PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Mocs

Z Wiki.Meteoritica.pl

1i

Rumuński „Pułtusk

Mocs
Mocs main mass (Cluj Museum).jpg
Największy okaz meteorytu Mocs[1] i meteoryt Pleşcoi[2]; zbiory muzeum w Cluj-Napoca (fot. Dan Uza)
Spadek
Lokalizacja Cluj[3], Rumunia
Położenie[4] 46°48'N, 24°02'E
Data 3 lutego 1882 roku, 16:00 (piątek)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny L5-6[5]
Masa 300 kg, największy okaz 35,7 kg[1]
Liczba okazów ~3000 okazów, deszcz meteorytów
Cechy stopień szokowy S3-5[6]
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy
w NHM Cat: Bare, Gjilatelke, Gyulateke, Gyulatelke, Keszu, Klausemburg, Klausenburg[3], Kyolos, Marokháza, Mociu, Modok, Olah Gyéres, Palatka, Vajda-Kamaras, Visa; w MetBase: Marokhaza, Moci; po rumuńsku: Mociu; po węgiersku: Mócsi

Spadek deszczu meteorytów 3 lutego 1882 roku (piątek) w okolicy miejscowości Mociu (dawniej Mocs) w Rumunii (chondryt zwyczajny L5-6[5], TKW 300 kg).

Jasną kulę ognia zaobserwowano początkowo powyżej krainy Hont vármegye na północ od Budapesztu. Zmierzała ona w kierunku południowo-wschodnim nad Transylwanię. Spadkowi meteorytów towarzyszyły trzy silne detonacje i dźwięki podobne do grzechotania i bzyczenia. Na północny-zachód od rumuńskiego miasta Mocs (obecnie Mociu) i w samym mieście spadł deszcz meteorytów. Na silnie wydłużonym obszarze (elipsie spadku) rozciągającym się z NW na SE o powierzchni około 60 km2 zebrano po spadku około 3000 okazów meteorytów. Największy znaleziono w Mocs i ważył 35,7 kg[1]. Rozkład wielkości okazów odpowiada prostemu modelowi fragmentacji i dystrybucji mas. Opis okoliczności spadku, wagi i cechy znalezionych okazów oraz ich ilość i lokalizację opisał Koch w swoich artykułach (Koch 1882, 188b, 1882c, 1883).

Był to jeden z najliczniejszych deszczy meteorytów w Europie. Wielkość obszaru spadku meteorytów Mocs jest porównywalna z elipsą spadku meteorytu Pułtusk.

Brak informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.


Ciekawostka: W 2018 roku gmina Mociu zmieniła swój herb, znajduje się na nim m.in. stylizowany meteoryt na granatowym tle, co nawiązuje do spadku deszczu meteorytów w 1882 roku w okolicy wsi Mocs.

Kolekcje

Okazy i fragmenty meteorytu Mocs w największych kolekcjach:

Zbiór waga okazów
(Koblitz MetBase)
uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 118 kg około 1600 okazów[7]
Cluj, Min. Mus. Univ.[8] 37,0 kg w tym okaz ~35,7 kg[1]
Budapest, Nat. Mus. 16,1 kg[9]
London, Nat. Hist. Mus. 14,8 kg
Washington, Natl. Mus. Nat. Hist. 7 kg wg katalogu online muzeum największe fragmenty: 735, 681,4, 291,8, 182,15, 159,1 g; na stronie znajdują się również zdjęcia płytki cienkiej (thin section)
Budapest, Eötvös Lorand Univ. 6448 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 6066 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 3,33 kg
(…)
Moscow, Acad. Sci. 1466 g m.in. fragment 1031 g i orientowany okaz 245,2 g (Явнель 1986)
Prague, Nat. Mus. 616 g
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.[10] 212 g 213,37 cs (Pilski 2001; w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie)
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India 113 g 112,69 g (Sen Gupta et al. 1982)
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 22 g 21,5 g (hs) (Pilski 2001)

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.


Znany handlarz meteorytów F. Krantz[11] miał w swojej ofercie wiele okazów tego meteorytu. Na przykład okazy z dobrze zachowaną skorupą (schön umrindet) o masach 89,0, 80,5, 22,2 i 20,8 g oferował w cenach, odpowiednio: 35, 32, 9 i 8 ℳ (Mark)![12]


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(B) Baré, (G) Gyulatelka, (K) Keszü, (M) Marokháza, Mocs, (P) Palatka, (O) Oláh Gyéres, (V) Visa, Vajda Kamarás

Muzeum w Cluj-Napoca

Schematyczny rejon spadku

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Obecnie rumuńska miejscowość Mocs nazywa się Mociu.

Bolid leciał od północnego zachodu na południowy wschód.


Mapa rejonu spadku meteorytu Mocs (źródło: Koch 1882)

Spadło (zebrano) około 3000 okazów na obszarze o eliptycznym kształcie, rozmiarze ~4×15 km (3×20 km wg Koch 1883) i powierzchni około 60 km2.

Wielkość zbieranych kamieni rosła od strony NW obszaru w kierunku SE. Najmniejsze okazy znaleziono w okolicach Gyulatelka (obecnie Coasta), Visa (Vişea) i Marokháza (Tăuşeni); średnie: Baré (Bărăi), Vajda Kamarás (Vaida-Cămăraş) i Palatka (Pălatca); największe: Oláh Gyéres (Ghirişu Român), Keszü (Chesău) i Mocs (obecnie Mociu). Natomiast największy okaz o wadze około 35,7 kg[1] spadł w samym Mocs (Koch 1882, 1882b, 1882c, 1883).

Największe okazy (Koch 1883):

Lokalizacja waga [kg]
Mocs
Oláh Gyéres-Mocs
Oláh Gyéres
Palatka
Keszü
Vajda Kamarás
Keszü-Palatka
35,7
8,5
8,37, 6,06, 5,6
8,15
4,6
3,194, 2,15
2,7, 2,13
Rozkład okazów (Koch 1882c; w wykazie 911 okazów o łącznej wadze 174,115 kg):
Rejon liczba okazów sumaryczna waga
[kg]
Gyulatelka–Visa–Marokháza
Baré–V.-Kamarás–Palatka
Oláh Gyéres–Keszü–Mocs
Mocs
600
300
10
1
24,0
70,0
44,0
35,7

Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku, ale szukać chyba warto.


Mapy


Mocs/Galerie

Okazy meteorytu Mocs w światowych kolekcjach


Połówka okazu (90,60 g) meteorytu w kolekcji Matteo Nahabed Chinellato (za zgodą; okaz pochodzi z kolekcji Natural History Museum of Milan (Museo Civico di Storia Naturale di Milano))


Okazy meteorytu Mocs (źródło: Tschermak 1882)


Więcej → Mocs/Galerie


Bibliografia

  • +Bedelean Ioan, Ghergari Lucreaţia, Mârza I., Moţiu A., Mureşan I., Târlea Iulia, (1979), The catalogue of the meteoritic matters collection from the Mineralogical Museum of the University Cluj-Napoca, Studia Universitatis Babeș-Bolyai Seria geologia-geographia, XXIV(2), 1979, s. 3-23.
  • Bielz Eduard Albert, (1882), Der Meteorsteinfall von Mocs, in der Mezöség Siebenbürgens, Verhandlungen und Mitteilungen des Siebenbürgischen Vereins für Naturwissenschaften zu Hermannstadt, 32, 1882, s. 126-147. Plik PDF; plik DjVu.
  • Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272, (s. 74-75, 104, 206-207, 211).[14] ISBN 978-3901753435.
  • +Brassói Fuchs Herman, (1980), Százéves a mócsi meteorit, Földtani tudománytörténeti évkönyv a Magyarhoni Földtani Társulat Tudománytörténeti Szakcsoportjának időszakos kiadványa, 9, 1980, s. 263-272. Plik PDF.
  • Brezina Aristides, (1894), Die Gestaltung der Meteoriten (Vortrag, gehalten den 17. Januar 1894) (Mit 32 Abbildungen im Texte), Schriften des Vereins zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnisse, 34, 1894, s. 251-274, (s. 258-261) (ilustracje).[15] Plik PDF.
  • Döll Eduard, (1882), Die Meteorsteine von Mócs. Bemerkungen über die rundlichen Vertiefungen, die Gestalt und Rotation der Meteoriten und eine Fallzone derselben (Mit 4 Lichtdruck-Tafeln (Nr. V-VIII.), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 32, 1882, s. 421-434 (ilustracje).[16] Plik DjVu.
  • Döll Eduard, (1882), Ueber die Form und Oberfläche der Meteorsteine von Mocs und eine merkwürdige Fallzone, in welche dieser Fall gehört, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1882, nr 9, s. 159-160. Plik DjVu; plik PDF.
  • Döll Eduard, (1883), Der Meteorsteinfall von Mocs in Siebenbürgen, Monatsblätter des Wissenschaftlichen Club in Wien, 1883, s. 52-54. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Döll Eduard, (1888), Zwei neue Kriterien für die Orientirung der Meteoriten (Mit vier Lichtdrucktafeln (Nr. VI-IX), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 37 (1887), 1888, s. 193-206 (ilustracje).[17] Plik DjVu.
  • Goldschmidt Victor Moritz, (1895), Ueber Wustensteine und Meteoriten (Hierzu Taf. III u. IV.), Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 14, 1895, s. 131-142 (ilustracje).[18][19] Plik iDjVu.
  • Hauer Franz Ritter von, (1882), Meteorsteinfall bei Klausenburg, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1882, s. 77-78. Plik PDF.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Koch Antal, (1882), Bericht über den am 3. Februar d. J. stattgefundenen Meteorsteinfall von Mocs in Siebenbürgen, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 85, Abt. 1, 1882, s. 116-132.[20] Plik DjVu.
  • Koch Antal, (1882b), Jelentés az 1882. febr. 3-iki mócsi meteorkőhullásról, Orvos-Természettudományi Értesítő II. Természettudományi Szak, 7, 1882, s. 89-104.[21] Plik PDF.
  • Koch Antal, (1882c), Pótjelentés a folyó év febr. 3-ki mócsi meteorkő-hullásról, Orvos-Természettudományi Értesítő II. Természettudományi Szak, 7, 1882, s. 137-146. Plik PDF.
  • Koch Antal, (1882d), Mittheilung über den am 3. Februar 1882 bei Mócs unweit Klausenburg stattgefundenen Meteoritenfall, Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe, 19, nr VI, 1882, s. 52-53. Plik DjVu.
  • +Koch Ferenc[22], (1882), Chemische Zusammensetzung des bei Mocs am 3. February 1882, gefallenen Meteorsteines, Mathematische und naturwissenschaftliche Berichte aus Ungarn, 1, 1882, s. 345-346.
  • Koch Antal, (1883), Ergänzender Bericht über den Meteoritenfall bei Mocs in Siebenburgen am 3. Februar 1882, Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 5, 1883, s. 234-244.[23] Plik iDjVu.
  • +Lüttge-Pop Dana, Răzvan Andrei A., Har Nicolae, (2013), Historical Romanian meteorites: emendations of official catalogue records, Studia UBB Geologia, 58(2), 2013, s. 41-45, (s. 42).[24] Plik doi.
  • Niessl Gustav von, (1884), Über die astronomischen Verhältnisse bei dem Meteoritenfalle von Mócs in Siebenbürgen am 3. Februar 1882, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 89, Abt. 2, 1884, s. 283-293. Plik PDF.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[25]
  • Tokody László, Dudichné Vendl Mária, (1951), Magyarország meteoritgyűjteményei (Meteorite collections in Hungary), Akadémiai Kiadó, Budapest 1951, ss. 102. Plik GIF.
  • Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
  • Tschermak Gustav, (1882), Über die Meteoriten von Mocs (Mit 2 Tafeln.), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 85, 1882, s. 195-209.[26] Plik DjVu.


Przypisy

  1. ^ a b c d e największy okaz ważył 35,7 kg według Koch (1882b, 1882c, 1883) i informacji na stronie muzeum mineralogicznego w Cluj-Napoca; wg Koblitz MetBase największy okaz ważył 56 kg, błąd ten powstał z błędnej interpretacji wykazu meteorytów zamieszczonego u Kocha, w rzeczywistości 56 kg to sumaryczna waga 112 okazów w jego zestawienia (Koch 1882b, 1882c)
  2. ^ spadek meteorytu Pleşcoi 12 czerwca 2008 roku w Rumunii; chondryt zwyczajny L5-6, TKW 6,913 kg (jeden okaz)
  3. ^ a b Cluj – obecnie Kluż-Napoka (rum. Cluj-Napoca), dawniej niem. Klausenburg‎
  4. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  5. ^ a b dawniej L6 (Grady 2000)
  6. ^ Lüttge-Pop et al. (2013)
  7. ^ Brandstätter (2013); tam też fotografia „elipsy spadku” zaaranżowana z kilkudziesięciu okazów!
  8. ^ Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Babeș-Bolyai w Cluj-Napoca; tam też fotografia największego okazu
  9. ^ Tokody (1951)
  10. ^ okaz ten znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (Łaptaś 1998, Pilski 2001)
  11. ^ A. i F. Krantz – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami; założył ją we Freibergu August Krantz, później działalność kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Krantz; do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn; pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg; firma istnieje do dziś; patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor
  12. ^ patrz → Rheinisches Mineralien-Kontor Dr. F. Krantz :: Bonn, Meteoriten-Verzeichnis (…)
  13. ^ historia kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  14. ^ bogato ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  15. ^ zawiera 32 litografie okazów meteorytów: Bella Roca, Babb's Mill (Blake's Iron), Cabin Creek, Glorieta Mountain, Goalpara, Hessle, Hex River Mountains, Ilimaes (iron), Kokstad, Mocs, Puquios, Pultusk (Pułtusk), Sarepta, Stannern, Tucson (syn. Santa Rita)
  16. ^ zawiera cztery plansze z fotografiami okazów meteorytu Mocs;
    wg informacji zawartej na stronach Muzeum Mineralogicznego w Strasburgu, do celów edukacyjnych, do publikacji dołączona była drewniana skrzynka zawierająca 10 kopii (modeli) meteorytu Mocs
  17. ^ zawiera cztery plansze z fotografiami orientowanych okazów meteorytu Mocs
  18. ^ plansze z okazami meteorytów: Mocs, Knyahinya, Krähenberg i Stannern
  19. ^ spadek meteorytu Krähenberg 5 maja 1869 roku w Niemczech; chondryt zwyczajny LL5, TKW 16,5 kg (okaz silnie orientowany)
  20. ^ z mapą rejonu spadku
  21. ^ zawiera wykaz znalezionych okazówmapę rejonu spadku
  22. ^ Koch Ferenc (1853-1943) był chemikiem, bratem Antala Kocha, „głównego” badacza spadku meteorytu Mocs (inf. Jadwiga Biała)
  23. ^ zawiera zestawienie znalezionych okazów
  24. ^ korekty oficjalnych zapisów katalogowych dotyczących meteorytów rumuńskich, m.in.: Kakowa, Mezö-Madaras, Mocs, Ohaba, Tauti
  25. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  26. ^ dodatkowo dwie plansze: Taf. ITaf. II

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Mocs
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Mocs
  • Portal Meteorite Picture of the DayMocs
Osobiste