|
|
| Linia 1: |
Linia 1: |
| - | == Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==
| |
| - | {{VerifyLevel|level=1i}}
| |
| - | {{InfoboxMeteorite
| |
| - | | nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)
| |
| - | | grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg
| |
| - | | opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]] (fot. [[W&W|Wadi & Woreczko]])
| |
| - | | klasa = Spadek
| |
| - | | mbclass = fall
| |
| - | | metbull = 11426
| |
| - | | lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska
| |
| - | | położenie = 51°56'N, 15°30'E
| |
| - | | data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)
| |
| - | | typ = chondryt zwyczajny H4
| |
| - | | masa = ~1000 g '''(zapewne było jednak [[#Ile i gdzie spadło?|ok. 1236 g]])'''
| |
| - | | liczba = dwa okazy
| |
| - | | synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''
| |
| - | }}
| |
| - | Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w okolicy miejscowości Wilkanówko w pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w polu (w okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i coś ciężkiego spadło w pobliżu. W małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30 uncjowy kamień (około 930 g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Ile i gdzie spadło?|Ile i gdzie spadło?]]). Drugi mniejszy okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a ''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (tyle u Pokrzywnickiego (1964)).
| |
| | | | |
| - | '''Pierwszy raport z okoliczności spadku i opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann{{Weimann CCG-biogram|}} w lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Później jeszcze Weimann (1854). Obszerne fragmenty jego raportów znajdują się w publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i Göppert (1841, ''Breslauer Zeitung''; 1842) oraz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Hintze (1912)|Hintze (1912)]].
| |
| - |
| |
| - | Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].
| |
| - |
| |
| - | Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z inicjatywy Klubu Pod Wieżą w Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A. Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w 2010 roku w Świeciu i odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].
| |
| - |
| |
| - | Czy taka wersja tego spadku jest poprawna?
| |
| - |
| |
| - | == Ile i gdzie spadło? ==
| |
| - |
| |
| - | A jak było naprawdę? Historię spadku pod Zieloną Górą znamy wszyscy. W pogodne popołudnie 22 marca 1841 roku (poniedziałek) około godziny 15:30 w okolicy miejscowości '''Wilkanowo''' (niem. '''''Wittgenau'''''), drwale pracujący w lesie w okolicach wsi '''Radomia''' (niem. '''''Seifersholz'''''), usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i coś ciężkiego spadło w pobliżu. W małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli kamień o wadze około 2 funty i 9 łutów ('''~1167 g'''). Drugi okaz o wadze około 11,5 łutów ('''~169 g''') znaleziono później między wsiami '''Wilkanówko''' (niem. '''''Heinrichau''''') a '''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').
| |
| - |
| |
| - | Opracowując hasło '''Grüneberg (Wilkanówko)''' przejrzeliśmy dokładnie źródła. Wszystkie relacje bazują na informacjach pochodzących od mieszkańca Zielonej Góry (niem. ''Grünberg'') aptekarza '''Carla Gottfrieda Weimanna'''.{{Weimann CCG-biogram|}} To on udał się na miejsce spadku, badał okazy i publikował swoje obserwacje w czasopismach. Późniejsi autorzy nie zachowali należytej staranności w opisach spadku. Podają oni różne wagi okazów oraz nie wskazują precyzyjnie, gdzie one spadły.
| |
| - |
| |
| - | Aptekarz Weimann w swoich relacjach opisuje dokładnie co i gdzie znaleziono. Już 30 marca (8 dni po spadku!) opisał Weimann w dzienniku ''Grünberger Wochenblatt'' okoliczności spadku okazu pod Radomią. Podał jego wagę i to, że okaz rozpadł się na dwa fragmenty. Natomiast informacja o drugim znalezionym okazie pojawia się po raz pierwszy dopiero w artykule '''Heinricha Göpperta''' w dzienniku ''Breslauer Zeitung'' z 29 lipca! Do tego okazu dotarł oczywiście aptekarz Weimann, a znaleziony pomiędzy wsiami Wilkanówko i Słone okaz ważył około 11,5 łuta (~169 g). Nawet w czerwcowym numerze gazety ''Schlesische Provinzialblätter'' w artykule '''Ernsta Glockera''' nie ma jeszcze informacji o drugim okazie, jak również w artykule Wiemanna w ''Annalen der Physik'' z 1841 roku, też jest opis tylko jednego okazu.
| |
| - |
| |
| - | Zatem najbardziej wiarygodnym źródłem informacji o spadku pod Wilkanówkiem są doniesienia aptekarza Weimanna. Co jest istotnego w jego opisach (patrz → [[Szablon:!Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann|Weimann 1841, 1854]])?
| |
| - |
| |
| - | {{TOC My}}
| |
| - | === Ile? Wagi! ===
| |
| - |
| |
| - | Przeanalizujmy podawane przez Weimanna wagi znalezisk (podawane były one w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).
| |
| - |
| |
| - | '''[1]''' Wagi fragmentów znalezionych w okolicy wsi ''Seifersholz'' ([[Szablon:!Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann|Wiemann (1841, ''AnP'')]]):
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=640px}}
| |
| - | Das Gewieht des <u>größseren Steinstücks</u> betrug: '''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''
| |
| - | das des <u>kleineren</u>: '''6 Unzen und anderthalb Drachmen.'''
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | '''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann podano wagi fragmentów znalezionych w okolicy wsi ''Seifersholz'' (Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'')):
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=640px}}
| |
| - | Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12 Loth 1½ Quentchen''', in Summa: '''2 Pfd. 9 Loth ⅙ Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | '''[3]''' Szczegółowa relacja z wagami obu znalezisk: w okolicy wsi ''Seifersholz'' oraz pomiędzy wsiami ''Heinrichau'' a ''Schloin'' ([[Szablon:!Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann|Weimann (1854)]]):
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=640px}}
| |
| - | Das Gewicht des <u>größeren Steinstücks</u> betrug '''1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen''', das des <u>abgeschlagenen Stückes</u> '''12 Loth 1½ Quentchen''' in Summa '''2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen <u>Preußisch</u>'''. {{Wielokropek}}<br />
| |
| - | '''Der <u>Stein</u> wog 11 ½ Loth Preußisch.''' Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | '''[4]''' Kesselmeyer (1861):
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=640px}}
| |
| - | Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte '''Steinbruchstücke von 2 ''℔'' 9 Loth und von 11½ Loth'''.
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na terminy używane przez Weimanna w opisie znalezionych okazów/fragmentów! Do opisu pierwszego znaleziska używa on określenia '''fragment/kawałek kamienia''' ('''''<u>Steinstücks</u>''''''), natomiast pisząc o drugim znalezisku posługuje się terminem '''kamień/okaz''' ('''''<u>Stein</u>'''''). To ważne spostrzeżenie!
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:
| |
| - | :'''fragment 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''fragment 2''' – 6 uncji, 1½ drachmy; (wg Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w gramach w swych obliczeniach</ref> 1 uncja = 16 drachm = 28,34953 g, skrupuł = 1/3 drachmy)
| |
| - | :: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1 drachma = 3 skrupuły.
| |
| - | : Czyli fragment pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1 drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345 g.
| |
| - |
| |
| - | : Co daje: '''fragment 1''' – '''928,6 g''', '''fragment 2''' – '''184,8 g''' (w sumie – '''ok. 1113 g''').
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Według [2]: Weimann (1841) (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):
| |
| - | : '''fragment 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''fragment 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).
| |
| - | :Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w opisie z 1854 roku!'''<br />W pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05 Grammen (11½ Loth Preuß.), im Wasser von 15 °R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />Czyli 1 łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7 g''' oraz 1 funt (pruski) = 0,4677 kg.
| |
| - |
| |
| - | :Co daje: '''fragment 1''' – '''886,7 g''', '''fragment 2''' – '''180,86 g''' (w sumie – '''ok. 1067,6 g''').
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Według [3]: Weimann (1854) (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):
| |
| - | : '''fragment 1''' (''Steinstücks'') – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''fragment 2''' (''Steinstücks'') – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')), '''okaz''' (''Stein'')– 11 ½ łuta (''Loth Preußisch'').
| |
| - | :Stosując te same przeliczniki funta i łuta co w artykule Weimann (1841).
| |
| - |
| |
| - | :Co daje: '''fragment 1''' – '''886,7 g''', '''fragment 2''' – '''180,86 g''', '''okaz''' – '''169,05 g''' (w sumie – '''ok. 1236,6 g''').
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Według [4]: Kesselmeyer (1861):
| |
| - | : '''okaz 1''' – 2 ''℔'' 9 Loth; '''okaz 2''' – 11½ Loth
| |
| - | :: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty.
| |
| - | : Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1 łut równał się 14,606 g.
| |
| - |
| |
| - | :Co daje: '''okaz 1''' – '''1167 g''', '''okaz 2''' – '''~168 g''' (='''169,05 g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr 174)<ref>z relacji w ''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05 g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57 łuta, czyli w granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w sumie – '''ok. 1236 g''').
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1236 g'''. Dla porównania sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w kolekcjach: wg Buchnera (1863) – '''1152,7 g'''; wg Wülfinga (1897) – '''971 g'''; wg wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok. 1029 g'''; wg Koblitz MetBase – '''1044,2 g'''.
| |
| - |
| |
| - | === Ile? 3 fragmenty! ===
| |
| - |
| |
| - | Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku (Weimann 1854).
| |
| - |
| |
| - | We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł). '''Ale w artykule z 1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i hipotezy (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=800px}}
| |
| - | {{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} '''<u>Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch.</u> Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''
| |
| - |
| |
| - | '''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} '''<u>Der Stein wog 11 ½ Loth Preußisch.</u>''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | Co istotnego jest w tej relacji?
| |
| - | [[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|240px|Okaz/fragment w Berlinie]]
| |
| - | * Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i podstawę pokrywała skorupa pierwszego(?) rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z fragmentów ważył około 1,896 funta (~887 g), mniejszy około 0,387 funta (~181 g). Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy (~58 g) fragment z tego okazu, który zachował dla siebie!
| |
| - | [[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|240px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]
| |
| - | * W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5 łuta (~169 g). Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref>
| |
| - |
| |
| - | (Cytowane źródła patrz → [[Szablon:!Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann|Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann|]])
| |
| - |
| |
| - | Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!
| |
| - | * '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236 g!'''
| |
| - | * '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z fragmentów (~887 g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w Berlinie]].
| |
| - | * '''Okaz drugi (~169 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z Wrocławia.'''
| |
| - | Wnioski (hipoteza).
| |
| - | * {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w Berlinie (~712 g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o wadze nawet ponad 1 kg (większy okaz ważył ~1068 g).
| |
| - | * Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160 Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46 g)}} wskazuje, że może on pochodzić z dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168 gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej?<ref name="SGfvK"></ref> Zapewne tak. Za ten dar towarzystwo uhonorowało go srebrnym medalem stowarzyszenia (Göppert 1841). Towarzystwo współpracowało w uniwersytetem we Wrocławiu i mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.
| |
| - | * Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w Tybindze i Londynie? W XIX wieku znajdowały się tam fragmenty o wagach, odpowiednio: >100 g i 51 g (Buchner 1863; Wülfing 1897).
| |
| - | * Co stało się z fragmentem (~58 g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.
| |
| - |
| |
| - | '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236 g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów w kolekcjach podanej przez Buchnera (1863), wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1211 g'''.
| |
| - |
| |
| - | '''To ma sens!'''
| |
| - |
| |
| - | === Gdzie? ===
| |
| - |
| |
| - | W relacjach Weimanna (1841, 1854) (cytowanych przez [[Grüneberg (Wilkanówko)/Göppert (1842)|Göpperta (1842)]]) możemy również znaleźć bardziej precyzyjne opisy miejsc i okoliczności spadku obu okazów. Na początek przytoczmy fragmenty jego artykułów dotyczące spadku większego okazu:
| |
| - |
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=800px}}
| |
| - | {{Wielokropek}} Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen.
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt.
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse. {{Wielokropek}}
| |
| - |
| |
| - | [Cała relacja patrz → [[Szablon:!Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann|Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann]]]
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | Z relacji wynika, że:
| |
| - | * 22 marca w poniedziałek ludzie pracujący w lesie, {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952)-fall_places.jpg|w okolicach miejsca zwanego ''Schobenhauses'' niedaleko miejsca ''Meil-Eisen-Kruge''}}, 800 kroków na północ od szosy prowadzącej do Berlina, byli świadkami spadku meteorytu.
| |
| - | * (Opis warunków pogodowych i dźwięków towarzyszących spadkowi.)
| |
| - | * W odległości 100-150 kroków od nich znaleźli wzruszoną ziemię, a w niewielkim zagłębieniu (na pół stopy) okaz meteorytu.
| |
| - | * Miejsce znalezienia to 20-30-letni sosnowy zagajnik, a charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiał on spaść pionowo.
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Opis spadku drugiego mniejszego okazu, który odzyskano dużo później, jest również bardzo precyzyjny. Warto przytoczyć więcej szczegółów ([[Grüneberg (Wilkanówko)/Göppert (1842)|Göppert 1842]]):
| |
| - |
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=800px}}
| |
| - | {{Wielokropek}} Den unermüdeten Nachforſchungen des Herrn Apotheker Weimann zu Grünberg gelang es noch, von dem Meteorſteinfalle vom 22. März d. J. noch einen Stein ausfindig zu machen. Ganz unerwartet wurde ihm die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloine, {{Wielokropek}}
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} Ohne Zeitverluſt begab ſich jetzt Herr Weimann nach Schloine zu dem Finder, dem Tagearbeiter Spielberg, welcher Folgendes ausſagte: Am 22. März war ich Nachmittags mit dem Tagearbeiter Aßmann aus Schweinitz beſchäftigt, in dem nahen Eichengebüſch Reißig zu binden, als wir ohngefähr halb 4 Uhr daſſelbe, Kanonenſchüſſen ähnliche Getöſe, welches damals von Vielen wahrgenommen wurde, hörten, dem ein faſt mehr als 5 Minuten langes Saufen und Summen folgte, welches genannter Spielberg wörtlich mit dem Sauſen eines Schwarmes Hummeln verglich. Hierauf hörten ſie in ihrer Nähe Etwas heftig niederfallen, und zwar ſo, als ob dies ganz dicht neben ihnen geſchähe. Der Aßmann nahm vor Furcht Reißaus, Baum und Spielberg aber blieben, und ſuchten das nahe Brachfeld ab, konnten aber nichts finden. Während dem wahrgenommenen Sauſen und Fallen ging die erwachſene Tochter des Feldmüllers Fries aus Schloine auf der 70 Schritt nahen Straße von Heinrichau nach Schloine vorüber, ohne ſich weiter um den Vorgang zu kümmern, obgleich ſie das Fallen auch hörte. Dem Spielberg ließ aber das, was er wahrgenommen, keine Ruhe, und er ſetzte den folgenden Tag in einem etwas größeren Umkreiſe ſein Suchen fort. Da gewahrte er denn 80 Schritte von dem Orte, wo er mit ſeinen Kameraden geſtanden hatte, in der Richtung auf die Landſtraße zu, ein kleines, zirkelrundes, vielleicht drei Zoll im Durchmeſſer haltendes friſch geſchlagenes Loch in der Erde, in welchem er unter einer geringen Lage Sand einen Stein fand, der ohngefähr vier Zoll in die Erde eingedrungen war, und den er zu ſich nahm. Der Fundort iſt ein Brachfeld, faſt in der Mitte zwiſchen den Dörfern Heinrichau und Schloine, welche etwa eine Viertelmeile von einander entfernt liegen.
| |
| - |
| |
| - | [Cała relacja patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Göppert (1842)]]]
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | [[Image:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952)-fall_places.jpg|thumb|right|240px|Prawdopodobne rejony spadku okazów]]
| |
| - | Po jakimś czasie dotarła do Weimann informacja o drugim znalezionym po spadku okazie:
| |
| - | * Na wieść o kolejnym znalezisku aptekarz Weimann udał się do wsi Słone by spotkać się ze świadkami spadku drugiego okazu.
| |
| - | * 22 marca robotnicy Spielberg, Aßmann i Baum zajmowali się oni zbieraniem chrustu, gdy usłyszeli hałas towarzyszący spadkowi i dźwięk spadającego nieopodal meteorytu.
| |
| - | * Natychmiast podjęli nawet próbę odszukania miejsca spadku, jednak bez powodzenia.
| |
| - | * (Dziwne zachowanie starszej córki ''Feldmüllers Fries''!)
| |
| - | * Następnego dnia Spielberg, w odległości 80 kroków od miejsca gdzie znajdował się z towarzyszami dnia poprzedniego, znalazł trzy calową dziurę, głęboką na cztery cale w której leżał okaz meteorytu.
| |
| - | * Miejsce to leżało dokładnie w połowie drogi między wsiami Słone i Wilkanówko.
| |
| - |
| |
| - | Gdyby dziś szukać pozostałych okazów z tego spadku – a słychać było trzy grzmoty, więc można podejrzewać, że spadło więcej okazów – należy to robić na odcinku łączącym wsie Słone i Wilkanówko z nieistniejącym dziś punktem ''Schobenhauses'', zaznaczonym na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952)-fall_places.jpg|mapie}}.
| |
| - |
| |
| - | {{Strona w budowie}}
| |
| - |
| |
| - | Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}, patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Hintze (1912)]].
| |
| - |
| |
| - | Ciekawe skąd wzięła się nazwa meteorytu '''''Grüneberg'''''? Zielona Góra nazywała się '''''Grünberg''''' i na żadnych mapach i w słownikach nie figuruje jako ''Grüneberg''! Wcześniejsze źródła posługują się poprawną nazwą ''Grünberg'', natomiast błędna nazwa ''Grüneberg'' pojawia się po raz pierwszy około 1961 roku w
| |
| - |
| |
| - | {{TOC My}}
| |
| - |
| |
| - | <br clear="all"/>
| |
| - |
| |
| - | == Opisy ==
| |
| - |
| |
| - | {{!Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann}}
| |
| - | Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref>
| |
| - |
| |
| - | Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w okolicy Wilkanówka, zawiera luki i jest błędna! Patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].
| |
| - |
| |
| - | === Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===
| |
| - | (''zgodnie z oryginałem'')
| |
| - |
| |
| - | {{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}
| |
| - | 17. METEORYT WILKANÓWKO
| |
| - |
| |
| - | {{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.
| |
| - |
| |
| - | W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup>
| |
| - |
| |
| - | Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w b. ks. Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1 kg. Wspomnianego dnia i godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z zachodu i im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5 min.
| |
| - |
| |
| - | Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i w odległości około 100-150 kroków znaleźli na głębokości pół stopy w ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.
| |
| - |
| |
| - | Eksplozję słychać było m.in. w Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i będący wewnątrz budynków.
| |
| - |
| |
| - | Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły i ''2'' – 6 uncji, 1½ drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05 g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z odłamem nr 2 wymienionym wyżej? Waga 6 uncji, 1½ drachmy równa się bowiem 172 g.
| |
| - |
| |
| - | Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w powietrzu i mogła pierwotnie ważyć 2 funty 9 łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.
| |
| - |
| |
| - | Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C. wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2 (?), a według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w następujących zbiorach:
| |
| - |
| |
| - | [[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref>
| |
| - | <br clear="all"/>
| |
| - |
| |
| - | :{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}
| |
| - |
| |
| - | :<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s. 134)..
| |
| - |
| |
| - | :<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56' N, 15º30' E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.
| |
| - |
| |
| - | :<sup>3</sup> Uncja = 16 drachm = 28,34953 g. Skrupuł = 1/3 drachmy<ref name="uncje">1 uncja = 2 łuty = 8 drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.
| |
| - |
| |
| - | :<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t. 53, s. 172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.
| |
| - |
| |
| - | :<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t. 53, s. 416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t. IV, s. 361<ref>Boguslawski (1854a), s. 361</ref>.
| |
| - |
| |
| - | :<sup>6</sup> Według Breziny (''o. c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o. c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o. c.'').
| |
| - |
| |
| - | :<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t. 107, s. 160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.
| |
| - |
| |
| - | :<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr 174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A. Wülfing (1897).
| |
| - | {{PJQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | <br clear="all"/>
| |
| - |
| |
| - | == Kolekcje ==
| |
| - |
| |
| - | Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o wadze 712 g (masa główna) znajduje się w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].
| |
| - |
| |
| - | Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w największych kolekcjach:
| |
| - | :{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}
| |
| - | ! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712 g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w zbiorach MfN w Berlinie było 757,5 g</ref>; wg Rose (1864) w zbiorach znajdowało się 1 funt 17,20 łutów, a największy fragment miał 1 funt 12,83 łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w zbiorze było 757,5 g, a największy fragment miał 712 g
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||
| |
| - | |-
| |
| - | | '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5 g || obecnie w zbiorach znajduje się fragment '''{{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep 46,4 g}}''' (Pilski 2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się '''160 g''' („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160 Gr. mit viel Rinde)''”); wg Hintze (1912) na początku XX wieku było już tylko '''63 g'''; Pokrzywnicki (1964) też podaje porównywalną wagę, obecnie fragment jest lżejszy o blisko 20 g! Co stało się z brakującą masą od 1964 roku?
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||
| |
| - | |-
| |
| - | | [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w zbiorze 2 fragmenty o łącznej wadze 17 g, największy 9 g
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Washington, Natl. Mus. Nat. Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52 g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!
| |
| - |
| |
| - | |-
| |
| - | | {{Wielokropek}}
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9 g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}
| |
| - | |-
| |
| - | | {{Wielokropek}}
| |
| - | |-
| |
| - | | ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz Meteorite Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08 g (Bartoschewitz catalog)
| |
| - | |-
| |
| - | | w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''
| |
| - | |}
| |
| - | W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):
| |
| - | :{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}
| |
| - | ! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9 g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||
| |
| - | |-
| |
| - | | [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago
| |
| - | |-
| |
| - | | colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10 g w innych kolekcjach, np. (Buchner): u [[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4 g), Grega (1,2 g), Sheparda i Nevilla.
| |
| - | |-|
| |
| - | | '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - | __TOC__
| |
| - |
| |
| - | <!--
| |
| - | == Waga okazów – weryfikacja! ==
| |
| - |
| |
| - | Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).
| |
| - |
| |
| - | '''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=640px}}
| |
| - | Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''
| |
| - | das des kleineren: '''6 Unzen und anderthalb Drachmen.'''
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | '''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=640px}}
| |
| - | Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12 Loth 1½ Quentchen''', in Summa: '''2 Pfd. 9 Loth ⅙ Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | '''[3]''' Weimann (1854):
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=640px}}
| |
| - | Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12 Loth 1½ Quentchen''' in Summa '''2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen <u>Preußisch</u>'''.
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | '''[4]''' Kesselmeyer (1861):
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=640px}}
| |
| - | Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2 ''℔'' 9 Loth und von 11½ Loth.
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:
| |
| - | :'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6 uncji, 1½ drachmy; (wg Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w gramach w swych obliczeniach</ref> 1 uncja = 16 drachm = 28,34953 g, skrupuł = 1/3 drachmy)
| |
| - | :: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1 drachma = 3 skrupuły.
| |
| - | : Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1 drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345 g.
| |
| - |
| |
| - | : Co daje: '''okaz 1''' – '''928,6 g''', '''okaz 2''' – '''184,8 g''' (w sumie '''ok. 1110 g''').
| |
| - |
| |
| - | Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):
| |
| - | : '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).
| |
| - | :Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w opisie z 1854 roku!'''<br />W pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05 Grammen (11½ Loth Preuß.), im Wasser von 15 °R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1 łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7 g''' (1 funt (pruski) = 0,4677 kg).
| |
| - |
| |
| - | :Co daje: '''okaz 1''' – '''886,7 g''', '''okaz 2''' – '''180,86 g''' (w sumie '''ok. 1067,6 g''').
| |
| - |
| |
| - | Według [4]: Kesselmeyer (1861):
| |
| - | : '''okaz 1''' – 2 ''℔'' 9 Loth; '''okaz 2''' – 11½ Loth
| |
| - | :: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty.
| |
| - | : Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1 łut równał się 14,606 g.
| |
| - |
| |
| - | :Co daje: '''okaz 1''' – '''938,9 g''', '''okaz 2''' – '''~168 g''' (='''169,05 g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr 174)<ref>z relacji w ''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05 g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57 łuta, czyli w granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w sumie '''ok. 1107 g''').
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1067-1110 g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w zbiorach: wg Buchnera (1863) – '''1152,7 g'''; wg Wülfinga (1897) – '''971 g'''; wg wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok. 1029 g'''; wg Koblitz MetBase – '''1044,2 g''').
| |
| - |
| |
| - | Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w kolekcjach wynosiła '''1152,7 g'''. To więcej, niż wynika z podawanej w źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w artykule Weimanna z 1854 roku.
| |
| - |
| |
| - | == 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==
| |
| - |
| |
| - | Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku (Weimann 1854).
| |
| - |
| |
| - | We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939 g i 168-184 g. '''Ale w artykule z 1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i hipotezy (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=1000px}}
| |
| - | {{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''
| |
| - |
| |
| - | '''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''
| |
| - |
| |
| - | {{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11 ½ Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - | Co istotnego jest w tej relacji?
| |
| - | [[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]
| |
| - | * Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z fragmentów ważył około 1,896 funta (~887 g), mniejszy około 0,387 funta (~181 g). Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy (~58 g) fragment z tego okazu, który zachował dla siebie!
| |
| - | [[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]
| |
| - | * W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5 łuta (~168 g). Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref>
| |
| - |
| |
| - | (Prawdopodobne miejsca spadku patrz → [[#Lokalizacja|Lokalizacja]])
| |
| - |
| |
| - | Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!
| |
| - | * '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236 g!'''
| |
| - | * '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z fragmentów (~887 g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w Berlinie]].
| |
| - | * '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z Wrocławia.'''
| |
| - | Wnioski (hipoteza).
| |
| - | * {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w Berlinie (~712 g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o wadze nawet ponad 1 kg (większy okaz ważył ~1068 g).
| |
| - | * Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160 Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46 g)}} wskazuje, że może on pochodzić z dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168 gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej?<ref name="SGfvK"></ref> Zapewne tak. Za ten dar towarzystwo uhonorowało go srebrnym medalem stowarzyszenia (Göppert 1841). Towarzystwo współpracowało w uniwersytetem we Wrocławiu i mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.
| |
| - | * Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w Tybindze i Londynie? W XIX wieku znajdowały się tam fragmenty o wagach, odpowiednio: >100 g i 51 g (Buchner 1863; Wülfing 1897).
| |
| - | * Co stało się z fragmentem (~58 g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.
| |
| - |
| |
| - | '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236 g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210 g'''.
| |
| - |
| |
| - | '''To ma sens!'''
| |
| - | -->
| |
| - | <br clear="all"/>
| |
| - |
| |
| - | == Źródła ==
| |
| - |
| |
| - | '''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841
| |
| - | :{| style="max-width:800px"
| |
| - | |[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)
| |
| - | :{| style="max-width:800px"
| |
| - | |[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s. 495-496]]
| |
| - | |Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''''AnP'' (1841)''' (s. 416)
| |
| - | :{| style="max-width:800px"
| |
| - | |[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s. 416]]
| |
| - | |Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o którym wspomina Pokrzywnicki.
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Weimann (1841, ''AnP'')''' (s. 172-179)
| |
| - | :{| style="max-width:800px"
| |
| - | |[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s. 172-179]]
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)
| |
| - | :{| style="max-width:800px"
| |
| - | |[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s. 361-362]]
| |
| - | |Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)
| |
| - | :{| {{Old sources}}
| |
| - | | 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'': 3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd. '''52''', rok '''1841''', s. '''495''')</ref> W. 1860. S. 1860.
| |
| - | |}
| |
| - | :{| {{Old sources}}
| |
| - | | '''564.''' || 27 ||| 1841. 22. März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N. 15º22'O.<br />und<br />51º54'N. 15º25'O. || P. IV. 1854. 361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2 ''℔'' 9 Loth und von 11½ Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Buchner (1861)
| |
| - | :{| {{Old sources}}
| |
| - | |{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br />
| |
| - | {{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w niej nic o meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref>
| |
| - | |}
| |
| - | :Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Greg (1861)'''
| |
| - | :{| {{Old sources}}
| |
| - | ! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.
| |
| - | |-
| |
| - | | 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}
| |
| - | {{AQuote-begin |max-width=800px}}
| |
| - | Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.
| |
| - | {{AQuote-end}}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))
| |
| - | :{| {{Old sources |max-width=300px}}
| |
| - | | '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Klein (1904)'''
| |
| - | :{| {{Old sources}}
| |
| - | | 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Hintze (1912)''' (s. 9-12)
| |
| - | :{| style="max-width:800px"
| |
| - | |[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s. 9-12]]
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - | <br clear="all"/>
| |
| - |
| |
| - | == Lokalizacja ==
| |
| - |
| |
| - | {{GEFrame-begin}}
| |
| - | {{GEMap
| |
| - | | htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm
| |
| - | | kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
| |
| - | | kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml
| |
| - | | kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml
| |
| - | | lat = 51.93
| |
| - | | lon = 15.40
| |
| - | | zoom = 11
| |
| - | | type = roadmap
| |
| - | }}
| |
| - | {{GEIcon-PointRed}}
| |
| - | (H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) ''Schobenhaus'', (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*) Strumiany, Strumianki
| |
| - | {{GEIcon-PointGreen}}
| |
| - | położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref>
| |
| - | {{GEIcon-Coord}}
| |
| - | współrzędne wg różnych autorów
| |
| - | {{GEFrame-end}}
| |
| - |
| |
| - | Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem. ''Wittgenau'', jej dzielnica ''Heinrichau'' to '''Wilkanówko'''. Wsie: '''Radomia''' (niem. ''Seifersholz'', ''Seiffersholz''), '''Słone''' (niem. ''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem. ''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o której pisze Wiemann. W jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.
| |
| - |
| |
| - | '''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z 1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.
| |
| - |
| |
| - | Za Wiemann (1841, ''AnP''):
| |
| - | ::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w pobliżu zbierających chrust w sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800 kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa 32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a '''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | ==== Synonimy?! ====
| |
| - |
| |
| - | Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i '''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.
| |
| - |
| |
| - | Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z czasem: Heinrichsau (1915) – Henrykowo (1945) – Henryków (1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte 112}}.
| |
| - |
| |
| - | <br clear="all"/>
| |
| - |
| |
| - | === Mapy ===
| |
| - |
| |
| - | Na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie Gruenberg (West) i Niederschles}} widnieją wszystkie istotne miejsca: Wilkanowo ('''Wittgenau'''), Radomia ('''Seifersholz''') i '''''Meileiche''''' oraz '''''Schobenhaus'''''. Na północny-zachód od Wilkanowa jest '''''Heinrichau''''' (dzielnica Wilkanówko), a obok '''Schlain''', czyli dzisiejsza wieś Słone.
| |
| - |
| |
| - | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
| |
| - | File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z 1808 roku z nazwami '''Schloin''' i '''Witgenau'''
| |
| - | File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)
| |
| - | File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|112 ''Gross Glogau''}})
| |
| - | File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z ok. 1893 roku (źródło: MAPSTER)
| |
| - | File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''''Schobenhaus''''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''''Meileiche'''''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z 1952 roku (źródło: MAPSTER)
| |
| - | </gallery>
| |
| - |
| |
| - | <br clear="all"/>
| |
| - |
| |
| - | == [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==
| |
| - |
| |
| - | '''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla {{SITENAME}} fot. Antoni Stryjewski)
| |
| - | <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2">
| |
| - | File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4 g
| |
| - | File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam
| |
| - | File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa
| |
| - | File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')
| |
| - | </gallery>
| |
| - |
| |
| - | Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)
| |
| - | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
| |
| - | File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64 g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]
| |
| - | File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i '''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref>
| |
| - | </gallery>
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | '''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)
| |
| - | <gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3">
| |
| - | File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|
| |
| - | File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|
| |
| - | File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|
| |
| - | </gallery>
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
| |
| - | File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)
| |
| - | </gallery>
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}} Piotr Górski)
| |
| - | <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2">
| |
| - | File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841 r. o 15<sup>30</sup> w Wilkanowie spadł meteoryt znany w świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''
| |
| - | File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew
| |
| - | File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola
| |
| - | File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|
| |
| - | </gallery>
| |
| - |
| |
| - | Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | {|
| |
| - | |-
| |
| - | |<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube>
| |
| - | YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]
| |
| - | |<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube>
| |
| - | YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]
| |
| - | |}
| |
| - |
| |
| - | <br clear="all"/>
| |
| - |
| |
| - | == [[Bibliografia]] ==
| |
| - |
| |
| - | {{Bibliografia (Wilkanówko)}}
| |
| - | {{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}
| |
| - | {{Przypisy}}
| |
| - |
| |
| - | == Zobacz również ==
| |
| - |
| |
| - | * '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''
| |
| - | * '''[[Szablon:!Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann|Grüneberg (Wilkanówko)/Weimann]]'''
| |
| - | * '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Grüneberg (Wilkanówko)/Göppert (1841)]]'''
| |
| - | * '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Göppert (1842)]]'''
| |
| - | * '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Hintze (1912)]]'''
| |
| - | * doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''
| |
| - |
| |
| - | * w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]
| |
| - | * [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]
| |
| - | * [[Świecie (pomnik)]]
| |
| - | * [[Meteoryty (kopie)]]
| |
| - |
| |
| - | * [[Dawne jednostki miar i wag]]
| |
| - |
| |
| - | == Linki zewnętrzne ==
| |
| - |
| |
| - | * '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]
| |
| - | * '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]
| |
| - |
| |
| - | * {{BerlinMNHU}}
| |
| - | * {{ChicagoFMNH}}
| |
| - | * {{ParisMNHN}}
| |
| - | * {{LondonNHM}}
| |
| - | * {{GreifswaldGDU}}
| |
| - |
| |
| - | * Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
| |
| - | * Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]
| |
| - |
| |
| - | * [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]
| |
| - |
| |
| - | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]
| |
| - | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]
| |
| - | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]
| |
| - | * Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]
| |
| - | * Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]
| |
| - |
| |
| - | * Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]
| |
| - | * Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]
| |
| - |
| |
| - |
| |
| - | {{Co jeszcze na stronę}}
| |
| - |
| |
| - | * ''Grünberger Wochenblatt'', 1841
| |
| - | * Buchner (1861) - Ok!
| |
| - | * <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del>
| |
| - |
| |
| - | [[Category:MetBullDatabase]]
| |
| - | [[Category:Meteoryty polskie]]
| |
| - | [[Category:Obserwowane spadki]]
| |
| - | [[Category:Warto szukać]]
| |
