PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Friedland 1304

Z Wiki.Meteoritica.pl

Doniesienie o spadku deszczu meteorytów około 1304 roku w Strzelcach Krajeńskich

Friedland →
Wątpliwy (doubtful) spadek
Lokalizacja Friedland, Friedeland
Położenie[1] nie zidentyfikowane
Data 1 października 1304 r.
Uwagi kłopot z ustaleniem lokalizacji
Charakterystyka
Typ meteoryty żelazne (?)
Masa kilka kamieni (?)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Friedeburg

Wiele źródeł historycznych opisuje dramatyczne wydarzenia z początku XIV wieku, interpretowane dziś jako opisy spadku deszczu meteorytów. Panuje niestety spore zamieszanie dotyczące daty tego wydarzenia. Nie ulega wątpliwości, że było to 1 października (w dniu św. Remigiusza[2]), ale w Roczniku Kołbackim wymienia się dzień uroczystości Świętych Dusz, który to dzień Karwowski (2009) utożsamia z dniem 1 listopada - świętem zmarłych(?)[3]. Również dokładny rok (1304 - Chladni, 1305 - Chladni, Rocznik Kołbacki, Rocznik Limousin, 1306 - Kroniki Detmara) pozostaje nieustalony.

W katalogu Grady (2000) pod datą 1304 jest zarejestrowany wątpliwy (doubtful) spadek:

Friedland
Frankfurt, Germany
Fall 1304, October 1
Stone. Doubtful
Synonym(s): Friedeburg
Several stones, black and hard as iron, are said to have fallen at a place given by the some authors as Friedland (Branderburg, 52°7'N, 14°15'E) and by some others as Friedeburg (on the Saale, 51°37'N, 11°45'E), E.F.F. Chladni (1819)[4]. The evidence is not conclusive.


Katalog meteorytów Grady (2000) powołuje się na publikację Chladniego z 1819 roku. Ale o tym (?!) wydarzeniu pisał Chladni wielokrotnie w swoich artykułach. Chronologicznie jego artykuły o spadku w Friedland:

Chladni (1803, s. 308)
Niedergefallene Massen Zait und Ort des Falles Berichterstatter
Viele Steine 1304 am Remigiustage[2] bei Friedland im Brandenburg Kranzii Saxonia, l. 8, cap. 57[5]
i krótka notka (s. 313) z cytatem z Kranz:
Plik:Bierzwnik (Chladni 1803 AdP).jpg
Chladni (1803)

"Von dem bei Friedland in (oder nahe bei) der Mark Brandenburg niederfallenen Steine sagt Kranz[5]: In Marchia Brandenburgensi ad oppidum Vredeland die Remigii[2] (1304) ceciderunt e coelo igniti in morem grandinis lapilli, et incensis praediis et quibuscunque rebus in agro comprehensis, ingens damnum rusticae plebi importarunt.*)"[6]

Tu mamy opis kataklizmu w dniu św. Remigiusza 1304 roku: spadł z nieba grad ognistych kamieni, powodując pożary gospodarstw i plonów w polu!

Chladni (1808)
(…) In Spangenberg's süchsischer Chronik[7] finden sich folgende Nachrichten:
(…) Dass 1304 glühende Steine oder Eisenmassen vom Himmel gefallen find, ist schon mehrmahis er wähnt. Spangenberg sagt, es sey bei Friedenburg an der Saale, andere, es sey zu Friedland, (in Vandalia,) geschehn; es möchte aber wohl schwer zu bestimmen seyn, welches Friedland es ist, da in den damahls von Wenden bewohnten Gegenden sich wenigsten 4 bis 5 Orte dieses Namens befinden.(…)
italikiem słowa nieczytelne ('błędne'?)
mehrmahis - (?) wielokrotnie (niem. mehrmals)
damahls - (?) wówczas (niem. damals)
Wenden - (?) przemiana (niem. Wende)
tłumaczenie: W 1304 gorące kamienie lub masy żelaza znaleziono spadłe z niebios, już kilka razy wspominałem. Spangenberg[7] mówi, czy to w Friedenburg nad Saalą, a inni, że może to wydarzyło się w Friedland (w Vandalia), ale prawdopodobnie jest trudne do określenia, które Friedland, a to dlatego, że w tamtych czasach przekształcano (nazwy), obszarów zamieszkałych są co najmniej 4 do 5 miejsca do znalezienia o tej nazwie


Chladni (1815)
1304 am Remigiustage[2] find, nach Kranzii Saxonia[5] und einigen andern, bei Friedland (Vredeland in Vandalia), aber nach Spangenberg's Chron. Saxon.[7] und nach Olearii Beschreibung der Stadt Halle in Sachsen S. 157[8] bei Friedeburg an der Saale, glühende und schwarze Steine gefallen, und haben viel Schaden angerichtet.


Chladni (1819)
Bierzwnik (Chladni 1819 Wien) page078.jpg

Strona 78

Bierzwnik (Chladni 1819 Wien) page200.jpg

Strony 200 i 201

Tu również Chladni cytuje Kranz'a[5], ale teksty (Chladni 1803) różnią się trochę, a podana w cytacie data to 1305 rok!
In Marchia Brandenburgensi ad oppidum Vredeland die Remigii[2] 1305, ceciderunt e coelo igniti in morem grandinis lapilli, et incensis praediis et quibuscunque rebus in agro comprehensis ingens damnum rusticae plebi importarunt."[6]


Chladni (1826)
(…) 1304 2er octobre. Pierres à Friedland ou Friedberg. Kranz[5] et Spangenberg[7].

Współczesne ustalenia

W artykule Karwowskiego i Brzustowicza z 2009 roku znajdujemy szczegółowy opis śledztwa dotyczący domniemanego spadku około 1300 roku. Wnikliwa analiza źródeł, weryfikacja zapisów i precyzyjny wywód wskazuje na bardzo duże prawdopodobieństwo, że około roku 1304 w Strzelcach Krajeńskich doszło do spadku obfitego deszczu meteorytów. Więcej szczegółów w artykule Karwowskiego (Karwowski et al. 2009).

Za Karwowskim (2009)[9]
Plik:Bierzwnik (Rocznik Kołbacki).jpg
Fragment Rocznika Kołbackiego[10]
(…)
Poniżej tekst po łacinie z drobnymi ewentualnymi zmianami (uisa (visa)) Anno milleno trecenteno quoque quino Vredberch in patria sunt maxima signa preacta, Festum sanctarum dum coluit plebs animarum. Tunc pluit ignitas de celi culmine petras. Urna uelud tina fuit harum uisa (visa) ruina. In qua parte pluit terra perusta fuit.[11]
Próba tłumaczenia tekstu łacińskiego z wariantowym znaczeniem słów:
"W 1305 roku w parafii „patria” (okolicy, kraju) Strzelce. przeżyte zostały wielkie znaki (uczynione zostały potężne znaki), podczas uroczystości Świętych Dusz, kiedy to gromadzi się lud. Wtedy to, ze szczytu nieba (z najwyższego punktu nieba) spadł deszcz ognistych kamieni. Urny i garnki (Urny i naczynia na wino) zostały zniszczone (widoczne były ich zniszczenia, lub które spowodowały zniszczenia ew. urny z prochami i naczynia na wino zostały zniszczone). W miejscu, w którym spadł ognisty deszcz, ziemia była doszczętnie spalona (lub w miejscu, w którym upadły ziemia była doszczętnie spalona)”. Nazwa Vredberch – została przyjęta jako odnosząca się do Strzelec Krajeńskich (Brzustowicz 2001, 2004)
(…)


Plik:Kroniki Detmara.jpg
Fragment Kroniki Detmara
(…)
Zapis tekstu współczesny: 1306. 1.Octbr. (am Tage S. Remigius).
„Am 1.October d. J. fielen bei Friedeberg im Lande über der Oder “feurige Steine (d. i. Meteorsteine) aus dem Wolken in die Erde, verbrannten, was sie berührten, und thaten groβen Schaden”.[12]
Oraz jego tłumaczenie: 1306 1 Październik (w dniu św. Remigiusza[2])
1 października tegoż roku spadły pod Strzelcami w kraju za Odrą “ogniste kamienie (kamienie meteorowe ) z chmur na ziemie, spaliły czego dotknęły i uczyniły wielkie szkody”.
W tekście używamy nazwy Strzelce Krajeńskie, jako odpowiednik nazwy Friedeberg.
(…)


Plik:Bierzwnik (Kranz 1574).jpg
Fragment Saxonia
(…)
I kolejne wzmianki: "In Marchia Brandenburgensi ad oppidum Vredeland die Remigii (1304)[13] ceciderunt e coelo igniti in morem grandinis lapilli, et incensis praediss et quibuscunque rebus in agro comprehensis, ingens damnum rusticae plebi importarunt" -- "SAXONIA" – Kranz.[6]
„W Marchii Brandenburskiej, na miasto Vredeland. w dniu Remigiusza (1304) spadły z nieba ogniste kamyki (lapilli – zdrobnienie od kamienie) podobne do gradu, i podpaliwszy grunty (posiadłości) i ogarnąwszy wszystko na polu, spowodowały ogromną szkodę (własności) ludu (chłopów, wieśniaków) (lub: wyrządziły ogromną krzywdę ludowi)” – ten tekst przypomina bardzo poprzednie. „SAXONIA” – Kranz. Istnieje też dopisek odnośnie tego samego cytatu, że lokalizacja brzmiała "Vredeland in Vandalia".
(…)
(…)
W Brandenburgii, w tym w Nowej Marchii, istniały miasta o nazwie Frydland (np. Mirosławiec), ale wzmianki z Rocznika Kołbackiego i Kroniki Ditmara raczej przesądzają, że chodziło o Friedeberg a nie Frydland.
PODSUMOWANIE
Z przeprowadzonych dociekań wynika, że około roku 1300 na miejscowość Strzelce Krajeńskie spadł deszcz meteorytów. Opisy są zgodne co do charakteru spadku. Opis wydaje się bardzo wiarygodny. Najbliższymi świadkami spadku mogli być mnisi z klasztoru w Bierzwniku – z filii Kołbacza. Zatem dotarcie wiadomości do Kołbacza nie trwało zbyt długo. Znaczenie zjawiska spadku deszczu meteorytów musiało być poważne, gdyż znalazło stosunkowo długą wzmiankę w Roczniku Kołbackim obok ważnych historycznych wydarzeń w skali europejskiej. Pozostałe źródła poza Kroniką Detmara są najprawdopodobniej wynikiem powielania pierwotnej wiadomości. Zaistniałe zjawisko musiało być znamienne i wywołało zainteresowanie. Możemy się jedynie domyślać, że był to dzienny bolid. Zastanawiający jest fakt wywołania pożarów po spadku odłamków meteorytu. Skoro spadające z nieba kamienie spowodowały pożary należy przypuszczać, że mieliśmy do czynienia z deszczem meteorytów żelaznych. Pozostaje pytanie. Czy istnieją szanse na odnalezienie meteorytów w rejonie Strzelec Krajeńskich? Taka szansa naszym zdaniem istnieje. Obszar dookoła murów miejskich nie jest zabudowany i może, po uzyskaniu zgody warto by podjąć poszukiwania. Teren starego miasta został doszczętnie zniszczony po wojnie i objęty jest nową zabudową i poszukiwanie w obrębie miasta wydaje się utrudnione z powodu znacznych ilości powojennego gruzu zawierającego niewątpliwie dużo metalu.
(…)


Źródła

Rocznik Kołbacki

Plik:Bierzwnik (Rocznik Kołbacki).jpg
Współczesny zapis tekstu Rocznika Kołbackiego

Fragment Rocznika w odczycie i drukowany w zbiorze dokumentów do historii Pomorza Zachodniego (w: Prümers (1877)).[10]

Oryginalne brzmienie:
Anno milleno trecenteno quoque quino
Vredberch in patria sunt maxima signa preacta,
Festum sanctarum dum coluit plebs animarum.
Tunc pluit ignitas de celi culmine petras.
Urna uelud tina5) fuit harum uisa ruina.
In qua parte pluit, terra perusta fuit.

5) In den Monum. verlesen una und eversa. Die richtige Lesart tina und visa hat auch die Chron. princip. Saxon. (…) → patrz oryginał.

Kroniki Detmara (Detmar, Chronik von 1101-1395)

Plik:Kroniki Detmara.jpg
Współczesny zapis tekstu Kronik Detmara


Spangenberg Cyriacus, (1572), Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil. później wydana jako Sächsische Chronica (źródło: Google Books)

Plik:Bierzwnik (Spangenberg 1572).jpg
Sächsische Chronica, s. 532


Kranz Albert, (1574), Saxonia (źródło: Google Books)

Plik:Bierzwnik (Kranz 1574).jpg
Saxonia, s. 616

Oryginał fragmentu na który powołuje się Chladni (1803, 1815 i 1819).

Quo tempore nonnulla sunt visa de cælo prodigia, cum in Marchia Brandenburgensi, ad oppidum Vredeland, die Remigij ceciderint è cælo igniti in morem grandinis lapilli, @ incensis prædijs, @ quibusque rebus in agro compræhensis, ingentia damna rusticæ plebi importârint.

Olearius Gottfried, (1667), Halygraphiæ (źródło: Google Books)

Plik:Bierzwnik (Olearius 1667).jpg
Halygraphiæ, s. 157


W Annales du Limousin (Roczniku Limousin) zredagowanym przez księdza Bonaventure de Saint-Amable (1685), znajdujemy informację o spadku w dzień Św. Remigiusza[2] (1 października) 1305 roku deszczu kamieni w kraju Wandalów, który to deszcz spowodował wiele szkód, a nawet pożar.

Plik:Bierzwnik (Annales du Limousin).jpg
Fragment Annales du Limousin, s. 607

Tak to wydarzenie opisuje Pierre-Marie Pelé na portalu Encyclopédie des météorites françaises:

"1305, 1er octobre, Limousin. On évoque une chute de pierres mélangées à de la grêle dans le Limousin, au sol des Vandales (?), le jour de la Saint Rémi, qui auraient provoqué de gros dégâts et même un incendie. Source : Annales du Limousin, par le père Bonaventure de Saint-Amable (vol. III, p. 607)"


Wzmianki o wydarzeniu u innych autorów

Późniejsi autorzy opierali się zapewne na wcześniejszych publikacjach Chladniego?

U Greg'a (1861)
Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c.
1304.* Oct. 1 Saale, Saxony ... ... ... ditto ditto [Stone-fall; many?]; Friedland or Friedberg.
1305.?  ? Vandal towns ... ... ... ditto? [Stone-fall]; in Lusatia (Saxony); probably same as October 1, 1304.

Doniesienie z 1305 roku to prawdopodobnie wydarzenie opisane w Annales du Limousin?[14]


U Klein'a (1904)
1304 — Friedland in der Mark14)
1304 Oktober 1 — Friedland a. Saale bei Halle15)
14) Brand, viele Steine; Kesselmeyer hält beide Falle nicht für identisch, ich möchte dem beipflichten.
(tlum.: ogień, wiele kamieni ...)
15) Nach Kesselmeyer: 300 Donnerkeile bei einem Gewitter gefallen.
(tłum.: za Kesselmeyer: 300 gromów spadło podczas burzy.)


Zjawiska astronomiczne w tamtym okresie

W kronice Angelusa (1598) znajduje się informacja o widocznej w tamtym okresie komecie:

Plik:Bierzwnik (Angelus 1598).jpg
O widocznej w 1304 roku komecie


Lubieniecki Stanisław, (1668), Theatrum cometicum (źródło: CBN Polona); opis komet w latach 1304-1305

Bierzwnik (Lubieniecki 1668 title).jpg

Strona tytułowa

Bierzwnik (Lubieniecki 1668 pages 250-251).jpg

Strony 250 i 251

Bierzwnik (Lubieniecki 1668 pages 252-253).jpg

Strona 252


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(B) Bierzwnik, (S) Strzelce Krajeńskie

współrzędne doniesienia Friedland podane w katalogu Grady (2000)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Miejscowości Bierzwnik (niem. Marienwalde), Mirosławiec (niem. Märkisch Friedland), Strzelce Krajeńskie (niem. Friedeberg)


Mapy

Bierzwnik (Preussen und Herzogthum Warschau 1808 ark4).jpg

Fragment arkusza 4 mapy Preussen und Herzogthum Warschau z 1808 roku z nazwą Friedberg (oraz wieś Garz nad Płonią)

Bierzwnik (Preussen und Herzogthum Warschau 1808 ark5).jpg

Fragment arkusza 5 mapy Preussen und Herzogthum Warschau z 1808 roku z nazwą Friedland


Galeria

Pocysterski klasztor w Bierzwniku (fot. Wadi & Jan Woreczko)

Klasztor

Próba rekonstrukcji nawy

Wnętrze kaplicy


Bibliografia

  • Angelus Andreas (Angelum Andream), (1598), Annales Marchiae Brandenburgicæ, das ist ordentliche Verzeichnus und Beschreibung der fürnemsten und gedenckwirdigsten Märkischen Jahrgeschichten und Historien, so sich vom 416. Jahr vor Christi Geburt bis aufs 1596 Jahr… zugetragen haben, Frankfurt a.d. Oder 1598 (MDXCVIII). Plik dLib.
  • +Bonaventure de Saint-Amable, (1685), Histoire de St Martial apôtre des Gaules et principalement de l'Aquitaine et du Limousin. (Annales du Limousin), vol. III, 1685, s. 607. Plik Google Books.
Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2001), Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?
  • Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2001), Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?, Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny, 8, 2001, s. 317-320. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • +Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2004), Cystersi z Lasu Świętej Marii. Choszczno 2004, s. 23-26.
  • +Brzustowicz Grzegorz Jacek, (2004), Rycerstwo Ziemi Choszczeńskiej XIII-XVI wieku. Polityka-gospodarka-kultura-genealogia, Warszawa 2004, s. 37.
  • Chladni Ernst F.F., (1803), Chronologisches Verzeichniss der mit einem Feuermeteor niedergefallenen Stein- und Eisenmassen, nebst einigen Bemerkungen. Annalen der Physik, Bd. 15, 1803, s. 307-328. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    . Plik PDF.
  • Chladni Ernst F.F., (1808), Beiträge zu den Nachrichten von Meteorsteinen. Annalen der Physik, Bd. 29, 1808, s. 375-383. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Chladni Ernst F.F., (1815), Neus Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung. Annalen der Physik, 20, Bd. 50, 1815, s. 225-256. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik GIF
  • Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434.[15][16] Plik PDF[17]; plik GoogleBooks; plik doi.
  • Chladni Ernst F.F., (1826), Nouveau catalogue des chutes de pierres ou de fer; de poussières ou de substances molles, sèches ou humides, suivant l’ordre chronologique. W: Arago François, Gay-Lussac Joseph Louis, Annales de chimie et de physique. vol. XXXI, Paris 1826, s. 253-270.
  • Czajka Wiesław, (2011), Weryfikowanie XIX-wiecznych katalogów spadków (Verification Catalogues of Meteorites and Firaballs from XIX Century). Acta Soc. Metheor. Polon., vol. 2, 2011.
  • Detmar, Chronik von 1101-1395. w: Koppmann Karl v., (1884), Die Chroniken der deutschen Städte. t. 19, Lübeck 1, Leipzig 1884, ss. 186.
  • Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860[18], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.[19] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).
  • Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
  • +Kranz Albert, (1574), Saxonia et metropolis Alberti Crantzii... Quibus res saxonum et adiacentium regionum, ac totius ferè Germaniæ, in vtroque flatum, tam Ecclesiastico quàm Politico, ab ouo, quod aiunt, quàm luculentiβimè panduntur @ explicantur. (Saxonia), Coloniae 1574 (MDLXXIIII). Plik Google Books.
  • Lubieniecki Stanisław, (1668), Stanislai de Lubienietz Lubieniecii Rolitsii Theatrum cometicum, duabus partibus constans... Cz. 1-3. Amstelodami, typis Danielis Baccamude, apud Franciscum Cuperum, Bibliopolam. Anno 1668. Antologia 415 komet do roku 1655. Źródło: CBN Polona - Theatrum cometicum
    Pliki GoogleBooks: Theatrum cometicum tom 1 • Theatrum cometicum tom 2.
  • +Olearius Gottfried, (1667), Halygraphiæ Topo-Chronologicæ. Pars posterior, Das ist: Ort- und Zeit-Beschreibung der Stadt Hall in Sachsen... . (Halygraphiæ, Halygraphia Topo-Chronologica. Pars posterior, Das ist: Ort- und Zeit-Beschreibung der Stadt Hall in Sachsen...), Leipzig 1667. Plik Google Books.
  • Rocznik Kołbacki (Annalen des Klosters Colbatz), w: Prümers Rodgero, (1877), Pommersches Urkundenbuch. Bd. 1, Abt. 2, Stettin 1877. Plik DjVu.
  • Spangenberg Cyriacus, (1572), Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil. później wydana jako Sächsische Chronica, Cum Gratia & Priuilegio, M.D.LXXII., s. 532, 1572. Plik GoogleBooks.

Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b c d e f g dzień świętego Remigiusza - 1 października; Święty Remigiusz z Reims (437-533 r.) - biskup w Reims. Na starość oślepł, Bóg przywrócił mu wzrok, wkrótce jednak zmarł. Ciało biskupa zostało pochowane w kościele w Reims. W roku 1049 papież Leon IX kanonizował biskupa i kazał relikwię św. przenieść do opactwa Benedyktynów, które otrzymało nazwę św. Remigiusza. Na pamiątkę tego przeniesienia uroczystość św. Remigiusza przypada na 1 października.
  3. ^ jak pisze Karwowski (2009) data 1 listopada jest wątpliwa, gdyż święto zmarłych wprowadzono w Anglii i Irlandii w XIV wieku i zapewne nie było jeszcze znane na terenach Nowej Marchii
  4. ^ Chladni (1819), s. 78 i 200-201
  5. ^ a b c d e Kranz (1574), Saxonia
  6. ^ a b c oryginalne brzmienie fragmentu patrz Kranz (1574)
  7. ^ a b c d Spangenberg (1572), Sächsische Chronica
  8. ^ Olearius (1667)
  9. ^ Karwowski et al., (2009)
  10. ^ a b kopia oryginalnej strony Rocznika Kołbackiego znajduje sie w pracy Karwowski et al. (2009)
  11. ^ Rocznik Kołbacki
  12. ^ Kroniki Detmara
  13. ^ w oryginalnym tekście Saxonia (patrz Kranz (1574)) nie ma podanej daty!
  14. ^ patrz relacja księdza Bonaventure de Saint-Amable w Annales du Limousin
  15. ^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
  16. ^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
  17. ^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?
  18. ^ patrz → kategoria Bolidy historyczne
  19. ^ oraz suplementy: Supplement No. II., (B.A.A.S.), 37th Meeting (1867), s. 414-430, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; Supplement No. III., (B.A.A.S.), 39th Meeting (1869), s. 282-284, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Friedland
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Friedland


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • uporządkować to trochę ;-)
  •  ? Sächsische Chronica Spangenberg - str. 532
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Friedland_1304”
Osobiste