O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 09:58, 31 sty 2025

Obecnie (styczeń 2025 r.) zabytki z żelaza meteorytowego są prezentowane w Muzeum Częstochowskim na wystawach stałych w Rezerwacie Archeologicznym przy ul. Łukasińskiego 20 (2 bransolety i 1 nagolennik) oraz w Ratuszu przy al. NMP 45 (1 bransoleta).

Muzeum Częstochowskie/Galerie

Współczesny pawilon Rezerwatu Archeologicznego

Na ekspozycji w Rezerwacie Archeologicznym są prezentowane m.in. artefakty z żelaza meteorytowego – Częstochowa Raków I i II. W otwartym w 1965 roku pawilonie znajduje się zachowane in situ cmentarzysko ludności kultury łużyckiej.

Projektantem pawilonu był częstochowski architekt Włodzimierz Ściegienny. Elewacja otwartego w latach 60. pawilon w stylu modernistycznym była pokryta piktogramami projektu Ściegiennego, nawiązującymi do symboliki kultury łużyckiej. Zaprojektował on również ekslibrysy i całą graficzną wizualizację (stosowaną do dziś!) dla powstałego Rezerwatu.
Opis pawilonu i jego historii, patrz → Rezerwat Archeologiczny; → Muzeum Częstochowskie/Galerie.

Ekspozycja Rezerwatu Archeologicznego Muzeum Częstochowskiego (fot. Wadi & Woreczko Jan, dzięki uprzejmości Macieja Kosińskiego, Kierownika Działu Archeologii Muzeum Częstochowskiego)

Fragment cmentarzyska in situ	Grób nr 18
Schemat rozmieszczenia grobów na cmentarzysku Częstochowa-Raków (źródło: Kapica 1965)	Ryc. 1. (fragment) Położenie Częstochowy (Cz) w południowej Polsce na tle zasięgu kultury łużyckiej około 800–750 r. p.n.e. (1). Plan cmentarzyska Częstochowa-Raków z lokalizacją grobów[1] z bransoletami z żelaza meteorytowego (2). (źródło: Jambon et al. 2024)

Fragment birytualnego cmentarzyska kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie (fot. Maciej Kosiński, Dział Archeologii Muzeum Częstochowskiego)

Spójrzcie w przeszłość Częstochowy

Częstochowa - spojrzenie w przeszłość

Rezerwat Archeologiczny

Pawilon Rezerwatu Archeologicznego w końcu lat 60. (źródło: FB)

Zaprojektowany i wzniesiony w latach sześćdziesiątych budynek pawilonu Rezerwatu Archeologicznego był udanym przykładem modernizmu. Projekt Włodzimierza Ściegiennego „to przykład architektury narracyjnej, operującej symbolem i mocno osadzonej w awangardowym nurcie lat sześćdziesiątych.” Niestety obecna bryła pawilonu „zatraciła swoją unikatową wartość artystyczną i naukową”.

Historia pawilonu (źródło: Kosiński et al. 2020)

Stanowisko to było rozpoznane podczas badań wykopaliskowych prowadzonych w 1955 r. przez mgr. A. Krausa oraz badań dr. W. Błaszczyka z lat 1960–1961. W trakcie tych prac odkrytych zostało 80 grobów. Analiza archeologiczna wykazała, że cmentarzysko na Rakowie charakteryzuje się birytualnym obrządkiem pogrzebowym. Znaleziono 40 pochówków szkieletowych oraz 22 pochówki ciałopalne. Ze względu na zły stan zachowania pozostałe obiekty nie zostały zidentyfikowane co do rodzaju. Podczas badań odkryto naczynia ceramiczne, które składano przy głowie bądź nogach zmarłego. Dość licznie wystąpiły na cmentarzysku zabytki metalowe z brązu oraz żelaza. Reprezentują one narzędzia, części stroju, ozdoby, a nawet broń. Analiza materiałów odkrytych na cmentarzysku wykazała, że nekropolia użytkowana była we wczesnej epoce żelaza (około 750–550 p.n.e.) przez ludność kultury łużyckiej. W 1960 r. podjęto decyzję o wzniesieniu pawilonu, który zabezpieczałby 100 m² cmentarzyska.

9 czerwca 1965 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Rezerwatu oraz mieszczącej się w nim wystawy stałej pt. „Kultura łużycka”. W tym samym roku opublikowano pierwszy muzealny rocznik [Błaszczyk (1965)], zamieszczając w nim kompleksowe opracowanie wyników badań stanowiska. Projekt pierwszego pawilonu Rezerwatu Archeologicznego wykonał Włodzimierz Ściegienny, który jest również autorem teki ekslibrisów w gipsorycie, związanych tematycznie z budynkiem Rezerwatu, zabytkami, pochówkami szkieletowymi odkrytymi na cmentarzysku, a także zdobieniami ceramiki kultury łużyckiej. W 2001 r., po przeszło 35 latach, z powodu bardzo złego stanu technicznego rozpoczęto przebudowę pawilonu według projektu Lecha Nowotarskiego. W tym samym roku, podczas robót budowlanych natrafiono na kolejne 5 grobów, znajdujących się pod posadzką holu Rezerwatu. Przeprowadzone zostały przez pracowników Muzeum badania ratownicze. Ponowne udostępnienie obiektu dla zwiedzających nastąpiło w marcu 2004 r.

(…) Prezentowany w artykule projekt Rezerwatu Archeologicznego, czyli: pawilon muzeum, projekt ekspozycji, koncepcja zagospodarowania otoczenia, towarzyszące założeniu elementy sztuki, stanowił realizację, która wykraczała poza schemat zarówno w sferze architektury, jak i koncepcji wystawienniczej. Powstała architektura o niebanalnej formie, konstrukcji, z wyjątkowym detalem, która nadawała temu miejscu szczególną oprawę. Stanowiła tak istotny w tym kontekście dialog między cmentarzyskiem a widzami. Ekspozycja prezentująca in situ miejsce pochówku jako otwarte stanowisko archeologiczne była unikalnym rozwiązaniem, był to jeden z pierwszych pawilonów wybudowanych na stanowisku archeologicznych dla jego eksponowania i ochrony w Polsce. Utracony pawilon archeologiczny Włodzimierza Ściegiennego to przykład architektury narracyjnej, operującej symbolem i mocno osadzonej w awangardowym nurcie lat sześćdziesiątych. Stanowił przez lata punkt odniesienia dla projektów innych tego typu obiektów. Obiekt podzielił los wielu najwartościowszych budynków – dzieł architektonicznej sztuki modernistycznej lat sześćdziesiątych XX wieku – i został przebudowany, zatracając swoją unikatową wartość artystyczną i naukową.

Cmentarzysko Częstochowa-Raków, Rezerwat Archeologiczny
(źródła: Archiwum Muzeum Częstochowskiego (za zgodą); facebook – Włodzimierz Ściegienny - architekt i artysta; Mielec-Zięba et al. 2022)

Witold Hensel przy grobie nr 11 (źródło: Archiwum Muzeum Częstochowskiego)	Włodzimierz Błaszczyk (w środku) na terenie wykopalisk (źródło: Archiwum Muzeum Częstochowskiego)	Narada nad budową muzeum archeologicznego na terenie badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1960 r. Włodzimierz Błaszczyk ówczesny dyrektor Muzeum Częstochowskiego i archeolog (drugi z prawej) i Włodzimierz Ściegienny architekt (trzeci z prawej) (zdj. archiwum rodzinne Ściegiennych) (źródło: FB)
Ryc. 1. W. Ściegienny, makieta projektu Rezerwatu Archeologicznego w Częstochowie-Rakowie, 1960; jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie ryciny pochodzą z archiwum W. Ściegiennego. (źródło: Mielec-Zięba et al. 2022)	Rezerwat Archeologiczny w Częstochowie - Makieta pawilonu muzeum, wraz z otoczeniem, projekt: mgr inż. arch. Włodzimierz Ściegienny, 1965 r. (zdj. archiwum rodzinne Ściegiennych, fot.Z.Baruch) (źródło: FB)	Rezerwat Archeologiczny w Częstochowie to projekt i realizacja pawilonu muzeum, autorstwa częstochowskiego architekta Włodzimierza Ściegiennego, oddany do użytku w 1965 roku. (…) (źródło: FB)
Widok na pawilon od strony północnej (źródło: Archiwum Muzeum Częstochowskiego)	Ryc. 10. Pawilon Rezerwatu Archeologicznego w Częstochowie-Rakowie, lata 60.; archiwum W. Ściegiennego. (źródło: Mielec-Zięba et al. 2022)	Pawilon Rezerwatu Archeologicznego projektu Włodzimierza Ściegiennego, 1965 r. - widok na ścianę ze zrealizowaną mozaiką (zdj. archiwum rodzinne Ściegiennych) (źródło: FB)

Więcej patrz → Muzeum Częstochowskie/Galerie.

Bibliografia

• Błaszczyk Włodzimierz, (1965), Cmentarzysko Kultury Łużyckiej w Częstochowie-Rakowie (The Cemetery of Lusation Culture at Częstochowa-Raków), w: Wł. Błaszczyk (red.), Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, Rocznik Muzeum w Częstochowie, I, Częstochowa 1965, s. 25-224 (ilustracje).^[2] Zbiory W&W.

• Błaszczyk Włodzimierz, (1965a), Kronika badań cmentarzyska i budowy Muzeum Archeologicznego w Częstochowie-Rakowie (The Chronicle of Building of the Archeology Museum–Reserve at Częstochowa-Raków), w: Wł. Błaszczyk (red.), Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, Rocznik Muzeum w Częstochowie, I, Częstochowa 1965, s. 435-455. Zbiory W&W.

• Błaszczyk Włodzimierz, (1966), Muzeum-Rezerwat Archeologiczny w Częstochowie-Rakowie. Przewodnik, Muzeum w Częstochowie, 1966. Zbiory W&W.

• Jambon Albert, Bielińska Gerta, Kosiński Maciej, Wieczorek-Szmal Magdalena, Miśta-Jakubowska Ewelina, Tarasiuk Jacek, Dzięgielewski Karol, (2024), Heavenly metal for the commoners: Meteoritic irons from the Early Iron Age cemeteries in Częstochowa (Poland), Journal of Archaeological Science: Reports, 62, april 2025, ss. 11 (abstrakt).^[3][4] Plik doi.

• Kapica Zdzisław, (1965), Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie (Antropologic Analysis of the Osteologic Materials from Cemetery of Lusation Culture (Hallstatt C Period) Częstochowa-Raków Stand), w: Wł. Błaszczyk (red.), Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, Rocznik Muzeum w Częstochowie, I, Częstochowa 1965, s. 225-318. Zbiory W&W.

• Kosiński Maciej, Wieczorek-Szmal Magdalena, (2007), 40 lat Rezerwatu Archeologicznego w Częstochowie 1965–2005 (40 Years of the Archaeological Reservation in Częstochowa (1965-2005)), Rocznik Muzeum Częstochowskiego, 8, 2007, s. 35-42.

• Kosiński Maciej, Wieczorek-Szmal Magdalena, (2007), Materiały z badań ratowniczych w 2001 r. na cmentarzysku kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie (Materials from Rescue Research in 2001 at the Lusatian Culture Cemetery in Częstochowa-Raków), Rocznik Muzeum Częstochowskiego, 8, 2007, s. 43-56.

• +Kosiński Maciej, Wieczorek-Szmal Magdalena, (2020), 55 LAT REZERWATU ARCHEOLOGICZNEGO, CO/GDZIE/KIEDY W CZĘSTOCHOWIE Portal kulturalny (CGK), 6, 2020, s. 13. Artykuł link; plik PDF.

• +Malec-Zięba Emilia, Wowczak Jerzy, (2022), Rezerwat archeologiczny Włodzimierza Ściegiennego w Częstochowie-Rakowie – utracone dzieło polskiego modernizmu lat sześćdziesiątych (Włodzimierz Ściegienny’s Archaeological Preserve in Częstochowa-Raków: A Lost Work of Polish 1960s Modernism), Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation, 72, 2022, s. 110-125. Plik PDF.

• Szczepanek Anita, (2007), Analiza antropologiczna szczątków kostnych z Częstochowy-Rakowa – badania z 2001 r. (Anthropological analysis of bone fragments from the Częstochowa-Rakow cemetery – examination in 2001), Rocznik Muzeum Częstochowskiego, 8, 2007, s. 57-61.

• +Z mroku dziejów. Kultura łużycka, folder, opracowanie Kosiński Maciej, Wieczorek-Szmal Magdalena, Muzeum Częstochowskie 2007, ISBN 978-83-601281-1-4. Plik PDF.

Przypisy

Zobacz również

• Muzeum Częstochowskie/Galerie

• Częstochowa (artefakty)
• artefakty Częstochowa Raków I i II
• artefakty Częstochowa Raków, Częstochowa Mirów

Linki zewnętrzne

• Muzeum Częstochowskie – Rezerwat Archeologiczny

• Facebook – profil Muzeum Częstochowskie
• Facebook – Muzeum Częstochowskie: film Bransolety z żelaza meteorytowego w zbiorach Muzeum Częstochowskiego  ●  film Oprowadzenie kuratorskie: Magdalena Wieczorek-Szmal, Rezerwat Archeologiczny
• Facebook – profil Modernizm w Częstochowie

• YouTube – Spójrzcie w przeszłość Częstochowy  ●  Częstochowa - spojrzenie w przeszłość  ●  Zmiana po 18 latach w Muzeum Częstochowskim
• Portal czestochowa.pl – NOWE SPOJRZENIE W CZĘSTOCHOWSKĄ PRZESZŁOŚĆ
• Portal staraczestochowa.pl – 1965 Rezerwat archeologiczny  ●  1966 Widok ogólny budynku Muzeum  ●  1966 Fragment hallu i kolejne

• Wikipedia – Włodzimierz Ściegienny