Muzeum Częstochowskie

Stanowisko to było rozpoznane podczas badań wykopaliskowych prowadzonych w 1955 r. przez mgr. A. Krausa oraz badań dr. W. Błaszczyka z lat 1960–1961. W trakcie tych prac odkrytych zostało 80 grobów. Analiza archeologiczna wykazała, że cmentarzysko na Rakowie charakteryzuje się birytualnym obrządkiem pogrzebowym. Znaleziono 40 pochówków szkieletowych oraz 22 pochówki ciałopalne. Ze względu na zły stan zachowania pozostałe obiekty nie zostały zidentyfikowane co do rodzaju. Podczas badań odkryto naczynia ceramiczne, które składano przy głowie bądź nogach zmarłego. Dość licznie wystąpiły na cmentarzysku zabytki metalowe z brązu oraz żelaza. Reprezentują one narzędzia, części stroju, ozdoby, a nawet broń. Analiza materiałów odkrytych na cmentarzysku wykazała, że nekropolia użytkowana była we wczesnej epoce żelaza (około 750–550 p.n.e.) przez ludność kultury łużyckiej. W 1960 r. podjęto decyzję o wzniesieniu pawilonu, który zabezpieczałby 100 m² cmentarzyska.

9 czerwca 1965 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Rezerwatu oraz mieszczącej się w nim wystawy stałej pt. „Kultura łużycka”. W tym samym roku opublikowano pierwszy muzealny rocznik, zamieszczając w nim kompleksowe opracowanie wyników badań stanowiska. Projekt pierwszego pawilonu Rezerwatu Archeologicznego wykonał Włodzimierz Ściegienny, który jest również autorem teki ekslibrisów w gipsorycie, związanych tematycznie z budynkiem Rezerwatu, zabytkami, pochówkami szkieletowymi odkrytymi na cmentarzysku, a także zdobieniami ceramiki kultury łużyckiej. W 2001 r., po przeszło 35 latach, z powodu bardzo złego stanu technicznego rozpoczęto przebudowę pawilonu według projektu Lecha Nowotarskiego. W tym samym roku, podczas robót budowlanych natrafiono na kolejne 5 grobów, znajdujących się pod posadzką holu Rezerwatu. Przeprowadzone zostały przez pracowników Muzeum badania ratownicze. Ponowne udostępnienie obiektu dla zwiedzających nastąpiło w marcu 2004 r.

(…) Prezentowany w artykule projekt Rezerwatu Archeologicznego, czyli: pawilon muzeum, projekt ekspozycji, koncepcja zagospodarowania otoczenia, towarzyszące założeniu elementy sztuki, stanowił realizację, która wykraczała poza schemat zarówno w sferze architektury, jak i koncepcji wystawienniczej. Powstała architektura o niebanalnej formie, konstrukcji, z wyjątkowym detalem, która nadawała temu miejscu szczególną oprawę. Stanowiła tak istotny w tym kontekście dialog między cmentarzyskiem a widzami. Ekspozycja prezentująca in situ miejsce pochówku jako otwarte stanowisko archeologiczne była unikalnym rozwiązaniem, był to jeden z pierwszych pawilonów wybudowanych na stanowisku archeologicznych dla jego eksponowania i ochrony w Polsce. Utracony pawilon archeologiczny Włodzimierza Ściegiennego to przykład architektury narracyjnej, operującej symbolem i mocno osadzonej w awangardowym nurcie lat sześćdziesiątych. Stanowił przez lata punkt odniesienia dla projektów innych tego typu obiektów. Obiekt podzielił los wielu najwartościowszych budynków – dzieł architektonicznej sztuki modernistycznej lat sześćdziesiątych XX wieku – i został przebudowany, zatracając swoją unikatową wartość artystyczną i naukową.