PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Kunersdorf 1591

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Mapy)
m
 
(Nie pokazano 79 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
__NOTOC__
__NOTOC__
 +
{{VerifyLevel|level=1i}}
== Grad (kamieni?) w 1591 roku nad Odrą, a może tornado? ==
== Grad (kamieni?) w 1591 roku nad Odrą, a może tornado? ==
{{InfoboxMeteorite
{{InfoboxMeteorite
Linia 6: Linia 7:
  | opis = Opis spadku (Angelus 1598)
  | opis = Opis spadku (Angelus 1598)
  | klasa = Wątpliwy (''doubtful'') spadek
  | klasa = Wątpliwy (''doubtful'') spadek
 +
| mbclass = doubtful
  | metbull = 12378
  | metbull = 12378
-
  | lokalizacja = Kunersdorf, Brandenburgia, Niemcy
+
  | lokalizacja = Kunersdorf, Brandenburgia, Niemcy<ref>część wymienionych w katalogu Grady (2000) lokalizacji leży obecnie na terenie Polski</ref>
  | położenie = wiele prawdopodobnych lokalizacji
  | położenie = wiele prawdopodobnych lokalizacji
-
  | data = 9 czerwiec 1591 r.
+
  | data = 9 czerwca 1591 r. (niedziela)<ref name="data">przyjmując, że data jest podana wg kalendarza gregoriańskiego (''nowego stylu''); kalendarz gregoriański wprowadzono w&nbsp;1582 roku</ref>
  | uwagi = kłopot z ustaleniem lokalizacji
  | uwagi = kłopot z ustaleniem lokalizacji
-
  | typ = meteoryt kamienny (?)
+
  | typ = meteoryt kamienny (Grady&nbsp;2000)
-
  | masa = kilka dużych kamieni (?)
+
  | masa = kilka dużych kamieni (Grady&nbsp;2000)
}}
}}
-
Doniesienie o spadku 9 czerwca 1591 roku w niem. '''''Kunersdorf'''''.
+
Doniesienie o spadku „gradu kamieni” 9 czerwca 1591 roku (niedziela)<ref name="data"></ref> w&nbsp;miejscowości '''''Kunersdorf'''''.
-
Pierwsza wzmianka o tym wydarzeniu pojawia się w kronice ''Annales Marchiae Brandenburgicae...'' Andreasa Angelusa z 1598 roku<ref name="Angelus"></ref>. W jego roczniku pod datą 1591 jest relacja o spadku (gradzie) 9 czerwca (''Im neunden Junij'') w miejscowości '''Kuhnersdorff'''. Wszystkie późniejsze relacje opierają się na tym opisie. Jest bardzo prawdopodobne, że nie był to spadek deszczu meteorytów, ale burza (tornado) z gradobiciem, a późniejsi kronikarze i badacze tłumacząc źródła dokonali przekłamań i błędnej interpretacji zdarzenia?!
+
W ''Katalogu meteorytów'' (Grady 2000) znajduje się zapis o&nbsp;spadku kilku dużych meteorytów kamiennych w&nbsp;1591 roku w&nbsp;miejscowości Kunersdorf. Informacja jest intrygująca, gdyż wskazuje na miejsce leżące niedaleko naszych granic. A&nbsp;co może ciekawsze, Grady klasyfikując tę informację jako wątpliwą (''doubtful''), wspomina jednak o&nbsp;dużym spadku, ale nie pisze nic o&nbsp;ewentualnych znaleziskach. W&nbsp;katalogu podano osiem domniemanych lokalizacji. Cztery z&nbsp;nich leżą na terenie dzisiejszej Polski. Tymczasem sięgając do źródeł można ustalić lokalizację najbardziej prawdopodobną i&nbsp;z&nbsp;dużym prawdopodobieństwem orzec, że nie był to spadek meteorytów, ale rozległa, silna burza (nawałnica, tornado) z&nbsp;piorunami i&nbsp;gradobiciem, a&nbsp;późniejsi kronikarze i&nbsp;badacze tłumacząc źródła dokonali przekłamań i&nbsp;błędnej interpretacji zdarzenia.
-
;Co zanotował Angelus (1598) w rozdziale ''Chronica der Marck Brandenburg'' pod datą 1591<ref name="Angelus">Angelus (1598), s. 406</ref>
+
=== Monika Grady cytuje Chladniego ===
-
(''pisownia oryginalna''; dostępne w internecie skany dzieła trudno jest jednoznacznie odczytać, również dawny język niemiecki jest trudny w interpretacji, stąd zamieszczony cytat może zawierać błędy)
+
 
-
{| class="wikitable-MET-cite"
+
Monika Grady (Grady 2000) jako źródło informacji podaje artykuł [[Bibliografia/Chladni Ernst F.F.|Ernsta Chladniego]] (Chladni 1815a). Uczony ten, jako jeden z&nbsp;pierwszych postawił w&nbsp;1794 roku hipotezę, że meteoryty nie są wytworem atmosfery, ale zjawiskami kosmicznymi. Zaczął też wyszukiwać, katalogować i&nbsp;publikować wszelkie informacje związane m.in. ze zjawiskami meteorytowymi. Wykonał niewyobrażalną pracę wydając w&nbsp;latach 1803-1826 kolejne spisy doniesień: o&nbsp;bolidach, znaleziskach, spadkach, wynikach badań – z&nbsp;czasem jego zestawienia stawały się coraz bardziej uporządkowane.
-
| (...) Im neunden Junij / gegen den Abend entstundt ein gros wetter von Westen her / vnd zog sich hin-úber nach Cústrin. Im selben wetter warff der wind die windmúhle vor Bernáwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das getrende von grossen und sehr eckichten hagelstemen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch gantze stúcken fewer aus den Wolcfen geffalen sein. Idem.(...)
+
 
 +
Co zatem znajduje się u przywołanego przez Grady Chladniego? Informacja o&nbsp;tym zdarzeniu u&nbsp;Chladniego (1815a) jest bardzo enigmatyczna. Ale poza datą, lokalizacją oraz sugestią, że spadł duży kamień, podaje Chladni źródło swojej informacji – Kronikę Angelusa ''Annales Marchiae Branderbungicae{{Kropek}}'':
 +
 
 +
'''Chladni (1815a)''' (s. 240) informacja o spadku:
 +
{{AQuote-begin|max-width = 640px}}
 +
1591, den 9. Juni bei ''Kunersdorf'' grosse Steine. {{sparse-b}}Angelus{{sparse-e}} ''in Annal. Marchiae.''<ref name="Angelus 1598">Angelus (1598, s. 406), ''Annales Marchiae Branderbungicae{{Kropek}}''</ref>
 +
{{AQuote-end}}
 +
 
 +
 
 +
=== Chladni powołuje się na Angelusa ===
 +
 
 +
Angelus Andreas był zakonnikiem, który w&nbsp;swoim blisko pięciuset stronicowym dziele opisał ważniejsze wydarzenia z&nbsp;terenu Brandenburgii – zarówno wydarzenia społeczne, polityczne, meteorologiczne, astronomiczne (komety, zaćmienia Słońca), ale także cuda oraz narodziny i&nbsp;zgony ważnych osób. Jego sprawozdanie obejmuje lata 416–1596, a&nbsp;dodatek lata 1596–98. Tak więc wydarzenie, jakie miało miejsce w&nbsp;Kunersdorfie, zdarzyło się za życia Angelusa, kilka lat przed skończeniem dzieła.
 +
 
 +
 
 +
W kronice ''Annales Marchiae Brandenburgicae{{Kropek}}'' wydanej w&nbsp;1598 roku<ref name="Angelus 1598">Angelus (1598, s.&nbsp;406), ''Annales Marchiae Brandenburgicae{{Kropek}}''</ref>, pod datą '''1591''' jest relacja o&nbsp;spadku 9&nbsp;czerwca (''Im neunden Junij'') „gradu kamieni” (''hagelstein'') w&nbsp;miejscowości '''''Kuhnersdorff'''''.
 +
 
 +
'''Co zanotował Angelus (1598) w rozdziale ''Chronica der Marck Brandenburg''<ref name="Angelus 1598"></ref> pod datą 1591''' (''pisownia oryginalna''; zamieszczony cytat może zawierać błędy):
 +
{{AQuote-begin|max-width = 640px}}
 +
{{Wielokropek}} Im neunden Junij / gegen den Abend entstundt ein groswetter von Westen her / vnd zog sich hinůber nach Cůstrin. Im selben wetter warff der wind die windmůhle vor Bernåwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das getreyde von grossen und sehr ecktchten hagelsteinen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch gantze stůcken fewer aus den Wolcken gefallen sein. Idem.&nbsp;{{Wielokropek}}
 +
{{AQuote-end}}
 +
 
 +
Tłumaczenie<ref name="pisownia">interpretacja słów: ''hinůber=hinüber'' – na tamtą stronę, przemieścić się; ''windmůhle, Windtmůhle=Windmühle'' – wiatrak; ''hagelsteinen=hagelstein, hagel'' – grad; ''Getreyde=Getreide'' – zboża; ''stůcken fewer, stůcken Fewer=Feuerstücke'' – kawałki ognia; ''Wolcken=Wolken'' – chmury</ref>:
 +
:(tłumacz Andrzej Antypiuk): ''Dziewiątego czerwca w&nbsp;godzinach wieczornych od zachodu utworzyła się duża burzowa chmura, która przeszła nad Kostrzynem. Silne podmuchy wiatru ogarnęły okolicę przed Bernawichen(?). Aż do Kuhnersdorf zboża zostały bardzo zniszczone przez spadające duże kamienie o&nbsp;ostrych krawędziach. Mówiono, że z&nbsp;chmur spadały nawet całe kawałki ognia.''
 +
 
 +
:(tłumacz ''Mokotow''<ref name="Mokotow"></ref>): ''Dziewiątego czerwca'' (Brachmonat → po polsku ugornik, archaiczna nazwa czerwca) ''z&nbsp;zachodu nadciągnęła nad Küstrin wielka zawierucha. Podczas niej wiatr przewrócił koło Bernäwichen wiatrak. W&nbsp;Kuhnersdorff gradobicie w&nbsp;postaci dużych ostrokątnych odłamków zniszczyło zboże. Mówią, że spadły z&nbsp;chmur ogniste kawałki.''
 +
 
 +
Wszystkie późniejsze relacje opierają się na tym opisie (trzeba odnotować, że pierwsza wzmianka o&nbsp;tym wydarzeniu pojawiła się już w&nbsp;wydanej przez Angelusa pięć lat wcześniej kronice ''Rerum Marchicarum Breviarium{{Kropek}}'' z&nbsp;1593 roku<ref name="Angelus 1593">Angelus (1593, s.&nbsp;177), ''Rerum Marchicarum Breviarium{{Kropek}}''</ref>; patrz → [[Kunersdorf 1591#Źródła|źródła]]).
 +
 
 +
 
 +
Z tłumaczenia wynika, że w okolicach '''Kostrzyna nad Odrą''' (niem. ''Küstrin'', wcześniej ''Cüstrin'') szalała rozległa burza (nawałnica) z&nbsp;piorunami i&nbsp;gradobiciem, a&nbsp;na miejscowość Kunersdorff spadł duży „grad kamieni” (''grossen hagelstein''). W&nbsp;jej wyniku zniszczone zostały plony – zboża. Skala zjawiska musiała być olbrzymia, skoro informacja o&nbsp;nim trafiła do dzieła Angelusa.
 +
 
 +
 
 +
=== Gdzie leży ''Kuhnersdorff/Kunersdorf''? ===
 +
 
 +
W ''Katalogu meteorytów'' Grady (2000) pojawia się aż osiem prawdopodobnych lokalizacji i&nbsp;nie ma pewności o jaką wieś/miejscowość chodzi. Nazwa ''Kuhnersdorff''/''Kunersdorf'' okazuje się być nazwą popularną. Na dawnych mapach terenu Brandendurgii występuje bardzo(!) wiele miejsc/wsi/miejscowości o&nbsp;podobnie brzmiących nazwach. W&nbsp;niemieckiej Wikipedii pod hasłami [http://de.wikipedia.org/wiki/Kunersdorf Kunersdorf], [http://de.wikipedia.org/wiki/Kunnersdorf Kunnersdorf] i&nbsp;[http://de.wikipedia.org/wiki/Cunnersdorf Cunnersdorf] znajduje się wiele lokalizacji. Również na przestrzeni dziejów wiele tych miejsc miało zmieniającą się pisownię nazw, także ówcześni kartografowie dosyć dowolnie interpretowali pisownię nazw oraz mieli często kłopoty z&nbsp;ich poprawna transliteracją.
 +
 
 +
W relacji Angelusa (1593, 1598) wymienione są trzy miejsca:
 +
* '''''Cüstrin''''' – dzisiejszy '''Kostrzyn nad Odrą''',
 +
 
 +
* '''''Bernäwichen''''' (''Bernåwichen'') – na oryginalnej {{Txt2Img|Kunersdorf (Angelus 1598 mapa).jpg|mapie z&nbsp;kroniki Angelusa (1598)}}, około 23&nbsp;kilometry na północny wschód od Kostrzyna leży wieś ''Bernawichen'' – jest to współczesna wieś '''Barnówko''' (niem. ''Berneuchen'') w&nbsp;gminie Dębno<ref>na wieś Barnówko i&nbsp;jej historyczną nazwę zwrócił uwagę dr&nbsp;Grzegorz Brzustowicz (''informacja prywatna'')</ref>. Nazwa wsi Barnówko zmieniała się wielokrotnie na przestrzeni dziejów<ref>więcej w Wikipedii – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Barnówko Barnówko]</ref>, ale na {{Txt2Img|Kunersdorf_(Joan_Blaeu_Brandebvrgvm).jpg|mapie Joana Blaeu}} z&nbsp;1645 roku znajdujemy ją właśnie pod nazwą '''''Bernewichen'''''! Ciekawostką może być fakt, że historyczna nazwa wsi Barnówko – ''Nova Bernowe'' i&nbsp;późniejsze (m.in. ''Bernowichen'', ''Bernewichen'') pochodzi od kolonizujących ten rejon osadników z&nbsp;branderburskiego ''Bernau bei Berlin''!<ref>na mapie Blaeu jest jeszcze jedna miejscowość o&nbsp;nazwie ''Bernewichen'', obecnie jest to '''Börnicke''' (obwód miejski należący do ''Bernau bei Berlin'' w&nbsp;Brandenburgii), skąd wywodzili się osadnicy ze wsi Barnówko; patrz → {{Txt2Img|Kunersdorf_(Joan_Blaeu_Brandebvrgvm).jpg|mapa Joana Blaeu}}.</ref>. W&nbsp;''Cartographia Confinium'' (2009) w&nbsp;opracowaniu Jarosława Łuczyńskiego<ref name="Cartographia confinium">''Cartographia confinium{{Kropek}}'', Jarosław Łuczyński, '''Północne i&nbsp;północno-zachodnie pogranicze na szesnastowiecznych mapach Polski i&nbsp;jej sąsiadów''', s.&nbsp;21-50</ref> również znajdujemy potwierdzenie, że wieś Barnówko nosiła dawniej nazwę ''Bernewichen''. Taka nazwa pojawia się także na mapie ''Camerariusa'' wydawanych przez Mercatora.
 +
 
 +
* '''''Kuhnersdorff/Kunersdorf''''' – miejsce to, jak można się domyślać, powinno leżeć niedaleko Kostrzyna i&nbsp;Barnówka. W&nbsp;tym rejonie są trzy miejscowości, które nosiły tę nazwę (patrz → [[Kunersdorf 1591#Mapy|mapy]]):
 +
** dzisiejsze '''Kunowice''' (niem. ''Kunersdorf'') niedaleko Słubic, leżące 27&nbsp;km na południe od Kostrzyna i&nbsp;na wschód od Frankfurtu nad Odrą (pierwsza pisemna wzmianka o&nbsp;wsi '''Kunowice''' pochodzi z&nbsp;1337 roku!);
 +
** współczesna wieś/dzielnica '''''Wüste Kunersdorf'''''<ref>''Wüste'' – po niemiecku pustynia</ref> leżąca 2,6&nbsp;km na SSW od niemieckiego ''Lebus''; była to mała osada rzadko zaznaczana na mapach i&nbsp;zapewne nie ją miał na myśli Angelus w&nbsp;swojej relacji;
 +
** oraz wieś '''Kosobudz''' (niem. ''Kunersdorf'') ok. 9&nbsp;km na zachód od [[Przełazy|Przełazów]] (pierwsza historyczna wzmianka o&nbsp;wsi Kosobudzu pochodzi z&nbsp;1503&nbsp;roku)<ref>Kosobudz otrzymał nazwę ''Cunnersdorf'' w&nbsp;1503 roku, wcześniej osada nazywała się ''Konradsdorf'' (inf.&nbsp;J.Konopnicki autor portalu [http://www.kosobudz.eu/history.htm Kosobutz.eu]); za portalem: ''{{Wielokropek}} pierwszym faktem historycznym związanym z&nbsp;miejscowością Kosobutz jest nadanie w&nbsp;lenno przez margrabiego Joachima&nbsp;I w&nbsp;1503 roku osady „Cunersdorf” z&nbsp;okolicznymi dobrami i&nbsp;płynącymi stąd dochodami Mateuszowi von Löben z&nbsp;Drzeniowa („Matis von Loben zu Dren” (=Drehnow))''</ref>. Wieś Kosobudz leży aż 56&nbsp;km&nbsp;(!) od Kostrzyna, co wydaje się odległością zbyt wielką, nawet zakładając olbrzymią skalę zjawiska oraz była to w&nbsp;tamtym okresie mała osada, więc zapewne nie ją miał na myśli Angelus w&nbsp;swej relacji?<ref>wieś Kosobudz należała w&nbsp;tamtym okresie do księstwa krośnieńskiego, które było częścią Nowej Marchii włączonej po 1571 roku do Marchii Brandenburskiej (źródło: Wikipedia oraz J.Konopnicki)</ref>
 +
 
 +
 
 +
Być może więc opisywane przez Angelusa wydarzenie '''to nie deszcz meteorytów kamiennych, tylko potężna burza (nawałnica, tornado) z&nbsp;piorunami i&nbsp;gradobiciem?!<ref>inne opracowania (Militzer 1998 oraz portal [http://www.tornadoliste.de/tornadoliste1600.htm Tornadoliste Deutschland] Thomasa Säverta) identyfikują to doniesienie ze zjawiskami pogodowymi, nie związanymi ze spadkiem meteorytu, lecz z&nbsp;anomalią pogodową!</ref> Miało ono miejsce w&nbsp;okolicach Frankfurtu nad Odrą we wsi Kunowice?''' Nie w&nbsp;Saksoni, nie na Śląsku, ale właśnie w&nbsp;[http://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Datei:Acprussiamap2.gif&filetimestamp=20090601194407 Brandenburgii]? Źródło tego doniesienia ''Annales Marchiae Brandenbvrgicae{{Kropek}}'' Angelusa jest właśnie kroniką tych terenów.<ref>inspiracja i&nbsp;pomoc: Wiesław Czajka</ref>
 +
 
 +
 
 +
=== Jednak zjawisko atmosferyczne nie kosmiczne ===
 +
 
 +
Niemiecki badacz zmian klimatu Stefan Militzer (1998) w&nbsp;swoim trzytomowym opracowaniu również wymienia zdarzenie z&nbsp;czerwca 1591 roku w&nbsp;okolicach ''Kunersdorf''. Analizując stare kroniki opracował on katalog wydarzeń historycznych, których naturę można powiązać ze zmianami klimatu i&nbsp;pogody. Klasyfikował doniesienia m.in. o&nbsp;klęskach głodu, powodziach, katastrofalnych upałach i&nbsp;chłodach, nawałnicach, tornadach, gradobiciach, plagach szarańczy i&nbsp;pomorze bydła. Dla tak skatalogowanych informacji wprowadził ujednolicony system oznaczeń i&nbsp;skal pozwalających na statystyczną analizę wynikających z&nbsp;nich zmian klimatu i&nbsp;anomalii pogodowych.
 +
 
 +
Interesujące nas doniesienie z czerwca 1591 roku jest u niego<ref name="Militzer 1998">Militzer (1998) – CLIMDAT - Klimageschichte - Frühe Neuzeit [http://mitglied.multimania.de/mili04/1580_1599.html 1580-1599]</ref> opisane następująco:
 +
:{| {{Old sources |max-width=1000px}}
 +
| 1591.06.19/Q:DR-06-00, AO-01-08, AO-01-10$, AO-01-123$/ x2.12, x3.5/ y5.14, y7.78
 +
|-
 +
| * Jm neunden Junij / gegen Abend entstundt ein gros wetter von Westen her / vnd zog sich hinüber nach Cüstrin. Im selben wetter warff der wind die windmühle vor Bernewichen [Berneuchen?] herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das getreyde von grossen vnd sehr eckichten hagelsteinen sehr zerschlagen. [{{Kropek}}] [Breu. Autor.] > (Engel,&nbsp;1598, S.&nbsp;406)*<ref name="Angelus 1598"></ref>
|}
|}
-
słówka: ''hin-úber=hinüber'' - na tamtą stronę, przemieścić się; ''windmúhle=Windmühle'' - wiatrak; ''hagelstemen=hagelstem, hagel'' - grad
 
-
Spadł duży grad (''grossen hagelstem'') na miejscowość ''Kuhnersdorff'' - w&nbsp;tym rejonie są dwie miejscowości, które dawniej nosiły tę nazwę (właściwie ''Kunersdorf''), są to '''Kunowice''' i '''Kosobudz'''<ref name="Kosobudz">wieś Kosobudz należała w tamtym okresie do księstwa krośnieńskiego, które było częścią Śląska, nie Brandenburgii</ref>. Wymienia on również miejscowości: ''Cüstrin'' (''Cústrin''), obecnie '''Kostrzyn nad Odrą''' (współ. nazwa niem. ''Küstrin'') oraz ''Bernäwichen'' (''Bernáwichen'') - zapewne chodzi o wieś '''Barnówko''' (niem. ''Berneuchen'') w gminie Dębno<ref>na wieś Barnówko i jej historyczną nazwę zwrócił uwagę dr Grzegorz Brzustowicz (''informacja prywatna'')</ref>.
+
:{| {{Old sources |max-width=1000px}}
 +
| 1591.06.19/Q:DR-06-05, AO-01-123$, AO-01-10$/ x2.12, x3.5/ y5.14, y7.78
 +
|-
 +
| * [1591] Den 9. Junij gegen abendt ward die Mülle für Bernewicken vmbgeworffen vnd zu Kunerstorff das getreide von großen vnd schreckliche Hagelsteinen sehre zerschlagen. > (Microcronicon Marchium, S.&nbsp;148)*<ref>Riedel (1862, s.&nbsp;148)</ref>
 +
|}
 +
:(w zestawieniu są podane błędne daty, mimo, że w&nbsp;cytatach jest 9&nbsp;czerwca)
-
Nazwa wsi Barnówko zmieniała się wielokrotnie na przestrzeni jej dziejów (więcej na [http://pl.wikipedia.org/wiki/Barnówko Wikipedi]), ale na [[:Plik:Kunersdorf_(Joan_Blaeu_Brandebvrgvm).jpg|mapie Joana Blaeu]] z 1645 roku figuruje ona pod nazwą '''''Bernewichen'''''! Ciekawostką może być fakt, że historyczna nazwa wsi Barnówko ''Nova Bernowe'' i późniejsze (m.in. ''Bernowichen'', ''Bernewichen'') pochodzi od kolonizujących ten rejon osadników z branderburskiego ''Bernau bei Berlin''!<ref>na mapie Blaeu jest jeszcze jedna miejscowość o nazwie ''Bernewichen'', obecnie jest to prawdopodobnie '''Börnicke''' (obwód miejski należący do ''Bernau bei Berlin'' w Brandenburgii, skąd wywodzili się osadnicy ze wsi Barnówko; patrz [[:Plik:Kunersdorf_(Joan_Blaeu_Brandebvrgvm).jpg|mapa Joana Blaeu]].</ref>. W ''Cartographia Confinium'' (2009) w opracowaniu Jarosława Łuczyńskiego znajdujemy potwierdzenie, że wieś Barnówko nosiła dawniej nazwę ''Bernewichen''. Taka nazwa pojawia się na mapach Camerariusa wydawanych przez Mercatora po 1585 roku.
+
W systemie oznaczeń Militzera i ich interpretacji, '''zdarzenie w&nbsp;''Kunersdorf'' to burza i&nbsp;grad'''!
 +
:{| {{Old sources |max-width=480px}}
 +
| AO-01-010 Kunersdorf, SSW. v. Lebus/Neumark
 +
|-
 +
| AO-01-123 Berneuchen, WNW. v. Landsberg a.&nbsp;d. Warthe/Neumark
 +
|}
 +
:(Militzer utożsamia położenie ''Kunersdorf'' z wsią ''Wüste Kunersdorf'' leżącą na SSW od niemieckiego ''Lebus'' (pol. ''Lubusz'') w&nbsp;Nowej Marchii (''Neumark''); natomiast położenie ''Bernäwichen'' poprawnie na NWW od Gorzowa Wlk. (niem. ''Landsberg''))
 +
Więcej szczegółów tego ciekawego podejścia do badań zmian klimatu w&nbsp;publikacji Militzer (1998).<ref name="Militzer 1998"></ref>
-
Być może opisywane przez Angelusa wydarzenie - deszcz meteorytów kamienny, a może tylko potężna burza (tornado) z gradobiciem (''hagelstem'')?!? - miało miejsce w okolicach Frankfurtu nad Odrą we wsi Kunowice? Nie w Saksoni, nie na Śląsku, ale właśnie w [http://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Datei:Acprussiamap2.gif&filetimestamp=20090601194407 Brandenburgii]? Jego ''Annales Marchiae Brandenbvrgicae...'' jest kroniką tych terenów.<ref>inspiracja i pomoc: Wiesław Czajka</ref>
 
 +
Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że '''w&nbsp;czerwcu 1591 roku w&nbsp;okolicach Kostrzyna nad Odrą nie było spadku meteorytów'''.
 +
 +
''[[Redakcja]]'' {{SITENAME}} ma zamiar przygotować informacyjną (korygującą) notkę o&nbsp;spadku w&nbsp;Kunersdorf do kolejnego wydania katalogu meteorytów NHM w&nbsp;Londynie oraz w&nbsp;oparciu o&nbsp;dodatkowe źródła publikację na ten temat.
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Źródła ==
-
;O tym samym wydarzeniu można przeczytać w ''[[:Plik:Kunersdorf_(Riedel_1862).jpg|Codex diplomaticus brandenburgensis...]]'' Riedel'a (1862) na stronie 148<nowiki>:</nowiki>
+
'''Angelus (1593)''' (s. 177)
 +
:{| style="max-width:640px"
 +
| [[Grafika:Kunersdorf_(Angelus_1593).jpg|left|240px|thumb|Angelus (1593), ''Rerum Marchicarum Breviarium{{Kropek}}'']]
 +
| Oryginalne brzmienie fragmentu:
-
:{| class="wikitable-MET-cite"
+
'''Den neunden Junij / oder des Brachmonats / gegen dem Abend entstundt ein gros Wetter von Westen her / vnd zog sich hinůber nach Cůstrin. Im selben Wetter warff der Wind die Windtmůhle vor Bernåwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das Getreyde von grossen und sehr eckichten Hagelsteinen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch ganße stůcken Fewer herunter gefallen sein.'''
-
| (...) Den 9. Junij gegen abendt ßtundt ein großs wetter auf vnd zog hinnüber nach<span class="sparse"> Cüßtrin</span>. In ßolchem wetter ward die Mülle für<span class="sparse"> Bernewicken </span>vmbgeworfen vnd zu<span class="sparse"> Kunerßtorff </span>das getreide von großsen vnd ßchrecklichen Hagelßteinen ßehre zerßchlagen, Es ßind auch gantze ßtücken Fewr mit herrunter gefallen.(...)<ref>w pisowni współczesnej: "Den 9. Junij gegen abendt stundt ein gross wetter auf und zog hinnüber nach Cüstrin. In solchem wetter ward die Mülle für Bernewicken vmbgeworfen und zu Kunerstorff das getreide von grossen und schrecklichen Hagelsteinen sehre zerschlagen, Es sind auch gantze stücken Fewr mit herrunter gefallen."</ref>
+
|}
|}
 +
:Translacja na niemiecki i tłumaczenie<ref name="pisownia"></ref> (''Mokotow''<ref name="Mokotow">użytkownik o&nbsp;nicku '''''Mokotow''''' z&nbsp;forum języka niemieckiego [http://forum.germanin.pl Germanin.pl]</ref>): ''Am 9. Juni oder des Brachmonats entstand gegen Abend ein großes Unwetter von Westen her und zog sich hinüber nach Küstrin. Bei diesem Unwetter warf der Wind auch die Windmühle bei Bernäwichen um. In Kuhnersdorff wurde das Getreide von großen und sehr eckigen Hagelsteinen zerschlagen. Man sagt, dass dort auch ganze Feuerstücke herunter gefallen seien.''
-
Tu, w tym doniesieniu, pojawia się grad kamieni (''Hagelsteinen''). Ale biorąc pod uwagę opisane zniszczenia w uprawach i obrażenia (?) odniesione przez ludzi, można przypuszczać, że była to olbrzymia nawałnica z gradobiciem, a nie spadek deszczu meteorytów? Tu też inna pisownia miejscowości ''Bernewicken''.
+
:''Dziewiątego czerwca'' (Brachmonat → po polsku ugornik, archaiczna nazwa czerwca) ''z zachodu nadciągnęła nad Küstrin wielka zawierucha. Podczas niej wiatr przewrócił koło Bernäwichen wiatrak. W&nbsp;Kuhnersdorff gradobicie w&nbsp;postaci dużych ostrokątnych odłamków zniszczyło zboże. Mówią, że spadły ogniste kawałki.''
-
[[Redakcja]] {{SITENAME}} ma zamiar przygotować informacyjną (korygującą) notkę o spadku w Kunersdorf do kolejnego wydania katalogu meteorytów NHM w Londynie oraz w oparciu o dodatkowe źródła obszerniejszy artykuł na ten temat.
+
 
 +
'''Angelus (1598)''' (s. 406)
 +
:{| style="max-width:640px"
 +
| [[Grafika:Kunersdorf_(Angelus_1598).jpg|left|240px|thumb|Angelus (1598), ''Annales Marchiae Brandenburgicae{{Kropek}}'']]
 +
| Oryginalne brzmienie fragmentu:
 +
 
 +
'''Im neunden Junij / gegen den Abend entstundt ein groswetter von Westen her / vnd zog sich hinůber nach Cůstrin. Im selben wetter warff der wind die windmůhle vor Bernåwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das getreyde von grossen und sehr ecktchten hagelsteinen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch gantze stůcken fewer aus den Wolcken gefallen sein. Idem.'''
 +
|}
 +
 
 +
W późniejszych kronikach tamtych terenów (patrz → [[Friedland 1304]]): Dresser (1596, ''Sächsisch Chronicon''), Christmann et&nbsp;al. (1624, ''Theopyroscopia Theologico-Physica''), Olearius (1667, ''Halygraphiæ/Halygraphia''), nie ma już informacji o&nbsp;zdarzeniu z&nbsp;czerwca 1591 roku w&nbsp;okolicach Kostrzyna i&nbsp;Kunersdorfa.
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
=== Inne źródła ===
+
=== Źródła późniejsze ===
-
U późniejszych autorów pojawia się informacja o kamieniach (''Steine'', ''stones''), ale Angelus nic nie wspomina o kamieniach!?
+
U późniejszych autorów pojawia się informacja o kamieniach (''Steine'', ''stones''), choć Angelus pisał o&nbsp;„gradzie kamieni” (''Hagelsteinen'')!?
-
;U Chladniego (1815) jest informacja o spadku  
+
'''Chladni (1815a)''' (s. 240) informacja o spadku
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="width:480px"
+
:{| {{Old sources |max-width=480px}}
-
| 1591, den 9. Juni bei ''Kunersdorf'' grosse Steine. <span class="sparse">Angelus</span> ''in Annal. Marchiae.''<ref name="Angelus"></ref>
+
| 1591, den 9. Juni bei ''Kunersdorf'' grosse Steine. {{sparse-b}}Angelus{{sparse-e}} ''in Annal. Marchiae.''<ref name="Angelus 1598"></ref>
|}
|}
 +
:Powołanie na Angelus'a (1598).
-
;U Greg'a (1861)
+
'''Chladni (1816)''' (s. 344)
-
:{| class="wikitable-MET-cite"  
+
:{| {{Old sources |max-width=480px}}
 +
| (Der nach Angelus in ''Annal. Marchiae''<ref name="Angelus 1598"></ref> erwahute Steinfall, 1591 den 9.&nbsp;Jun. bei Kunersdorf, scheint nur Hagel gewesen zu seyn.)
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 414)
 +
:{| {{Old sources |max-width=}}
 +
| 312. || – || 1591.&nbsp;9.&nbsp;Juni || Kuhnersdorf, in der Mark Brandenburg. || Deutschland || 52°24'N.<br />15°0'O. || G.&nbsp;50.&nbsp;1815.&nbsp;240.<ref>Chladni (1815a, s. 240)</ref><br />G.&nbsp;54.&nbsp;1816.&nbsp;344.<ref>Chladni (1816, s.&nbsp;344)</ref><br />A. 4. 190.<ref>powołanie na: '''A'''rago, Astronomie populaire; Paris u.&nbsp;Leipzig 1857; w&nbsp;wydaniu z&nbsp;1865 roku jest: ''1591, 9&nbsp;juni. Chute de grandes pierres à&nbsp;Kunersdorf. (Angelus.)''</ref><br />Engelius Rer. March. Brev. 177.<ref name="Angelus 1593">Angelus (1593), s.&nbsp;177</ref> || Wahrend eines Unwetters grosse und sehr eckige Hagelsteine, wobei auch ganze Stücke Feuer aus den Wolken gefallen sein sollen Wahrscheinlich nur grosse Schlossen mit heftigen Blitzschlägen.
 +
|}
 +
:<nowiki>*</nowiki>) {{sparse-b}}M. Andreas Engelius{{sparse-e}}: Rerum Marchicarum Breviarium; Wittemberg 1593.<ref name="Angelus 1593"></ref>
 +
 
 +
:Kesselmeyer również powątpiewa w&nbsp;spadek meteorytu, według niego bardziej prawdopodobne jest, że była to gwałtowna burza z&nbsp;piorunami i&nbsp;gradobicie.
 +
 
 +
 
 +
'''Greg (1861)'''
 +
:{| {{Old sources |max-width=}}
|-
|-
-
! Year.
+
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.
-
! Day of month.
+
-
! Locality.
+
-
! Size or weight.
+
-
! Direction.
+
-
! Duration; rate; hour;
+
-
! Remarks, &c.
+
|-
|-
-
| 1591.* || June 9 || Kunersdorf || ... || ... || ... || Stone-fall; several large stones (19th June?).
+
| 1591.* || June 9 || Kunersdorf || {{Kropek}} || {{Kropek}} || {{Kropek}} || Stone-fall; several large stones (19th June?).
|}
|}
:(tłum.: ''kilka dużych kamieni'')
:(tłum.: ''kilka dużych kamieni'')
-
;W katalogu Klein'a (1904) jest informacja o spadku  
+
'''Riedel (1862), ''Riedel's Codex diplomaticus brandenburgensis{{Kropek}}''''' (s. 148)
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="width:480px"
+
:{| style="max-width:640px"
-
| 1591 Juni 9
+
| [[Grafika:Kunersdorf_(Riedel_1862).jpg|left|240px|thumb|Riedel (1862), ''Riedel's Codex diplomaticus Brandenburgensis{{Kropek}}'']]
-
| -
+
| Oryginalne brzmienie fragmentu:
-
| Kunersdorf<sup>8)</sup>
+
 
 +
'''Den 9. Junij gegen abendt ßtundt ein großs wetter auf vnd zog hinnüber nach {{sparse-b}}Cüßtrin{{sparse-e}}. In ßolchem wetter ward die Mülle für {{sparse-b}}Bernewicken{{sparse-e}} vmbgeworfen vnd zu {{sparse-b}}Kunerßtorff{{sparse-e}} das getreide von großsen vnd ßchrecklichen Hagelßteinen ßehre zerßchlagen, Es ßind auch gantze ßtücken Fewr mit herrunter gefallen.&nbsp;{{Wielokropek}}<ref>w pisowni współczesnej: „Den 9.&nbsp;Junij gegen abendt stundt ein gross wetter auf und zog hinnüber nach Cüstrin. In solchem wetter ward die Mülle für Bernewicken vmbgeworfen und zu Kunerstorff das getreide von grossen und schrecklichen Hagelsteinen sehre zerschlagen, Es sind auch gantze stücken Fewr mit herrunter gefallen.”</ref>'''
 +
|}
 +
:Tłumaczenie (Andrzej Antypiuk): ''Wieczorem dziewiątego czerwca ogromna burza przeszła nad Kostrzyniem. Trąba przeszła nad Bernewicken, a&nbsp;zboża aż do Kunerstorff zostały zniszczone przez spadające duże, straszne, kanciaste kamienie. Razem z nimi na ziemię spadały całe kawałki ognia.''
 +
 
 +
:Ogromna burza i trąba powietrzna. „Grad kamieni” (''Hagelsteinen'') spowodował rozległe zniszczenia w&nbsp;uprawach i&nbsp;można przypuszczać, że była to olbrzymia nawałnica z&nbsp;piorunami i&nbsp;gradobiciem, a&nbsp;nie spadek deszczu meteorytów? Tu też inna pisownia miejscowości ''Bernewicken''.
 +
 
 +
 
 +
'''Klein (1904)''' informacja o spadku  
 +
:{| {{Old sources |max-width=480px}}
 +
| 1591 Juni 9 || – || Kunersdorf<sup>8)</sup>
|}
|}
:<sup>8)</sup> Unter Detonation, Hagel mit Steinen.
:<sup>8)</sup> Unter Detonation, Hagel mit Steinen.
Linia 82: Linia 191:
-
;W katalogu Grady<ref name="Grady2000">Grady (2000), katalog meteorytów NHM London</ref>
+
'''Grady (2000)'''
-
:{|class="wikitable-MET-cite" style="width:480px"
+
:{| {{Old sources |max-width=480px}}
|'''Kunersdorf'''<br>
|'''Kunersdorf'''<br>
:Germany<br>
:Germany<br>
Linia 91: Linia 200:
:Several large stones are said to have fallen, E.F.F. Chladni (1815); R.P. Greg (1860), but the evidence is not conclusive. The exact locality is doubtful; there are eight villages possible: Kunersdorf, Silesia 52°40'N, 14°13'E; Kunersdorf, Silesia (now Poland), 51°5'N, 17°50'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°22'N, 14°37'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°14'N, 15°14'E; Kunersdorf, Brandenburg, 51°46'N, 14°12'E; Kunersdorf, Saxony, 51°18'N, 14°4'E; Kunnersdorf, Silesia (now Poland), 50°53'N, 15°43'E; Kunnersdorf, Saxony, 51°3'N, 14°40'E.
:Several large stones are said to have fallen, E.F.F. Chladni (1815); R.P. Greg (1860), but the evidence is not conclusive. The exact locality is doubtful; there are eight villages possible: Kunersdorf, Silesia 52°40'N, 14°13'E; Kunersdorf, Silesia (now Poland), 51°5'N, 17°50'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°22'N, 14°37'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°14'N, 15°14'E; Kunersdorf, Brandenburg, 51°46'N, 14°12'E; Kunersdorf, Saxony, 51°18'N, 14°4'E; Kunnersdorf, Silesia (now Poland), 50°53'N, 15°43'E; Kunnersdorf, Saxony, 51°3'N, 14°40'E.
|}
|}
 +
:Powołanie na Chladni (1815a) i Greg (1861).
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
=== Lokalizacja ===
+
== Lokalizacja ==
-
<div class="GooglePlace">
+
{{GEFrame-begin}}
-
<div class="GooglePlaceMap">
+
{{GEMap
-
<googlemap lat="51.766" lon="16.02" zoom="6" width="400" height="300" type="terrain" controls="medium" scale="yes" units="meters" selector="yes">
+
| htmlFileMap = wiki-Kunersdorf.htm
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-NOPoland_newIcons.kml
+
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Kunersdorf.kml
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Kunersdorf.kml
+
| lat = 51.766
-
</googlemap>
+
| lon = 16.02
-
</div>
+
| zoom = 6
-
<div class="GEIcon-PointRed"></div>
+
| type = roadmap
-
(K) Kunowice (niem. ''Kunersdorf''), (C) Kostrzyn nad Odrą (niem. ''Küstrin''), (B) wieś Barnówko (niem. ''Berneuchen''), (♦) ''Börnicke'', (*) Kosobudz (niem. ''Kunersdorf''), (W) ''Wüste Kunersdorf''
+
}}
-
<div class="GEIcon-Coord"></div>
+
{{GEIcon-PointRed}}
-
współrzędne wsi/miejscowości o nazwie ''Kunersdorf'' wg Grady<ref name="Grady2000"></ref>
+
(K) Kunowice (niem. ''Kunersdorf''), (C)&nbsp;Kostrzyn nad Odrą (niem. ''Küstrin''), (B)&nbsp;wieś Barnówko (niem. ''Berneuchen''), (♦)&nbsp;''Börnicke'', (*)&nbsp;Kosobudz (niem. ''Kunersdorf''), (G)&nbsp;Gudzisz, (W)&nbsp;''Wüste Kunersdorf''
-
</div>
+
{{GEIcon-Coord}}
-
 
+
współrzędne wsi/miejscowości o&nbsp;nazwie ''Kunersdorf'' wg Grady&nbsp;(2000) i&nbsp;Kesselmeyera (1861)
-
;Jak widać z katalogu Grady<ref name="Grady2000"></ref>, nie ma pewności o jaką wieś/miejscowość chodzi!?
+
{{GEFrame-end}}
-
Na dawnych i współczesnych terenach niemieckich występuje lub występowało bardzo (!) wiele miejsc/wsi/miejscowości o nazwie ''Kunersdorf''. W&nbsp;niemieckiej Wikipedi pod hasłami [http://de.wikipedia.org/wiki/Kunersdorf Kunersdorf], [http://de.wikipedia.org/wiki/Kunnersdorf Kunnersdorf] i&nbsp;[http://de.wikipedia.org/wiki/Cunnersdorf Cunnersdorf] znajduje się wiele lokalizacji.
+
W doniesieniu „Kunersdorf 1591” chodzi prawdopodobnie o wieś '''Kunowice''' (niem. '''''Kunersdorf''''') niedaleko Słubic? Leży ona 27&nbsp;km na południe od '''Kostrzyna nad Odrą''' (niem. '''''Küstrin''''') i&nbsp;na wschód od Frankfurtu nad Odrą. Natomiast '''''Bernäwichen''''' to wieś '''Barnówko''' 23&nbsp;km na północny wschód od Kostrzyna.
-
W doniesieniu 'Kunersdorf 1591' być może więc chodzi o wieś '''Kunowice''' (niem. ''Kunersdorf'') niedaleko Słubic? Leżącą 27&nbsp;km na południe od '''Kostrzyna nad Odrą''' (niem. ''Küstrin''), a wymienione u Angelusa (1598) ''Bernäwichen'' to wieś '''Barnówko''' 23&nbsp;km na północ od Kostrzyna?
+
'''{{Sparse-b}}Wątpliwości{{Sparse-e}}?''' Niedaleko Frankfurtu nad Odrą, poza polskimi Kunowicami, po niemieckiej stronie leży również wieś/dzielnica '''''Wüste Kunersdorf''''', która {{Txt2Img|Kunersdorf (Preussen und Herzogthum Warschau 1808 ark4).jpg|na starych mapach}} również miała nazwę ''Kunersdorf''. Także na oryginalnej {{Txt2Img|Kunersdorf (Angelus 1598 mapa).jpg|mapie z&nbsp;kroniki Angelusa (1598)}}, około 10&nbsp;kilometrów na północ od Kostrzyna leży miejscowość '''''Kuitzdorff''''', obecnie to wieś '''Gudzisz''' (niem. ''Kutzdorf'')!
-
<br>Raczej nie dotyczy to wsi '''Kosobudz'''<ref name="Kosobudz"></ref> (niem. ''Kunersdorf'') ok. 9 km na zachód od [[Przełazy|Przełazów]], nie będącą w tamtym okresie w granicach Marchii Brandenburgskiej. Ale 22&nbsp;km od Kostrzyna na południe i na zachód od Frankfurtu nad Odrą leży współczesna wieś ''Wüste Kunersdorf''!
+
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
=== [[Mapy]] ===
+
=== Mapy ===
-
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
+
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="2">
-
File:Kunersdorf_Bernewichen_(Camerarius_1585).jpg|Fragment mapy ''Camerariusa'' z 1585 roku z miejscowościami '''Kustrin''' i '''Bernewichen''' (dwie lokalizacje: wieś Barnówko i wieś na północ koło Berlina). Nie ma na mapie miejscowości o nazwie ''Kunersdorf'', ale na północ od ''Kustrin'' leży '''''Kuitzdorff'''''!
+
File:Kunersdorf_(Angelus_1598_mapa).jpg|Fragment mapy z&nbsp;dzieła Angelusa (1598) z&nbsp;miejscowościami '''Custrin''', '''Bernewichen''' i&nbsp;'''Kuitzdorff'''!<br>Na całej mapie nie ma miejscowości o&nbsp;nazwie '''Kuhnersdorff''', o&nbsp;której wspomina Angelus
-
File:Kunersdorf_(Joan_Blaeu_Brandebvrgvm).jpg|Fragment mapy ''Brandeburgum Marchionatus'' z 1645 roku z nazwami '''Bernewichen''' (dwie lokalizacje: wieś Barnówko i wieś koło Berlina) i '''Kustrin''' (źródło: Blaeu 1645)
+
File:Kunersdorf_Bernewichen_(Camerarius_1585).jpg|Fragment mapy ''Camerariusa'' z&nbsp;1585 roku z&nbsp;miejscowościami '''Kustrin''' i&nbsp;'''Bernewichen''' (dwie lokalizacje: wieś Barnówko i&nbsp;wieś na północ koło Berlina). Nie ma na mapie miejscowości o&nbsp;nazwie ''Kunersdorf'', ale na północ od ''Kustrin'' leży '''''Kuitzdorff'''''!
-
File:Kunersdorf_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z 1808 roku z nazwami '''Kunersdorf''' (dwie lokalizacje: Kunowice i Kosobudz), '''Küstrin''' i '''Berneuchen'''. Na północy wieś ''[[Schellin|Garz]]''
+
File:Kunersdorf_(Joan_Blaeu_Brandebvrgvm).jpg|Fragment mapy ''Brandeburgum Marchionatus'' z&nbsp;1645 roku z&nbsp;nazwami '''Bernewichen''' (dwie lokalizacje: wieś Barnówko i&nbsp;wieś koło Berlina) i&nbsp;'''Kustrin'''. Również nie ma na mapie nazwy ''Kunersdorf'', ale na północ od ''Kustrin'' leży '''''Kuitzdorff'''''! (źródło: Blaeu&nbsp;1645). Na północy wieś ''[[Schellin|Gartz]]'' (patrz → [[Schellin/Mapy]])
 +
File:Kunersdorf_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4&nbsp;mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Kunersdorf''' (trzy lokalizacje: ''Wüste Kunersdorf'', Kunowice i&nbsp;Kosobudz), '''Küstrin''' i&nbsp;'''Berneuchen'''. Na północy wieś ''[[Schellin|Garz]]'' (patrz → [[Schellin/Mapy]])
</gallery>
</gallery>
-
Na mapie ''Camerariusa'' znajdują się róznież dwie miejscowości związane ze spadkiem w [[Bierzwnik 1304|Bierzwniku w 1304 roku]]. '''Marienwalde''' - Bierzwnik i '''Fridebergk''' - Strzelce Krajeńskie (źródło: ''Cartographia confinium...'', 2009).
+
Wieś ''Kuitzdorff'' to obecnie '''Gudzisz''' (niem. ''Kutzdorf'').
 +
 
 +
Na trzech najstarszych mapach znajduje się wieś ''Klempin'' związana z&nbsp;doniesieniem ''[[Klempin]]''. Część map dotyczy również spadku meteorytu [[Schellin/Mapy|Schellin]].
 +
 
 +
Na mapie ''Camerariusa'' znajdują się również dwie miejscowości związane ze spadkiem w&nbsp;[[Friedland 1304|Friedland w&nbsp;1304 roku]] – '''Marienwalde''' (Bierzwnik) i&nbsp;'''Fridebergk''' (Strzelce Krajeńskie) (źródło: ''Cartographia confinium{{Kropek}}'', 2009<ref name="Cartographia confinium"></ref>).
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 133: Linia 247:
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
-
* Angelus Andreas, (1598), '''Annales Marchiae Brandenburgicae, das ist ordentliche Verzeichnus und Beschreibung der fürnemsten und gedenckwirdigsten Märkischen Jahrgeschichten und Historien, so sich vom 416. Jahr vor Christi Geburt bis aufs 1596 Jahr zugetragen haben.''' Frankfurt a.d. Oder 1598. Plik [http://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/docmetadata?id=912 DjVu]
+
* {{Angelus (1593) |page=177}}
 +
[[Grafika:Kunersdorf_(Angelus_1598_best_quality).jpg|240px|thumb|Angelus (1598), ''Annales Marchiae Brandenburgicae{{Kropek}}'']]
 +
* {{Angelus (1598) |page=406}}
-
* +Blaeu Joan, (1645), '''Theatrum Orbis Terrarum, sive Atlas Novus in quo Tabulæ et Descriptiones Omnium Regionum, Editæ a Guiljel: et Ioanne Blaeu (''Theater of the World, or a New Atlas of Maps and Representations of All Regions, Edited by Willem and Joan Blaeu'').''' Źródło: [http://www.library.ucla.edu/yrl/reference/maps/blaeu/index.htm UCLA Library]
+
* {{Arago (1865) |page=190}}
-
* +Camerarius Elias, (1585), '''Marca Brandenbvrgensis & Pomerania. Per Gerardum Mercatorem. Cum Privilegio.''' Duisburg, po 1585.
+
* {{Bigot (1812)| page=73-74}}
-
* +'''Cartographia confinium. Zachodnie i północne ziemie Rzeczypospolitej w dawnej kartografii.''' Materiały z konferencji naukowej, wyd. WiMBP Gorzów Wielkopolski, 2009. Plik [http://www.wimbp.gorzow.pl/site_wimbp/uploaded/Zeszyty%20Naukowe/kartografia.pdf PDF ]
+
* {{Blaeu (1645)}}
-
* Chladni Ernst F.F., (1815), '''Neus Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung.''' ''Annalen der Physik'', 50, 1815, s. 225-256. Plik {{Djvu|Chladni_1815_(AnP_20_50).djvu|DjVu}}; plik [http://www.meteoritehistory.info/AP/GERMAN/VIEW05X/V50P225.HTM GIF ]
+
* +'''Cartographia confinium. Zachodnie i północne ziemie Rzeczypospolitej w dawnej kartografii''', materiały z konferencji naukowej, wyd. WiMBP Gorzów Wielkopolski, 2009. Plik [http://www.wimbp.gorzow.pl/site_wimbp/uploaded/Zeszyty%20Naukowe/kartografia.pdf PDF].
-
* Grady Monica M., (2000), '''Catalogue of Meteorites. 5th Ed.''' Cambridge University Press, Natural History Museum London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038.
+
* {{Chladni (1815a) |page=240}}
-
* Klein Hermann J., (1904), '''Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde.''' '''''XIV. Jahrgang 1903.''''' Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904.
+
* {{Chladni (1816a II) |page=344}}
-
[[Grafika:Kunersdorf_(Riedel_1862).jpg|200px|thumb|Riedel (1862), ''Riedel's Codex diplomaticus Brandenburgensis...'']]
+
* {{Grady (2000)}}
-
* +Riedel Adolph Friedrich Johann, (1838-1869), '''Riedel's Codex diplomaticus Brandenburgensis. Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten.''' Berlin 1838–1869. Fragment o wydarzeniu w tomie: ''Des Vierten Haupttheils oder der Urkunden-Sammlung für die Orts- und spezielle Landesgeschichte erster Band.'' rozdz. ''III. Microcronicon Marchicum'', s. 148, Berlin 1862. Plik [http://books.google.com/books?id=WzpsyuNGAAkC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false Google Books]
+
-
* +Scharfe Wolfgang, '''Von Ptolomäus zu Mercator.''' Rozdział: [http://www.geog.fu-berlin.de/2bik/Kap2/kap2_2-06.php3 Mercator: Marca Brandenbvrgensis & Pomerania 1585]
+
* {{Kesselmeyer (1861) |page=414}}
-
<br clear="all"/>
+
* {{Klein (1904)}}
-
== Przypisy ==
+
* {{Koblitz MetBase}}
-
<references />
+
* {{Mercator (1595)}}
-
<br clear="all"/>
+
* +Militzer Stefan, (1998), '''Klima-Umwelt-Mensch-(1500-1800): Studien und Quellen zur Bedeutung von Klima und Witterung in der vorindustriellen Gesellschaft''', vol. 2, ''Quellentexte (CLIMDAT) 1500–1699'', Leipzig 1998, ss. 839.
-
== Linki zewnętrzne ==
+
* +Riedel Adolph Friedrich Johann, (1838-1869), '''Riedel's Codex diplomaticus Brandenburgensis. Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten.''' Berlin 1838–1869. Fragment o&nbsp;wydarzeniu w&nbsp;tomie: ''Des Vierten Haupttheils oder der Urkunden-Sammlung für die Orts- und spezielle Landesgeschichte erster Band.'' rozdz. ''III. Microcronicon Marchicum'', s. 148, Berlin 1862. Plik {{Link-GB |id=WzpsyuNGAAkC}}.
-
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' - meteoryt wątpliwy (''Doubtful meteorite'') [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12378 Kunersdorf]
+
* +Scharfe Wolfgang, '''Von Ptolomäus zu Mercator''', rozdział: [http://www.geog.fu-berlin.de/2bik/Kap2/kap2_2-06.php3 Mercator: Marca Brandenbvrgensis & Pomerania 1585]
-
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' - meteoryt wątpliwy (''Doubtful meteorite'') [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=12378 Kunersdorf]
+
-
* MSMK - Mapa Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski - [http://www.astroblemy.pl/msmk.htm MSMK astroblemy.pl]
+
* Woreczko Jan, (2014), '''Doniesienia z Wiki. Grad (kamieni?) [[Kunersdorf 1591|w 1591 roku nad Odrą]], a może tornado?''', ''Meteoryt'', 1, 2014, s. 25-26. Plik {{Link-Meteoryt |r=14 |n=1}}; plik {{Djvu|Kunersdorf_(Meteoryt_1_14).djvu|DjVu}}.
-
* Wikipedia - [http://pl.wikipedia.org/wiki/Barnówko Barnówko] &bull; [http://pl.wikipedia.org/wiki/Bernau_bei_Berlin Bernau bei Berlin] &bull; [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kosobudz Kosobudz] &bull; [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kostrzyn_nad_Odrą Kostrzyn nad Odrą] &bull; [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kunersdorf Kunowice] &bull; [http://pl.wikipedia.org/wiki/Marchia_Brandenburska Marchia Brandenburska]
+
-
* Wikipedia - [http://pl.wikipedia.org/wiki/Joan_Blaeu Joan Blaeu] &bull; [http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Brandenburg_Pommern_Mercator.jpg Plik:Brandenburg Pommern Mercator.jpg]
+
-
* Wikipedia (DE) - [http://de.wikipedia.org/wiki/Cunnersdorf Cunnersdorf] &bull; [http://de.wikipedia.org/wiki/Kunersdorf Kunersdorf] &bull; [http://de.wikipedia.org/wiki/Kunnersdorf Kunnersdorf]
+
-
* Wikisource (DE) - [http://de.wikisource.org/wiki/Adolph_Friedrich_Johann_Riedel Adolph Friedrich Johann Riedel]
+
-
<br clear="all"/>
+
{{Koblitz References |1=Several large stones are said to have fallen, E.F.F.Chladni, Ann. Phys., 1815, 50, p.240, R.P.Greg, Rep. Brit. Assn., 1860, p.53, but the evidence is not conclusive. The exact locality is doubtful; there are eight villages possible; Kunersdorf, Silesia, 52°40'N, 14°13'E; Kunersdorf, Silesia (now Poland), 51°5'N, 17°50'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°22'N, 14°37'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°14'N, 15°14'E; Kunersdorf, Brandenburg, 51°46'N, 14°12'E; Kunersdorf, Saxony, 51°18'N, 14°4'E; Kunnersdorf, Silesia (now Poland), 50°53'N, 15°43'E; and Kunnersdorf, Saxony, 51°3'N, 14°40'E, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.253.}}
 +
{{Przypisy}}
 +
 
 +
== Zobacz również ==
 +
 
 +
* meteoryt [[Schellin (Skalin)]]
 +
* doniesienia [[Friedland 1304]] i [[Klempin]]
 +
 
 +
== Linki zewnętrzne ==
 +
 
 +
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt wątpliwy (''Doubtful meteorite'') [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12378 Kunersdorf]
 +
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt wątpliwy (''Doubtful meteorite'') [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=12378 Kunersdorf]
-
=== Co jeszcze na stronie? ===
+
* Portal [http://www.tornadoliste.de/ Tornadoliste Deutschland]
 +
* Portal [http://www.kosobudz.eu/ Kosobutz.eu]
 +
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Barnówko Barnówko] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Bernau_bei_Berlin Bernau bei Berlin] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kosobudz Kosobudz] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kostrzyn_nad_Odrą Kostrzyn nad Odrą] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kunersdorf Kunowice]
 +
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Marchia_Brandenburska Marchia Brandenburska] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Nowa_Marchia Nowa Marchia]
 +
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Joan_Blaeu Blaeu Joan] {{SeparatorBull}} Plik:[http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Brandenburg_Pommern_Mercator.jpg Brandenburg Pommern Mercator.jpg]
 +
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Cunnersdorf Cunnersdorf] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Kunersdorf Kunersdorf] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Kunnersdorf Kunnersdorf] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Lebus Lebus]
 +
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Andreas_Angelus Angelus Andreas]
 +
* Wikisource (DE) – [http://de.wikisource.org/wiki/Adolph_Friedrich_Johann_Riedel Riedel Adolph Friedrich Johann]
-
* czy da się zidentyfikować jednoznacznie miejscowości ''Kunersdorf''? Wg Angelusa było to w Marchii Brandenburskiej
+
* {{Czajka MSMK}}
-
* czy w opisie Angelusa nie jest to po prostu opis potężnego tornado?
+
[[Category:Doniesienia]]
[[Category:Doniesienia]]
 +
[[Category:Bolidy historyczne]]

Aktualna wersja na dzień 12:31, 19 lut 2023

1i

Grad (kamieni?) w 1591 roku nad Odrą, a może tornado?

Kunersdorf →
Kunersdorf (Angelus 1598).jpg
Opis spadku (Angelus 1598)
Wątpliwy (doubtful) spadek
Lokalizacja Kunersdorf, Brandenburgia, Niemcy[1]
Położenie[2] wiele prawdopodobnych lokalizacji
Data 9 czerwca 1591 r. (niedziela)[3]
Uwagi kłopot z ustaleniem lokalizacji
Charakterystyka
Typ meteoryt kamienny (Grady 2000)
Masa kilka dużych kamieni (Grady 2000)
Meteoritical Bulletin Database

Doniesienie o spadku „gradu kamieni” 9 czerwca 1591 roku (niedziela)[3] w miejscowości Kunersdorf.

W Katalogu meteorytów (Grady 2000) znajduje się zapis o spadku kilku dużych meteorytów kamiennych w 1591 roku w miejscowości Kunersdorf. Informacja jest intrygująca, gdyż wskazuje na miejsce leżące niedaleko naszych granic. A co może ciekawsze, Grady klasyfikując tę informację jako wątpliwą (doubtful), wspomina jednak o dużym spadku, ale nie pisze nic o ewentualnych znaleziskach. W katalogu podano osiem domniemanych lokalizacji. Cztery z nich leżą na terenie dzisiejszej Polski. Tymczasem sięgając do źródeł można ustalić lokalizację najbardziej prawdopodobną i z dużym prawdopodobieństwem orzec, że nie był to spadek meteorytów, ale rozległa, silna burza (nawałnica, tornado) z piorunami i gradobiciem, a późniejsi kronikarze i badacze tłumacząc źródła dokonali przekłamań i błędnej interpretacji zdarzenia.


Monika Grady cytuje Chladniego

Monika Grady (Grady 2000) jako źródło informacji podaje artykuł Ernsta Chladniego (Chladni 1815a). Uczony ten, jako jeden z pierwszych postawił w 1794 roku hipotezę, że meteoryty nie są wytworem atmosfery, ale zjawiskami kosmicznymi. Zaczął też wyszukiwać, katalogować i publikować wszelkie informacje związane m.in. ze zjawiskami meteorytowymi. Wykonał niewyobrażalną pracę wydając w latach 1803-1826 kolejne spisy doniesień: o bolidach, znaleziskach, spadkach, wynikach badań – z czasem jego zestawienia stawały się coraz bardziej uporządkowane.

Co zatem znajduje się u przywołanego przez Grady Chladniego? Informacja o tym zdarzeniu u Chladniego (1815a) jest bardzo enigmatyczna. Ale poza datą, lokalizacją oraz sugestią, że spadł duży kamień, podaje Chladni źródło swojej informacji – Kronikę Angelusa Annales Marchiae Branderbungicae…:

Chladni (1815a) (s. 240) informacja o spadku:

«

1591, den 9. Juni bei Kunersdorf grosse Steine. Angelus in Annal. Marchiae.[4]

»


Chladni powołuje się na Angelusa

Angelus Andreas był zakonnikiem, który w swoim blisko pięciuset stronicowym dziele opisał ważniejsze wydarzenia z terenu Brandenburgii – zarówno wydarzenia społeczne, polityczne, meteorologiczne, astronomiczne (komety, zaćmienia Słońca), ale także cuda oraz narodziny i zgony ważnych osób. Jego sprawozdanie obejmuje lata 416–1596, a dodatek lata 1596–98. Tak więc wydarzenie, jakie miało miejsce w Kunersdorfie, zdarzyło się za życia Angelusa, kilka lat przed skończeniem dzieła.


W kronice Annales Marchiae Brandenburgicae… wydanej w 1598 roku[4], pod datą 1591 jest relacja o spadku 9 czerwca (Im neunden Junij) „gradu kamieni” (hagelstein) w miejscowości Kuhnersdorff.

Co zanotował Angelus (1598) w rozdziale Chronica der Marck Brandenburg[4] pod datą 1591 (pisownia oryginalna; zamieszczony cytat może zawierać błędy):

«

(…) Im neunden Junij / gegen den Abend entstundt ein groswetter von Westen her / vnd zog sich hinůber nach Cůstrin. Im selben wetter warff der wind die windmůhle vor Bernåwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das getreyde von grossen und sehr ecktchten hagelsteinen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch gantze stůcken fewer aus den Wolcken gefallen sein. Idem. (…)

»


Tłumaczenie[5]:

(tłumacz Andrzej Antypiuk): Dziewiątego czerwca w godzinach wieczornych od zachodu utworzyła się duża burzowa chmura, która przeszła nad Kostrzynem. Silne podmuchy wiatru ogarnęły okolicę przed Bernawichen(?). Aż do Kuhnersdorf zboża zostały bardzo zniszczone przez spadające duże kamienie o ostrych krawędziach. Mówiono, że z chmur spadały nawet całe kawałki ognia.
(tłumacz Mokotow[6]): Dziewiątego czerwca (Brachmonat → po polsku ugornik, archaiczna nazwa czerwca) z zachodu nadciągnęła nad Küstrin wielka zawierucha. Podczas niej wiatr przewrócił koło Bernäwichen wiatrak. W Kuhnersdorff gradobicie w postaci dużych ostrokątnych odłamków zniszczyło zboże. Mówią, że spadły z chmur ogniste kawałki.

Wszystkie późniejsze relacje opierają się na tym opisie (trzeba odnotować, że pierwsza wzmianka o tym wydarzeniu pojawiła się już w wydanej przez Angelusa pięć lat wcześniej kronice Rerum Marchicarum Breviarium… z 1593 roku[7]; patrz → źródła).


Z tłumaczenia wynika, że w okolicach Kostrzyna nad Odrą (niem. Küstrin, wcześniej Cüstrin) szalała rozległa burza (nawałnica) z piorunami i gradobiciem, a na miejscowość Kunersdorff spadł duży „grad kamieni” (grossen hagelstein). W jej wyniku zniszczone zostały plony – zboża. Skala zjawiska musiała być olbrzymia, skoro informacja o nim trafiła do dzieła Angelusa.


Gdzie leży Kuhnersdorff/Kunersdorf?

W Katalogu meteorytów Grady (2000) pojawia się aż osiem prawdopodobnych lokalizacji i nie ma pewności o jaką wieś/miejscowość chodzi. Nazwa Kuhnersdorff/Kunersdorf okazuje się być nazwą popularną. Na dawnych mapach terenu Brandendurgii występuje bardzo(!) wiele miejsc/wsi/miejscowości o podobnie brzmiących nazwach. W niemieckiej Wikipedii pod hasłami Kunersdorf, Kunnersdorf i Cunnersdorf znajduje się wiele lokalizacji. Również na przestrzeni dziejów wiele tych miejsc miało zmieniającą się pisownię nazw, także ówcześni kartografowie dosyć dowolnie interpretowali pisownię nazw oraz mieli często kłopoty z ich poprawna transliteracją.

W relacji Angelusa (1593, 1598) wymienione są trzy miejsca:

  • Cüstrin – dzisiejszy Kostrzyn nad Odrą,
  • Bernäwichen (Bernåwichen) – na oryginalnej mapie z kroniki Angelusa (1598), około 23 kilometry na północny wschód od Kostrzyna leży wieś Bernawichen – jest to współczesna wieś Barnówko (niem. Berneuchen) w gminie Dębno[8]. Nazwa wsi Barnówko zmieniała się wielokrotnie na przestrzeni dziejów[9], ale na mapie Joana Blaeu z 1645 roku znajdujemy ją właśnie pod nazwą Bernewichen! Ciekawostką może być fakt, że historyczna nazwa wsi Barnówko – Nova Bernowe i późniejsze (m.in. Bernowichen, Bernewichen) pochodzi od kolonizujących ten rejon osadników z branderburskiego Bernau bei Berlin![10]. W Cartographia Confinium (2009) w opracowaniu Jarosława Łuczyńskiego[11] również znajdujemy potwierdzenie, że wieś Barnówko nosiła dawniej nazwę Bernewichen. Taka nazwa pojawia się także na mapie Camerariusa wydawanych przez Mercatora.
  • Kuhnersdorff/Kunersdorf – miejsce to, jak można się domyślać, powinno leżeć niedaleko Kostrzyna i Barnówka. W tym rejonie są trzy miejscowości, które nosiły tę nazwę (patrz → mapy):
    • dzisiejsze Kunowice (niem. Kunersdorf) niedaleko Słubic, leżące 27 km na południe od Kostrzyna i na wschód od Frankfurtu nad Odrą (pierwsza pisemna wzmianka o wsi Kunowice pochodzi z 1337 roku!);
    • współczesna wieś/dzielnica Wüste Kunersdorf[12] leżąca 2,6 km na SSW od niemieckiego Lebus; była to mała osada rzadko zaznaczana na mapach i zapewne nie ją miał na myśli Angelus w swojej relacji;
    • oraz wieś Kosobudz (niem. Kunersdorf) ok. 9 km na zachód od Przełazów (pierwsza historyczna wzmianka o wsi Kosobudzu pochodzi z 1503 roku)[13]. Wieś Kosobudz leży aż 56 km (!) od Kostrzyna, co wydaje się odległością zbyt wielką, nawet zakładając olbrzymią skalę zjawiska oraz była to w tamtym okresie mała osada, więc zapewne nie ją miał na myśli Angelus w swej relacji?[14]


Być może więc opisywane przez Angelusa wydarzenie to nie deszcz meteorytów kamiennych, tylko potężna burza (nawałnica, tornado) z piorunami i gradobiciem?![15] Miało ono miejsce w okolicach Frankfurtu nad Odrą we wsi Kunowice? Nie w Saksoni, nie na Śląsku, ale właśnie w Brandenburgii? Źródło tego doniesienia Annales Marchiae Brandenbvrgicae… Angelusa jest właśnie kroniką tych terenów.[16]


Jednak zjawisko atmosferyczne nie kosmiczne

Niemiecki badacz zmian klimatu Stefan Militzer (1998) w swoim trzytomowym opracowaniu również wymienia zdarzenie z czerwca 1591 roku w okolicach Kunersdorf. Analizując stare kroniki opracował on katalog wydarzeń historycznych, których naturę można powiązać ze zmianami klimatu i pogody. Klasyfikował doniesienia m.in. o klęskach głodu, powodziach, katastrofalnych upałach i chłodach, nawałnicach, tornadach, gradobiciach, plagach szarańczy i pomorze bydła. Dla tak skatalogowanych informacji wprowadził ujednolicony system oznaczeń i skal pozwalających na statystyczną analizę wynikających z nich zmian klimatu i anomalii pogodowych.

Interesujące nas doniesienie z czerwca 1591 roku jest u niego[17] opisane następująco:

1591.06.19/Q:DR-06-00, AO-01-08, AO-01-10$, AO-01-123$/ x2.12, x3.5/ y5.14, y7.78
* Jm neunden Junij / gegen Abend entstundt ein gros wetter von Westen her / vnd zog sich hinüber nach Cüstrin. Im selben wetter warff der wind die windmühle vor Bernewichen [Berneuchen?] herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das getreyde von grossen vnd sehr eckichten hagelsteinen sehr zerschlagen. […] [Breu. Autor.] > (Engel, 1598, S. 406)*[4]
1591.06.19/Q:DR-06-05, AO-01-123$, AO-01-10$/ x2.12, x3.5/ y5.14, y7.78
* [1591] Den 9. Junij gegen abendt ward die Mülle für Bernewicken vmbgeworffen vnd zu Kunerstorff das getreide von großen vnd schreckliche Hagelsteinen sehre zerschlagen. > (Microcronicon Marchium, S. 148)*[18]
(w zestawieniu są podane błędne daty, mimo, że w cytatach jest 9 czerwca)

W systemie oznaczeń Militzera i ich interpretacji, zdarzenie w Kunersdorf to burza i grad!

AO-01-010 Kunersdorf, SSW. v. Lebus/Neumark
AO-01-123 Berneuchen, WNW. v. Landsberg a. d. Warthe/Neumark
(Militzer utożsamia położenie Kunersdorf z wsią Wüste Kunersdorf leżącą na SSW od niemieckiego Lebus (pol. Lubusz) w Nowej Marchii (Neumark); natomiast położenie Bernäwichen poprawnie na NWW od Gorzowa Wlk. (niem. Landsberg))

Więcej szczegółów tego ciekawego podejścia do badań zmian klimatu w publikacji Militzer (1998).[17]


Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że w czerwcu 1591 roku w okolicach Kostrzyna nad Odrą nie było spadku meteorytów.

Redakcja Wiki.Meteoritica.pl ma zamiar przygotować informacyjną (korygującą) notkę o spadku w Kunersdorf do kolejnego wydania katalogu meteorytów NHM w Londynie oraz w oparciu o dodatkowe źródła publikację na ten temat.


Źródła

Angelus (1593) (s. 177)

Angelus (1593), Rerum Marchicarum Breviarium…
 Oryginalne brzmienie fragmentu:

Den neunden Junij / oder des Brachmonats / gegen dem Abend entstundt ein gros Wetter von Westen her / vnd zog sich hinůber nach Cůstrin. Im selben Wetter warff der Wind die Windtmůhle vor Bernåwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das Getreyde von grossen und sehr eckichten Hagelsteinen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch ganße stůcken Fewer herunter gefallen sein.

Translacja na niemiecki i tłumaczenie[5] (Mokotow[6]): Am 9. Juni oder des Brachmonats entstand gegen Abend ein großes Unwetter von Westen her und zog sich hinüber nach Küstrin. Bei diesem Unwetter warf der Wind auch die Windmühle bei Bernäwichen um. In Kuhnersdorff wurde das Getreide von großen und sehr eckigen Hagelsteinen zerschlagen. Man sagt, dass dort auch ganze Feuerstücke herunter gefallen seien.
Dziewiątego czerwca (Brachmonat → po polsku ugornik, archaiczna nazwa czerwca) z zachodu nadciągnęła nad Küstrin wielka zawierucha. Podczas niej wiatr przewrócił koło Bernäwichen wiatrak. W Kuhnersdorff gradobicie w postaci dużych ostrokątnych odłamków zniszczyło zboże. Mówią, że spadły ogniste kawałki.


Angelus (1598) (s. 406)

Angelus (1598), Annales Marchiae Brandenburgicae…
 Oryginalne brzmienie fragmentu:

Im neunden Junij / gegen den Abend entstundt ein groswetter von Westen her / vnd zog sich hinůber nach Cůstrin. Im selben wetter warff der wind die windmůhle vor Bernåwichen herumb. Und zu Kuhnersdorff ward das getreyde von grossen und sehr ecktchten hagelsteinen sehr zerschlagen. Man sagt / das daselbst auch gantze stůcken fewer aus den Wolcken gefallen sein. Idem.

W późniejszych kronikach tamtych terenów (patrz → Friedland 1304): Dresser (1596, Sächsisch Chronicon), Christmann et al. (1624, Theopyroscopia Theologico-Physica), Olearius (1667, Halygraphiæ/Halygraphia), nie ma już informacji o zdarzeniu z czerwca 1591 roku w okolicach Kostrzyna i Kunersdorfa.


Źródła późniejsze

U późniejszych autorów pojawia się informacja o kamieniach (Steine, stones), choć Angelus pisał o „gradzie kamieni” (Hagelsteinen)!?

Chladni (1815a) (s. 240) informacja o spadku

1591, den 9. Juni bei Kunersdorf grosse Steine. Angelus in Annal. Marchiae.[4]
Powołanie na Angelus'a (1598).


Chladni (1816) (s. 344)

(Der nach Angelus in Annal. Marchiae[4] erwahute Steinfall, 1591 den 9. Jun. bei Kunersdorf, scheint nur Hagel gewesen zu seyn.)


Kesselmeyer (1861) (s. 414)

312. – 1591. 9. Juni Kuhnersdorf, in der Mark Brandenburg. Deutschland 52°24'N.
15°0'O. 		G. 50. 1815. 240.[19]
G. 54. 1816. 344.[20]
A. 4. 190.[21]
Engelius Rer. March. Brev. 177.[7] 		Wahrend eines Unwetters grosse und sehr eckige Hagelsteine, wobei auch ganze Stücke Feuer aus den Wolken gefallen sein sollen Wahrscheinlich nur grosse Schlossen mit heftigen Blitzschlägen.
*) M. Andreas Engelius: Rerum Marchicarum Breviarium; Wittemberg 1593.[7]
Kesselmeyer również powątpiewa w spadek meteorytu, według niego bardziej prawdopodobne jest, że była to gwałtowna burza z piorunami i gradobicie.


Greg (1861)

Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c.
1591.* June 9 Kunersdorf … … … Stone-fall; several large stones (19th June?).
(tłum.: kilka dużych kamieni)


Riedel (1862), Riedel's Codex diplomaticus brandenburgensis… (s. 148)

Riedel (1862), Riedel's Codex diplomaticus Brandenburgensis…
 Oryginalne brzmienie fragmentu:

Den 9. Junij gegen abendt ßtundt ein großs wetter auf vnd zog hinnüber nach Cüßtrin. In ßolchem wetter ward die Mülle für Bernewicken vmbgeworfen vnd zu Kunerßtorff das getreide von großsen vnd ßchrecklichen Hagelßteinen ßehre zerßchlagen, Es ßind auch gantze ßtücken Fewr mit herrunter gefallen. (…)[22]

Tłumaczenie (Andrzej Antypiuk): Wieczorem dziewiątego czerwca ogromna burza przeszła nad Kostrzyniem. Trąba przeszła nad Bernewicken, a zboża aż do Kunerstorff zostały zniszczone przez spadające duże, straszne, kanciaste kamienie. Razem z nimi na ziemię spadały całe kawałki ognia.
Ogromna burza i trąba powietrzna. „Grad kamieni” (Hagelsteinen) spowodował rozległe zniszczenia w uprawach i można przypuszczać, że była to olbrzymia nawałnica z piorunami i gradobiciem, a nie spadek deszczu meteorytów? Tu też inna pisownia miejscowości Bernewicken.


Klein (1904) informacja o spadku

1591 Juni 9 – Kunersdorf8)
8) Unter Detonation, Hagel mit Steinen.
(tłum.: po wybuchu, grad kamieni)


Grady (2000)

Kunersdorf
Germany
1591, June 9
Doubtful
Several large stones are said to have fallen, E.F.F. Chladni (1815); R.P. Greg (1860), but the evidence is not conclusive. The exact locality is doubtful; there are eight villages possible: Kunersdorf, Silesia 52°40'N, 14°13'E; Kunersdorf, Silesia (now Poland), 51°5'N, 17°50'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°22'N, 14°37'E; Kunersdorf, Brandenburg (now Poland), 52°14'N, 15°14'E; Kunersdorf, Brandenburg, 51°46'N, 14°12'E; Kunersdorf, Saxony, 51°18'N, 14°4'E; Kunnersdorf, Silesia (now Poland), 50°53'N, 15°43'E; Kunnersdorf, Saxony, 51°3'N, 14°40'E.
Powołanie na Chladni (1815a) i Greg (1861).


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(K) Kunowice (niem. Kunersdorf), (C) Kostrzyn nad Odrą (niem. Küstrin), (B) wieś Barnówko (niem. Berneuchen), (♦) Börnicke, (*) Kosobudz (niem. Kunersdorf), (G) Gudzisz, (W) Wüste Kunersdorf

współrzędne wsi/miejscowości o nazwie Kunersdorf wg Grady (2000) i Kesselmeyera (1861)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

W doniesieniu „Kunersdorf 1591” chodzi prawdopodobnie o wieś Kunowice (niem. Kunersdorf) niedaleko Słubic? Leży ona 27 km na południe od Kostrzyna nad Odrą (niem. Küstrin) i na wschód od Frankfurtu nad Odrą. Natomiast Bernäwichen to wieś Barnówko 23 km na północny wschód od Kostrzyna.


Wątpliwości? Niedaleko Frankfurtu nad Odrą, poza polskimi Kunowicami, po niemieckiej stronie leży również wieś/dzielnica Wüste Kunersdorf, która na starych mapach również miała nazwę Kunersdorf. Także na oryginalnej mapie z kroniki Angelusa (1598), około 10 kilometrów na północ od Kostrzyna leży miejscowość Kuitzdorff, obecnie to wieś Gudzisz (niem. Kutzdorf)!


Mapy

Fragment mapy z dzieła Angelusa (1598) z miejscowościami Custrin, Bernewichen i Kuitzdorff!
Na całej mapie nie ma miejscowości o nazwie Kuhnersdorff, o której wspomina Angelus

Fragment mapy Camerariusa z 1585 roku z miejscowościami Kustrin i Bernewichen (dwie lokalizacje: wieś Barnówko i wieś na północ koło Berlina). Nie ma na mapie miejscowości o nazwie Kunersdorf, ale na północ od Kustrin leży Kuitzdorff!

Fragment mapy Brandeburgum Marchionatus z 1645 roku z nazwami Bernewichen (dwie lokalizacje: wieś Barnówko i wieś koło Berlina) i Kustrin. Również nie ma na mapie nazwy Kunersdorf, ale na północ od Kustrin leży Kuitzdorff! (źródło: Blaeu 1645). Na północy wieś Gartz (patrz → Schellin/Mapy)

Fragment arkusza 4 mapy Preussen und Herzogthum Warschau z 1808 roku z nazwami Kunersdorf (trzy lokalizacje: Wüste Kunersdorf, Kunowice i Kosobudz), Küstrin i Berneuchen. Na północy wieś Garz (patrz → Schellin/Mapy)

Wieś Kuitzdorff to obecnie Gudzisz (niem. Kutzdorf).

Na trzech najstarszych mapach znajduje się wieś Klempin związana z doniesieniem Klempin. Część map dotyczy również spadku meteorytu Schellin.

Na mapie Camerariusa znajdują się również dwie miejscowości związane ze spadkiem w Friedland w 1304 roku – Marienwalde (Bierzwnik) i Fridebergk (Strzelce Krajeńskie) (źródło: Cartographia confinium…, 2009[11]).


Bibliografia

  • Angelus Andreas (Engelium Andream), (1593), Rerum Marchicarum Breviarium. Das ist: Kurtze und doch warhafftige beschreibung der vornembsten geschichten und Historien / so sich vor und nach Christi Geburt als uber 2000. Jaren im Chur und Fůrstenthumb der Marck Brandenburg von Jar zu Jar bis auff gegenwertiges 1593. Jahr begeben und zugetragen haben:…, Wittemberg (Wittenberg) 1593, (s. 177). Plik europeana; plik europeana.
Angelus (1598), Annales Marchiae Brandenburgicae…
  • Angelus Andreas (Angelum Andream), (1598), Annales Marchiae Brandenburgicæ, das ist ordentliche Verzeichnus und Beschreibung der fürnemsten und gedenckwirdigsten Märkischen Jahrgeschichten und Historien, so sich vom 416. Jahr vor Christi Geburt bis aufs 1596 Jahr… zugetragen haben, Frankfurt a.d. Oder 1598 (MDXCVIII), (s. 406). Plik dLib.
  • Arago François, Barral J.A., (1865), Astronomie populaire, T. 4 (quatrième), Paris 1865, s. 181-322 (Livre XXVI, Météores cosmiques), (s. 190) (i wydania późniejsze). Plik PDF.
  • Bigot de Morogues Pierre-Marie Sébastien, (1812), Mémoire historique et physique sur les chutes des pierres tombées sur la surface de la Terre à diverses époques, Orléans 1812, ss. 360, (s. 73-74).[23] Plik PDF; plik hPDF; plik DjVu.
  • Blaeu Joan, (1645), Theatrum Orbis Terrarum, sive Atlas Novus in quo Tabulæ et Descriptiones Omnium Regionum, Editæ a Guiljel: et Ioanne Blaeu (Theater of the World, or a New Atlas of Maps and Representations of All Regions, Edited by Willem and Joan Blaeu).[24] Źródła: Wikimedia Maps by Willem and Johannes Blaeu  ●  UCLA Library.
  • +Cartographia confinium. Zachodnie i północne ziemie Rzeczypospolitej w dawnej kartografii, materiały z konferencji naukowej, wyd. WiMBP Gorzów Wielkopolski, 2009. Plik PDF.
  • Chladni Ernst F.F., (1815a), Neues Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung, Annalen der Physik, 20, Bd. 50, 1815, s. 225-256, (s. 240). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik GIF.
  • Chladni Ernst F.F., (1816a 54), Zweite Fortsetzung des Verzeichnisses der vom Himmel gefallenen Massen, Annalen der Physik, 24, Bd. 54, 1816, s. 329-357, (s. 344). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 414). Plik PDF; plik DjVu.
  • Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Mercator Gerard, (1595), Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati Fugura, Dusseldorpii 1595 i wydania późniejsze.[25] Plik dLib.
  • +Militzer Stefan, (1998), Klima-Umwelt-Mensch-(1500-1800): Studien und Quellen zur Bedeutung von Klima und Witterung in der vorindustriellen Gesellschaft, vol. 2, Quellentexte (CLIMDAT) 1500–1699, Leipzig 1998, ss. 839.
  • +Riedel Adolph Friedrich Johann, (1838-1869), Riedel's Codex diplomaticus Brandenburgensis. Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. Berlin 1838–1869. Fragment o wydarzeniu w tomie: Des Vierten Haupttheils oder der Urkunden-Sammlung für die Orts- und spezielle Landesgeschichte erster Band. rozdz. III. Microcronicon Marchicum, s. 148, Berlin 1862. Plik PDF.
  • Woreczko Jan, (2014), Doniesienia z Wiki. Grad (kamieni?) w 1591 roku nad Odrą, a może tornado?, Meteoryt, 1, 2014, s. 25-26. Plik PDF; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .


Przypisy

  1. ^ część wymienionych w katalogu Grady (2000) lokalizacji leży obecnie na terenie Polski
  2. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  3. ^ a b przyjmując, że data jest podana wg kalendarza gregoriańskiego (nowego stylu); kalendarz gregoriański wprowadzono w 1582 roku
  4. ^ a b c d e f Angelus (1598, s. 406), Annales Marchiae Branderbungicae…
  5. ^ a b interpretacja słów: hinůber=hinüber – na tamtą stronę, przemieścić się; windmůhle, Windtmůhle=Windmühle – wiatrak; hagelsteinen=hagelstein, hagel – grad; Getreyde=Getreide – zboża; stůcken fewer, stůcken Fewer=Feuerstücke – kawałki ognia; Wolcken=Wolken – chmury
  6. ^ a b użytkownik o nicku Mokotow z forum języka niemieckiego Germanin.pl
  7. ^ a b c Angelus (1593, s. 177), Rerum Marchicarum Breviarium…
  8. ^ na wieś Barnówko i jej historyczną nazwę zwrócił uwagę dr Grzegorz Brzustowicz (informacja prywatna)
  9. ^ więcej w Wikipedii – Barnówko
  10. ^ na mapie Blaeu jest jeszcze jedna miejscowość o nazwie Bernewichen, obecnie jest to Börnicke (obwód miejski należący do Bernau bei Berlin w Brandenburgii), skąd wywodzili się osadnicy ze wsi Barnówko; patrz → mapa Joana Blaeu.
  11. ^ a b Cartographia confinium…, Jarosław Łuczyński, Północne i północno-zachodnie pogranicze na szesnastowiecznych mapach Polski i jej sąsiadów, s. 21-50
  12. ^ Wüste – po niemiecku pustynia
  13. ^ Kosobudz otrzymał nazwę Cunnersdorf w 1503 roku, wcześniej osada nazywała się Konradsdorf (inf. J.Konopnicki autor portalu Kosobutz.eu); za portalem: (…) pierwszym faktem historycznym związanym z miejscowością Kosobutz jest nadanie w lenno przez margrabiego Joachima I w 1503 roku osady „Cunersdorf” z okolicznymi dobrami i płynącymi stąd dochodami Mateuszowi von Löben z Drzeniowa („Matis von Loben zu Dren” (=Drehnow))
  14. ^ wieś Kosobudz należała w tamtym okresie do księstwa krośnieńskiego, które było częścią Nowej Marchii włączonej po 1571 roku do Marchii Brandenburskiej (źródło: Wikipedia oraz J.Konopnicki)
  15. ^ inne opracowania (Militzer 1998 oraz portal Tornadoliste Deutschland Thomasa Säverta) identyfikują to doniesienie ze zjawiskami pogodowymi, nie związanymi ze spadkiem meteorytu, lecz z anomalią pogodową!
  16. ^ inspiracja i pomoc: Wiesław Czajka
  17. ^ a b Militzer (1998) – CLIMDAT - Klimageschichte - Frühe Neuzeit 1580-1599
  18. ^ Riedel (1862, s. 148)
  19. ^ Chladni (1815a, s. 240)
  20. ^ Chladni (1816, s. 344)
  21. ^ powołanie na: Arago, Astronomie populaire; Paris u. Leipzig 1857; w wydaniu z 1865 roku jest: 1591, 9 juni. Chute de grandes pierres à Kunersdorf. (Angelus.)
  22. ^ w pisowni współczesnej: „Den 9. Junij gegen abendt stundt ein gross wetter auf und zog hinnüber nach Cüstrin. In solchem wetter ward die Mülle für Bernewicken vmbgeworfen und zu Kunerstorff das getreide von grossen und schrecklichen Hagelsteinen sehre zerschlagen, Es sind auch gantze stücken Fewr mit herrunter gefallen.”
  23. ^ obszerny wykaz spadków i doniesień do 1812 roku; francuski „odpowiednik” katalogów Ernsta Chladniego
  24. ^ patrz → doniesienie Kunersdorf 1591; mapa Brandeburgum Marchionatus
  25. ^ w wydaniach z 1596 roku (Duisburg) i z 1627 roku (Amstelodami) znajduje się plansza z mapą Marca Brandenbvrgensis & Pomerania. Per Gerardum Mercatorem. Cum Privilegio, której autorem jest Camerarius Elias (Kammermeister Elias); wydana ona była wcześniej jako pojedyncze wydawnictwo (Duisburg, po 1585 roku) również przez Gerarda Mercatora: plik dLib

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Kunersdorf
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Kunersdorf
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Kunersdorf_1591”
Osobiste