1815, s. 32-33. Plik [http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/dlibra/docmetadata?id=267 PDF]. | ||
Linia 65: | Linia 94: | ||
== Linki zewnętrzne == | == Linki zewnętrzne == | ||
- | * Portal miedziana.pl – [http://www.miedziana.pl Kopalnie miedzianogórskie. Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego] | + | * '''Portal miedziana.pl''' – [http://www.miedziana.pl Kopalnie miedzianogórskie. Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego] |
* Portal miedzianka.pl – [http://www.miedzianka.pl Muzeum Górnictwa Kruszcowego w Miedziance] | * Portal miedzianka.pl – [http://www.miedzianka.pl Muzeum Górnictwa Kruszcowego w Miedziance] | ||
* <del>Strona Roberta Borzęckiego – [http://www.redbor.pl/wyprawy/lokalizacje/miedziana_gora.htm Kopalnia rud miedzi „Zygmunt” w Miedzianej Górze]</del> | * <del>Strona Roberta Borzęckiego – [http://www.redbor.pl/wyprawy/lokalizacje/miedziana_gora.htm Kopalnia rud miedzi „Zygmunt” w Miedzianej Górze]</del> | ||
- | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Filip_Carosi Jan Filip Carosi] | + | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Filip_Carosi Jan Filip Carosi] |
+ | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miedziana_Góra_(powiat_kielecki) Miedziana Góra (powiat kielecki)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miedzianka_(góra) Miedzianka (góra)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miedzianka_(województwo_świętokrzyskie) Miedzianka (wieś)] | ||
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Cetnar Cetnar] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_miar_stosowane_na_ziemiach_polskich Systemy miar stosowane na ziemiach polskich] | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Cetnar Cetnar] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_miar_stosowane_na_ziemiach_polskich Systemy miar stosowane na ziemiach polskich] | ||
Wersja z 16:51, 12 paź 2015
Samorodki żelaza w pokładach rud miedzi
Stanisław Staszic w swojej publikacji z 1815 roku wspomina o samorodkach żelaznych znajdowanych w pokładach rud miedzi w „Miedzianei gorze” koło Kielc. Staszic podejrzewał, że są to meteoryty, na co wskazuje powoływanie się przez niego na analogie z tzw. żelazem Pallasa – meteorytem Krasnojarsk[1].
Co pisał Staszic (1815) o znajdywanych w „Miedzianei gorze” bryłach żelaza (pisownia oryginalna):
(…) W Miedzianei gorze jescze jedna bywa osobliwość: trafia się w jei kopalniach kawałkami żelazo samorodne. Długo było wątpliwością uczonych, aby się w naturze znaidowało samorodne żelazo. Pallas pierwszy przy Krasnojarsku znalazł i wywiozł wielką 60 funtów[2] ważącą bryłę takiego żelaza. Poźniei rozbior chemiczny tei bryły żelaza, przez Pallasa znalezionei, przekonał, że to jest kamień meteorologiczny do tych podobien, jakie za naszych czasow z powietrzokręgu spadły, i analizowane były. Odtond zwiększone uwagi odkrywają gdzieniegdzie podobne rodowite żelaza, i w innych Europy krajach.
Ma tę rzadką własność Miedziana gora. Wykopano z niei takiego samorodnego, ciągłego żelaza, około dwoch cetnarów[3]. Z tei bryły dostała się część uczonemu Carossi[4]: dotond w moim zbiorze naturalnym znaiduje się z teiże bryły kawałek. (…)
Dalsze losy fragmentu za zbioru Staszica i innych brył nie są znane.[5]
Od dawien dawna w okolicach Kielc eksploatowano występujące tam liczne kruszce.[6] Historia górnictwa tamtych rejonów jest szczegółowo opisana na portalach miedziana.pl i miedzianka.pl. Głównym wydobywanym tam kruszcem były złoża rud miedzi, ale przy okazji eksploatowano też rudy ołowiu i żelaza.
Postaci Stanisława Staszica i Jana Filipa Carosiego[4] są silnie związane zarówno z dawnymi kopalniami w rejonie miejscowości Miedziana Góra, jak i z okolicami wsi Miedzianka. Około 1780 roku Jan Carosi odbył podróż po Polsce, podczas której spisywał swoje obserwacje geologiczne i mineralogiczne dotyczące odwiedzanych terenów. Wyniki te opublikował po niemiecku w formie listów z podróży w dwutomowym dziele „Reisen durch verschiedene polnische Provinzen, mineralogischen und anderen Inhalts” (Podróże po różnych prowincjach Polski, obserwacje mineralogiczne i inne)[7], którego fragmenty drukowane były później w Magazynie Warszawskim. Odwiedzając głownie rejon świętokrzyski dotarł również do Miedzianej Góry i Miedzianki. W relacji z pobytu w Miedziance przytacza Carosi wykaz zebranych przez siebie kruszców, minerałów i skał. Wśród tych okazów znajduje się również „Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza”. Opis bryły żelaza pasuje do znaleziska z relacji Staszica.
Fragment relacji Jana F. Carosiego (Magazyn Warszawski, t. 2, 1874, s. 302-314) (pisownia oryginalna):
Dnia wczorayszego stanąłem w Samsonowie; ztamtąd zjechałem z bitego gościńca obracaiąc się do Miedzianey góry wsi, w której górach kopią. (…) Wieś ta, iak wszystkie inne poprzedzaiąca, należy do Xiążęcia Biskupa Krakowskiego. Składa ona się z 20 około chałup, i leży na końcu iedney góry w pułnoc Kielc, i na iedną tylko milę od nich. Większa część tamteyszych obywatelów są górnikami z urodzenia i professyi; ich przodkowie mieli się tu z Olkusza sprowadzić, ale że tu teraz nie maią co do roboty(*), przeto idą na zarobek do pobliższych rud żelaznych, gdzie zwyczayny górnik bierze złoty na dzień, zaś pomocnik, iako to korbą obracaiący, taczkami wożący i t.d. bierze 18. albo 20 gr. O ich sposobności nie mogę więcey powiedzieć, tylko com rzekł w powrzchności, w poprzedzaiącym liście o naszych górnikach.
__________
- (*) Nie długo potym zaczęto tam kopać kosztem NAYIAŚNIEYSZEGO PANA, co trwa aż dotąd.
Z wielu okruchów i szlaków, które się znayduią na tey dosyć obszerney górze można wnosić, że tuteysze gór kopanie musiało być przedtym znaczne, i ilem mógł wnosić z gatunków, którem albo sam między tuteyszemi szlakami znalazł, albom ich za mało co od kobiet i dzieci, dostał; i musiało być bardzo zyskowne. O to są kruszce, i minerały, które ztąd wziołem z sobą.
(…)
w Zelazie.
1.) Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza. Ten minerał po wierzchu, podobny iest bardzo do żelaza, które długo pod ziemią leżało. Znaleziono go tu nie dawno kopiąc, i przedano skrycie iednemu Żydowi w Chęcinie, który go wziął za ołów. Bloch miał być wielki, i ważył około 2 centnarów; mnie zaś dano go tylko sztukę, która funta nie doważała. Ponieważ naturalne żelazo w ziemi wykopane, iest to wielka osobliwość, którey nie wszyscy Mineralogowie wierzyć będą, lubo ia w tym nie widzę niepodóbieństwa, przeto ia tego żelaza nie mam za produkt zwyczayney natury, ale go raczey mam za monstrum wulkaniczne; które to moie mniemanie bardzo potwierdza znayduiący się na nim w wielkiej obfitości Basaltes (Scherl.) Ale iak ten minerał według mnie z wolkanu pochodzący, dostał się w tę stronę, w którey nie masz żadnego wólkanów szladu, tego trudno poiąć, a z drugiey strony nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiey. (…)
Carosi interpretował pochodzenie tej bryły powołując się na znane mu przypadki znajdowanych brył żelaza rodzimego występujących w bazaltach. Jednak brak bazaltów w okolicach Miedzianki burzył jego interpretację. Nie dopuszczał też wyjaśnienia, że bryły te w tej okolicy mogły być wytworem ludzkim. Bardzo prawdopodobne wyjaśnienie natury tych brył żelaza znajduje się w komentarzu do relacji Carosiego zamieszczonej na portalu miedziana.pl:
…nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiej – zapewne Carosi myli się w tej sprawie, bowiem bryła żelaza znaleziona w Miedzianej Górze to najprawdopodobniej nie twór naturalny, lecz wytop dymarki. Przed odkryciem złoża rud miedzi wydobywano w okolicach późniejszej Miedzianej Góry rudy żelaza i jest bardzo prawdopodobne, że na miejscu prowadzono ich przeróbkę. Stąd w tym miejscu mogły znajdować się dymarki. W 1977 r. jeden z autorów tej książki[8] również znalazł fragment żelaza zanieczyszczonego węglem drzewnym na wschód od Góry Kaplicznej.
Rejon świętokrzyski jest znany z licznego występowania pozostałości po dymarkach, więc jest bardzo prawdopodobne, że znalezisko o którym pisze Staszic, to nic innego, jak pozostałość po dymarce.
Lokalizacja
(G) Miedziana Góra, (M) Miedzianka
Miedziana Góra koło Miedzianki
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Galerie
(fot. Wadi i Kasia)
Miedziana Góra (Miedzianka gwarkowie).jpg
Widok na Miedzianą Górę w okolicy Miedzianki |
Miedziana Góra (Miedzianka).jpg
Widok z Miedzianej Góry (na horyzoncie ruiny zamku w Chęcinach) |
Bibliografia
- Carosi Jan Filip[4], (1784-1785), Podróż przez niektóre Prowincye Polskie, Magazyn Warszawski.[9] Pliki DjVu.
- Kosiński Janusz W., (2007), Meteoryt Miedziana Góra, materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 55-58.
- +Król Paweł, Urban Jan, (2012), Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego, Kielce 2012, Wydawnictwo JP. Portal miedziana.pl.
- Staszic Stanisław, (1815), O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski, 1815, s. 32-33. Plik PDF.
Przypisy
Zobacz również
Linki zewnętrzne
- Portal miedziana.pl – Kopalnie miedzianogórskie. Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego
- Portal miedzianka.pl – Muzeum Górnictwa Kruszcowego w Miedziance
-
Strona Roberta Borzęckiego – Kopalnia rud miedzi „Zygmunt” w Miedzianej Górze
- Wikipedia – Jan Filip Carosi
- Wikipedia – Miedziana Góra (powiat kielecki) ● Miedzianka (góra) ● Miedzianka (wieś)
- Wikipedia – Cetnar ● Systemy miar stosowane na ziemiach polskich
- Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa – Staszic Stanisław, O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i równin Polski
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- położenie kopalni