PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Friedland 1304

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Bibliografia)
Linia 16: Linia 16:
'''Dlaczego hasło ma tytuł Bierzwnik, a nie Friedland?'''
'''Dlaczego hasło ma tytuł Bierzwnik, a nie Friedland?'''
-
Doniesienie "Friedland" z początku XIV wieku jest wymieniane we wszystkich katalogach meteorytowych. Wydarzenie to miało miejsce w&nbsp;tak odległych czasach, iż wydawać by się mogło, że jest to już historia zamknięta i&nbsp;nie warta dalszych dociekań – powielany, suchy zapis w&nbsp;zestawieniach – '''Friedland,&nbsp;1304'''. Dopiero publikacja Jacka Brzustowicza z&nbsp;2001 roku tchnęła nowe życie w&nbsp;tę historię.<ref>Brzustowicz (2001)</ref> Tytułowe pytanie ''Czy cystersi z&nbsp;Bierzwnika widzieli meteoryt?'' stało się inspiracją do wielu nowych odkryć i&nbsp;hipotez. Nazwa '''Friedland''' nabrała nowego znaczenia w&nbsp;świetle niedawnych odkryć i&nbsp;nowych badań meteorytów [[Morasko]]. Teoria o&nbsp;spadku deszczu meteorytów pod Poznaniem w&nbsp;nie tak zamierzchłej przeszłości, około 700 lat temu (czyli ok. roku 1300), stała się prawdopodobna i&nbsp;atrakcyjna. Hipoteza Rainera Bartoschewitz'a (2001), że meteoryty [[Tabarz]], [[Przełazy]] i&nbsp;[[Morasko]] mogą pochodzić z&nbsp;tego samego spadku, dając najdłuższą ze znanych elips, zaowocowała hipotezą "[[Bolid wielkopolski|Bolidu wielkopolskiego]]". Być może właśnie doniesienie "Friedland 1304", którego świadkami byli cystersi z&nbsp;Bierzwnika, stanie się jednym z&nbsp;argumentów potwierdzających te hipotezy? Oby. Czekamy na dalsze wyniki badań laboratoryjnych i&nbsp;wnioski historyków.
+
Doniesienie "Friedland" z początku XIV wieku jest wymieniane we wszystkich katalogach meteorytowych. Wydarzenie to miało miejsce w&nbsp;tak odległych czasach, iż wydawać by się mogło, że jest to już historia zamknięta i&nbsp;nie warta dalszych dociekań – powielany, suchy zapis w&nbsp;zestawieniach – '''Friedland,&nbsp;1304'''. Dopiero publikacja Jacka Brzustowicza z&nbsp;2001 roku tchnęła nowe życie w&nbsp;tę historię.<ref>Brzustowicz (2001)</ref> Tytułowe pytanie ''Czy cystersi z&nbsp;Bierzwnika widzieli meteoryt?'' stało się inspiracją do wielu nowych odkryć i&nbsp;hipotez. Nazwa '''Friedland''' nabrała nowego znaczenia w&nbsp;świetle niedawnych odkryć i&nbsp;nowych badań meteorytów [[Morasko]]. Teoria o&nbsp;spadku deszczu meteorytów pod Poznaniem w&nbsp;nie tak zamierzchłej przeszłości, około 700 lat temu (czyli ok. roku 1300), stała się prawdopodobna i&nbsp;atrakcyjna. Hipoteza Rainera Bartoschewitz'a (2001), że meteoryty [[Tabarz]], [[Przełazy]] i&nbsp;[[Morasko]] mogą pochodzić z&nbsp;tego samego spadku, dając najdłuższą ze znanych elips, zaowocowała hipotezą "[[Bolid wielkopolski|Bolidu wielkopolskiego]]". Być może właśnie doniesienie "Friedland 1304", którego świadkami byli cystersi z&nbsp;Bierzwnika, stanie się jednym z&nbsp;argumentów kwestionujących te hipotezy? Czekamy na dalsze wyniki badań laboratoryjnych i&nbsp;wnioski historyków.
Linia 63: Linia 63:
W swym artykule z 2009 roku Karwowski i Brzustowicz<ref name="Karwowski"></ref> wskazują '''Strzelce Krajeńskie''' (niem. ''Friedeberg'') jako prawdopodobne miejsce zdarzenia. Miasto to lokowane po 1272 roku nosiło początkowo nazwę '''''Vredeberge''''', ale wkrótce po utworzeniu w&nbsp;XIV wieku nowej prowincji brandenburskiej, zwanej Nową Marchią, otrzymało nową formę pisemną – ''Friedeberg'' (1366&nbsp;r.). Na przestrzeni dziejów miasto wymieniano w&nbsp;dokumentach jako: ''Vredeberge'' – 1286&nbsp;r., ''Vredebrech'' – 1290&nbsp;r., '''''Vredeberch'''''<ref name="Vredeberch (Saale)"></ref> – 1296&nbsp;r., ''Ffredenbrghe'' – 1337&nbsp;r., ''Vreideberg'' – 1361&nbsp;r., ''Friedeberg'' – 1366&nbsp;r., ''Friedebergk'' – 1373&nbsp;r., ''Friedenbergk'' – 1381&nbsp;r., ''Vredeberg'' – 1464&nbsp;r. – ostatecznie przyjęła się nazwa ''Friedeberg'' (Graliński&nbsp;2005).
W swym artykule z 2009 roku Karwowski i Brzustowicz<ref name="Karwowski"></ref> wskazują '''Strzelce Krajeńskie''' (niem. ''Friedeberg'') jako prawdopodobne miejsce zdarzenia. Miasto to lokowane po 1272 roku nosiło początkowo nazwę '''''Vredeberge''''', ale wkrótce po utworzeniu w&nbsp;XIV wieku nowej prowincji brandenburskiej, zwanej Nową Marchią, otrzymało nową formę pisemną – ''Friedeberg'' (1366&nbsp;r.). Na przestrzeni dziejów miasto wymieniano w&nbsp;dokumentach jako: ''Vredeberge'' – 1286&nbsp;r., ''Vredebrech'' – 1290&nbsp;r., '''''Vredeberch'''''<ref name="Vredeberch (Saale)"></ref> – 1296&nbsp;r., ''Ffredenbrghe'' – 1337&nbsp;r., ''Vreideberg'' – 1361&nbsp;r., ''Friedeberg'' – 1366&nbsp;r., ''Friedebergk'' – 1373&nbsp;r., ''Friedenbergk'' – 1381&nbsp;r., ''Vredeberg'' – 1464&nbsp;r. – ostatecznie przyjęła się nazwa ''Friedeberg'' (Graliński&nbsp;2005).
-
Warto zauważyć, że w&nbsp;tamtym okresie, na terenie dzisiejszego kraju związkowego Saksonia-Anhalt, znajdowała się osada o&nbsp;nazwie '''''Vredeberch''''' dziś – '''''Freideburg (Saale)''''' – dzielnica Gerbstedt<ref name="Vredeberch (Saale)"></ref> i&nbsp;być może Spangenberg (1572) dokonał poprawnej identyfikacji miejsca?
+
Warto zauważyć, że w&nbsp;tamtym okresie, na terenie dzisiejszego kraju związkowego Saksonia-Anhalt, znajdowała się osada o&nbsp;nazwie '''''Vredeberch''''' dziś – '''''Freideburg (Saale)''''' – dzielnica Gerbstedt<ref name="Vredeberch (Saale)"></ref>, ale czy Spangenberg (1572) dokonał poprawnej identyfikacji miejsca?
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 69: Linia 69:
== Współczesne ustalenia ==
== Współczesne ustalenia ==
-
W artykule Karwowskiego i&nbsp;Brzustowicza z&nbsp;2009 roku znajdujemy szczegółowy opis śledztwa dotyczący domniemanego spadku około 1300 roku. Wnikliwa analiza źródeł, weryfikacja zapisów i&nbsp;precyzyjny wywód wskazuje na bardzo duże prawdopodobieństwo, że około roku 1304 w&nbsp;Strzelcach Krajeńskich doszło do spadku obfitego deszczu meteorytów. '''Więcej szczegółów w&nbsp;artykule Karwowskiego''' (Karwowski et&nbsp;al.&nbsp;2009).
+
W artykule Karwowskiego i&nbsp;Brzustowicza z&nbsp;2009 roku znajdujemy szczegółowy opis śledztwa dotyczący domniemanego spadku około 1300 roku. Wnikliwa analiza źródeł, weryfikacja zapisów i&nbsp;precyzyjny wywód wskazuje na bardzo duże prawdopodobieństwo, że około roku 1304 w&nbsp;Strzelcach Krajeńskich doszło do spadku obfitego deszczu meteorytów. '''Więcej szczegółów w&nbsp;artykule Karwowskiego''' (Karwowski et&nbsp;al.&nbsp;2009) '''i&nbsp;w&nbsp;źródłach – [[Bierzwnik 1304/Źródła]]'''.
;Za Karwowskim (2009)<ref name="Karwowski">Karwowski et al., (2009)</ref>
;Za Karwowskim (2009)<ref name="Karwowski">Karwowski et al., (2009)</ref>
Linia 126: Linia 126:
-
''Kroniki Detmara'' (Detmar, '''Chronik von 1101-1395''') (źródło: Karwowski et al. 2009)
+
''Kroniki Detmara'' (Detmar, '''Chronik von 1101-1395''') (źródło: Karwowski et al. 2009). Odczyt fragmentu według Kletke (1867, s.&nbsp;67) (oryginalne brzmienie (odczyt) patrz [[Bierzwnik 1304/Źródła|Grautoff 1829 i&nbsp;Hirzel 1884]]):
:{| style="width:800px"
:{| style="width:800px"
|[[Grafika:Bierzwnik_(Kroniki_Detmara).jpg|200px|thumb|left|Współczesny zapis tekstu ''Kronik&nbsp;Detmara'', s.&nbsp;67]]
|[[Grafika:Bierzwnik_(Kroniki_Detmara).jpg|200px|thumb|left|Współczesny zapis tekstu ''Kronik&nbsp;Detmara'', s.&nbsp;67]]
-
|Odczyt fragmentu według Kletke (1867):
+
|<span style="font-size:120%">'''1306. 1. Octbr. (am Tage S. Remigius)'''.</span><br />
-
 
+
'''Am 1. October d. J. fielen bei {{sparse-b}}Friedeberg{{sparse-e}} im Lande über der Oder „feurige Steine (d.&nbsp;i. Meteorsteine) aus dem Wolken in die Erde, verbrannten, was sie berührten, und thaten großen Schaden”.'''
-
<span style="font-size:120%">'''1306. 1. Octbr. (am Tage S. Remigius)'''.</span><br />
+
-
'''Am 1. October d. J. fielen bei {{sparse-b}}Friedeberg{{sparse-e}} im Lande über der Oder „feurige Steine (d. i. Meteorsteine) aus dem Wolken in die Erde, verbrannten, was sie berührten, und thaten großen Schaden”.'''
+
-
 
+
-
Oryginalne brzmienie/zapis → patrz [[Bierzwnik 1304/Źródła|Grautoff (1829) i&nbsp;inne]]
+
|}
|}
-
''Rocznik Kołbacki'' (źródło: KPBC)
+
Fragment ''Rocznika Kołbackiego'' w&nbsp;odczycie i&nbsp;drukowany w&nbsp;zbiorze dokumentów do historii Pomorza Zachodniego (w:&nbsp;Prümers 1877) (źródło: KPBC).<ref name="Rocznik Kołbacki oryg.">kopia oryginalnej strony ''Rocznika Kołbackiego'' znajduje się w&nbsp;pracy Karwowski et&nbsp;al. (2009)</ref> Odczyt fragmentu według Prümers (1877, s. 486):
-
:Fragment ''Rocznika'' w&nbsp;odczycie i&nbsp;drukowany w&nbsp;zbiorze dokumentów do historii Pomorza Zachodniego (w:&nbsp;Prümers (1877)).<ref name="Rocznik Kołbacki oryg.">kopia oryginalnej strony ''Rocznika Kołbackiego'' znajduje sie w&nbsp;pracy Karwowski et&nbsp;al. (2009)</ref>
+
:{| style="width:800px"
:{| style="width:800px"
|[[Grafika:Bierzwnik_(Rocznik_Kołbacki).jpg|200px|thumb|left|Współczesny zapis tekstu ''Rocznika Kołbackiego'', s.&nbsp;486]]
|[[Grafika:Bierzwnik_(Rocznik_Kołbacki).jpg|200px|thumb|left|Współczesny zapis tekstu ''Rocznika Kołbackiego'', s.&nbsp;486]]
-
|Odczyt fragmentu według Prümers (1877):
+
|'''MCCCV'''<br />
-
 
+
-
'''MCCCV'''<br />
+
'''Anno milleno trecenteno quoque quino <br />Vredberch in patria sunt maxima signa preacta, <br />Festum sanctarum dum coluit plebs animarum. <br />Tunc pluit ignitas de celi culmine petras. <br />Urna uelud tina<sup>5)</sup> fuit harum uisa ruina. <br />In qua parte pluit, terra perusta fuit.'''
'''Anno milleno trecenteno quoque quino <br />Vredberch in patria sunt maxima signa preacta, <br />Festum sanctarum dum coluit plebs animarum. <br />Tunc pluit ignitas de celi culmine petras. <br />Urna uelud tina<sup>5)</sup> fuit harum uisa ruina. <br />In qua parte pluit, terra perusta fuit.'''
-
<p style="line-height:95%"><span style="font-size:95%">'''<sup>5)</sup> In den <tt>Monum.</tt><ref>Arndt (1866)</ref> verlesen <tt>una</tt> und <tt>eversa</tt>. Die richtige Lesart <tt>tina</tt> und <tt>visa</tt> hat auch die <tt>Chron. princip. Saxon.</tt> (vgl. Märkische Forschungen IX. S. 4.) In dem dort gegebenen Abdrucke unseres Gedenkvrses steht in der ersten Zeile <tt>quinto</tt> statt <tt>quino</tt> und als zweite Zeile folgt darauf der in unseren Annalen nicht enthaltene Bers: <tt>Virginis ex utero nato Jhesu Nazareno</tt>. In der dritten Zeile steht <tt>Vredebur</tt> statt <tt>Vredberch</tt>. Die vierte endlich hat metrisch richtiger: <tt>dum plebs coluit</tt>.'''</span> → patrz [[:Grafika:Bierzwnik_(Rocznik_Kołbacki).jpg|oryginał]].</p>
+
<p style="line-height:100%"><span style="font-size:95%">'''<sup>5)</sup> In den <tt>Monum.</tt><ref>Arndt (1866)</ref> verlesen <tt>una</tt> und <tt>eversa</tt>. Die richtige Lesart <tt>tina</tt> und <tt>visa</tt> hat auch die <tt>Chron. princip. Saxon.</tt> (vgl. Märkische Forschungen IX. S. 4.) In dem dort gegebenen Abdrucke unseres Gedenkvrses steht in der ersten Zeile <tt>quinto</tt> statt <tt>quino</tt> und als zweite Zeile folgt darauf der in unseren Annalen nicht enthaltene Bers: <tt>Virginis ex utero nato Jhesu Nazareno</tt>. In der dritten Zeile steht <tt>Vredebur</tt> statt <tt>Vredberch</tt>. Die vierte endlich hat metrisch richtiger: <tt>dum plebs coluit</tt>.'''</span></p>
|}
|}
Linia 154: Linia 147:
-
Spangenberg Cyriacus (1572, s. 532), '''Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil.''' później wydana jako ''Sächsische Chronica'' (źródło: Google Books)
+
Spangenberg Cyriacus (1572, s. 532), '''Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil.''' później wydana jako '''''Sächsische Chronica''''' (źródło: Google Books). Cytowany przez Chladniego fragment (odczyt niepewny)<ref name="odczyt">odczyt z kopii; nie wszystkie znaki są czytelne oraz krój pisma często nie pozwala na poprawną identyfikację litery! patrz → Schwabacher: [http://www.obib.de/Schriften/AlteSchriften/ Alte Schriften]</ref> (na marginesie "wyrzutka": '''Anno 1304 Glůende steine.'''):
:{| style="width:800px"
:{| style="width:800px"
|[[Grafika:Bierzwnik_(Spangenberg_1572).jpg|200px|thumb|left|''Sächsische Chronica'', s.&nbsp;532]]
|[[Grafika:Bierzwnik_(Spangenberg_1572).jpg|200px|thumb|left|''Sächsische Chronica'', s.&nbsp;532]]
-
|Cytowany przez Chladniego fragment (odczyt niepewny):<ref name="odczyt">odczyt z kopii; nie wszystkie znaki są czytelne oraz krój pisma często nie pozwala na poprawną identyfikację litery!</ref>
+
|'''ANNO 1304. Fielen glůende<ref name="glühende">''glühende'' – niem. "rozżarzony"</ref> heisse steine in einem Donderwetter<ref name="Donnerwetter">''Donnerwetter'' – niem. burza</ref> vom Himel / den Friedeburg an der Sala / und waren dieselben Steine kolschwartz<ref name="kohlschwartz">''kohlschwartz'' – niem. "czarny jak węgiel"</ref> / und so hart als Eysen<ref name="Eisen">''Eisen'' – niem. żelazo</ref> /und wo die hinsielen / verbrandten und versengeten sie das Grass / als ob ein Kolfewer<ref name="kohlefeuer">''kohlefeuer'' – niem. "zwęglony"</ref> da gewesen were.'''
 +
|}
 +
:W kronice znajdują się też wpisy o widocznych w 1301 i 1305 roku kometach → patrz [[Bierzwnik 1304/Komety]].
-
Na marginesie "wyrzutka": '''Anno 1304 Glůende steine.'''
+
To w kronice Spangenberga po raz pierwszy pojawia się nazwa '''Friedeburg an der Sala''', pomimo, że we wcześniejszych źródłach (''Detmar Cronik'' i ''Rocznik Kołbacki'') wymieniane są nazwy '''vredeberch''', '''Bredeberch''', '''Vredberch'''. Również to tu po raz pierwszy napotykamy określenia: ''glühende'' – niem. „rozżarzony”, ''Donnerwetter'' – niem. burza, ''kohlschwartz'' – niem. „czarny jak węgiel”, ''Eisen'' – niem. żelazo, ''kohlefeuer'' – niem. „zwęglony”. W źródłach wcześniejszych mamy opis spadku kamieni, które spowodowały liczne zniszczenia i pożary, tak tu opis ma już znamiona „deszczu meteorytów żelaznych” i charakteryzuje meteoryty, które spadły.
-
'''ANNO 1304. Fielen glůende<ref name="glühende">''glühende'' – niem. "rozżarzony"</ref> heisse steine in einem Donderwetter<ref name="Donnerwetter">''Donnerwetter'' – niem. burza</ref> vom Himel / den Friedeburg an der Sala / und waren dieselben Steine kolschwartz<ref name="kohlschwartz">''kohlschwartz'' – niem. "czarny jak węgiel"</ref> / und so hart als Eysen<ref name="Eisen">''Eisen'' – niem. żelazo</ref> /und wo die hinsielen / verbrandten und versengeten sie das Grass / als ob ein Kolfewer<ref name="kohlefeuer">''kohlefeuer'' – niem. "zwęglony"</ref> da gewesen were.'''
 
-
Kilka akapitów dalej znajduje się informacja o widocznej w 1305 roku komecie → patrz [[Bierzwnik 1304/Komety]].
+
Kranz Albert, (1574, s. 616), ''Saxonia'' (źródło: Google Books). Oryginalne brzmienie fragmentu na który powołuje się Chladni (1803, 1815a i&nbsp;1819):
-
|}
+
-
 
+
-
 
+
-
Kranz Albert, (1574), ''Saxonia'' (źródło: Google Books)
+
:{| style="width:800px"
:{| style="width:800px"
|[[Grafika:Bierzwnik_(Kranz_1574).jpg|200px|thumb|left|''Saxonia'', s.&nbsp;616]]
|[[Grafika:Bierzwnik_(Kranz_1574).jpg|200px|thumb|left|''Saxonia'', s.&nbsp;616]]
-
|Oryginalne brzmienie fragmentu na który powołuje się Chladni (1803, 1815a i&nbsp;1819):
+
|'''Quo tempore nonnulla sunt visa de cælo prodigia, cum in Marchia Brandenburgensi, ad oppidum Vredeland, die Remigij ceciderint è&nbsp;cælo igniti in morem grandinis lapilli, @&nbsp;incensis prædijs, @&nbsp;quibusque rebus in agro compræhensis, ingentia damna rusticæ plebi importârint.'''
-
 
+
-
'''Quo tempore nonnulla sunt visa de cælo prodigia, cum in Marchia Brandenburgensi, ad oppidum Vredeland, die Remigij ceciderint è&nbsp;cælo igniti in morem grandinis lapilli, @&nbsp;incensis prædijs, @&nbsp;quibusque rebus in agro compræhensis, ingentia damna rusticæ plebi importârint.'''
+
|}
|}
-
Kranz Albert (1580, s. 174), ''Wandalia'' (źródło: Google Books)
+
Kranz Albert (1580, s. 174), ''Wandalia'' (źródło: Google Books). Oryginalne brzmienie fragmentu:
:{| style="width:800px"
:{| style="width:800px"
|[[Grafika:Bierzwnik_(Kranz_1580).jpg|200px|thumb|left|''Wandalia'', s.&nbsp;174]]
|[[Grafika:Bierzwnik_(Kranz_1580).jpg|200px|thumb|left|''Wandalia'', s.&nbsp;174]]
-
|Oryginalne brzmienie fragmentu:
+
|'''1304.'''<br />
-
 
+
-
'''1304.'''<br />
+
'''{{Wielokropek}} Portenta per ea tempora memorantur. Nam ad oppidum Vredeland veteris Marchiæ, in solo Wandalico, in die sancti Remigii cecidit grando de cœlo, in qua igniti lapilli, qui plurima excitauerunt incēdia, vbi stramina & paleas aut aliam arsuram materiam inciderunt. Nihil fuit innoxium quod illis contingeretur. Tecta rusticarum domorum, sœnum in horreis cū frugibus cōcrematur, ipsa in agris pecora ledebantur. Res prioribus seculis incomperta. {{Wielokropek}}'''
'''{{Wielokropek}} Portenta per ea tempora memorantur. Nam ad oppidum Vredeland veteris Marchiæ, in solo Wandalico, in die sancti Remigii cecidit grando de cœlo, in qua igniti lapilli, qui plurima excitauerunt incēdia, vbi stramina & paleas aut aliam arsuram materiam inciderunt. Nihil fuit innoxium quod illis contingeretur. Tecta rusticarum domorum, sœnum in horreis cū frugibus cōcrematur, ipsa in agris pecora ledebantur. Res prioribus seculis incomperta. {{Wielokropek}}'''
-
 
-
Na marginesie znajduje się wyrzutka:
 
-
'''''Lapidibus ignites pluit, qui bus omnia cōflagrant.'''''
 
|}
|}
-
:Brak informacji o komecie z 1305 roku. Podobne brzmienie ma tekst z wydania ''Wandalii'' z 1619 roku<ref>Kranz Albert, (1619), '''Wandalia{{Kropek}}'''. Plik [http://books.google.pl/books?id=6t5EAAAAcAAJ GoogleBooks]; nie udało się ''[[Redakcja|Redakcji]]'' portalu odszukać tej informacji w wydaniu ''Wandalii'' z 1519 roku: Kranz Albert, (1519), '''Wandalia{{Kropek}}'''. Plik [http://books.google.pl/books?id=H2dYAAAAcAAJ GoogleBooks]</ref>.
+
:Na marginesie znajduje się wyrzutka: '''''Lapidibus ignites pluit, qui bus omnia cōflagrant.'''''
 +
:Brak informacji o komecie z 1305 roku. Podobne brzmienie ma tekst z wydania ''Wandalii'' z 1619 roku<ref>Kranz Albert, (1619), '''Wandalia{{Kropek}}'''. Plik [http://books.google.pl/books?id=6t5EAAAAcAAJ GoogleBooks]; nie udało się ''[[Redakcja|Redakcji]]'' portalu odszukać tej informacji w wydaniu ''Wandalii'' z 1519 roku: Kranz Albert, (1519), '''Wandalia{{Kropek}}'''. Plik [http://books.google.pl/books?id=H2dYAAAAcAAJ GoogleBooks]</ref>. Brzmienie relacji u Kranza (1574, 1580) może wskazywać, że korzystał on z nieznanych nam współcześnie źródeł oraz że nie inspirował się zapisem u Spangenberga (1572).
-
Dresser Matthaeus, (1596), ''Sächsisch Chronicon'' (źródło: DBC)
+
'''Więcej źródeł – [[Bierzwnik 1304/Źródła]].'''
-
:{| style="width:800px"
+
-
|[[Grafika:Bierzwnik_(Dresser_1596).jpg|200px|thumb|left|''Sächsisch Chronicon'', s.&nbsp;311-312]]
+
-
|Oryginalne brzmienie fragmentu na który powołuje się Kesselmeyer (1861) (odczyt niepewny):<ref name="odczyt"></ref>
+
-
 
+
-
'''Zu dieses Ertzbischoffs<ref name="erzbischofs">''erzbischofs'' – niem. arcybiskup</ref> zeiten / als anno 1304. Seind in einem Donnerwetter<ref name="Donnerwetter"></ref> bey Friedeburg an der Saal / glůendheisse<ref name="heiße">''heiße'' – niem. "świecący żar"</ref> Steine gefallen welche kolschwartz<ref name="kohlschwartz"></ref> / unnd so heis als glůend<ref name="glühende"></ref> eisen<ref name="Eisen"></ref> gewesen / mohin die gefallen / da heben sie das gras / gleich als wenn Kolfewer<ref name="kohlefeuer"></ref> drůber gewesen / versenget und verbrenner.
+
-
 
+
-
Jest tam również o kometach widocznych w 1301 i 1305 roku → patrz [[Bierzwnik 1304/Komety]].
+
-
|}
+
-
 
+
-
 
+
-
Christmann et al. (1624), ''Theopyroscopia Theologico-Physica'' (źródło: Bayerische Staats Bibliothek)
+
-
:{| style="width:800px"
+
-
|[[Grafika:Bierzwnik_(Christmann_1624).jpg|200px|thumb|left|''Theopyroscopia Theologico-Physica'', s.&nbsp;10]]
+
-
|Oryginalne brzmienie fragmentu:
+
-
 
+
-
'''Anno 1304. fiel fewer vom Himmel / und thet an den Håuseren / und anderen gebåwen grossen schaden.'''
+
-
 
+
-
translacja na niemiecki: ''Im Jahre 1304 fiel Feuer vom Himmel / und tat an den Häusern / und anderen Gebäuden großen Schaden''
+
-
 
+
-
tłum: ''W roku 1304 spadł ogień z nieba i wyrządził wielkie szkody na domach i&nbsp;innych zabudowaniach''<ref>w tłumaczeniu pomógł użytkownik o&nbsp;nicku '''''Mokotow''''' z&nbsp;forum języka niemieckiego [http://forum.germanin.pl Germanin.pl]</ref>
+
-
|}
+
-
 
+
-
 
+
-
Olearius Gottfried, (1667), ''Halygraphiæ/Halygraphia'' (źródło: Google Books)
+
-
:{| style="width:800px"
+
-
|[[Grafika:Bierzwnik_(Olearius_1667).jpg|200px|thumb|left|''Halygraphiæ'', s.&nbsp;157]]
+
-
|Oryginalne brzmienie fragmentu (odczyt niepewny):<ref name="odczyt"></ref>
+
-
 
+
-
'''Im Jahr 1304.'''<br />
+
-
'''{{Wielokropek}} &c.) seind in einen Donner=Wetter<ref name="Donnerwetter"></ref> / ben Friedeburg an der Sala / glůende<ref name="glühende"></ref> heisse Steine herab gefallen / welche kolschwartz<ref name="kohlschwartz"></ref> und so heiß als glůende Eisen<ref name="Eisen"></ref> gewesen / wohin die gefallen / haben sie das Graß / gleich als wenn Kolfeuer<ref name="kohlefeuer"></ref> drůber gewasen / versenget und verbrant.'''
+
-
 
+
-
Dalej jest m.in. informacja o&nbsp;widocznej w&nbsp;1305 roku komecie → patrz [[Bierzwnik 1304/Komety]].
+
-
|}
+
-
 
+
-
 
+
-
Bonaventure de Saint-Amable, (1685) '''''Annales du Limousin'''''
+
-
:W ''Roczniku Limousin'' zredagowanym przez księdza Bonaventure de Saint-Amable znajdujemy informację o&nbsp;spadku w&nbsp;dzień Św.&nbsp;Remigiusza<ref name="św. Remigiusz"></ref> (1&nbsp;października) 1305&nbsp;roku deszczu kamieni w&nbsp;kraju Wandalów, który to deszcz spowodował wiele szkód, a&nbsp;nawet pożar.
+
-
:{| style="width:800px"
+
-
|[[Image:Bierzwnik_(Annales_du_Limousin).jpg|200px|thumb|left|Fragment ''Annales du Limousin'', s.&nbsp;607]]
+
-
|Oryginalne brzmienie fragmentu:
+
-
 
+
-
'''{{Wielokropek}} & le jour de saint Remy au sol des Vandales il tomba de la grasle, dans laquelle il y&nbsp;avoit des pierres embraseés de feu, qui causerent plusieurs incendies en tout ce qu'elles touchoient, ou maisons ou animaux.&nbsp;{{Wielokropek}}'''
+
-
 
+
-
Tak to wydarzenie opisuje Pierre-Marie Pelé na portalu ''Encyclopédie des météorites françaises'':
+
-
 
+
-
''"1305, 1er octobre, Limousin. On évoque une chute de pierres mélangées à&nbsp;de la grêle dans le Limousin, au sol des Vandales&nbsp;(?), le jour de la Saint Rémi, qui auraient provoqué de gros dégâts et même un incendie. Source : Annales du Limousin, par le père Bonaventure de Saint-Amable (vol.&nbsp;III, p.&nbsp;607)"''
+
-
|}
+
-
 
+
-
 
+
-
Simonis (1730)<ref name="Czajka 2010"></ref> (źródło: Bayerische Staats Bibliothek)
+
-
:{| style="width:800px"
+
-
|[[Grafika:Bierzwnik_(Simonis_1730).jpg|200px|thumb|left|s.&nbsp;50-51]]
+
-
|Oryginalne brzmienie fragmentu (odczyt niepewny):<ref name="odczyt"></ref>
+
-
 
+
-
'''Denn / so viel man weiß / hat der erste Zorn / damit der HErr seine Macht unmittelbahr und seinem Himmel bieselbst bewiesen / sich dadurch geåussert / daß <tt>A. 1303.</tt> den <tt>1. Octobr.</tt> am Tage <tt>Remigii</tt>, ein gewastiger Hagel / und mit dem Hagel feurige Steine / hieselbst gefallen / die / wenn sie Stroh / Heu / und dergleichen leicht brennende Materten / angetroffen / solche angezůndet / auch das Gras auf dem Felde versenget haben / dadurch eine grosse Brunst angegangen / daß nichts undersehrt geblieben; Sintemahl dadurch auch Håuser und Scheunen angestecket / auch Leute und Biehe auf dem Felde getödtet worden.<ref>Schwabacher → [http://www.obib.de/Schriften/AlteSchriften/ Alte Schriften]</ref>
+
-
|}
+
-
 
+
-
<br clear="all"/>
+
-
 
+
-
=== Publikacje Chladniego ===
+
-
 
+
-
Katalog meteorytów Grady (2000) powołuje się na publikację Chladniego z&nbsp;1819 roku. Ale o&nbsp;tym wydarzeniu pisał Chladni wielokrotnie w&nbsp;swoich artykułach.<br />
+
-
Ułożone chronologicznie artykuły Chladniego o&nbsp;spadku w&nbsp;'''''Friedland''''':
+
-
 
+
-
'''Chladni (1803)''' (s. 308)
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite"
+
-
|-
+
-
! Niedergefallene Massen
+
-
! Zait und Ort des Falles
+
-
! Berichterstatter
+
-
|-
+
-
| Viele Steine || 1304 am Remigiustage<ref name="św. Remigiusz"></ref> bei Friedland im Brandenburg || {{sparse-b}}Kranzii{{sparse-e}} Saxonia, l. 8, cap.&nbsp;57<ref name="Kranz">Kranz (1574), ''Saxonia''</ref>
+
-
|}
+
-
: i krótka notka (s. 313) z cytatem z Kranz'a:
+
-
: [[Image:Bierzwnik_(Chladni_1803_AnP).jpg|left|200px|thumb|Chladni (1803)]]
+
-
"Von dem bei {{sparse-b}}Friedland{{sparse-e}} in (oder nahe bei) der Mark Brandenburg niederfallenen Steine sagt {{sparse-b}}Kranz{{sparse-e}}<ref name="Kranz"></ref>: ''In Marchia Brandenburgensi ad oppidum Vredeland die Remigii''<ref name="św. Remigiusz"></ref> (1304) ''ceciderunt e coelo igniti in morem grandinis lapilli, et incensis praediis et quibuscunque rebus in agro comprehensis, ingens damnum rusticae plebi importarunt.*)''"<ref name="Kranz oryg."></ref>
+
-
 
+
-
Tu mamy opis kataklizmu w dniu św. Remigiusza 1304 roku: spadł z&nbsp;nieba grad ognistych kamieni, powodując pożary gospodarstw i&nbsp;plonów w&nbsp;polu!
+
-
<br clear="all"/>
+
-
 
+
-
'''Chladni (1808)''' (s. 375-376)
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="width:480px"
+
-
|-
+
-
|{{Wielokropek}} In {{sparse-b}}Spangenberg's{{sparse-e}} ''süchsischer Chronik''<ref name="Spangenberg"></ref> finden sich folgende Nachrichten:<br>{{Wielokropek}} Dass 1304 glühende Steine oder Eisenmassen vom Himmel gefallen find, ist schon ''mehrmahis'' er wähnt. {{sparse-b}}Spangenberg{{sparse-e}} sagt, es sey bei {{sparse-b}}Friedeburg{{sparse-e}} an der Saale, andere, es sey zu Friedland, (in Vandalia,) geschehn; es möchte aber wohl schwer zu bestimmen seyn, welches Friedland es ist, da in den ''damahls'' von ''Wenden'' bewohnten Gegenden sich wenigsten 4 bis 5 Orte dieses Namens befinden.{{Wielokropek}}
+
-
|}
+
-
:''italikiem'' słowa nieczytelne ("błędne"?)
+
-
::''mehrmahis'' – (?) wielokrotnie (niem. ''mehrmals'')
+
-
::''damahls'' – (?) wówczas (niem. ''damals'')
+
-
::''Wenden'' – (?) przemiana (niem. ''Wende'')
+
-
:tłumaczenie: ''W 1304 gorące kamienie lub masy żelaza znaleziono spadłe z&nbsp;niebios, już kilka razy wspominałem. '''Spangenberg'''<ref name="Spangenberg"></ref> mówi, czy to w&nbsp;'''Friedeburg''' nad Saalą, a&nbsp;inni, że może to wydarzyło się w&nbsp;Friedland (w&nbsp;Vandalia), ale prawdopodobnie jest trudne do określenia, które Friedland, a&nbsp;to dlatego, że w&nbsp;tamtych czasach przekształcano (nazwy), obszarów zamieszkałych są co najmniej 4 do 5 miejsca do znalezienia o&nbsp;tej nazwie''
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Chladni (1815a)'''
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="width:480px"
+
-
|-
+
-
|1304 am Remigiustage<ref name="św. Remigiusz"></ref> find, nach {{sparse-b}}Kranzii{{sparse-e}} ''Saxonia''<ref name="Kranz"></ref> und einigen andern, bei ''Friedland (Vredeland in Vandalia)'', aber nach {{sparse-b}}Spangenberg's{{sparse-e}} ''Chron. Saxon''.<ref name="Spangenberg">Spangenberg (1572), ''Sächsische Chronica''</ref> und nach {{sparse-b}}Olearii{{sparse-e}} ''Beschreibung der Stadt Halle in Sachsen'' S. 157<ref name="Olearius">Olearius (1667)</ref> bei ''Friedeburg an der Saale'', glühende und schwarze Steine gefallen, und haben viel Schaden angerichtet.
+
-
|}
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Chladni (1819)'''
+
-
<gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="3">
+
-
File:Bierzwnik_(Chladni_1819_Wien)_page078.jpg|Strona 78
+
-
File:Bierzwnik_(Chladni_1819_Wien)_page200.jpg|Strony 200 i 201
+
-
</gallery>
+
-
:Tu również Chladni cytuje Kranz'a<ref name="Kranz"></ref>, ale teksty (Chladni 1803) różnią się trochę, a&nbsp;podana w&nbsp;cytacie data to 1305 rok!
+
-
:''In Marchia Brandenburgensi ad oppidum Vredeland die Remigii<ref name="św. Remigiusz"></ref> 1305, ceciderunt e&nbsp;coelo igniti in morem grandinis lapilli, et incensis praediis et quibuscunque rebus in agro comprehensis ingens damnum rusticae plebi importarunt.''"<ref name="Kranz oryg."></ref>
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Chladni (1826)'''
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="width:480px"
+
-
|-
+
-
| 1300 environ. || colspan="2" | De grandes pierres en Aragon, d'après une ''chronique manuscrite'' conservée dans le Musée national de Pesth, en Hongrie, faisant la continuation de celle de ''Martinus Polonus''.
+
-
|-
+
-
| 1304 || 2<sup>er</sup> octobre. || Pierres à Friedland ou Friedberg. ''Kranz''<ref name="Kranz"></ref> et ''Spangenberg''<ref name="Spangenberg"></ref>.
+
-
|}
+
-
:Więcej o doniesieniu z 1300 roku patrz dalej Arago et al. (1865)
+
-
 
+
-
<br clear="all"/>
+
-
 
+
-
=== Wzmianki o wydarzeniu u późniejszych autorów ===
+
-
 
+
-
Część późniejszych autorów opierała się zapewne na wcześniejszych publikacjach i&nbsp;w&nbsp;zasadzie nie wnosiła nowych informacji, tylko interpretowała te znane?
+
-
 
+
-
'''Boguslawski (1854)'''<ref>w Boguslawski (1854a) tylko data w&nbsp;tabeli na s.&nbsp;438</ref> (s. 72), krótki wpis:
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:400px"
+
-
|1304. Anno 1304 fiel Feuer vom Himmel herab (''Theopyrosk.'').
+
-
|}
+
-
:tłum: ''W roku 1304 ogień zstąpił z nieba (Theopyrosk.)<ref>Christmann et al. (1624), ''Theopyroscopia Theologico-Physica{{Kropek}}''</ref>''
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Buchner (1859)''' (s. 33)
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:400px"
+
-
|Aus {{sparse-b}}Deutschland{{sparse-e}} wird das frühste Phänomen dieser Art aus {{sparse-b}}Sachsen{{sparse-e}} berichtet, wo im Jahr 823 Menschen und Vieh von den niederfallenden Steinen erschlagen und 35 Dörfer vom Feuer verzehrt worden sein sollen. – Bei {{sparse-b}}Magdeburg{{sparse-e}} fielen 998 zwei grosse Steine aus der Luft; ein gleiches Ereigniss fand 1304 bei {{sparse-b}}Friedland{{sparse-e}} in Brandenburg statt: „es fielen feurige Steine wie Hagel vom Himmel, zündeten Häuser und die Gegenstände auf dem Felde an und brachten dem Landvolke ausserordentlichen Schaden”.
+
-
|}
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 365, 409, 444)
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
-
|-
+
-
| 6. || 1304 || 1. || October || {{sparse-b}}Friedland{{sparse-e}} in Brandenburg (oder Vredeland in Vandalia); nach Anderen: Friedeburg an der Saale. || Preussen || 52°6'N. || 14°17'O. || G.50.1815.234.<ref>powołanie na Chladni (1815a) (wg klucza: '''G'''ilbert, Bd.&nbsp;'''50''', rok '''1815''', s.&nbsp;'''234''')</ref>
+
-
|}
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
-
|-
+
-
| '''240.''' || 6 || 1304. 1. Oct. || {{sparse-b}}Friedland{{sparse-e}} in der Mark Brandenburg (Fredtland oder Urdeland; auch Vredeland in Vandalia) || Deutschland || 52°6'N.<br />14°17'O. || C. 200. Krantz<ref name="Krantz">błąd pisowni nazwiska, powinno być Kranz (1574), ''Saxonia{{Kropek}}''</ref>, Sax. Bl.&nbsp;190. S.&nbsp;1. *) || Viele feurige Steine, wie Hagel, welch Häuser und Dörfer, sammt Allem, was sie erreichten, anzundelen.
+
-
|-
+
-
| 241. || – || 1304 –&nbsp;– || {{sparse-b}}Friedeburg{{sparse-e}} an der Saale, NW. von Halle und S. von Bernburg. || Deutschland || 51°37'N.<br />11°45'O. || C. 200. Rivander 360. Spangenberg Bl. 324. S.2. **) Dresser 312.†) || In einem Donnerwetter fielen glühend heisse Steine, kohlschwarz und hart wie Eisen, welche, wo sie hinfielen, das Gras versengten.&nbsp;††)<ref>tłum.: ''W&nbsp;czasie burzy spadły świecące gorące kamienie, kruczoczarne i&nbsp;twarde jak żelazo, które, gdzie upadły, wypaliły trawę''</ref>
+
-
|}
+
-
:<nowiki>*</nowiki>) {{sparse-b}}Albertus Krantz{{sparse-e}}<ref name="Krantz"></ref>: Saxonia. Verteutscht durch {{sparse-b}}Basilium Fabrum Soranum{{sparse-e}}. Leipzig 1582.<ref name="Kranz"></ref>
+
-
:<nowiki>**</nowiki>) {{sparse-b}}M. Cyriacus Spangenberg{{sparse-e}}: Mansfeldische Chronica. Eisleben 1572.<ref name="Spangenberg"></ref>
+
-
:†) {{sparse-b}}Mattheus Dresser{{sparse-e}}: Sächsisch Chronikon. Wittenbergk 1596.<ref>Dresser (1596)</ref>
+
-
:††) {{sparse-b}}Chladni{{sparse-e}} hält diese beiden{{Kropek}} → patrz Kesselmeyer (1861).
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
-
| 1305. || – || – || {{sparse-b}}Vandals&nbsp;.&nbsp;.&nbsp;.&nbsp;.&nbsp;.&nbsp;. {{sparse-e}} || Oesterreich || RPG. 33.<ref>powołanie na: '''RPG.''' bedeutet: Greg, an Essay on Meteorites, 1855.</ref> – Wohl nur eine Verwechselung mit Nr. 240:1304. 1. Oct. Friedland in Brandenburg, das sich auch als Vredeland in Vandalia aufgezeichnet findet.
+
-
|}
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Buchner (1861)'''
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
-
|{{sparse-b}}Friedeburg{{sparse-e}} a. d. Saale (u. And. {{sparse-b}}Friedland{{sparse-e}} in Brandenburg) 1304, Oct. 1.<br />
+
-
'''VMag. 7''', 233<ref>Blumenbach (1804)</ref> '''GA. 15''', 308, 313.<ref name="Chladni 1803">Chladni (1803)</ref> '''18''', 327.<ref>Gilbert (1804)</ref> '''50''', 234<ref name="Chladni 1815a">Chladni (1815a)</ref> '''PAErgb. 4''', 438.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BdM.''' 51.<ref>Bigot (1812)</ref> '''CFM.''' 200.<ref>Chladni (1819)</ref> '''K 3''', 266.<ref>Kämtz (1836)</ref>
+
-
|}
+
-
:rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Greg (1861)'''
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
-
|-
+
-
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.
+
-
|-
+
-
| 1304.* || Oct. 1 || Saale, Saxony || {{Kropek}} || {{Kropek}} || {{Kropek}} || ditto ditto [Stone-fall; many?]; Friedland or Friedberg.
+
-
|-
+
-
| 1305.? || ? || Vandal towns || {{Kropek}} || {{Kropek}} || {{Kropek}} || ditto? [Stone-fall]; in Lusatia (Saxony); probably same as October 1, 1304.
+
-
|}
+
-
Doniesienie z 1305 roku to prawdopodobnie wydarzenie opisane w&nbsp;''Annales du Limousin''?<ref name="Annales du Limousin">patrz relacja księdza Bonaventure de Saint-Amable w&nbsp;''Annales du Limousin''</ref>
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Arago et al. (1865)'''
+
-
:W publikacji jest powtórzona informacja za Chladnim (1826), gdzie również znajduje się ciekawa wzmianka o&nbsp;wydarzeniu około 1300 roku:
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:400px"
+
-
| 1300 environ. De grandes pierres en Aragon, d'après une ''chronique manuscrite'' conservée dans le Musée national de Pesth, en Hongrie, faisant la continuation de celle de ''Martinus Polonus''.
+
-
|}
+
-
:''Około 1300 roku w Aragonii spadły duże kamienie. Taka informacja znajduje się w&nbsp;rękopisie kroniki zachowanej w&nbsp;Muzeum Narodowym w&nbsp;Peszcie'' [Budapeszt, Węgry]'', która była kontynuacją'' [odpisem] ''pracy'' Marcina z&nbsp;Opawy ''(Martinus Polonus).''
+
-
 
+
-
[http://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_z_Opawy Marcin z Opawy] (zwany również ''Marcinem Polakiem'') napisał historię (kronikę) papieży i&nbsp;cesarzy do roku 1277, ''Chronicon pontificum et imperatorum'', praca ta była później kontynuowana i&nbsp;uzupełniana (odpisy i&nbsp;recepcje).<ref>więcej w: Soszyński Jacek, (1995), '''Kronika Marcina Polaka i&nbsp;jej średniowieczna tradycja rękopiśmienna w&nbsp;Polsce''', ''Studia Copernicana'', XXXIV, Warszawa 1995. Plik [http://kpbc.umk.pl/dlibra/plain-content?id=41755 DjVu]</ref> Aragonia jest odległa geograficznie (Hiszpania) od ziem polskich, ale według Arago wzmianka o&nbsp;spadku kamieni znajduje się w&nbsp;późniejszym odpisie znajdującym się w&nbsp;zbiorach węgierskich, więc może dotyczyła wydarzenia z&nbsp;rejonu Europy Środkowej?
+
-
 
+
-
 
+
-
'''Klein (1904)'''
+
-
:{| class="wikitable-MET-cite"
+
-
| 1304 || — || Friedland in der Mark<sup>14)</sup>
+
-
|-
+
-
| 1304 Oktober 1 || — || Friedland a. Saale bei Halle<sup>15)</sup>
+
-
|}
+
-
:<sup>14)</sup> Brand, viele Steine; Kesselmeyer<ref name="Kesselmeyer>Kesselmeyer (1861)</ref> hält beide Falle nicht für identisch, ich möchte dem beipflichten.<br /> (tlum.: ''ogień, wiele kamieni{{Kropek}}'')
+
-
:<del><sup>15)</sup> Nach Kesselmeyer: 300 Donnerkeile bei einem Gewitter gefallen.</del>&nbsp;<ref>u&nbsp;Klein'a (1904) jest prawdopodobnie błąd drukarski? Przypis ten zapewne odnosi się do następnej pozycji w&nbsp;tabeli, do spadku na [[Śląsk 1339|Śląsku w&nbsp;1339 roku]]</ref>
+
-
 
+
-
 
+
-
Również '''Pokrzywnicki (1960)''' wymienia to zdarzenie w swoim wykazie bolidów (s. 226):
+
-
{{PJQuote-begin | align = left | max-width = 1000px | source = Pokrzywnicki (1960)}}
+
-
ROK 1304. Według zapisków kronikarskich miały spaść 1 października (die Remigli) i dokonać wielu szkód meteoryty w marchii Brandenburskiej, w postaci licznych okazów koło miasta Friedland. Gdzie jednak to miasto się znajduje, trudno z pewnością ustalić. Jest kilka miejscowosci o tej nazwie np. w Prusach i na Pomorzu. Być może chodzi tu o Frydląd<ref>Pokrzywnicki miał na myśli zapewne Mirosławiec (dawn. ''Frydląd Marchijski'', niem. ''Märkisch Friedland'')</ref> na południo-zachodzie od Chojnic [82]<ref name="Chladni 1803"></ref> lub Friedeburg an der Saale [95]<ref name="Chladni 1815a"></ref>.
+
-
{{PJQuote-end}}
+
-
Jerzy Pokrzywnicki korzystał z publikacji Chladniego.
+
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 406: Linia 189:
</gallery>
</gallery>
-
Więcej o obserwowanych w tamtym okresie kometach – [[Bierzwnik 1304/Komety]].
+
 
 +
'''Więcej o obserwowanych w tamtym okresie kometach – [[Bierzwnik 1304/Komety]].'''
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 474: Linia 258:
* Blumenbach J.F., (1804), '''Noch ein Beitrag zur Geschichte der vom Himmel gefallenen Aerolithen oder Meteorsteine''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', 7, 1804, s. 233-253 (s. 236).<ref>zawiera tylko powtórzenie treści ze Spangenberg (1572)</ref> Plik [http://books.google.pl/books?id=tWs5AAAAcAAJ PDF].
* Blumenbach J.F., (1804), '''Noch ein Beitrag zur Geschichte der vom Himmel gefallenen Aerolithen oder Meteorsteine''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', 7, 1804, s. 233-253 (s. 236).<ref>zawiera tylko powtórzenie treści ze Spangenberg (1572)</ref> Plik [http://books.google.pl/books?id=tWs5AAAAcAAJ PDF].
-
* Blumhof J.G.L., (1804), '''Zur Geschichte der Meteorsteine''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', 8, 1804, s. 133-139.<ref>tam powołanie na Spangenberg (1572) (s.&nbsp;133) i&nbsp;cytat z&nbsp;Kranz (1574) (s.&nbsp;139)</ref> Plik [http://books.google.pl/books?id=0ms5AAAAcAAJ PDF].
+
* Blumhof J.G.L., (1804), '''Zur Geschichte der Meteorsteine''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', 8, 1804, s. 133-139.<ref>tam powołanie na Spangenberg (1572, s.&nbsp;133) i&nbsp;cytat z&nbsp;Kranz (1574, s.&nbsp;139)</ref> Plik [http://books.google.pl/books?id=0ms5AAAAcAAJ PDF].
* {{Boguslawski (1854) |page=72}}
* {{Boguslawski (1854) |page=72}}

Wersja z 16:43, 7 kwi 2014

Doniesienie o spadku deszczu meteorytów około 1304 roku w Strzelcach Krajeńskich

Friedland →
Wątpliwy (doubtful) spadek
Lokalizacja Friedland, Friedeland
Położenie[1] nie zidentyfikowane
Data 1 października 1304 r.
Uwagi kłopot z ustaleniem lokalizacji
Charakterystyka
Typ meteoryty kamienne (żelazne ?)[2]
Masa kilka kamieni (?)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Friedeburg

Dlaczego hasło ma tytuł Bierzwnik, a nie Friedland?

Doniesienie "Friedland" z początku XIV wieku jest wymieniane we wszystkich katalogach meteorytowych. Wydarzenie to miało miejsce w tak odległych czasach, iż wydawać by się mogło, że jest to już historia zamknięta i nie warta dalszych dociekań – powielany, suchy zapis w zestawieniach – Friedland, 1304. Dopiero publikacja Jacka Brzustowicza z 2001 roku tchnęła nowe życie w tę historię.[3] Tytułowe pytanie Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt? stało się inspiracją do wielu nowych odkryć i hipotez. Nazwa Friedland nabrała nowego znaczenia w świetle niedawnych odkryć i nowych badań meteorytów Morasko. Teoria o spadku deszczu meteorytów pod Poznaniem w nie tak zamierzchłej przeszłości, około 700 lat temu (czyli ok. roku 1300), stała się prawdopodobna i atrakcyjna. Hipoteza Rainera Bartoschewitz'a (2001), że meteoryty Tabarz, Przełazy i Morasko mogą pochodzić z tego samego spadku, dając najdłuższą ze znanych elips, zaowocowała hipotezą "Bolidu wielkopolskiego". Być może właśnie doniesienie "Friedland 1304", którego świadkami byli cystersi z Bierzwnika, stanie się jednym z argumentów kwestionujących te hipotezy? Czekamy na dalsze wyniki badań laboratoryjnych i wnioski historyków.


Spis treści


Friedland Friedeburg Friedeberg Vredeland Vredberch… Bierzwnik

W katalogu meteorytów Grady (2000) pod datą 1304 jest zarejestrowany wątpliwy (doubtful) spadek meteorytów. Dnia 1 października 1304 roku w miejscowości Friedland (Friedeland, Friedeburg) spadł deszcz (?) meteorytów żelaznych (?)[2].

Friedland
Frankfurt, Germany
Fall 1304, October 1
Stone. Doubtful
Synonym(s): Friedeburg
Several stones, black and hard as iron, are said to have fallen at a place given by the some authors as Friedland (Branderburg, 52°7'N, 14°15'E) and by some others as Friedeburg (on the Saale, 51°37'N, 11°45'E), E.F.F. Chladni (1819)[4]. The evidence is not conclusive.

Relacje z tego dramatycznego wydarzenia z początku XIV wieku, interpretowanego dziś jako opisy spadku deszczu meteorytów, znajdujemy w wielu historycznych źródłach. Przebieg zjawiska był zapewne obserwowany z wielu miejsc ówczesnej Europy, a jego skutki rozleglejszy zasięg → patrz Bolid wielkopolski? Panuje niestety spore zamieszanie dotyczące daty i miejsca tego zdarzenia. Nie ulega niemal wątpliwości, że było to:

- 1 października (w dniu św. Remigiusza[5]); Kroniki Detmara – Remigius, Kranz (1574) – Remigij, Kranz (1580) – Remigii, Simonis (1730) podaje datę 1. Octobr. am Tage Remigii,
- lub 1 listopada – w Roczniku Kołbackim wymienia się dzień uroczystości Świętych Dusz, który to dzień Karwowski (2009) utożsamia z dniem 1 listopada – świętem zmarłych(?)[6].

ale już rok tego wydarzenia jest różny w różnych źródłach:

- 1303 – Simonis (1730)[7],
- 1304 – Spangenberg (1572), Kranz (1580), Dresser (1596), Christmann et al. (1624), Olearius (1667), Chladni (1803, 1808, 1815a, 1819, 1826),
- 1305 – Rocznik Kołbacki[8], Rocznik Limousin, Chladni (1819),
- 1306 – Kroniki Detmara

i jego ustalenie pozostaje nierozstrzygnięte.

Wiesław Czajka (Czajka 2010, 2011, 2012, 2013) łączy hipotezę "bolidu wielkopolskiego" w doniesieniem "Friedland 1304" lecz datuje to wydarzenie na 2-3 dni przed Wielkanocą (18 kwietnia) 1305 roku według kalendarza juliańskiego.

Również miejsce zdarzenia jest różnie podawane w źródłach:

- Friedeberg im Lande über der Oder – Kroniki Detmara
(oryg. brzmienia: vredeberch[9] (Grautoff 1829), Bredeberch (Hirzel 1884))
- Friedeburg an der Sala – Spangenberg (1572), Dresser (1596), Olearius (1667),
- Vandales – Rocznik Limousin,
- Vredberch in patria – Rocznik Kołbacki (niejednoznaczne (Prümers 1877); może być Vredebur),
- Vredeland veteris Marchiæ, in solo Wandalico - Kranz (1580),
- Vredeland, in Marchia Brandenburgensi – Saxonia.

Natomiast Chladni w oparciu o powyższe źródła podawał:
Friedburg, Friedeburg an der Saale, Friedland, Friedland im Brandenburg.


W swym pierwszym artykule o wydarzeniach z początku XIV wieku Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt? Brzustowicz (2001) za pierwotne źródło doniesienia uważa Rocznik Kołbacki obok Kronik Detmara. Pozostałe źródła prawdopodobnie opierały się na tych wcześniejszych zapisach i podlegały naturalnemu procesowi interpretacji i modyfikacji, więc zapewne ich autorzy nie zawsze dochowywali staranności w odpisie. Skąpa dawniej wiedza geograficzna i ówczesny chaos nazw osad, miast i regionów (ich granic), skutkowały występowaniem w źródłach tak różnych lokalizacji zdarzenia.

W swym artykule z 2009 roku Karwowski i Brzustowicz[10] wskazują Strzelce Krajeńskie (niem. Friedeberg) jako prawdopodobne miejsce zdarzenia. Miasto to lokowane po 1272 roku nosiło początkowo nazwę Vredeberge, ale wkrótce po utworzeniu w XIV wieku nowej prowincji brandenburskiej, zwanej Nową Marchią, otrzymało nową formę pisemną – Friedeberg (1366 r.). Na przestrzeni dziejów miasto wymieniano w dokumentach jako: Vredeberge – 1286 r., Vredebrech – 1290 r., Vredeberch[9] – 1296 r., Ffredenbrghe – 1337 r., Vreideberg – 1361 r., Friedeberg – 1366 r., Friedebergk – 1373 r., Friedenbergk – 1381 r., Vredeberg – 1464 r. – ostatecznie przyjęła się nazwa Friedeberg (Graliński 2005).

Warto zauważyć, że w tamtym okresie, na terenie dzisiejszego kraju związkowego Saksonia-Anhalt, znajdowała się osada o nazwie Vredeberch dziś – Freideburg (Saale) – dzielnica Gerbstedt[9], ale czy Spangenberg (1572) dokonał poprawnej identyfikacji miejsca?


Współczesne ustalenia

W artykule Karwowskiego i Brzustowicza z 2009 roku znajdujemy szczegółowy opis śledztwa dotyczący domniemanego spadku około 1300 roku. Wnikliwa analiza źródeł, weryfikacja zapisów i precyzyjny wywód wskazuje na bardzo duże prawdopodobieństwo, że około roku 1304 w Strzelcach Krajeńskich doszło do spadku obfitego deszczu meteorytów. Więcej szczegółów w artykule Karwowskiego (Karwowski et al. 2009) i w źródłach – Bierzwnik 1304/Źródła.

Za Karwowskim (2009)[10]
Plik:Bierzwnik (Rocznik Kołbacki).jpg
Fragment Rocznika Kołbackiego[11]
(…)
Poniżej tekst po łacinie z drobnymi ewentualnymi zmianami (uisa (visa)) Anno milleno trecenteno quoque quino Vredberch in patria sunt maxima signa preacta, Festum sanctarum dum coluit plebs animarum. Tunc pluit ignitas de celi culmine petras. Urna uelud tina fuit harum uisa (visa) ruina. In qua parte pluit terra perusta fuit.[12]
Próba tłumaczenia tekstu łacińskiego z wariantowym znaczeniem słów:
"W 1305 roku w parafii „patria” (okolicy, kraju) Strzelce. przeżyte zostały wielkie znaki (uczynione zostały potężne znaki), podczas uroczystości Świętych Dusz, kiedy to gromadzi się lud. Wtedy to, ze szczytu nieba (z najwyższego punktu nieba) spadł deszcz ognistych kamieni. Urny i garnki (Urny i naczynia na wino) zostały zniszczone (widoczne były ich zniszczenia, lub które spowodowały zniszczenia ew. urny z prochami i naczynia na wino zostały zniszczone). W miejscu, w którym spadł ognisty deszcz, ziemia była doszczętnie spalona (lub w miejscu, w którym upadły ziemia była doszczętnie spalona)”. Nazwa Vredberch – została przyjęta jako odnosząca się do Strzelec Krajeńskich (Brzustowicz 2001, 2004)
(…)


Plik:Bierzwnik (Kroniki Detmara).jpg
Fragment Kroniki Detmara
(…)
Zapis tekstu współczesny: 1306. 1.Octbr. (am Tage S. Remigius).
„Am 1.October d. J. fielen bei Friedeberg im Lande über der Oder “feurige Steine (d. i. Meteorsteine) aus dem Wolken in die Erde, verbrannten, was sie berührten, und thaten groβen Schaden”.[13]
Oraz jego tłumaczenie: 1306 1 Październik (w dniu św. Remigiusza[5])
1 października tegoż roku spadły pod Strzelcami w kraju za Odrą “ogniste kamienie (kamienie meteorowe ) z chmur na ziemie, spaliły czego dotknęły i uczyniły wielkie szkody”.
W tekście używamy nazwy Strzelce Krajeńskie, jako odpowiednik nazwy Friedeberg.
(…)


Plik:Bierzwnik (Kranz 1574).jpg
Fragment Saxonia
(…)
I kolejne wzmianki: "In Marchia Brandenburgensi ad oppidum Vredeland die Remigii (1304)[14] ceciderunt e coelo igniti in morem grandinis lapilli, et incensis praediss et quibuscunque rebus in agro comprehensis, ingens damnum rusticae plebi importarunt" –– "SAXONIA" – Kranz.[15]
„W Marchii Brandenburskiej, na miasto Vredeland. w dniu Remigiusza (1304) spadły z nieba ogniste kamyki (lapilli – zdrobnienie od kamienie) podobne do gradu, i podpaliwszy grunty (posiadłości) i ogarnąwszy wszystko na polu, spowodowały ogromną szkodę (własności) ludu (chłopów, wieśniaków) (lub: wyrządziły ogromną krzywdę ludowi)” – ten tekst przypomina bardzo poprzednie. „SAXONIA” – Kranz. Istnieje też dopisek odnośnie tego samego cytatu, że lokalizacja brzmiała "Vredeland in Vandalia".
(…)
(…)
W Brandenburgii, w tym w Nowej Marchii, istniały miasta o nazwie Frydland (np. Mirosławiec), ale wzmianki z Rocznika Kołbackiego i Kroniki Ditmara raczej przesądzają, że chodziło o Friedeberg a nie Frydland.
PODSUMOWANIE
Z przeprowadzonych dociekań wynika, że około roku 1300 na miejscowość Strzelce Krajeńskie spadł deszcz meteorytów. Opisy są zgodne co do charakteru spadku. Opis wydaje się bardzo wiarygodny. Najbliższymi świadkami spadku mogli być mnisi z klasztoru w Bierzwniku – z filii Kołbacza. Zatem dotarcie wiadomości do Kołbacza nie trwało zbyt długo. Znaczenie zjawiska spadku deszczu meteorytów musiało być poważne, gdyż znalazło stosunkowo długą wzmiankę w Roczniku Kołbackim obok ważnych historycznych wydarzeń w skali europejskiej. Pozostałe źródła poza Kroniką Detmara są najprawdopodobniej wynikiem powielania pierwotnej wiadomości. Zaistniałe zjawisko musiało być znamienne i wywołało zainteresowanie. Możemy się jedynie domyślać, że był to dzienny bolid. Zastanawiający jest fakt wywołania pożarów po spadku odłamków meteorytu. Skoro spadające z nieba kamienie spowodowały pożary należy przypuszczać, że mieliśmy do czynienia z deszczem meteorytów żelaznych. Pozostaje pytanie. Czy istnieją szanse na odnalezienie meteorytów w rejonie Strzelec Krajeńskich? Taka szansa naszym zdaniem istnieje. Obszar dookoła murów miejskich nie jest zabudowany i może, po uzyskaniu zgody warto by podjąć poszukiwania. Teren starego miasta został doszczętnie zniszczony po wojnie i objęty jest nową zabudową i poszukiwanie w obrębie miasta wydaje się utrudnione z powodu znacznych ilości powojennego gruzu zawierającego niewątpliwie dużo metalu.
(…)

Tyle Karwowski i Brzustowicz. Zagadnienie to jest szczegółowo badane również przez Wiesława Czajkę (Czajka 2010, 2011, 2013).


Hipoteza bolidu wielkopolskiego

Hipoteza „Bolidu wielkopolskiego” (Czajka, astroblemy.pl; zmodyfikowane)

W 2001 roku Rainer Bartoschewitz (Bartoschewitz et al. 2001) porównując wyniki analiz składu chemicznego meteorytu Tabarz z danymi dla Moraska i Przełazów wysunął hipotezę, że te trzy meteoryt mają wspólne pochodzenie (patrz → Hipoteza Bartoschewitza). Meteoryty te są oktaedrytami gruboziarnistymi (Og, coarse octahedrites) typu IAB-MG. Również miejsca ich znalezienia (włączając meteoryt Jankowo Dolne o podobnym składzie) leżą niemal na jednej linii (patrz rysunek).

Niezależnie, w 2001 roku, ukazała się publikacja Jacka Brzustowicza (Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?) łącząca katalogowe wydarzenie Friedland 1304 (Grady 2000) z hipotezą, że w starych kronikach opisujących to wydarzenie jest mowa o bolidzie widzianym z Bierzwnika w województwie zachodniopomorskim, w powiecie choszczeńskim (patrz → doniesienie Friedland 1304).

Z połączenia tych dwóch koncepcji, w 2010 roku Wiesław Czajka zaproponował hipotezę, że opisywaną w starych kronikach i katalogach kometę, obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za wspólny spadek meteorytów Tabarz, Przełazy i Morasko (patrz → hipoteza Bolid wielkopolski).


Czy spadek meteorytu może spowodować pożar?

W źródłach możemy znaleźć opis pożaru wywołanego przez spadek meteorytu pod Friedland: spadł z nieba grad ognistych kamieni, powodując pożary gospodarstw i plonów w polu. W czasach współczesnych nie odnotowano jak dotąd przypadku pożaru wznieconego przez meteoryt. Ale na przykład w opisach spadku meteorytu Velikoi-Ustyug (Великий Устюг)[16] znajdujemy wzmiankę o wywołanym przez niego pożarze (Svyatskii 1927). Więc kto wie?

Rozsądnym wydaje się przyjęcie hipotezy, że to nie spadające żarzące się meteoryty wznieciły pożar, bo przy tej skali zjawiska (nie był to spadek "kraterotwórczy") spadające fragmenty nie są aż tak rozgrzane. Pożary mogły wybuchnąć, ale w wyniku szkód wywołanych falą uderzeniową i zniszczeń spowodowanych spadającymi meteorytami, na przykład poprzez zaprószenie ognia z palenisk.


Źródła

Najwcześniejsze źródła

Wcześniejsze od publikacji Chladniego źródła w porządku chronologicznym ich powstania/ukazania się (na część z nich powoływał się Chladni).

Najwcześniejszym źródłem są Kroniki Detmara (Brzustowicz 2001) (odczytane i wydane dopiero w XIX wieku), ale wg Brzustowicza to Rocznik Kołbacki jest bardziej wiarygodny. (Ciekawy zapis dotyczący wydarzeń około 1300 roku znajduje się w Arago et al. (1865), patrz "Wzmianki o wydarzeniu u późniejszych autorów")


Kroniki Detmara (Detmar, Chronik von 1101-1395) (źródło: Karwowski et al. 2009). Odczyt fragmentu według Kletke (1867, s. 67) (oryginalne brzmienie (odczyt) patrz Grautoff 1829 i Hirzel 1884):

Plik:Bierzwnik (Kroniki Detmara).jpg
Współczesny zapis tekstu Kronik Detmara, s. 67
1306. 1. Octbr. (am Tage S. Remigius).

Am 1. October d. J. fielen bei Friedeberg im Lande über der Oder „feurige Steine (d. i. Meteorsteine) aus dem Wolken in die Erde, verbrannten, was sie berührten, und thaten großen Schaden”.


Fragment Rocznika Kołbackiego w odczycie i drukowany w zbiorze dokumentów do historii Pomorza Zachodniego (w: Prümers 1877) (źródło: KPBC).[11] Odczyt fragmentu według Prümers (1877, s. 486):

Plik:Bierzwnik (Rocznik Kołbacki).jpg
Współczesny zapis tekstu Rocznika Kołbackiego, s. 486
MCCCV

Anno milleno trecenteno quoque quino
Vredberch in patria sunt maxima signa preacta,
Festum sanctarum dum coluit plebs animarum.
Tunc pluit ignitas de celi culmine petras.
Urna uelud tina5) fuit harum uisa ruina.
In qua parte pluit, terra perusta fuit.

5) In den Monum.[17] verlesen una und eversa. Die richtige Lesart tina und visa hat auch die Chron. princip. Saxon. (vgl. Märkische Forschungen IX. S. 4.) In dem dort gegebenen Abdrucke unseres Gedenkvrses steht in der ersten Zeile quinto statt quino und als zweite Zeile folgt darauf der in unseren Annalen nicht enthaltene Bers: Virginis ex utero nato Jhesu Nazareno. In der dritten Zeile steht Vredebur statt Vredberch. Die vierte endlich hat metrisch richtiger: dum plebs coluit.


Wszystkie późniejsze źródła w mniej lub bardziej wiarygodny sposób interpretują wcześniejsze teksty. Kronikarze w procesie interpretacji i modyfikacji starych zapisów zapewne starali się umiejscowić wydarzenia w oparciu o swoją wiedzę geograficzną. Jednak skąpa wówczas wiedza geograficzna i ówczesny chaos nazw osad, miast i regionów (ich granic), skutkowały występowaniem w ich odpisach tak różnych lokalizacji zdarzenia. Również sposób określania daty, nawiązujący często do ważnych wydarzeń i osób, też niósł ryzyko błędów. Nie można wykluczyć także świadomego "przenoszenia" odległych zdarzeń "na swój teren", po to by uatrakcyjnić własną kronikę lub "schlebiać" lokalnym osobistością, że to za ich kadencji czy panowania, pojawiały się "znaki na niebie", którym nadawano prorocze znaczenia?


Spangenberg Cyriacus (1572, s. 532), Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil. później wydana jako Sächsische Chronica (źródło: Google Books). Cytowany przez Chladniego fragment (odczyt niepewny)[18] (na marginesie "wyrzutka": Anno 1304 Glůende steine.):

Plik:Bierzwnik (Spangenberg 1572).jpg
Sächsische Chronica, s. 532
ANNO 1304. Fielen glůende[19] heisse steine in einem Donderwetter[20] vom Himel / den Friedeburg an der Sala / und waren dieselben Steine kolschwartz[21] / und so hart als Eysen[22] /und wo die hinsielen / verbrandten und versengeten sie das Grass / als ob ein Kolfewer[23] da gewesen were.
W kronice znajdują się też wpisy o widocznych w 1301 i 1305 roku kometach → patrz Bierzwnik 1304/Komety.

To w kronice Spangenberga po raz pierwszy pojawia się nazwa Friedeburg an der Sala, pomimo, że we wcześniejszych źródłach (Detmar Cronik i Rocznik Kołbacki) wymieniane są nazwy vredeberch, Bredeberch, Vredberch. Również to tu po raz pierwszy napotykamy określenia: glühende – niem. „rozżarzony”, Donnerwetter – niem. burza, kohlschwartz – niem. „czarny jak węgiel”, Eisen – niem. żelazo, kohlefeuer – niem. „zwęglony”. W źródłach wcześniejszych mamy opis spadku kamieni, które spowodowały liczne zniszczenia i pożary, tak tu opis ma już znamiona „deszczu meteorytów żelaznych” i charakteryzuje meteoryty, które spadły.


Kranz Albert, (1574, s. 616), Saxonia (źródło: Google Books). Oryginalne brzmienie fragmentu na który powołuje się Chladni (1803, 1815a i 1819):

Plik:Bierzwnik (Kranz 1574).jpg
Saxonia, s. 616
Quo tempore nonnulla sunt visa de cælo prodigia, cum in Marchia Brandenburgensi, ad oppidum Vredeland, die Remigij ceciderint è cælo igniti in morem grandinis lapilli, @ incensis prædijs, @ quibusque rebus in agro compræhensis, ingentia damna rusticæ plebi importârint.


Kranz Albert (1580, s. 174), Wandalia (źródło: Google Books). Oryginalne brzmienie fragmentu:

Plik:Bierzwnik (Kranz 1580).jpg
Wandalia, s. 174
1304.

(…) Portenta per ea tempora memorantur. Nam ad oppidum Vredeland veteris Marchiæ, in solo Wandalico, in die sancti Remigii cecidit grando de cœlo, in qua igniti lapilli, qui plurima excitauerunt incēdia, vbi stramina & paleas aut aliam arsuram materiam inciderunt. Nihil fuit innoxium quod illis contingeretur. Tecta rusticarum domorum, sœnum in horreis cū frugibus cōcrematur, ipsa in agris pecora ledebantur. Res prioribus seculis incomperta. (…)

Na marginesie znajduje się wyrzutka: Lapidibus ignites pluit, qui bus omnia cōflagrant.
Brak informacji o komecie z 1305 roku. Podobne brzmienie ma tekst z wydania Wandalii z 1619 roku[24]. Brzmienie relacji u Kranza (1574, 1580) może wskazywać, że korzystał on z nieznanych nam współcześnie źródeł oraz że nie inspirował się zapisem u Spangenberga (1572).


Więcej źródeł – Bierzwnik 1304/Źródła.


Zjawiska astronomiczne w tamtym okresie

W pierwotnych źródłach relacjonujących doniesienie "Friedland 1304" jego opisom równie często towarzyszą opisy widocznych wówczas na niebie komet. Początek XIV wieku obfitował w tego typu zjawiska astronomiczne. Ówcześni kronikarze skrupulatnie wyliczali widoczne komety, gdyż ich pojawienie się było w tamtych czasach interpretowane jako zapowiedź ważnych wydarzeń.

Najbardziej wyczerpującym katalogiem komet, opartym na starych źródłach, jest katalog: Lubieniecki Stanisław, (1668), Theatrum cometicum (źródło: CBN Polona); opis komet obserwowanych w latach 1304-1305.

Bierzwnik (Lubieniecki 1668 title).jpg

Theatrum cometicum strona tytułowa

Bierzwnik (Lubieniecki 1668 pages 250-251).jpg

Theatrum cometicum s. 250 i 251

Bierzwnik (Lubieniecki 1668 pages 252-253).jpg

Theatrum cometicum s. 252


Więcej o obserwowanych w tamtym okresie kometach – Bierzwnik 1304/Komety.


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(B) Bierzwnik, (F) Freideburg (Saale)[9], (K) Kołbacz, (M) Mirosławiec, (S) Strzelce Krajeńskie

[IAB] meteoryty Morasko i Przełazy

współrzędne doniesienia Friedland podane w katalogach Kesselmeyer (1861) i Grady (2000)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Miejscowości Bierzwnik (niem. Marienwalde), Kołbacz (niem. Kolbatz), Mirosławiec (dawn. Frydląd Marchijski, niem. Märkisch Friedland), Strzelce Krajeńskie (niem. Friedeberg)


Współrzędne podane w katalogach Kesselmeyer (1861) i Grady (2000) wskazują na miejscowości:

Friedland – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Brandenburgia, w powiecie Oder-Spree
i Freideburg (Saale) – dzielnica Gerbstedt (dawn. Vredeberch).


Mapy

Bierzwnik (Preussen und Herzogthum Warschau 1808 ark4).jpg

Fragment arkusza 4 mapy Preussen und Herzogthum Warschau z 1808 roku z nazwą Friedberg (oraz wieś Garz nad Płonią)

Bierzwnik (Preussen und Herzogthum Warschau 1808 ark5).jpg

Fragment arkusza 5 mapy Preussen und Herzogthum Warschau z 1808 roku z nazwą Friedland


Galeria

Pocysterski klasztor w Bierzwniku (fot. Wadi & Jan Woreczko)

Klasztor

Próba rekonstrukcji nawy

Wnętrze kaplicy


Bibliografia

  • Angelus Andreas (Engelium Andream), (1593), Rerum Marchicarum Breviarium. Das ist: Kurtze und doch warhafftige beschreibung der vornembsten geschichten und Historien / so sich vor und nach Christi Geburt als uber 2000. Jaren im Chur und Fůrstenthumb der Marck Brandenburg von Jar zu Jar bis auff gegenwertiges 1593. Jahr begeben und zugetragen haben:…, Wittemberg (Wittenberg) 1593, (s. 53). Plik europeana; plik europeana.
  • Angelus Andreas (Angelum Andream), (1598), Annales Marchiae Brandenburgicæ, das ist ordentliche Verzeichnus und Beschreibung der fürnemsten und gedenckwirdigsten Märkischen Jahrgeschichten und Historien, so sich vom 416. Jahr vor Christi Geburt bis aufs 1596 Jahr… zugetragen haben, Frankfurt a.d. Oder 1598 (MDXCVIII), (s. 121). Plik dLib.
  • Arago François, Barral J.A., (1865), Astronomie populaire, T. 4 (quatrième), Paris 1865, s. 181-322 (Livre XXVI, Météores cosmiques), (s. 188 i 189) (i wydania późniejsze). Plik PDF.
  • Arndt Wilhelmo, (1866), Annales et Notae Colbazienses, w: Georg Heinrich Pertz (red.), Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, tom XVIIII, Hannoverae 1866, (s. 716-717). Plik DjVu.
  • Bartoschewitz Rainer, (2001), Morasko – największy znany obszar rozrzutu na świecie?, Meteoryt, 4, 2001, s. 20. Plik PDF.
  • Bigot de Morogues Pierre-Marie Sébastien, (1812), Mémoire historique et physique sur les chutes des pierres tombées sur la surface de la Terre à diverses époques, Orléans 1812, ss. 360, (s. 51).[25] Plik PDF; plik hPDF; plik DjVu.
  • Blumenbach J.F., (1804), Noch ein Beitrag zur Geschichte der vom Himmel gefallenen Aerolithen oder Meteorsteine, Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde, 7, 1804, s. 233-253 (s. 236).[26] Plik PDF.
  • Blumhof J.G.L., (1804), Zur Geschichte der Meteorsteine, Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde, 8, 1804, s. 133-139.[27] Plik PDF.
  • Boguslawski Georg von, (1854), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 1-155, (s. 72). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456, (s. 438 tabela). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Bonaventure de Saint-Amable, (1685), Histoire de St Martial apôtre des Gaules et principalement de l'Aquitaine et du Limousin, (Annales du Limousin), vol. III, 1685, (s. 607). Plik GoogleBooks.
Brzustowicz (2001), Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?
  • Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2001), Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?, Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny, 8, 2001, s. 317-320. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • +Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2004), Cystersi z Lasu Świętej Marii, Choszczno 2004, s. 23-26.
  • +Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2004), Rycerstwo Ziemi Choszczeńskiej XIII-XVI wieku, Polityka-gospodarka-kultura-genealogia, Warszawa 2004, s. 37.
  • Buchner Otto, (1859), Die Feuermeteore, insbesondere die Meteoriten historisch und naturwissenschaftlich betrachtet, Gießen 1859, ss. 192, (s. 33). Plik iDjVu; plik doi; plik DjVu.
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Chladni Ernst F.F., (1803), Chronologisches Verzeichniss der mit einem Feuermeteor niedergefallenen Stein- und Eisenmassen, nebst einigen Bemerkungen, Annalen der Physik, Bd. 15, 1803, s. 307-328 (s. 308, 313). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    . Plik PDF.
  • Chladni Ernst F.F., (1808), Beiträge zu den Nachrichten von Meteorsteinen, Annalen der Physik, Bd. 29, 1808, s. 375-383, (s. 375-376). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Chladni Ernst F.F., (1812), Ueber Gediegeneisen, und besonders über eine noch nicht bekannte, im Mailändischen gefundene Gedigeneisenmasse, Schweigger's Journal für Chemie und Physik, Bd. 4, Heft 1, 1812, s. 116-120. Nebst Beilage I: Chronologisches Verzeichnis der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, s. 1-19, (s. 5). Plik PDF; plik hPDF.
  • Chladni Ernst F.F., (1815a), Neues Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung, Annalen der Physik, 20, Bd. 50, 1815, s. 225-256, (s. 234). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik GIF.
  • Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 78, 200-201).[28][29] Plik PDF[30]; plik GoogleBooks; plik doi.
  • Chladni Ernst F.F., (1826), Nouveau Catalogue des chutes de pierres ou de fer; de poussières ou de substances molles, sèches ou humides, suivant l’ordre chronologique, Annales de chimie et de physique, 31, ser. 2, Paris 1826, s. 253-270, (s. 255).[31] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik hPDF.
  • Christmann Wolfgang Jakob, Schickard Wilhelm, Meiderlin Peter, (1624), Theopyroscopia Theologico-Physica, Das ist: Geistlich- und natürliche Betrachtung, deß Anno 1623. den 17. Nov. vom Him[m]el gefallenen Fewers, Augspurg 1624, (s. 10). Plik DjVu.
  • Czajka Wiesław, (2011), Weryfikowanie XIX-wiecznych katalogów spadków (Verification Catalogues of Meteorites and Firaballs from XIX Century), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 16-24. Plik PDF.
  • Czajka Wiesław, (2013), Bolid wielkopolski. Okoliczności spadku meteorytu Morasko, Wyd. nakładem własnym, Warszawa 2013.
  • Detmar [von Lübeck], Chronik von 1101-1395. Odczyt w: Kletke Karl, (1867), Regesta historiae Neomarchicae. Die Urkunden zur Geschichte der Neumark und des Landes Sternberg, in Auszügen mitgetheilt, Abt. 1, Berlin 1867, s. 67. Plik GoogleBooks. Oryginalne brzmienie w: Die Chroniken der niedersächsischen Städte. Lübeck, Bd. 1, Leipzig Verlag von S. Hirzel, 1884, s. 398. Plik iDjVu.
  • Dresser Matthaeus, (1596), Sächsisch Chronicon Darinnen Ordentlich begriffe die Fürnemste und denckwirdigsten Sachen…, Wittembergk, Magdebrurgk 1596, (s. 311-312). Plik dsLib.
  • Gilbert Ludwig Wilhelm (Herausgeber), (1804), Nachträge zu den Aufsätzen in den Annalen ber die aus der Luft gefallenen Steine, Annalen der Physik, Bd. 18, 1804, s. 257-339 (s. 327). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • +Graliński Grzegorz, (2005), Strzelce Krajeńskie – Friedeberg (Neumark) – Historia jednego miasta, Strzelce Krajeńskie 2005. ISBN 83-908932-3-1. Plik PDF.
  • Grautoff Ferdinand Heinrich, (1829), Chronik des Franciscaner Lesemeisters Detmar, nach der Urschrift und mit Erganzungen aus andern Chroniken, w: Lubeckischen Chroniken in niederdeutscher Sprache. Erster Theil, Hamburg 1829, (s. 186). Plik PDF.
  • Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860[32], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.[33] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).
  • Kämtz Ludwig Friedrich, (1836), Lehrbuch der Meteorologie. Dritter Band, Halle, 1836, (s. 266). O bolidach. Plik PDF.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 365, 409, 444). Plik PDF; plik DjVu.
  • Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Lubieniecki Stanisław, (1668), Stanislai de Lubienietz Lubieniecii Rolitsii Theatrum cometicum, duabus partibus constans… Cz. 1-3, Amstelodami, typis Danielis Baccamude, apud Franciscum Cuperum, Bibliopolam. Anno 1668, (s. 250-252 (wyd. 1668)). Antologia 415 komet do roku 1655. Źródło: CBN Polona (wydanie z 1668 roku): Theatrum cometicum (całość). Pliki GoogleBooks (wydanie z 1681 roku): Theatrum cometicum tom 1  ●  Theatrum cometicum tom 2.
  • Olearius (Olearii) Gottfried, (1667), Halygraphiæ Topo-Chronologicæ. Pars posterior, Das ist: Ort- und Zeit-Beschreibung der Stadt Hall in Sachsen…, (Halygraphiæ, Halygraphia Topo-Chronologica. Pars posterior, Das ist: Ort- und Zeit-Beschreibung der Stadt Hall in Sachsen…), Leipzig 1667, (s. 157). Pliki: GoogleBooks  ●  GoogleBooks.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1960), O bolidach obserwowanych nad Polską, Acta Geophys. Polon., vol. VIII, nr 3, 1960, s. 224-257, (s. 226).[34] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Rocznik Kołbacki (Annalen des Klosters Colbatz), w: Prümers Rodgero, (1877), Pommersches Urkundenbuch. Bd. 1, Abt. 2, Annalen und Abt-Reihe des Klosters Colbatz, Todtenbuch und Abt-Reihe des Klosters Neuencamp, Personen- und Orts-Register, Stettin 1877, (s. 486). Plik dLib.
  • Simonis Enoch Friederich, (1730), Vorhandene Nachricht von der im Stargardischen Kreyse des Hertzogthums Mecklenburg belegenen Stadt Friedeland, Theils aus einer von Herrn Martin Gustav Fischer…, Neu Brandenburg 1730, (s. 50-51). Plik PDF.
  • Spangenberg Cyriacus, (1572), Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil, później wydana jako Sächsische Chronica, Cum Gratia & Priuilegio, M.D.LXXII., 1572, (s. 532). Plik GoogleBooks.
  • +Святский Д.О. (Svyatskii D.O.), (1927), Лесной пожар от метеорита в XIII веке (Историческая справка), Вестник знания, № 22, 1927, s. 1365-1366. Plik TXT.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b w katalogu Grady (2000) jest black and hard as iron; średniowieczni kronikarze piszą "o czarnych i twardych jak żelazo kamieniach" spadłych z nieba
  3. ^ Brzustowicz (2001)
  4. ^ Chladni (1819), s. 78 i 200-201
  5. ^ a b dzień świętego Remigiusza – 1 października; Święty Remigiusz z Reims (437-533 r.) – biskup w Reims. Na starość oślepł, Bóg przywrócił mu wzrok, wkrótce jednak zmarł. Ciało biskupa zostało pochowane w kościele w Reims. W roku 1049 papież Leon IX kanonizował biskupa i kazał relikwię św. przenieść do opactwa Benedyktynów, które otrzymało nazwę św. Remigiusza. Na pamiątkę tego przeniesienia uroczystość św. Remigiusza przypada na 1 października.
  6. ^ jak pisze Karwowski (2009) data 1 listopada jest wątpliwa, gdyż święto zmarłych wprowadzono w Anglii i Irlandii w XIV wieku i zapewne nie było ono jeszcze znane na terenach Nowej Marchii
  7. ^ Czajka (2010)
  8. ^ w odczycie Arndt (1866) zdarzenie nie ma daty, jest tylko zapisane pomiędzy rokiem 1298 a 1306!
  9. ^ a b c d nazwę Vredeberch nosiła dawniej osada Freideburg (Saale) (wymieniona po raz pierwszy w 1183 roku) obecnie wschodnia część miasta Gerbstedt w Saksonii-Anhalt; Wikipedia (DE) – Friedeburg (Saale)
  10. ^ a b Karwowski et al., (2009)
  11. ^ a b kopia oryginalnej strony Rocznika Kołbackiego znajduje się w pracy Karwowski et al. (2009)
  12. ^ Rocznik Kołbacki
  13. ^ Kroniki Detmara
  14. ^ w oryginalnym tekście Saxonia (patrz Kranz 1574) nie ma podanej daty!
  15. ^ oryginalne brzmienie fragmentu patrz Kranz (1574)
  16. ^ meteoryt Velikoi-Ustyug spadł około 1250 roku w Rosji i jest dziś uznawany za spadek wątpliwy (Doubtful meteorite)
  17. ^ Arndt (1866)
  18. ^ odczyt z kopii; nie wszystkie znaki są czytelne oraz krój pisma często nie pozwala na poprawną identyfikację litery! patrz → Schwabacher: Alte Schriften
  19. ^ glühende – niem. "rozżarzony"
  20. ^ Donnerwetter – niem. burza
  21. ^ kohlschwartz – niem. "czarny jak węgiel"
  22. ^ Eisen – niem. żelazo
  23. ^ kohlefeuer – niem. "zwęglony"
  24. ^ Kranz Albert, (1619), Wandalia…. Plik GoogleBooks; nie udało się Redakcji portalu odszukać tej informacji w wydaniu Wandalii z 1519 roku: Kranz Albert, (1519), Wandalia…. Plik GoogleBooks
  25. ^ obszerny wykaz spadków i doniesień do 1812 roku; francuski „odpowiednik” katalogów Ernsta Chladniego
  26. ^ zawiera tylko powtórzenie treści ze Spangenberg (1572)
  27. ^ tam powołanie na Spangenberg (1572, s. 133) i cytat z Kranz (1574, s. 139)
  28. ^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
  29. ^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
  30. ^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?
  31. ^ w: Arago François, Gay-Lussac Joseph Louis, Annales de chimie et de physique
  32. ^ patrz → kategoria Bolidy historyczne
  33. ^ oraz suplementy: Supplement No. II., (B.A.A.S.), 37th Meeting (1867), s. 414-430, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; Supplement No. III., (B.A.A.S.), 39th Meeting (1869), s. 282-284, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu
  34. ^ wszystkie części: cz. 1 – Pokrzywnicki (1960, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 2 – Pokrzywnicki (1965, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 3 – Pokrzywnicki (1965, Bull. soc. amis sci. et lettres Poznan, B)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 4 – Pokrzywnicki (1969, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Friedland
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Friedland


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • odczyt i tłumaczenie Theopyroscopia Theologico-Physica, 1624 z Boguslawski (1854)
  • Buchner (1861) - Ok!
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Friedland_1304”
Osobiste