O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 21:38, 13 kwi 2013 (pokaż źródło) Wiki woreczko (dyskusja | edycje) (→Bibliografia) ← poprzednia edycja		Wersja z 22:43, 18 kwi 2013 (pokaż źródło) Wiki woreczko (dyskusja | edycje) następna edycja →
Linia 73:		Linia 73:
	|}		|}
	:rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]		:rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]
		+
		+
		+	O tym wydarzeniu wspomina również '''Korpikiewicz (1988, s. 185)''' w swoim opracowaniu:
		+	:''Również jedna z XVII-wiecznych kronik Warszawy opisuje, że: "spadł z nieba kamień, który zburzył basztę więzienną" (w murze obronnym miasta) [przyp. aut.].
		+	Nie udało się jeszcze ustalić jaką kronikę cytuje Korpikiewicz.
Linia 187:		Linia 192:
	* {{Klein (1904)}}		* {{Klein (1904)}}
		+
		+	* Korpikiewicz Honorata, (1988), '''Spadające gwiazdy czyli rzecz o meteorach i meteorytach.''' KAW, Poznań 1988. ISBN 83-03-02272-5.
	* {{Rizzi-Zannoni (1772)}}		* {{Rizzi-Zannoni (1772)}}

---

Wersja z 22:43, 18 kwi 2013

Kamień, który spadł na więzienie

Doniesienie o spadku kamienia, który zniszczył w 1600 roku (błędna data!^[1]) w Warszawie wieżę więzienną.

W katalogu Klein'a (1904) jest informacja o spadku

Zeit des Falles, ...	Tageszeit	Fallort oder Fundort
1600[1]	-	Warschau7)

⁷⁾ Stein, welcher den Turm eines Gefängnisses zerstörte.

(tłum.: Kamień, który zniszczył wieżę więzienną)

Od tej informacji (Klein 1904), zaczerpniętej z Mapy Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski (Czajka MSMK), rozpoczęła się historia opisywania tego wydarzenia na Wiki.Meteoritica.pl.

Nie ulegało wątpliwości, że informację o wydarzeniach w Warszawie w 1600 roku^[1], musiał Klein zaczerpnąć z wcześniejszych źródeł. Początkowo prowadziliśmy śledztwo w celu ustalenia, gdzie w 1600 roku znajdowało się w Warszawie więzienie (wyniki opisane poniżej). Ale, jak się okazało, należało jednak poszukać źródeł informacji Kleina. Udało się nad wyraz dobrze!

Źródła

W katalogu Kessemeyer'a (1861) znajduje się wskazówka, która może wskazywać źródło z którego zaczerpnięto informację o spadku. Pierwsze kroki prowadzą do publikacji Chladniego z 1815 roku i drugiego jego kompleksowego opracowania (Chladni 1819, Wiedeń).

Kesselmeyer (1861) (s. 372 i 417)

2.

16..

-

-

Warschau.

Polen

52°13'N.

21°5'O.

G.50.1815.244.[2]

349.

2.

16.. - -

Warschau.

Polen

52°13'N. 21°5'O.

C. 229.[3]

1 nach Schwefel riechender Stein[4], der den Thurm eines Gefängnisses zerstörte.

Jak widać, Kesselmeyer nie był w stanie podać dokładniej daty doniesienia, więc napisał 16.. oraz umieścił je w swoim zestawieniu (na stronie 417) pomiędzy rokiem 1650 (1650. 6. Aug.; Dordrecht, Holland) i 1654 (1654. 30. März; Insel Fuhnen, Dänemark)^[5]. Ale co może najważniejsze, Kesselmeyer powołuje się na publikacje Chladniego (1815 i 1819), gdzie należało szukać pierwotnej informacji.

W zestawieniu opublikowanym przez Chladniego w Annales der Physik z 1815 roku, na stronie 244 znajduje się pierwotne źródło doniesienia!

Chladni (1815) (s. 244)

Ein zu Warschau, wahrscheinlich um die Mitte desselben Jahrhunderts, gefallener Stein hat den Thurm eines Gefängnisses zerstört. Petri Borelli histor. et observationes physico-medicae, 1676, cent. III. obs. 86.[6]

Pierwotnym źródłem doniesienia jest zatem publikacja Petri Borelli'ego z 1676 roku^[6], gdzie w części III w obserwacji nr 86 znajduje się opis zacytowany później przez Chladniego w zestawieniu z 1819 roku.

Chladni (1819) (s. 79 i 229-230)

Nicht lange nach der Mitte desselben Jahrhunderts hat zu Warschaw ein großer Stein den Thurm eines Gefängnisses zerstört.

Ein zu Warschau, wahrscheinlich auch nicht lange nacht der Mitte desselben Jahrhunderts gefallener großer Steine, hat den Thurm eines Gefängnisses zerstört. In Petri Borelli hist. et observ. physico-med. 1676, cent. III. obs. 86,[6] wird nach Erwähnung einiger frühern Steinfälle gesagt: Recentior est casus lapidis, qui Varsoviae turrim carceris destruxit, cujus moles bina vitulina capita aequare poterat; sulphuris odorem undique fundentia hujusce frustula subnigra et quasi vitrea nobis D. de Noyers, Reginae Poloniae secretarius ostendit. (Das muß also nicht lange nach dem Falle gewesen seyn, weil der anfängliche Schwefelgeruch solcher Steine sich späterhin verliert.) Talem Lierguieus Lugduni ex Bartholino habuit. (Von dem vorher erwähnen Steinfalle auf der Insel Fünen.) Morinus vidit a coelo delapsos apud Divionienses, cordis figura donatos, et ponderis 10 librarum, (von dem Steinfalle 1634 in Burgund.[7])

Chladni (1826) (s. 257, po dacie 1654, a przed 1668)

..... A Varsovie, une grande pierre. Petr. Borellus.

(tłum.: duży kamień)

W The Edinburgh Encyclopædia Davida Brewster'a z 1832 roku (tom 13 pod hasłem Meteorite, s. 133)^[8] jest informacja o spadku powtórzona za Chladnim:

A large stone fell at Warsaw. Pet. Borellus.

Buchner (1861) zamieszcza tylko referencje do publikacji Chladniego (1815 i 1819).

Warschau, Polen, um 1650. GA. 50, 244.[9] CFM. 79, 229.[10]

rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto

O tym wydarzeniu wspomina również Korpikiewicz (1988, s. 185) w swoim opracowaniu:

Również jedna z XVII-wiecznych kronik Warszawy opisuje, że: "spadł z nieba kamień, który zburzył basztę więzienną" (w murze obronnym miasta) [przyp. aut.].

Nie udało się jeszcze ustalić jaką kronikę cytuje Korpikiewicz.

Pierwotne źródło

Borelli (1670) (s. 264)^[6] (patrz również wydanie z 1656 roku)

"Obserwacja nr 86", Borelli (1670, s. 264)

Fulminei lapides. Observatio LXXXVI. Ferunt Avicenna aliiq; multi, faxa ingentia è Cœlo cecidisse, & satis innotuit historia lapidis à D.Borrilly in Provincia asservati 55. Librarum ponderis, qvi èCœlo deciderat &instar dolii ignei cum maximo strepitu lapides omnes terræ circum jacentis ætate nostra calcinaverat, de qva Gassendus noster disseruit[11], fed adhuc recentior est casus lapidis, qvi Varsoviæ turrim carceris destruxit, cujus moles bina vitulina capita æqvare poterat, sulfuris odoré undiq; fundentia, hujusce frustula subnigra & qvasi vitrea nobis D.de Noyers Reginæ Poloniæ Secretario ostendit: talem Nobilis Liergueus Lugduni ex Bartholino habuit, & D. Morinus Mathem Professor Parisinus plures lapides vidit è Cœlo delapsos apud Divionenses, cordis figura donatos &ponderis decem Librarum. Idem legitur apud Albertum Magnum & alios. Parvos ego etiam asservo cuneiformes subnigri coloris & durissimos. Valent si ferantur collo appensi ad Variolas & morbillos ab ovilibus arcendos.

Tłumaczenie w toku... przygotowujemy artykuł o tym wydarzeniu do Roczników PTMet...

Gdzie w 1600 roku było w Warszawie więzienie?

Ciekawe, czy w 1600 roku w Warszawie było więcej więzień, czy tylko jedno i gdzie?

Początkowo wydawało się, iż chodzi o więzienie mieszczące się w Wieży Okrągłej wzniesionej po 1379 roku u zbiegu ulic Krzywe Koło i Brzozowej. Ale okazało się, że funkcję tę pełniła ona dopiero od 1627 roku, wtedy też zmieniono jej nazwę na Wieżę Marszałkowską.^[12]

Zwróciliśmy się o pomoc w ustaleniu lokalizacji więzienia do znanego varsavianisty Marka Ostrowskiego. Nie musieliśmy długo czekać, szybko nadeszła od niego odpowiedź:

Tak, jak mówiłem, kiedy się spotkaliśmy na wydziale. Więzienie było od strony Gnojnej Góry dokładnie w wieży znajdującej się przy furcie rybackiej u wylotu Kamiennych Schodków. Ale było również inne, od strony Podwala, bardziej jako areszt, ale w nim przetrzymywano głownie prostytutki (były pod ręką) i baby krnąbrne (przekupki).

Furta rybacka to Wieża Biała, zwana też Rybacką i Wiślaną.^[13] Ulica Kamienne Schodki odchodząc od Rynku Starego Miasta prowadzi w dół w kierunku Wisły, łącząc się z ulicą Brzozową wiodła pierwotnie przez Wieżę Białą. Wieżę tę przebudowano w 1560 roku na bramę dla pieszych (furtę w murach obronnych^[14]). Wiadomo, że w końcu XVI wieku Wieża Biała mieściła więzienie (Baruch 1929)^[15].

Jak wynika z badań Barucha (1929), nie jest łatwo ustalić losy tak starego obiektu. Wydaje się jednak, że fakt zniszczenia wieży, jak podaje Klein (1904), nie uszedłby uwadze kronikarzy. Nie znaleziono dotychczas żadnych zapisów mówiących o spadku meteorytu i zniszczeniu Wieży Białej w 1600 roku. Być może nie chodzi w doniesieniu Kleina o Białą Wieżę?

Lokalizacja

Wieżę Marszałkowską (zwaną wcześniej Wieżą Okrągłą) rozebrano po 1808 roku.^[12] Wieżę Białą rozebrano w połowie XIX wieku.^[13]

	Na wyjątkowo pięknej i bardzo szczegółowej panoramie Warszawy zamieszczonej w epokowym dziele Georga Brauna Civitates orbis Terrarvm[16] z przełomu XVI i XVII wieku, Baruch (1929) zidentyfikował najważniejsze wieże. Tam też opisał Białą Wieżę: (…) brama ta miała kształt budynku czworograniastego z wieżą sześciokątną, pokrytą takimże hełmem ostro zakończonym.
	Zidentyfikowane wieże: (B) Biała wieża (M) Okrągła wieża (Marszałkowska)
Maksymilian Baruch badając historię murów Starego Miasta, tak opisuje jej dalsze losy: (…) Sobieszczański, zaznaczając, że na miejscu jeszcze widoczne są (1877) ślady bramy i wieży, uważa tę bramę za "jedną z większych fortec w murach" i o jej losach pisze: "W roku 1770 była ona tak zrujnowana, że magistrat wyznaczył wizyę budowniczych, którzy ocenili ją za ruderę, przeznaczoną do rozebrania. Podźwignięto ją przecież i stała jeszcze w r. 1870, lecz wkrótce potem została usunięta zupełnie jako grożąca upadkiem"1). Według Kolberga "Brama na Kamiennych Schodkach rozebraną została w r. 1833".[17] Zobacz również → współczesną panoramę Starego Miasta

Mapy

Mapa z 1715 roku (De Fer. 1715)	Plan von Warschaw z 1716 roku	Plan Warszawy i panorama z drugiego brzegu (montaż) z 1772 roku (Rizzi-Zannoni 1772)
Lokalizacja warszawskiej Syrenki ze Starówki przed przeniesieniem na Rynek

Galeria

Schemat murów obronnych Starego Miasta w Warszawie	Miejsce u zbiegu ulic Kamienne Schodki i Brzozowej, gdzie znajdowała się Wieża Biała	Ulica Kamienne Schodki (odcinek "górny")
Miejsce, gdzie stała Wieża Marszałkowska	Ulica Brzozowa	Widok z Gnojnej Góry na ulice Celną i Brzozową

Bibliografia

• +Baruch Maksymilian, (1929), Warszawa średniowieczna. Dawne mury warowne miasta Starej Warszawy. Z przedrukiem rozprawy Wilhelma Kolberga: Ślady dawnych murów otaczających miasto Starą Warszawę. Towarzystwo Miłośników Historji. Bibljoteka Historyczna im. T. Korzona, nr 21, 1929. Plik DjVu.

• Borel Pierre (Borelli Petri, łac. Borellus Petrus), (1670), Historiarum, & Observationum Medicophysicarum, Centuriæ IV… Accesserunt. D. Isaaci Cattieri… Observationes Medicinales rarae, Dn. Borello communicatæ: Et Renati Cartesii Vita eodem P. Borello Authore, Francofurti, ANNO M DC LXX, 1670, (s. 264). Plik GoogleBooks.
  Wydanie wcześniejsze: Borel Pierre, (1656), Historiarum…, Parisiis, M. DC. LVI., 1656. Plik GoogleBooks.^[18]

• Braun Georg, (1572-1617), Civitates orbis Terrarvm, Kolonia 1572-1617. Źródła: Historic Cities  ●  Biblioteca Nacional de Portugal.

• Brewster David, (1832), The Edinburgh Encyclopaedia. vol. XIII, Philadelphia, Published by Joseph and Edward Parker, 1832. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.

• Szablon:Chladni (1815)

• Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 79 i 229-230).^[19][20] Plik PDF^[21]; plik GoogleBooks; plik doi.

• Chladni Ernst F.F., (1826), Nouveau Catalogue des chutes de pierres ou de fer; de poussières ou de substances molles, sèches ou humides, suivant l’ordre chronologique, Annales de chimie et de physique, 31, ser. 2, Paris 1826, s. 253-270, (s. 257).^[22] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik hPDF.

• Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 372 i 417). Plik PDF; plik DjVu.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

• Korpikiewicz Honorata, (1988), Spadające gwiazdy czyli rzecz o meteorach i meteorytach. KAW, Poznań 1988. ISBN 83-03-02272-5.

• Rizzi-Zannoni Giovanni Battista Antonio, (1772), Carte de la Pologne, Londyn 1772. Plik sLib.

• +Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2013), Kamień, który zniszczył wieżę więzienną (Stone, who destroyed the prison tower). Acta Soc. Metheor. Polon., 4, 2013, s. 121-128.

Przypisy

Zobacz również

• warszawskie Stare Miasto → Galeria

Linki zewnętrzne

• Wikipedia - Góra Gnojna • Wieża Biała w Warszawie • Wieża Marszałkowska w Warszawie • Ulica Kamienne Schodki w Warszawie

• Portal poświęcony meteorytom francuskim - Encyclopédie des météorites françaises autorstwa Pierre-Marie Pelé
• MSMK – Czajka Wiesław, Mapa Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski (astroblemy.pl/MSMK; Internet Archive, Wayback Machine – http://astroblemy.pl/)