O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 08:41, 27 kwi 2012

Zamiast meteorytu głaz narzutowy

Grüneberg (Wilkanówko) →
Masa główna meteorytu Wilkanówko w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Woreczko)
Spadek
Lokalizacja	Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska
Położenie[1]	51°56'N, 15°50'E
Data	22 marca 1841, 15:30
Charakterystyka
Typ	H4
Masa	~1000 g
Liczba okazów	dwa okazy
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Grünberg, Heinrichau, Schloin, Seifersdorf, Seifersholz, Wilkanowko, Zielena Gora, Zielona Gora; wg Pokrzywnickiego: Wilkanówko

Pogodne popołudnie - godzina 15:30 22 marca 1841 roku - w okolicy miejscowości Wilkanówko w pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w polu usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i coś ciężkiego spadło w pobliżu. W małym zagłębieniu znaleźli świadkowie spadku 30 uncjowy kamień (około 800 g^[2]). Drugi okaz znaleziono później. Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w okolicznych miejscowościach - Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli^[3].

Wilkanówko to meteoryt kamienny, chondryt zwyczajny typu H4. Największy jego fragment o wadze 757,5 g^[4] (masa główna) znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie. W Polsce jest jedynie 46,4 g w zbiorach Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego^[5], a małe jego fragmenty w kolekcjach prywatnych.

Obecnie wieś nazywa się Wilkanowo (!). 22 marca 2002 roku z inicjatywy Klubu Pod Wieżą w Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko^[6]. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w 2010 roku w Świeciu i odbyła się na cześć meteorytu Schwetz.

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem)

(...)

17. METEORYT WILKANÓWKO

Synonimy: Grüneberg, Grünberg, Seifersholz, Heinrichau, Schloin¹.

W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E²

Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w dobrach Seifersholz^[7], pow. Grüneberg, czyli w okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w b. ks. Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1 kg. Wspomnianego dnia i godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z zachodu i im bardziej się "zbliżał", tym stawał się silniejszy i wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5 min.

Dźwięki te im bardziej "zbliżały się do ziemi" tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i w odległości około 100-150 kroków znaleźli na głębokości pół stopy w ziemi "kamień". Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.

Eksplozję słychać było m.in. w Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i będący wewnątrz budynków.

Według literatury waga odłamków była następująca: 1 - 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły i 2 - 6 uncji, 1½ drachmy³. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05 g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a Schloin⁴. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z odłamem nr 2 wymienionym wyżej? Waga 6 uncji, 1½ drachmy równa się bowiem 172 g.

Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w powietrzu i mogła pierwotnie ważyć 2 funty 9 łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy⁵.

Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)⁶. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C. wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2 (?), a według innych danych⁷ - 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne⁸. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w następujących zbiorach:

P r z y p i s y

¹ Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s. 134)..

² Według Berwertha (1903)^[8] oraz Breziny (1895)^[9]. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)^[10]: 51º56' N, 15º30' E, według innych - φ=51°54' – λ=15°25'.

³ Uncja = 16 drachm = 28,34953 g. Skrupuł = 1/3 drachmy^[2].

⁴ Szczegółowy opis spadku i odłamków: "Niederfall eines Meteorites", Ann. d. Phys., 1841, t. 53, s. 172-178^[11].

⁵ Ann. d. Phys., 1841, t. 53, s. 416^[12] i Ergb., t. IV, s. 361^[13].

⁶ Według Breziny (o. c.) i Wülfinga^[14] (o. c.) oraz Kat. Met. Brit. Mus. (o. c.).

⁷ Ann. d. Phys., 1859, t. 107, s. 160-163^[15].

⁸ Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 ("Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien")^[16]; Breslauer Ztg., 1840, Nr 174; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A. Wülfing (1897).

(...)

Inne źródła

U Greg'a (1861)

Year.	Day of month.	Locality.	Size or weight.	Direction.	Duration; rate; hour;	Remarks, &c.
1841.*	Mar. 22	Grüneberg, Silesia	2½ lbs.	...	3½ P.M.	Stone-fall; sp. gr. 3·72.

Informacja u Berwerth'a (1903)

Grüneberg [Cg (3½ p. 22 März 1841) 51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.

W katalogu Klein'a (1904) jest informacja o spadku

1841 März 22

3h 50m nachm.

Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien

Lokalizacja

(R) Radomia, (S) Strumiany, Strumianki, Słone, (W) Wilkanowo

położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu

współrzędne wg innych autorów

Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a znaleziono tylko dwa okazy^[4].

Obecnie wieś nazywa się Wilkanowo, dawna nazwa niem. Wittgenau.

Synonimy ?!

Seifersholz to stara niemiecka nazwa miejscowości Radomia (wiki).

Pokrzywnicki interpretuje synonimy Schloin i Heinrichau jako nazwy miejscowości. Ale być może chodzi o folwark Strumianki (niem. nazwa Heinrichsau) należący do rodu Schloin z Heinrichau (genealogia)?! Więcej: Heinrichsau - folwark Strumianki • folwark Strumianki • folwark przy Konotopie; (współrzędne 51.93N, 15.88E). Ale to fałszywy trop (Wiki woreczko) → patrz mapa Reymanns Karte 112

Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również "Henrykowski meteoryt". Nazwa Heinrichsau zmieniała się: Heinrichsau (1915) - Henrykowo (1945) - Henryków (1982).

Mapy

Na mapie Reymann'a (arkusz 112) widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (Wittgenau), Radomia (Seifersholz) i co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie Col. Heinrichau, a obok Schlain (Schloin?) dzisiejsza wieś Słone, może to jest miejsce spadku?!

Fragment arkusza 112 Gross Glogau mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)

Wilkanowo (Wittgenau), Radomia (Seifersholz), Col. Heinrichau, Schlain (Schloin?). Fragment arkusza 112

Fragment arkusza 4 mapy Preussen und Herzogthum Warschau z 1808 roku z nazwami Schloin i Witgenau

Galerie

Meteoryt Wilkanówko (Grüneberg) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr (fot. Antoni Stryjewski)

Okaz o wadze 46,4 g	Przełam
Skorupa obtopieniowa	Skorupa obtopieniowa (fusion crust)

Meteoryt Wilkanówko za zbiorów Muzeum Mineralogicznego we Wrocławiu (fot. Jarosław Bandurowski)

Głaz narzutowy w miejscowości Wilkanowo

Głaz narzutowy z tablicą upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko (fot. Sławomir Białkowski)

Tablica ufundowana przez Klub Pod Wieżą (fot. Sławomir Białkowski)

Tablica informacyjna (fot. Sławomir Białkowski)

Bibliografia

• +AnP, (1841), Nachtrag zum Grüneberg Meteorsteinfall. Pogg. Annalen der Physik, 53, 1841, s. 416. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• +AnP, (1841a), Meteorsteinfall bei Grüneberg in Schlesien. Pogg. Annalen der Physik , 52, 1841, s. 495-496. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  . Plik PDF

• Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum. Separatadruck aus den Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Band XVIII. Wien 1903.

• von Boguslawski Georg, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.). Pogg. Annalen der Physik und Chemie, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Brezina Aristides, (1896), Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseums. Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895. Separatabdruck aus Band X, heft 3 und 4. Wien 1896.

• von Glocker Ernst Friedrich, (1841), Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am 22. März 1841). Jahresber. Schles. Ges. vaterländ. Kultur., 1841, s. 52-58.

• Göppert H.R., (1844), Über den Meteorstein, welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März gefallen ist. Breslauer Ztg., Juni 9, Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1844, s. 609-610.

• Klein Hermann J., (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde. XIV. Jahrgang 1903. Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich. Urania, 6, 1955, s. 165-172.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises. Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich. Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 115-117.

• Prior George T., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History). printed British Museum, 1953. Plik PDF

• +von Reichenbach Freiherr, (1859a), Anordnung und Eintheilung der Meteoriten. Pogg. Annalen der Physik, 183, 1859, s. 155-182. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Weimann C.G., (1841), Niederfall eines Meteorites. Pogg. Annalen der Physik, 53, 1841, s. 172-179. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• von Wülfing Ernst Anton, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst Einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites). Tübingen 1897; Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung.

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ ^{a b} za Wikipedią: 1 uncja = 2 łuty = 8 drachm = 25,34 g (miary nowopolskie)
3. ^ szczegółowy opis spadku w Weimann (1841)
4. ^ ^{a b} Pokrzywnicki (1964)
5. ^ wg katalogu "Meteoryty w zbiorach polskich"
6. ^ dokładna lokalizacja pomnika - głazu narzutowego - 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A. Białkowski)
7. ^ Seifersholz to miejscowość Radomia
8. ^ Berwerth (1903)
9. ^ Brezina 1895
10. ^ Prior (1953)
11. ^ Weimann (1841)
12. ^ AnP (1841)
13. ^ Boguslawski (1854a), s. 361
14. ^ Wülfing (1897)
15. ^ Reichenbach (1859a)
16. ^ AnP (1841a)

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Grüneberg
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Grüneberg

• Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich - katalog PTMet
• Polskie Serwis Meteorytów - meteoryt Wilkanówko
• Muzeum Mineralogiczne Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu • Sala Meteorytowa
• Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie - Museum für Naturkunde
• Wikipedia - Wilkanówko (meteoryt) • wieś Wilkanowo w województwie lubuskim, dawna nazwa niem. Wittgenau; • Wieża Braniborska
• Wikipedia - Niemieckie nazwy polskich miejscowości
• Simkoz - Braniborg Tower • Natural History Museum in Berlin
• Strona Woreczko o meteorycie Grüneberg

Co jeszcze na stronie?