PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Hraschina

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(Utworzył nową stronę „__NOTOC__ {{VerifyLevel|level=0}} {{Strona w budowie}} {{InfoboxMeteorite | nazwa = Hraschina | grafika = | opis = | klasa = Spadek | mbclass = fall | metbull = ...”)
m (Hraschina/Galerie)
 
(Nie pokazano 45 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
__NOTOC__
__NOTOC__
-
{{VerifyLevel|level=0}}
+
{{VerifyLevel|level=1i}}
{{Strona w budowie}}
{{Strona w budowie}}
 +
 +
== Jeden z okazów przekuli na gwoździe! ==
{{InfoboxMeteorite
{{InfoboxMeteorite
  | nazwa = Hraschina
  | nazwa = Hraschina
-
  | grafika =
+
  | grafika = Hraschina_(NHM_Vienna)-TJ21-1.jpg
-
  | opis =
+
  | opis = Meteoryt Hraschina ([[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu]]; fot. Tomasz Jakubowski)
  | klasa = Spadek
  | klasa = Spadek
  | mbclass = fall
  | mbclass = fall
Linia 17: Linia 19:
  | masa = ~49 kg
  | masa = ~49 kg
  | liczba = 2 okazy
  | liczba = 2 okazy
-
  | synonimy = w NHM Cat: '''Agram''', '''Hrascina''', '''Hrasina''', '''Zagrab''', '''Zagreb''', '''Zagrebacko zeljezo'''
+
  | synonimy = w NHM Cat: '''Agram''', '''Hrascina''', '''Hrasina''', '''Zagrab''', '''Zagreb''', '''Zagrebacko zeljezo'''; po chorwacku ''Hrašćinski meteorit''
}}
}}
 +
26 maja 1751 roku około godziny 18:00 mieszkańcy Hraschiny zaobserwowali w&nbsp;kierunku wschodnim kulę ognia, która z&nbsp;hukiem przypominającym wystrzał armatni, rozpadła się na dwie części za którymi ciągnął się ognisty ślad. Gdy kule spadły na ziemię huk był równie głośny. Bolid był obserwowany w&nbsp;całym regionie, udokumentowano relacje z&nbsp;miejscowości odległych od Hraschiny nawet o&nbsp;100&nbsp;km. Mieszkańcy Hraschiny zebrali kawałki meteorytu i&nbsp;zanieśli do sądu parafialnego. Wiadomość dotarła do biskupa Zagrzebia, a&nbsp;ten wysłał kanoników by przesychali świadków. Raport ze spadku sporządził 6&nbsp;sierpnia wikariusz generalny diecezji zagrzebskiej Vuk Kukuljević.<ref>'''Vuk (Wolfgang, Vinko) Kukuljević Sakcinski''' – chorwacki historyk, teolog, kanonik</ref> Był to pierwszy w&nbsp;historii dobrze udokumentowany spadek meteorytu żelaznego.<ref>tłumaczenie raportu z&nbsp;łaciny na niemiecki znajduje się u Haidingera (1859)</ref> Świadkami spadku była duża liczba osób co jednoznacznie dowodziło, że „kamienie mogą spadać z&nbsp;nieba”! (Wikipedia)
 +
Opierając się na protokole biskupa barona Franjo Ksaver Klobušickiego<ref>biskupem Zagrzebia został w&nbsp;1749 roku i&nbsp;to on mianował Vuka Kukuljevića wikariuszem generalnym i&nbsp;przewodniczącym konsystorza diecezji w&nbsp;Zagrzebiu</ref> oraz na fakcie, że te świeżo spadłe meteoryty były pokryte skorupą ze stopionego metalu, [[Bibliografia/Chladni Ernst F.F.|Ernst Chladni]] zaproponował w&nbsp;1794 roku hipotezę, że meteoryty pochodzą z&nbsp;przestrzeni kosmicznej. Ale to dopiero po 50 latach, spadek meteorytu L'Aigle{{MBD-record|name=L'Aigle}} we Francji w&nbsp;1804 roku, przekonał świat nauki, że meteoryty mają pozaziemskie pochodzenie (Wikipedia).
-
{{!Iron IID}}
+
== Spadek ==
 +
 
 +
Na pola w okolicy wsi '''Domovca''' spadły dwa okazy o wadze 71 i&nbsp;16&nbsp;funtów. Licząc [[Dawne jednostki miar i wag|funty austriackie]] równe 0,56&nbsp;kg, okazy miały więc odpowiednio 39,76 i&nbsp;8,96&nbsp;kg. Mniejsza bryła została podzielona przez kowali w&nbsp;Hraschinie, Zagrzebiu i&nbsp;Bratysławie, a&nbsp;<u>niektóre części zostały przekute w&nbsp;gwoździe</u>, inne rozdano jako ciekawostki! Większa bryła trafiła do [[Szablon:ViennaNHM|muzeum w&nbsp;Wiedniu]], gdzie {{Txt2Img|Hraschina_(NHM_Vienna)-TJ21-1.jpg|znajduje się do dziś}} (Buchwald 1975; Haidinger 1860).<ref>duży okaz oddano ministrowi, który z&nbsp;kolei przekazał ją biskupowi. Cesarz w&nbsp;Bratysławie polecił przekazać mu okaz do wglądu, a&nbsp;wkrótce potem został on włączony do skarbu cesarskiego (''Imperial Treasury'') w&nbsp;Wiedniu. W&nbsp;1777&nbsp;roku został przeniesiony do wiedeńskiego Gabinetu Naturalnego (''Vienna Natural-Cabinet''), gdzie stał się kamieniem węgielnym przyszłej, dużej kolekcji meteorytów. Nie był on jednak początkowo akceptowany jako meteoryt (Buchwald 1975; Stütz 1790)!</ref>
 +
 
 +
Większy 40-kilogramowy fragment utworzył krater w kształcie lejka, głęboki na około 120&nbsp;cm, szeroki na 50&nbsp;cm. Spadł on na pole ''Michl Kollar'', które zaorał ledwie tydzień wcześniej. Mniejsza masa 9&nbsp;kg zrobiła podobny otwór o&nbsp;głębokości około 90&nbsp;cm i&nbsp;szerokości 90&nbsp;cm w&nbsp;odległości 2000&nbsp;kroków od pierwszej masy. Miejsca te znajdowały się bezpośrednio na wschód od wsi Hraschina. W&nbsp;relacjach ze spadku nie ma informacji czy świeżo wykopane bryły były jeszcze ciepłe.
 +
 
 +
Zachowana większa masa ma z grubsza kształt trójkątnej tarczy o&nbsp;wymiarach 38×28×10&nbsp;cm i&nbsp;waży 39,7&nbsp;kg. Lekko wypukły przód pokryty jest regmagliptami o&nbsp;średnicy 1,5-4&nbsp;cm i&nbsp;głębokości ok. 1&nbsp;cm. Strona przeciwna jest płaska i&nbsp;pokryta dużymi, płytkimi regmagliptami z&nbsp;niewielką rzeźbą. Różnice wyglądu obu stron odpowiadają charakterystycznemu kształtowi okazów orientowanych, takich na przykład, jak {{Txt2Img|Ilimaes(iron)_(NHM_Vienna)-TJ21.jpg|Ilimaes}}{{MBD-record|name=Ilimaes (iron)}}, {{Txt2Img|CabinCreek_(NHM_Vienna)-TJ21-2.jpg|Cabin Creek}}{{MBD-record|name=Cabin Creek}}, {{Link-MBD|code=12047|name=Iron Creek}} i&nbsp;{{Link-MBD|code=22364|name=Quinn Canyon}}. Widoczne na przedniej powierzchni liczne wgłębienia (długie na 1-5&nbsp;cm, szerokie i&nbsp;głębokie na 1-2&nbsp;mm) przypominające ślady po dłucie (blizny) wskazują, gdzie znajdowały się tzw. {{Txt2Img|Hraschina-NHMW_(Brezina_lamellae-3D_front)-1.jpg|lamele Breziny}} (ang. ''[[Brezina lamellae]]'') za schreibersytu. Ich występowanie sugeruje, gdzie była wcześniej przytwierdzona druga, zaginiona bryła 9&nbsp;kg, która oderwała się podczas lotu meteoroidu jeszcze z&nbsp;dużą prędkością (Buchwald 1975).
 +
 
 +
== Wyjątkowy typ ==
 +
 
 +
Meteoryt Hraschina należy do rzadkiego typu meteorytów żelaznych IID i&nbsp;jest oktaedrytem średnioziarnistym Om (ang. ''medium octahedrite''). To w&nbsp;meteorytach [[Elbogen]] i&nbsp;Hraschina Alois von Beckh Widmanstätten zaobserwował na ich wytrawionych powierzchniach struktury krystaliczne nazwane później jego nazwiskiem. Początkowo traktowano odkryte struktury jako minerały i&nbsp;nadawano im nazwy utworzone od miejsc spadków meteorytów żelaznych. I&nbsp;tak Stanislas Meunier w&nbsp;1893 roku wprowadził 22 nazwy tych odmian, m.in. '''''agramit''''' od nazwy miasta Zagrzeb (niemiecka historyczna nazwa miasta '''Agram'''; stąd też synonim nazwy meteorytu Hraschina, której używano do lat 20. XX wieku). Nazwy te nie przyjęły się, dziś stopy (minerały) żelazo-niklu określamy terminami: kamacyt, taenit, tetrataenit (Manecki 1975).
 +
 
 +
{{!Iron IID |met-name=Hraschina}}
 +
 
 +
== Kolekcje ==
 +
 
 +
Fragmenty meteorytu Hraschina w&nbsp;światowych kolekcjach. Największe zbiory:
 +
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}
 +
! zbiór !! waga&nbsp;fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi
 +
|-
 +
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 39,27&nbsp;kg || [main mass]
 +
|-
 +
| Haarlem, Tyler Mus. || 129 g || [authenticity&nbsp;unconfirmed]
 +
|-
 +
| Würzburg, Min. Mus. || 45 g ||
 +
|-
 +
| Göttingen, Min. Inst. Univ. || 29 g ||
 +
|-
 +
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 20,5&nbsp;g ||
 +
|-
 +
| {{Wielokropek}}
 +
|-
 +
| Sarajevo, Bosnian Nat. Mus. || 7,6 g ||
 +
|-
 +
| Zagreb, Min.-Petrog. Mus. || 0,6 g || wg Wikipedii w&nbsp;Zagrzebiu znajduje się płytka 0,56&nbsp;g
 +
|}
 +
Masa główna meteorytu Hraschina znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]], natomiast w&nbsp;rodzimej Chorwacji jest tylko mała płytka 0,56&nbsp;g!
 +
 
 +
Brak fragmentów tego meteorytu w instytucjonalnych zbiorach polskich.
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
== Lokalizacja ==
 +
 
 +
{{GEFrame-begin}}
 +
{{GEMap
 +
| htmlFileMap = wiki-Hraschina.htm
 +
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Croatia-MM.kml
 +
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Hraschina-fit.kml
 +
| lat = 46.1
 +
| lon = 16.3333
 +
| zoom = 9
 +
| type = terrain
 +
}}
 +
{{GEIcon-PointRed}}
 +
(D) Domovec, (H) Hraschina (''Hrašćina'')
 +
{{GEIcon-PlaceOfFall}}
 +
Miejsce spadku; {{Txt2Img|Hraschina_(board)-1.jpg|pamiątkowa tablica}} i&nbsp;{{Txt2Img|Hraschina_(monument)-1.jpg|pomnik}} (''Mjesto Pada Hraščinskog Meteorita'')
 +
{{GEFrame-end}}
 +
 
 +
W październiku 2022 roku [[Redakcja]] odwiedziła historyczne miejsce spadku. Położone jest ono w&nbsp;urokliwej okolicy i&nbsp;ładnie zaaranżowane. Na miejscu znajduje się solidny '''{{Txt2Img|Hraschina_(monument)-1.jpg|pomnik}}''' w&nbsp;formie [[Meteoryty (kopie)|kopii większego okazu]] osadzonej na kamiennym cokole! Towarzyszy mu elegancka '''{{Txt2Img|Hraschina_(board)-1.jpg|pamiątkowa tablica}}''' z&nbsp;opisem – w&nbsp;języku chorwackim, angielskim i esperanto – historii spadku i&nbsp;samego meteorytu ([https://www.google.com/maps/place/Mjesto+Pada+Hraščinskog+Meteorita/@46.1061352,16.219895,14z Google&nbsp;Maps]).
 +
 
 +
Miejsce to {{Txt2Img|Hraschina_(site)-3.jpg|leży na uboczu}}. Okoliczne pagórki z&nbsp;położonymi wśród nich wsiami, usłane są {{Txt2Img|Hraschina_(site)-a.jpg|winnicami}}. Z&nbsp;miejsca spadku {{Txt2Img|Hraschina_(site)-b.jpg|roztacza się widok}} przypominający ten z&nbsp;{{txt2Img|Tschermak_(1864_p1).jpg|XIX-wiecznych ilustracji}}! Na tych ilustracjach przewija się motyw wieży kościelnej. W&nbsp;czasie [[Redakcja|naszej]] wizyty wieża kościoła (''Crkva sv.&nbsp;Nikola'') we wsi ''Hrašćina'' była w&nbsp;remoncie, ale przeglądając w&nbsp;Internecie jej zdjęcia, widać, że to dokładnie ona jest na starych ilustracjach. Niesamowite! (Kościół (''Crkva Majka Božja'') w&nbsp;pobliskim ''Domovec'' ma niższą wieżę.)
 +
 
 +
 
 +
Poczta chorwacka emitowała również znaczki pocztowe z&nbsp;okazji 270 rocznicy spadku meteorytu.
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
=== Mapy ===
 +
 
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Hraschina_(I_Military_Survey).jpg|Wieś '''D.Hratina'''. Mapa ''I.&nbsp;vojenské mapování - josefské'' (1764-1767; skala 1:28800) (źródło:&nbsp;Mapire)
 +
File:Hraschina_(II_Military_Survey).jpg|Wsie '''Hrašćina''' i&nbsp;'''Domovec'''. Mapa ''II.&nbsp;vojenské mapování - Františkovo'' (1842-1853; skala 1:28800) (źródło:&nbsp;Mapire)
 +
File:Hraschina_(Cadastral_maps)-mosaic.jpg|Położenie miejsca spadku na mapie katastralnej (źródło:&nbsp;Mapire)
 +
</gallery>
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
== [[Hraschina/Galerie]] ==
 +
 
 +
Bolid z którego spadł meteoryt Hraschina
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Hraschina_(Haidinger_1859).jpg|(źródło: Haidinger 1859)
 +
File:Tschermak_(1864_p1).jpg|(źródło: Tschermak 1864)
 +
</gallery>
 +
 
 +
 
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Schreibers_1820_(Tab-i).jpg|Masa główna (źródło: [[Schreibers (1820)|Schreibers 1820]])
 +
File:Hraschina_(Neumayr_1912-rys94).jpg|Masa główna (źródło: Neumayr 1912)
 +
File:Tschermak_(1864_p3).jpg|Meteoryty: Durango{{MBD-record|name=Durango}}, [[Elbogen]], Hraschina (źródło: [[Bibliografia/Tschermak Gustav|Tschermak 1864]])
 +
File:Berwerth_1913_(Taf._XXI).jpg|Orientowane okazy meteorytów żelaznych: (1)&nbsp;Quesa{{MBD-record|name=Quesa}}, (2)&nbsp;Sarepta{{MBD-record|name=Sarepta}}, (3)&nbsp;Hraschina, (4)&nbsp;Cabin Creek{{MBD-record|name=Cabin Creek}} (źródło: Berwerth 1913)
 +
File:Hraschina-NHMW_(Brezina_lamellae-3D_front)-1.jpg|[[Lamele Breziny i Reichenbacha|Lamele Breziny]] (ang. ''Brezina lamellae''); więcej patrz → [[Hraschina/Galerie]]
 +
</gallery>
 +
 
 +
 
 +
Wewnętrzna budowa meteorytu Hraschina
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Hraschina_(NHM_Vienna)-TJ21-2.jpg|Wytrawiona płytka meteorytu Hraschina. Z&nbsp;tej płytki wykonywano odbitki do druku{{!metalography|}} ([[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]]; fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Meteoreisens_(Haidinger_1845).jpg|Plansza z odbitkami{{!metalography|}} przekrojów meteorytów żelaznych: [[Bohumilitz]], [[Elbogen]], Hraschina (syn. Agram), [[Lenarto]], [[Magura]], Rancho de la Pila (1882) (syn. Durango){{MBD-record|name=Durango}}, [[Steinbach]], Toluca{{MBD-record|name=Toluca}} (źródło: Haidinger 1845)
 +
File:Meteoreisens_(Haidinger_1855).jpg|Wytrawione przekroje{{!metalography|}} meteorytów żelaznych, m.in.: [[Bohumilitz]], [[Braunau]], [[Elbogen]], Hraschina (Agram), [[Lenarto]] (źródło: Haidinger 1855)
 +
</gallery>
 +
 
 +
 
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Hraschina_cast_(Woreczko_Collection).jpg|[[Meteoryty (kopie)|Kopia]] okazu meteorytu [[Hraschina]] w&nbsp;kolekcji [[W&W]]
 +
File:Hraschina_(Woreczko)-3.jpg|[[Redakcja]] w [[Hraschina/Galerie|miejscu spadku meteorytu]]
 +
</gallery>
 +
 
 +
 
 +
Patrz → [[Hraschina/Galerie]]
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
 +
* {{Berwerth (1913)}}
 +
 +
* {{Brandstätter (2013)}}
 +
 +
* {{Buchwald (1975)|page=664-668}}
 +
 +
* {{Chladni (1794)}}
 +
 +
* {{Clark (1852)}}
 +
 +
* {{Döll (1903)}}
 +
 +
* {{Haidinger (1845, Handbuch)}}
 +
 +
* {{Haidinger (1855)}}
 +
 +
* Haidinger Wilhelm Ritter von, (1859), '''Der Meteoreisenfall von [[Hraschina]] bei Agram am 26. Mai 1751''', ''{{!Sitzber.Wien}}'', 35, 1859, s. 361-388.<ref name="Hraschina">spadek meteorytu [[Hraschina]]</ref><ref>{{Txt2Img|Hraschina_(Haidinger_1859).jpg|plansza}} z bolidem</ref> Plik {{Link-BHL|item=30212}}.
 +
 +
* Haidinger Wilhelm Ritter von, (1860), '''Eine dritte Urkunde über den Meteorsteinfall von [[Hraschina]] bei Agram''', ''{{!Sitzber.Wien}}'', 39, 1860, s. 519-525.<ref name="Hraschina"></ref> Plik {{Link-BHL|item=108198}}.
 +
 +
* {{Koblitz MetBase}}
 +
 +
* Kren Tatjana, (2020), '''Hrašćinski meteorit: od legende do znanosti''', Klub ljubitelja zavičajne baštine Hrašćina, 2020, ss. 115. ISBN 978-953-49223-0-9.
 +
 +
* Manecki Andrzej, (1975), '''Meteoryty, pyły kosmiczne i skały księżycowe''', Seria: ''Nauka dla wszystkich'', Nr 251, PWN, Warszawa 1975. Plik [http://docplayer.pl/6860643-Andrzej-manecki-meteoryty-pyly-kosmiczne-i-skaly-ksiezycowe.html PDF].
 +
 +
* {{Neumayr (1912)}}
 +
 +
* {{Pötzsch (1804)}}
 +
 +
* {{Schreibers (1820)}}
 +
 +
* {{Stütz (1790)}}
 +
 +
* Tschermak Gustav, (1864), '''Die Meteoriten''', ''Waldheims Illustrirte Zeitung'', Heft 16, 1864, s. 125-127.<ref>ilustrowany artykuł m.in. o meteorytach: [[Elbogen]], [[Hraschina]], [[Stannern]]</ref> Plik [https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=meg&datum=1864 PDF].
 +
 +
* {{Woźniak (2021, ASMP)}}
 +
 +
{{Koblitz References |1=After the appearance of a fireball, which divided into two parts with detonations, two masses of about 40kg and 9kg respectively were found to have fallen, W.Haidinger, Sitzungsber. Akad. Wiss. Wien, Math.-naturwiss. Kl., 1859, 35, p.361. The smaller mass appears to have been lost, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.207. Analysis, 10.6% Ni, 74.5 ppm Ga, 89.4 ppm Ge, 13 ppm Ir, J.T.Wasson, Meteorites, Springer-Verlag, 1974, p.301. Description, cosmically deformed and annealed, V.F.Buchwald, Handbook of Iron Meteorites, Univ. of California, 1975, p.664.}}
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}
== Zobacz również ==
== Zobacz również ==
-
* inne meteoryty żelazne typu IID: [[Alt Bela]], [[Elbogen]], [[Vicenice]]
+
* [[Hraschina/Galerie]]
 +
* inne meteoryty żelazne typu IID: [[Alt Bela]], [[Elbogen]], [[Vicenice]], [[Orlov Dol]]
 +
 
 +
* [[Lamele Breziny i Reichenbacha]]
 +
 
 +
* [[Meteoryty (kopie)]]
 +
 
 +
* [[Dawne jednostki miar i wag]]
== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
Linia 37: Linia 198:
* {{ViennaNHM}}
* {{ViennaNHM}}
 +
* {{BerlinMNHU}}
 +
 +
* Wikipedia (EN) – [https://en.wikipedia.org/wiki/Hraschina_meteorite Hraschina meteorite]
 +
* Wikipedia (HR) – [https://hr.wikipedia.org/wiki/Hrašćinski_meteorit Hrašćinski meteorit] {{SeparatorBull}} [https://hr.wikipedia.org/wiki/Hrašćina Hrašćina]
 +
 +
* Naturhistorisches Museum Wien – Exhibition [https://www.nhm-wien.ac.at/en/meteorite_of_hraschina Meteorite of Hraschina]
 +
 +
* Google Maps – [https://www.google.com/maps/place/Mjesto+Pada+Hra%C5%A1%C4%8Dinskog+Meteorita/@46.1061352,16.219895,14z Mjesto Pada Hraščinskog Meteorita]
 +
* Portal '''zagorje.com''' – [https://www.zagorje.com/clanak/hrascina/lijepe-vijesti-uoci-velike-270-obljetnice-pada-hrascinski-meteorit-dobio-svoju-monografiju LIJEPE VIJESTI: Uoči velike 270. obljetnice pada, Hrašćinski meteorit dobio svoju monografiju]
 +
 +
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Widmanstatten.htm Figury, struktury Widmanstättena (''Widmanstätten pattern'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-IronMeteorites.htm Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (''Iron meteorites – classification in pictures'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Etching.htm Trawienie meteorytów żelaznych (''Etching iron meteorites'')]
 +
 +
* {{MPOD|name=Hraschina|text=Hraschina}}
[[Category:Poza granicami Polski]]
[[Category:Poza granicami Polski]]
[[Category:Chorwacja]]
[[Category:Chorwacja]]
 +
[[Category:Meteoryty żelazne]]

Aktualna wersja na dzień 23:57, 18 lis 2022

1i


Jeden z okazów przekuli na gwoździe!

Hraschina
Hraschina (NHM Vienna)-TJ21-1.jpg
Meteoryt Hraschina (Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu; fot. Tomasz Jakubowski)
Spadek
Lokalizacja Chorwacja
Położenie[1] 46°06'N, 16°20'E
Data 26 maja 1751, 18:00 (środa)
Charakterystyka
Typ żelazny IID (Om)[2]
Masa ~49 kg
Liczba okazów 2 okazy
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy
w NHM Cat: Agram, Hrascina, Hrasina, Zagrab, Zagreb, Zagrebacko zeljezo; po chorwacku Hrašćinski meteorit

26 maja 1751 roku około godziny 18:00 mieszkańcy Hraschiny zaobserwowali w kierunku wschodnim kulę ognia, która z hukiem przypominającym wystrzał armatni, rozpadła się na dwie części za którymi ciągnął się ognisty ślad. Gdy kule spadły na ziemię huk był równie głośny. Bolid był obserwowany w całym regionie, udokumentowano relacje z miejscowości odległych od Hraschiny nawet o 100 km. Mieszkańcy Hraschiny zebrali kawałki meteorytu i zanieśli do sądu parafialnego. Wiadomość dotarła do biskupa Zagrzebia, a ten wysłał kanoników by przesychali świadków. Raport ze spadku sporządził 6 sierpnia wikariusz generalny diecezji zagrzebskiej Vuk Kukuljević.[3] Był to pierwszy w historii dobrze udokumentowany spadek meteorytu żelaznego.[4] Świadkami spadku była duża liczba osób co jednoznacznie dowodziło, że „kamienie mogą spadać z nieba”! (Wikipedia)

Opierając się na protokole biskupa barona Franjo Ksaver Klobušickiego[5] oraz na fakcie, że te świeżo spadłe meteoryty były pokryte skorupą ze stopionego metalu, Ernst Chladni zaproponował w 1794 roku hipotezę, że meteoryty pochodzą z przestrzeni kosmicznej. Ale to dopiero po 50 latach, spadek meteorytu L'Aigle[6] we Francji w 1804 roku, przekonał świat nauki, że meteoryty mają pozaziemskie pochodzenie (Wikipedia).

Spadek

Na pola w okolicy wsi Domovca spadły dwa okazy o wadze 71 i 16 funtów. Licząc funty austriackie równe 0,56 kg, okazy miały więc odpowiednio 39,76 i 8,96 kg. Mniejsza bryła została podzielona przez kowali w Hraschinie, Zagrzebiu i Bratysławie, a niektóre części zostały przekute w gwoździe, inne rozdano jako ciekawostki! Większa bryła trafiła do muzeum w Wiedniu, gdzie znajduje się do dziś (Buchwald 1975; Haidinger 1860).[7]

Większy 40-kilogramowy fragment utworzył krater w kształcie lejka, głęboki na około 120 cm, szeroki na 50 cm. Spadł on na pole Michl Kollar, które zaorał ledwie tydzień wcześniej. Mniejsza masa 9 kg zrobiła podobny otwór o głębokości około 90 cm i szerokości 90 cm w odległości 2000 kroków od pierwszej masy. Miejsca te znajdowały się bezpośrednio na wschód od wsi Hraschina. W relacjach ze spadku nie ma informacji czy świeżo wykopane bryły były jeszcze ciepłe.

Zachowana większa masa ma z grubsza kształt trójkątnej tarczy o wymiarach 38×28×10 cm i waży 39,7 kg. Lekko wypukły przód pokryty jest regmagliptami o średnicy 1,5-4 cm i głębokości ok. 1 cm. Strona przeciwna jest płaska i pokryta dużymi, płytkimi regmagliptami z niewielką rzeźbą. Różnice wyglądu obu stron odpowiadają charakterystycznemu kształtowi okazów orientowanych, takich na przykład, jak Ilimaes[8], Cabin Creek[9], Iron CreekQuinn Canyon. Widoczne na przedniej powierzchni liczne wgłębienia (długie na 1-5 cm, szerokie i głębokie na 1-2 mm) przypominające ślady po dłucie (blizny) wskazują, gdzie znajdowały się tzw. lamele Breziny (ang. Brezina lamellae) za schreibersytu. Ich występowanie sugeruje, gdzie była wcześniej przytwierdzona druga, zaginiona bryła 9 kg, która oderwała się podczas lotu meteoroidu jeszcze z dużą prędkością (Buchwald 1975).

Wyjątkowy typ

Meteoryt Hraschina należy do rzadkiego typu meteorytów żelaznych IID i jest oktaedrytem średnioziarnistym Om (ang. medium octahedrite). To w meteorytach Elbogen i Hraschina Alois von Beckh Widmanstätten zaobserwował na ich wytrawionych powierzchniach struktury krystaliczne nazwane później jego nazwiskiem. Początkowo traktowano odkryte struktury jako minerały i nadawano im nazwy utworzone od miejsc spadków meteorytów żelaznych. I tak Stanislas Meunier w 1893 roku wprowadził 22 nazwy tych odmian, m.in. agramit od nazwy miasta Zagrzeb (niemiecka historyczna nazwa miasta Agram; stąd też synonim nazwy meteorytu Hraschina, której używano do lat 20. XX wieku). Nazwy te nie przyjęły się, dziś stopy (minerały) żelazo-niklu określamy terminami: kamacyt, taenit, tetrataenit (Manecki 1975).

Rzadki typ IID

Położenie meteorytów grupy IID na wykresie pary gal i kobalt (Woźniak 2021)

Meteoryt Hraschina należy do rzadkiego typu meteorytów żelaznych IID. W bazie Meteoritical Bulletin Database jest zarejestrowanych tylko 26 meteorytów tego typu (stan: luty 2021 r.).[10]

Na Europę przypada ich aż 6: dwa spadki – Elbogen (Czechy) i Hraschina (Chorwacja) oraz znaleziska – Vicenice, Alt Bela (oba też z Czech!) oraz Cheder[11] (Rosja/Azja) i Orlov Dol (Bułgaria). Więc aż 3 meteoryty typu IID przypadają na niewielkie Czechy! Na terenie dużo większych Stanów Zjednoczonych[12] znaleziono ich tylko 7, a spośród dziesiątków tysięcy meteorytów znalezionych na Antarktydzie tylko 2 są tego typu (m.in. meteoryt Miller Butte 03002[13]).

Trzy czeskie meteoryty typu IID mają (podejrzanie?!) bardzo podobny skład. Są one również od siebie „nieodległe” – miejsca spadku/znalezienia meteorytów ElbogenVicenice leżą od miejsca znalezienia okazu Alt Bela odpowiednio o: 398 i 166 km!


Pierwiastki śladowe (ang. trace elements) w meteorytach grupy IID (za Koblitz MetBase oraz Meteoritical Bulletin Database; kompilacja wyników z różnych publikacji):

Meteoryt Ni
[mg/g]
Ga
[μg/g]
Ge
[μg/g]
Ir
[μg/g]
Co
[mg/g]
Au
[ng/g]
P
[mg/g]
bandwidth
[mm]
Vicenice (Czechy, znalezisko 1911 rok, 4,65 kg) 97,7 74,8 87,4 12,7 6,8 773 2,7 0,63-0,80
Elbogen (Czechy, spadek ~1400 rok, ~107 kg) 102 75 87 14 6,4 2,2 0,75
Alt Bela (Czechy, znalezisko 1898 rok, ~4 kg) 100,4 75 84 16 0,70
oraz
Cheder[11] (Rosja/Azja, znalezisko 2003 rok, 5,39 kg) 72,4 16,9 4,4 500 1,0-1,5
Hraschina (Chorwacja, spadek 1751 rok, ~49 kg) 106 75 89 13 0,70
Orlov Dol (Bułgaria, znalezisko 2018 rok, 151 kg) 98,7 70,5 18,9 6,66 602 0,83±0,21


Grupa IID (Woźniak 2021)

Jest to stosunkowo mało liczna grupa meteorytów, ale rozrzut wartości zawartości pierwiastków śladowych wewnątrz niej jest większy, niż dla tych trzech meteorytów żelaznych z Czech!

Okazy meteorytów Alt Bela, ElbogenVicenice są do siebie bardzo podobne w formie – są to „kartoflaste” bryły bez regmagliptów – oraz mają podobny stopień i charakter zwietrzenia. Również wszystkie one są oktaedrytami średnioziarnistymi (Om – medium octahedrite)!


Ciekawostka: Do tego rzadkiego typu należy również meteoryt anomalny IID-an Los Vientos 189, polskie znalezisko na pustyni Atakama w Chile! Znalazcami był team Magda Skirzewska i Łukasz Smuła (Art&Met).

Meteoryty żelazne typu IID

O meteorytach żelaznych typu IID (Woźniak 2021):

«

Grupa IID

Grupa IID – okazy meteorytów tej grupy to oktaedryty średnio- i drobnoziarniste (Om i Of) (z wyjątkiem anomalnego ataksytu Arltunga (IID-an)). Meteoryty w tej grupie mają jedną z największych zawartości galu spośród wszystkich meteorytów żelaznych, jego średnia wartość wynosi ok. 75 μg/g i ustępują tylko meteorytom typu IA (rys. 4 oraz Załącznik 2). Tempo stygnięcia ich ciał macierzystych wynosiło zaledwie ok. 1-2 stopnie na milion lat (1-2ºC/My).

Schreibersyt jest w nich popularny, jego obfitość rośnie ze wzrostem zawartości niklu. Zawartość troilitu jest podobna do zawartości w grupie IIC, ale jest mniejsza niż w grupie IIIAB. Nodule troilitowe większe niż 1 cm są rzadkie. Brak cohenitu, ale występuje haxonit w polach plessytowych. Tylko jeden meteoryt tej grupy, Elbogen zawiera grafit, ale występowanie martensytowych obszarów w innych meteorytach grupy IID sugeruje, że grafit jest dość popularny w tej grupie. Stwierdzono małe ziarna krystobalitu w meteorycie Carbo, jako małe 0,5 mm zielone szkliste krople w jego nodulach troilitowych. Nie zaobserwowano występowania carlsbergitu, natomiast inkluzje krzemianowe są bardzo rzadkie. W grupie są tylko trzy[14] meteoryty anomalne: Arltunga (ATAX), Los Vientos 189 (Om, polskie znalezisko!) i NEA 002 (Of). W meteorycie Arltunga (ATAX) belki kamacytu są bardzo wąskie, ~0,005 mm, 100 razy mniejsze niż w oktaedrytach drobnoziarnistych, ale pierwiastki śladowe lokują go w obszarze nisko-niklowych IID (Scott et al. 1975; Wasson et al. 2006)!

W 1808 roku podczas trawienia dwóch meteorytów z tej właśnie grupy – Hraschiny i Elbogen – austriacki drukarz i naukowiec Count Alois von Beckh Widmanstätten zaobserwował po raz pierwszy słynne figury.

Najpopularniejsze meteoryty tej grupy to: Elbogen (Om), Hraschina (Om), Arltunga (IID-an, ATAX), Carbo (Om) oraz Alt Bela (Om) [oraz Rodeo[15]; w meteorycie typu IID Needles Buchwald (1975) opisuje lamele Breziny].

»



Kolekcje

Fragmenty meteorytu Hraschina w światowych kolekcjach. Największe zbiory:

zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)
uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 39,27 kg [main mass]
Haarlem, Tyler Mus. 129 g [authenticity unconfirmed]
Würzburg, Min. Mus. 45 g
Göttingen, Min. Inst. Univ. 29 g
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 20,5 g
(…)
Sarajevo, Bosnian Nat. Mus. 7,6 g
Zagreb, Min.-Petrog. Mus. 0,6 g wg Wikipedii w Zagrzebiu znajduje się płytka 0,56 g

Masa główna meteorytu Hraschina znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, natomiast w rodzimej Chorwacji jest tylko mała płytka 0,56 g!

Brak fragmentów tego meteorytu w instytucjonalnych zbiorach polskich.


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(D) Domovec, (H) Hraschina (Hrašćina)

Miejsce spadku; pamiątkowa tablicapomnik (Mjesto Pada Hraščinskog Meteorita)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

W październiku 2022 roku Redakcja odwiedziła historyczne miejsce spadku. Położone jest ono w urokliwej okolicy i ładnie zaaranżowane. Na miejscu znajduje się solidny pomnik w formie kopii większego okazu osadzonej na kamiennym cokole! Towarzyszy mu elegancka pamiątkowa tablica z opisem – w języku chorwackim, angielskim i esperanto – historii spadku i samego meteorytu (Google Maps).

Miejsce to leży na uboczu. Okoliczne pagórki z położonymi wśród nich wsiami, usłane są winnicami. Z miejsca spadku roztacza się widok przypominający ten z XIX-wiecznych ilustracji! Na tych ilustracjach przewija się motyw wieży kościelnej. W czasie naszej wizyty wieża kościoła (Crkva sv. Nikola) we wsi Hrašćina była w remoncie, ale przeglądając w Internecie jej zdjęcia, widać, że to dokładnie ona jest na starych ilustracjach. Niesamowite! (Kościół (Crkva Majka Božja) w pobliskim Domovec ma niższą wieżę.)


Poczta chorwacka emitowała również znaczki pocztowe z okazji 270 rocznicy spadku meteorytu.


Mapy


Hraschina/Galerie

Bolid z którego spadł meteoryt Hraschina



Wewnętrzna budowa meteorytu Hraschina



Patrz → Hraschina/Galerie

Bibliografia

  • Berwerth Friedrich M., (1913), Übereinstimmendes in den Formen der Meteoriten (Mit 2 Tafeln), Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XXVII, Wien 1913, s. 460-464 (ilustracje).[21] Plik DjVu.
  • Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272.[22] ISBN 978-3901753435.
  • Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 664-668). ISBN 0-520-02934-8.[23] Pliki PDF.
  • Chladni Ernst F.F., (1794), Ueber den Ursprung der von Pallas gefundenen und anderer ihr ähnlicher Eisenmassen und über einige damit in Verbindung stehende Naturerscheinungen (O pochodzeniu znalezionej przez Pallasa i o innych podobnych masach żelaznych oraz o pewnych z tym związanych zjawiskach natury), Lipsk i Ryga 1794, ss. 63.[24][25] Plik DjVu; plik GoogleBooks.
  • Clark Smith William, (1852), On Metallic Meteorites. An Inaugural Dissertation, Göttingen 1852, ss. 112 (ilustracje).[26] Plik PDF.
  • Döll Eduard, (1903), Über die Beobachtung des Falles von Meteoriten und das Aufsammeln derselben, Wien 1903, ss. 58.[27] Plik DjVu.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1845), Handbuch der bestimmenden Mineralogie, enthaltend die Terminologie, Systematik, Nomenklatur und Charakteristik der Naturgeschichte des Mineralreiches, Wien 1845, ss. 630.[28] Plik DjVu; plik PDF.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1855), Bemerkungen über die zuweilen im geschmeidigen Eisen entstandene krystallinische Struktur, verglichen mit jener des Meteoreisens, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 15, 1855, s. 354-360.[29] Plik PDF; plik DjVu.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1859), Der Meteoreisenfall von Hraschina bei Agram am 26. Mai 1751, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 35, 1859, s. 361-388.[30][31] Plik DjVu.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1860), Eine dritte Urkunde über den Meteorsteinfall von Hraschina bei Agram, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 39, 1860, s. 519-525.[30] Plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kren Tatjana, (2020), Hrašćinski meteorit: od legende do znanosti, Klub ljubitelja zavičajne baštine Hrašćina, 2020, ss. 115. ISBN 978-953-49223-0-9.
  • Manecki Andrzej, (1975), Meteoryty, pyły kosmiczne i skały księżycowe, Seria: Nauka dla wszystkich, Nr 251, PWN, Warszawa 1975. Plik PDF.
  • Neumayr Melchior, (1912), Dzieje Ziemi (tytuł oryg. Erdgeschichte), t. 1, Geologia ogólna, Warszawa 1912, s. 96-118 (ilustracje).[32] Plik DjVu.[33]
  • Pötzsch Christian Gottlieb, (1804), Kurze Darstellung der Geschichte über das Vorkommen des gediegenen Eisens, sowohl des mineralischen als auch des problematisch-meteorischen, und anderer darauf Bezug habenden Aerolithen, mit eigenen Wahrnehmungen, Dresden 1804, ss. 120.[34] Plik PDF.
  • Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer Stein- und Metall-Massen, und der Erscheinungen, welche deren Niederfallen zu begleiten pflegen, Wien 1820 (ilustracje).[35] Plik DjVu; plik doi.
  • Stütz (Stitz) Abbé O. (Andreas Anton), (1790), Über einige vorgeblich vom Himmel gefallene Steine, Bergbaukunde, Zweyter Band, Leipzig 1790, s. 398-409.[36] Plik GoogleBooks.
  • Tschermak Gustav, (1864), Die Meteoriten, Waldheims Illustrirte Zeitung, Heft 16, 1864, s. 125-127.[37] Plik PDF.
  • Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).[38] Plik ASMP; Książka abstraktów.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ Om – oktaedryt średnioziarnisty (medium octahedrite)
  3. ^ Vuk (Wolfgang, Vinko) Kukuljević Sakcinski – chorwacki historyk, teolog, kanonik
  4. ^ tłumaczenie raportu z łaciny na niemiecki znajduje się u Haidingera (1859)
  5. ^ biskupem Zagrzebia został w 1749 roku i to on mianował Vuka Kukuljevića wikariuszem generalnym i przewodniczącym konsystorza diecezji w Zagrzebiu
  6. ^ spadek meteorytu L'Aigle 26 kwietnia 1803 roku we Francji; chondryt zwyczajny L6, TKW 37 kg; patrz → Biot (1803) oraz mapa spadku
  7. ^ duży okaz oddano ministrowi, który z kolei przekazał ją biskupowi. Cesarz w Bratysławie polecił przekazać mu okaz do wglądu, a wkrótce potem został on włączony do skarbu cesarskiego (Imperial Treasury) w Wiedniu. W 1777 roku został przeniesiony do wiedeńskiego Gabinetu Naturalnego (Vienna Natural-Cabinet), gdzie stał się kamieniem węgielnym przyszłej, dużej kolekcji meteorytów. Nie był on jednak początkowo akceptowany jako meteoryt (Buchwald 1975; Stütz 1790)!
  8. ^ meteoryt żelazny Ilimaes (iron), znalezisko z 1870 roku w Chile; typ IIIAB, TKW 51,7 kg; patrz → Tschermak (1872, Ilimaes)
  9. ^ a b spadek meteorytu Cabin Creek 27 marca 1886 roku w USA; żelazny typ IIIAB, TKW 48,5 kg; patrz → Cabin Creek
  10. ^ oraz 3 meteoryty typu IID-an
  11. ^ a b meteoryt żelazny Cheder (Чедер (Тува)), znalezisko z 2003 roku w Rosji, typ IID, TKW 5,39 kg
  12. ^ powierzchnia USA jest niemal 125 razy większa od powierzchni Czech!
  13. ^ meteoryt żelazny Miller Butte 03002, znalezisko z 2003 roku na Antarktydzie; typ IID, TKW 82,7 g
  14. ^ stan na kwiecień 2021 r.
  15. ^ meteoryt żelazny Rodeo, znalezisko z 1852 roku w Meksyku; typ IID, TKW 44 kg; patrz → Lamele Breziny i Reichenbacha
  16. ^ a b meteoryt żelazny Durango, znalezisko z 1804 roku w Meksyku; typ IIIAB, TKW 164 kg
  17. ^ spadek meteorytu Quesa 1 sierpnia 1898 roku w Hiszpanii; żelazny typ IAB-ung, TKW 10,75 kg; patrz → Berwerth (1908)
  18. ^ meteoryt żelazny Sarepta (Сарепта), znalezisko z 1854 roku w Rosji; typ IAB-MG, TKW 14 kg; patrz → Brezina (1894)
  19. ^ a b c ciekawostką jest fakt, że wiele tego typu ilustracji wykonywano metodą odbijania wytrawionych płytek meteorytów, uprzednio pokrytych farbą drukarską, bezpośrednio na arkuszu papieru (!), podobnie, jak w druku wypukłym. Patrz → Metaloryt; patrz → Lenarto/Galerie; patrz też prace o tematyce meteorytowej wykonane techniką litografii → Litografie (Magdalena Skirzewska)
  20. ^ meteoryt żelazny Toluca (syn. Ocatitlan, Xiquipilco), znalezisko z 1776 roku w Meksyku; typ IAB-sLL, TKW 3 tony; patrz → Brezina (1896)
  21. ^ zawiera dwie plansze z rysunkami meteorytów: Agram (Hraschina), Cabin Creek, Mocs, Quesa, Sarepta
  22. ^ bogato ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  23. ^ trzytomowe opracowanie (ponad 1400 stron), „biblia” meteorytów żelaznych (patrz → Woźniak (2021, ASMP)), znajduje się w zbiorach W&W
  24. ^ przełomowa publikacja Ernsta Chladniego – hipoteza o kosmicznym pochodzeniu kamieni spadających z nieba
  25. ^ meteoryt żelazno-kamienny Krasnojarsk (Красноярск, „żelazo Pallasa”, ang. Pallas iron, niem. Pallas-Eisen, ros. Палласово железо), znalezisko z 1749 roku w Rosji; pallasyt PMG-an, TKW 700 kg; patrz → Pallas (1776)
  26. ^ w swej pracy dyplomowej poświęconej meteorytom żelaznym opisuje Clark m.in. meteoryty: Bohumilitz, Brahin, Braunau, Elbogen, Hraschina, Lenarto, Magura, Seeläsgen, Schwetz, Steinbach; tam też kilka litografii przedstawiających przekroje meteorytów
  27. ^ o meteorytach: Blansko, Braunau, Hraschina, Jelica, Knyahinya, Mocs, Stannern, Wessely
  28. ^ zawiera planszę (s. 323) z odbitkami przekrojów meteorytów żelaznych: Bohumilitz, Elbogen, Hraschina (syn. Agram), Lenarto, Magura, Rancho de la Pila (1882) (syn. Durango), Steinbach, Toluca
  29. ^ plansza z rysunkami struktur meteorytów żelaznych, m.in. Bohumilitz, Braunau, Elbogen, Hraschina (Agram), Lenarto; prawdopodobnie są to odciski prawdziwych płytek meteorytów, a nie rysunki (litografie)?
  30. ^ a b spadek meteorytu Hraschina
  31. ^ plansza z bolidem
  32. ^ opis spadków meteorytów: Knyahinya, Pułtusk, Stannern; ilustracje oraz wiele ciekawych informacji i hipotez
  33. ^ wersja cyfrowa wydania z 1906 roku
  34. ^ m.in. o meteorytach: Hraschina, Steinbach
  35. ^ o meteorytach: Benares (a), Charsonville, Eichstädt, Elbogen, Hraschina, Lenarto, Lissa, L'Aigle, Salles, Siena, Stannern, Tabor, Timochin; zawiera liczne plansze z rysunkami meteorytów oraz mapę spadku meteorytu Stannern (oryginalna mapa i wykaz znalezionych okazów) (strona tytułowa, detal)
  36. ^ za Biała (2003): «O Żelazie Pallasa, a także meteorytach Eichstädt, TaborHraschina, Chladni przeczytał w pracy „Uber einige vorgeblich vom Himmel gefallene Steine” („O kilku kamieniach, które prawdopodobnie spadły z nieba”) wydanej w Wiedniu w roku 1790. Jej autor ksiądz kanonik Andreas Anton Stütz (1747-1806) był mineralogiem oraz kuratorem, a następnie dyrektorem cesarsko-królewskiego nadwornego zbioru minerałów w Wiedniu (obecnie Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu). Praca Stütza była pierwszą, w której wspólne pochodzenie przypisano zarówno bryłom materii, których spadek zaobserwowano jak i znalezionym. Jednak Stütz uważał, że bryły te powstały w wyniku uderzeń piorunów i był to pogląd w owym czasie w pełni uprawniony.
     Chladni bardzo obszernie cytował dzieło Stütza, szczególnie opisy meteorytów oraz okoliczności ich spadku. Jednocześnie kategorycznie odrzucał hipotezę o ziemskim pochodzeniu meteorytów opowiadając się za ich kosmicznym rodowodem.»
  37. ^ ilustrowany artykuł m.in. o meteorytach: Elbogen, Hraschina, Stannern
  38. ^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Portal Meteorite Picture of the DayHraschina
Osobiste