(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Zaborzika
Z Wiki.Meteoritica.pl
Zaborzika → | |
Meteoryt Zaborzika (repr. z Заварицний (1952))
| |
Spadek | |
Lokalizacja | Ukraina |
Położenie[1] | 50°17'N, 27°41'E |
Data | 10 kwietnia 1818 r. |
Charakterystyka | |
Typ | chondryt zwyczajny, L6 |
Masa | 3867 g (waga zachowanych fragmentów) |
Liczba okazów | jeden okaz |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
w NHM Cat: Czartorya, Saboriza, Saboryzy, Zaborica, Zaboritsa, Zaboritza, Zaborzyca; po rosyjsku: Заборица |
Spadek 10 kwietnia 1818 roku na Ukrainie (L6).
Okoliczności spadku i losy okazów według materiałów odnalezionych przez Jerzego Pokrzywnickiego (fragmenty; Pokrzywnicki 1959):
O METEORYCIE ZABORZYCA* Synonimy: Zabokrzyki, Zaborszczyki, Zaborschiza, Zaborzika, Zaboritza, Zabortch, Saborytz, Saboryzy, Saboriza, Zjabokrzyka, Czartorya, Baranówka1.
Najstarszym źródłem wiadomości o tym meteorycie jest praca Feliksa Drzewińskiego, prof. Fizyki Uniwersytetu Wileńskiego, [3] z 1819 r. Wydrukowano ją podobnie jak i inną pracę tego autora, [4] z 1825 roku, w trudno dostępnym obecnie Dzienniku Wileńskim[2] i, jak się zdaje, jest ona zupełnie nieznana za granicą, dlatego przytaczam ją in extenso.
Po otrzymaniu takowej wiadomości wespół z częścią kamienia, poruczono adjunktowi uniwersytetu radcy nadwornemu P. Horodeckiemu, dającemu kurs mineralogii, uczynić potrzebne doświadczenia dla zapewnienia się: czy kamień ten rzeczywiście do meteorycznych należy. Czego pomieniony adjunkt dopełnił i zdanie swoje w raporcie, do rządu uniwersytetu podał. Z pomienionych dwóch urzędowych papierów, składa się następujące opisanie pomienionego kamienia. W gubernii wołyńskiej (słowa są pisma J. W. Wyleżyńskiego3), w powiecie Nowogród-Wołyńskim, nad brzegami Słuczy we wsi Zaborzycy, obok miasteczka Baranówki r., b. dnia 30 marca[3], o godzinie 6 tey w wieczór, w dzień pogodny i bezchmurny, przy potrójney mocnej detonacji, upadł na dziedzińcu Mielnika aerolit, który zważony dwie godziny potem, ważył funtów 47¾. Forma jego była szęściogranu, podługowata, prawie równa, jednym tylko końcem, w którym upadł w ziemię cokolwiek zaostrzona. Wszystkim którzy na to patrzyli, zdawało się widzieć trzy spadające kamienie, lecz jeden tylko znaleziono, a dwa drugie w rzekę lub lasy otaczające, upaść musiały. Dziedzic ze wsi Zaborzycy, JW. Pruszyński kamień ten znaleziony w różne porąbał sztuki, rozmaitym rozdając osobom, ja tylko przy ninieyszym rapporcie ułomek mały posyłam. Przytomny temu upadnieniu possesor miasteczka Baranówki, człowiek uważny i dosyć światły, naoczny widz, następne mi o tym wypadku dołączył spostrzeżenia: 1) ze kamień ten nie spadał pionowo, ale wirowo; 2) że po spadnieniu był nieco ciepłym; 3) że po spadnieniu wielki zapach siarki był słyszany; 4) że ten kamień spadając, cztery cale wpędził się w ziemię; po tem się z niey wydobył, podskoczył na półtora łokcia i znowu upadł; 5) ze waga jego na ziemi pomnażać się zdawała: gdyż w godzinę ważony ważył funtów 46, a we dwie potem godziny, na teyże wadze przezważony miał funtów 47¾4.
Kamienie takie, podług panującego dzisiay mniemania uczonych, zdają się mieć w atmosferze swoje źródło spólne z meteorycznych żelazem[6], które dość znaczney wielkości massę, znalezioną w hrabstwie brahińskim, w gubernii mińskiej[7], oddano dziedzicowi JW. Rokickiemu. Tego żelaza dostawszy mały ułomek przesłałem w roku 1818 do Paryża6, spólnie z innemi minerałami, podług zalecenia Rządu uniwersytetu, lecz jeszcze teraz zaledwo odebrałem na móy list odpowiedź od JW. Brongniarta, który pomiędzy innemi mineralogicznymi wiadomosciami, donosi mi, że to żelazo bez podeyrzenia jest nowe i różni się od sybirskiego[8]; ponieważ według rozbioru P. Laugier[9], na stu częściach, ma blizko 98 żelaza i 2 niklu połączonego z kobaltem, a nie ma w sobie innych pierwiastków, znaydujących się w żelazie sybirskim. Taka rzecz w świacie uczonym, należy do ważnych nowin, równie, jak teraźnieysza wiadomość o wołyńskim meteorycznym kamieniu. (…)
|
Źródła
Chladni (1824) (s. 173)
Kesslemeyer (1861) (s. 373, 428)
11. 1818 10.
(11.)April Zjaborzyka (Saborytz oder Zabortch) am Slucz (Slutsch), S. von Nowgrad-Volhynsk (Nowgrod-Vollhynskoi oder Nowgrad-Wolinsk), W. von Shitomir (Zytomir) und NNO. von Staro-Konstantino. -
Sp.-Gew.: 3,40.[12]Gouv. Volhynien 50°15'N. 27°30'O.
(27°44')G.75.1823.230.[13] W. 1860. S. 1860.
476. 11 1818. 10. April
(11.)Zjaborzyka, (Saborytz ider Zabortsch), am Slucz (Slutsch); Gouv. Volhynien. Russland 50°15'N
27°30'O.
(44')P. 2. 1824. 153.[14] Meteorsteinfall; der Stein ward von Laugier analysirt.[9]
Lokalizacja
współrzędne wg różnych autorów
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Mapy
Galeria
Meteoryt Zaborzika w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Wadi & Woreczko)
Zaborzika (Moskwa).jpg
Masa główna meteorytu Zaborzika |
Bibliografia
- +Bieliński Józef, (1899-1900), Uniwersytet Wileński (1579-1831), tomy 1 i 2, Kraków 1899-1900.[15] Plik dLib (tom 1), dLib (tom 2).
- Chladni Ernst F.F., (1823), Neue Beiträge zur Kenniniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Dritte Lieferung). Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 229-257. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl. (s. 230)
- Chladni Ernst F.F., (1824), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Vierte Lieferung). Annalen der Physik, 2, Bd. 78, 1824, s. 151-168. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl. (s. 153)
- Chrzanowski Wojciech, (1859), Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300000, Paryż 1859. Plik dLib; plik eUWr.
- Drzewiński Feliks, (1819), O kamieniu meteorycznym, spadłym na Wołyniu, nad brzegami słuczy. Dziennik Wileński, t. II, nr 12, 1819, s. 592-597. Plik DjVu.
- Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 373, 428). Plik PDF; plik DjVu.
- +Kumelski Norbert Alfons, (1826), Opisanie nowo-odkrytych lub mniey znajomych minerałów, Rozbiór dwóch rossyyskich aerolitów, Dziennik Wileński, seria Umiejętności i Sztuka, t. I, wrzesień 1826, s. 269-272.[16] Plik eLib.
- +Laugier A., (1823), Vorläufige Nachricht von der chemischen Analyse zweier in Polen gefundenen Aerolithen und zweier Meteor-Eisen. Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 264-268. Tam analizy meteorytów Lipno i Zaborzika. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- +Laugier André, (1824), Analyse de deux Météorites, Annales de chimie et de physique, 25, ser. 2, Paris 1824, s. 219-221.[17] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl; plik hPDF.
- Morozewicz Józef, (1931), Części składowe meteorytów i Wykaz meteorytów spadłych na historycznych ziemiach polskich, w: Tschermak G., Becke F., Podręcznik mineralogji, wydanie polskie, Warszawa 1931, s. 806-816. Tam lista polskich meteorytów z uwzględnieniem granic przedrozbiorowych. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- +Pisulewski S., (1856), Wiadomości o aerolitach czyli kamieniach spadających z powietrza. w: Ungier J., Kalendarz Warszawski popularno-naukowy na rok zwyczajny 1857 który ma dni 365, 1857, s. 60-64. Tam o meteorytach Lipno i Zaborzika.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1959), Meteoryt Zaborzyca. Acta Geophys. Polon., vol. VII, nr 2, 1959, s. 182-188. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1960), Meteorit Zaborica (Метеорит Заборица). Meteoritika (Метеоритика), vol. XVIII, 1960, s. 106-109.
Przypisy
Zobacz również
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Zaborzika
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Zaborzika
- Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry - Заборица
- meteorite.narodu.ru - Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР
- Fersman Mineralogical Museum, Russian Academy of Sciences, Moscow - Минералогический Музей им. А.Е. Ферсмана Российской Академии Наук