PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Mezö-Madaras

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
Linia 11: Linia 11:
  | data = 4 września 1852 roku, 16:30 (sobota)
  | data = 4 września 1852 roku, 16:30 (sobota)
  | typ = chondryt zwyczajny L3.7
  | typ = chondryt zwyczajny L3.7
-
  | masa = 22,7 kg<ref name="TKW">szacuje się, że spadło 50-60&nbsp;kg</ref>, największy okaz 10,1&nbsp;kg<ref name="10,1kg">największy okaz (fragment) 10,1&nbsp;kg (za Balázs (1868) – 17 funtów 26½ łutów) znajduje się w&nbsp;Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu</ref>
+
  | masa = 22,7 kg<ref name="TKW">szacuje się, że spadło 50-60&nbsp;kg</ref>, największy okaz 10,1&nbsp;kg<ref name="10,1kg">największy okaz 10,1&nbsp;kg (wg Balázs (1868) ważył on 17 funtów 26½ łutów) (jego fragment) znajduje się w&nbsp;Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu</ref>
  | liczba = deszcz meteorytów
  | liczba = deszcz meteorytów
  | uwagi =
  | uwagi =
Linia 20: Linia 20:
Spadek deszczu meteorytów 4 września 1852 roku (sobota) w okolicy miejscowości Mădăraş w [[Rumunia|Rumunii]] (chondryt zwyczajny, rzadki typ L3.7, TKW 22,7 kg<ref name="TKW"></ref>).  
Spadek deszczu meteorytów 4 września 1852 roku (sobota) w okolicy miejscowości Mădăraş w [[Rumunia|Rumunii]] (chondryt zwyczajny, rzadki typ L3.7, TKW 22,7 kg<ref name="TKW"></ref>).  
-
W katalogu meteorytów Grady (2000) podano błędnie lokalizację (46°30'N, 25°44'E) wskazującą na miasto ''Mădăraș'' (dawn. ''Mezö-Madaras'') w regionie ''Harghita''. Rzeczywisty rejon spadku znajdował się na północ od miasta o tej samej nazwie, ale leżącego w regionie ''Mureş''. W relacji Knöpfler (1854) podano bliższe prawdzie współrzędne jako: 46°57'N, 41°59'&nbsp;O.L.v.F.<ref name="O.L.v.F.">{{!O.L.v.F.}}</ref>, co odpowiada współczesnemu: 46°57'N, 24°19'E. Obszar spadku rozciągał się w kierunku SW-NE wokół jeziora ''Lacul Culpiu'' (określanego dawniej jako '''''Isten-tó''''' – ''Boskie jezioro'').<ref>patrz portal '''erdelykincsei.com'''</ref>
+
W katalogu meteorytów Grady (2000) podano błędnie lokalizację (46°30'N, 25°44'E) wskazującą na miasto ''Mădăraș'' (dawn. ''Mezö-Madaras'') w regionie ''Harghita''. Rzeczywisty rejon spadku znajdował się na północ od miasta o tej samej nazwie, ale leżącego w regionie ''Mureş'' na Równinie Transylwańskiej (węg. ''Mezőség''). W relacji Knöpfler (1854) podano bliższe prawdzie współrzędne jako: 46°57'N, 41°59'&nbsp;O.L.v.F.<ref name="O.L.v.F.">{{!O.L.v.F.}}</ref>, co odpowiada współczesnemu: 46°57'N, 24°19'E. Obszar spadku rozciągał się w kierunku SW-NE wokół jeziora ''Lacul Culpiu'' (określanego dawniej jako '''''Isten-tó''''' – ''Boskie jezioro'').<ref>patrz portal '''erdelykincsei.com'''</ref>
Linia 45: Linia 45:
{{AQuote-end}}
{{AQuote-end}}
-
Znaleziono ponad 60 okazów meteorytu. Największy o wadze 17&nbsp;funtów 26½&nbsp;łutów (latot<ref name="łut"></ref>) został wysłany do muzeum w&nbsp;Wiedniu, zapłacono za niego znalazcy 500 ówczesnych forintów. Mniejsze okazy trafiły do muzeum w&nbsp;Budapeszcie. W&nbsp;posiadaniu Knöpflera zostały trzy duże okazy o&nbsp;wagach: 8<sup>18</sup>/<sub>32</sub>, 4<sup>26</sup>/<sub>32</sub> i&nbsp;3<sup>2</sup>/<sub>32</sub>&nbsp;funtów.
+
Znaleziono ponad 60 okazów meteorytu. Największy o wadze 17&nbsp;funtów 26½&nbsp;łutów (latot<ref name="łut"></ref>) tzn. 9,984&nbsp;kg, został wysłany do muzeum w&nbsp;Wiedniu, zapłacono za niego znalazcy 500 ówczesnych forintów. Mniejsze okazy trafiły do muzeum w&nbsp;Budapeszcie. W&nbsp;posiadaniu Knöpflera zostały trzy duże okazy o&nbsp;wagach: 8<sup>18</sup>/<sub>32</sub>, 4<sup>26</sup>/<sub>32</sub> i&nbsp;3<sup>2</sup>/<sub>32</sub>&nbsp;funtów<ref>zapewne chodzi o&nbsp;funt austriacki; 1&nbsp;Österreich Pfund = 32&nbsp;Loth (łuty) = 0,560012&nbsp;kg</ref> (odpowiednio: 4,795, 2,695 i&nbsp;1,155&nbsp;kg).
Linia 80: Linia 80:
|}
|}
Brak okazów tego meteorytu w polskich kolekcjach.
Brak okazów tego meteorytu w polskich kolekcjach.
 +
 +
<br clear="all"/>
== Źródła ==
== Źródła ==
Linia 85: Linia 87:
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 372, 438)
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 372, 438)
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
-
| 11. || 1852 || 4. || Sept. || {{Sparse-b}}Fekete{{Sparse-e}} und {{Sparse-b}}Istento{{Sparse-e}}, 1 M. W. von Mezo-Madaras, im bergischen Haidlande Mezöség. – ''Sp.-Gew.:''&nbsp;3,50<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Siebenbürgen || 48°37'N. || 24°19'O. || WA. 11. 1853. 674.<ref name="Knöpfler 1854"></ref> P.91. 1854.627.<ref name="Partsch 1854"></ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.
+
| 11. || 1852 || 4. || Sept. || {{Sparse-b}}Fekete{{Sparse-e}} und {{Sparse-b}}Istento{{Sparse-e}}, 1 M. W. von Mezo-Madaras, im bergischen Haidlande Mezöség.<ref name="Mezőség">węg. '''Mezőség''' - Równina Transylwańska</ref> – ''Sp.-Gew.:''&nbsp;3,50<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Siebenbürgen || 48°37'N. || 24°19'O. || WA. 11. 1853. 674.<ref name="Knöpfler 1854"></ref> P.91. 1854.627.<ref name="Partsch 1854"></ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.
|}
|}
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
-
| '''609.''' || 11 || 1852.&nbsp;4.&nbsp;Sept. || {{Sparse-b}}Fekete{{Sparse-e}} und Teich {{Sparse-b}}Istento{{Sparse-e}}, 1 M. W. von Mezo-Madaras, im bergigen Haidlande Mezöség. || Siebenbürgen || 46°37'N<br />24°19'O. || P. 91. 1854. 627.<ref name="Partsch 1854"></ref> WA. 11. 1853. 674<ref name="Knöpfler 1854"></ref> || Aus einer Feuerkugel unter starkem Donner und Getöse viele Steine, daren grösster etwa 18&nbsp;''℔''.<ref name="10,1kg"></ref>
+
| '''609.''' || 11 || 1852.&nbsp;4.&nbsp;Sept. || {{Sparse-b}}Fekete{{Sparse-e}} und Teich {{Sparse-b}}Istento{{Sparse-e}}<ref>staw ''Istento''</ref>, 1 M. W. von Mezo-Madaras, im bergigen Haidlande Mezöség.<ref name="Mezőség"></ref> || Siebenbürgen || 46°37'N<br />24°19'O. || P. 91. 1854. 627.<ref name="Partsch 1854"></ref> WA. 11. 1853. 674<ref name="Knöpfler 1854"></ref> || Aus einer Feuerkugel unter starkem Donner und Getöse viele Steine, daren grösster etwa 18&nbsp;''℔''.<ref name="10,1kg"></ref>
|}
|}
Linia 98: Linia 100:
|}
|}
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]
 +
 +
<br clear="all"/>
== Lokalizacja ==
== Lokalizacja ==
Linia 114: Linia 118:
(A) Aiud, Alba Iulia, (B) Band, (M) Mădăraş, (R) Reghin, (T) Târgu Mureș, Turda
(A) Aiud, Alba Iulia, (B) Band, (M) Mădăraş, (R) Reghin, (T) Târgu Mureș, Turda
{{GEIcon-Water}}
{{GEIcon-Water}}
-
Jezioro Lacul Culpiu (''Isten-tó'')
+
Jezioro Lacul Culpiu (dawn. ''Isten-tó'')
{{GEIcon-Coord}}
{{GEIcon-Coord}}
Współrzędne wg innych autorów
Współrzędne wg innych autorów
Linia 124: Linia 128:
-
Bolid poruszał się w kierunku SW-NE. Towarzyszyły mu wybuchy i dudniące grzmoty (słyszane były w miejscowościach od Alba Iulia, Aiud, Turda, Cluj-Napoca do Târgu Mureş, Reghin). Deszcz meteorytów spadł w eliptycznym obszarze o długości ~10 km i ~4 km szerokości. Świadkowie pracujący w pobliżu jeziora ''Isten'' (''Isten-tó''), słyszeli świst i widzieli kamienie spadające do południowej części jeziora. Wielkość znajdowanych okazów w terenie rosła z kierunku SW na NE. Za Török (1882b): ''{{Wielokropek}}na południowy-zachód od jeziora Boskiego – czyli kierunek, z&nbsp;którego meteoryt wyruszył, pojawił się – spadały mniejsze kamienie. Na północ od jeziora z&nbsp;kolei znajdowano okazy wielkości pięści, zaś w&nbsp;odległości na pół godziny marszu od zbiornika wodnego natrafiono na okaz ważący 18&nbsp;funtów, który był wbity w&nbsp;ziemię do tego stopnia, że widać było tylko jego krawędzie.&nbsp;{{Wielokropek}}''
+
Bolid poruszał się w kierunku SW-NE. Towarzyszyły mu wybuchy i dudniące grzmoty (słyszane były w miejscowościach od Alba Iulia, Aiud, Turda, Cluj-Napoca do Târgu Mureş, Reghin). Deszcz meteorytów spadł w eliptycznym obszarze o długości ~10 km i ~4 km szerokości. Świadkowie pracujący w pobliżu jeziora ''Isten'' (''Isten-tó''), słyszeli świst i widzieli kamienie spadające do południowej części jeziora. Wielkość znajdowanych okazów w terenie rosła z kierunku SW na NE. Za Török (1882b): ''{{Wielokropek}}&nbsp;na południowy-zachód od jeziora Boskiego – czyli kierunek, z&nbsp;którego meteoryt wyruszył, pojawił się – spadały mniejsze kamienie. Na północ od jeziora z&nbsp;kolei znajdowano okazy wielkości pięści, zaś w&nbsp;odległości na pół godziny marszu od zbiornika wodnego natrafiono na okaz ważący 18&nbsp;funtów, który był wbity w&nbsp;ziemię do tego stopnia, że widać było tylko jego krawędzie.&nbsp;{{Wielokropek}}''
Według relacji spadło dużo więcej meteorytów (ok. 50-60 kg) niż zebrano. Zdarzenie miało miejsce ponad 150 lat temu, ale chyba [[:Category:Warto szukać|warto szukać nadal]]?
Według relacji spadło dużo więcej meteorytów (ok. 50-60 kg) niż zebrano. Zdarzenie miało miejsce ponad 150 lat temu, ale chyba [[:Category:Warto szukać|warto szukać nadal]]?
Linia 133: Linia 137:
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Mezö-Madaras_(Second_Military_Survey_1806–1869).jpg|Mapa rejon spadku z zaznaczonym jeziorem ''Lacul Culpiu'' (dawn. '''''Isten-tó''''') i&nbsp;schematycznym zasięgiem elipsy spadku (źródło mapy: ''II.&nbsp;vojenské mapování - Františkovo'', 1806-1869)
File:Mezö-Madaras_(Mapy_austro-wegierskie_42-47).jpg|Mapa rejon spadku, miejscowości: '''Mezö-Madaras''', '''Mezö-Bánd'''. Współrzędne na mapie są w&nbsp;starym układzie odniesienia ''Ferro''<ref name="O.L.v.F."></ref> (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)
File:Mezö-Madaras_(Mapy_austro-wegierskie_42-47).jpg|Mapa rejon spadku, miejscowości: '''Mezö-Madaras''', '''Mezö-Bánd'''. Współrzędne na mapie są w&nbsp;starym układzie odniesienia ''Ferro''<ref name="O.L.v.F."></ref> (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)
</gallery>
</gallery>
Linia 193: Linia 198:
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-StrewnField.htm Elipsa rozrzutu (''strewn field'', ''strewnfield'', ''distribution ellipse'')]
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-StrewnField.htm Elipsa rozrzutu (''strewn field'', ''strewnfield'', ''distribution ellipse'')]
-
* Wikipedia (HU) – [http://hu.wikipedia.org/wiki/Mezőmadarasi_meteorit Mezőmadarasi meteorit]
+
* Wikipedia (HU) – [http://hu.wikipedia.org/wiki/Mezőmadarasi_meteorit Mezőmadarasi meteorit] {{SeparatorBull}} [http://hu.wikipedia.org/wiki/Mezőség Mezőség] (Równina Transylwańska)
 +
 
* portal '''erdelykincsei.com''' – [http://erdelykincsei.com/2012/02/02/marosszeki-mezoseg-tortenelmi-tukor-telepulesek-templomok-hetedik-resz-istentelep/ Marosszéki-Mezőség – Történelmi tükör: települések, templomok – hetedik rész: Istentó]
* portal '''erdelykincsei.com''' – [http://erdelykincsei.com/2012/02/02/marosszeki-mezoseg-tortenelmi-tukor-telepulesek-templomok-hetedik-resz-istentelep/ Marosszéki-Mezőség – Történelmi tükör: települések, templomok – hetedik rész: Istentó]

Wersja z 15:25, 17 kwi 2014

Mezö-Madaras →
Spadek
Lokalizacja Mădăraş, region Mureş, Rumunia
Położenie[2] 46°30'N, 25°44'E[1]
Data 4 września 1852 roku, 16:30 (sobota)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny L3.7
Masa 22,7 kg[3], największy okaz 10,1 kg[4]
Liczba okazów deszcz meteorytów
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Fekete, Madaras, Maros, Mezoe-Madaras, Mezö-Madarasz, Weiler; po węgiersku: Mădăraş (Mezőmadaras)

Spadek deszczu meteorytów 4 września 1852 roku (sobota) w okolicy miejscowości Mădăraş w Rumunii (chondryt zwyczajny, rzadki typ L3.7, TKW 22,7 kg[3]).

W katalogu meteorytów Grady (2000) podano błędnie lokalizację (46°30'N, 25°44'E) wskazującą na miasto Mădăraș (dawn. Mezö-Madaras) w regionie Harghita. Rzeczywisty rejon spadku znajdował się na północ od miasta o tej samej nazwie, ale leżącego w regionie Mureş na Równinie Transylwańskiej (węg. Mezőség). W relacji Knöpfler (1854) podano bliższe prawdzie współrzędne jako: 46°57'N, 41°59' O.L.v.F.[5], co odpowiada współczesnemu: 46°57'N, 24°19'E. Obszar spadku rozciągał się w kierunku SW-NE wokół jeziora Lacul Culpiu (określanego dawniej jako Isten-tó – Boskie jezioro).[6]


Okoliczności spadku meteorytu Mezö-Madaras według Török (1882b) (tłumaczenie Piotr Antypiuk; więcej szczegółów → patrz Meteoryty imperium węgierskiego):

«

Trzecim w węgierskiej kolekcji meteorytów zawierających drobinki żelaza jest kamień, który został nazwany mezőmadarasi[7]. W tym przypadku nie ma mowy o spadku jednego czy dwóch kamieni, a o całej ich gromadzie. 4. września 1852 roku, między 4. a 5. godziną po południu przez Transylwanię przeszła prawdziwa burza meteorytów. Spadały one w obrębie długiej na półtorej mili [~10 km] i szerokiej na pół mili [~4 km][8] elipsy na terenie Równiny Transylwańskiej, w okolicach gminy Mező-Madaras, w miejscu, gdzie znajduje się długie na 500 kroków, szerokie na 250 kroków i głębokie na 2 sążnie [~4 m] jezioro zwane Boskim (Istentó). W pobliżu owego jeziora znajdowało się tzw. Czarne gospodarstwo. Liczni chłopi pracujący na polach i łąkach gospodarstwa widzieli na własne oczy meteorytową burzę, zebrali także część czarnych kamieni, które spadły z nieba. Okoliczności spadku szczegółowo opisał Dr Vilmos Knöpfler**. Przy zupełnie bezwietrznej pogodzie, na całkowicie czystym, niezachmurzonym niebie pojawiła się kula ognia poruszająca się z południowego-zachodu na północny-wschód. Po wypaleniu się kuli na terenie od Károlyvár'u [Alba Iulia] i Nagy-Enyed [Aiud] po miejscowości Torada [Turda] i Kolozsvár [Cluj-Napoca], w kierunku północno-wschodnim zaś aż po Maros-vásárhely [Târgu Mureş] i Szász-Régen [Reghin] dało się słyszeć huk zbliżony do tego towarzyszącemu burzy czy też grzmot powstający na skutek wystrzałów z odległych armat, dział. Po tym huku chłopi, obserwując spadające kolejno kamienie, słyszeli jeszcze powtarzające się, świszczące dźwięki. Kilku wieśniaków, jako że stali w pobliżu jeziora Boskiego, widziało także, jak w taflę wody uderza jeden ze spadających kamieni, wzbijając tym samym wodę na wysokość jednego sążnia [~2 m] i powodując duże zafalowanie jeziora. Co istotne, na południowy-zachód od jeziora Boskiego – czyli kierunek, z którego meteoryt wyruszył, pojawił się – spadały mniejsze kamienie. Na północ od jeziora z kolei znajdowano okazy wielkości pięści, zaś w odległości na pół godziny marszu od zbiornika wodnego natrafiono na okaz ważący 18 funtów [10,1 kg], który był wbity w ziemię do tego stopnia, że widać było tylko jego krawędzie. Ten znakomity egzemplarz trafił do muzeum wiedeńskiego i stanowi prawdziwy skarb w jego zbiorach. W kolekcji muzeum są zaledwie dwa meteoryty większe od tego, tj. okahabai[9] i knyahinyai[10] – oba pochodzą z Węgier. Łączną masę meteorytów z tego spadku można ocenić na cetnar [50-60 kg].

Meteoryty z Mező-Madaras są czarne, na nierównych skorupach znać liczne zagłębienia zbliżone kształtem do palców u dłoni. Kształt kamienia jest kolejno: zaokrąglony, bulwiasty, spłaszczony. Część właściwa jest szara z brudnobiałymi plamami, pokryta wieloma mieniącymi się na biało lub żółtawo, żelaznymi przebarwieniami. Szczyty pęknięć połyskują stalą. Ciężar właściwy 3,50.

Pál Partsch, ówczesny dyrektor Wiedeńskiego Muzeum Mineralnego poprosił o poddanie analizie meteorytów mezőmadarasi wykładowcę z Getyngi, Wöhlera, który parał się tym już od wielu lat. Wöhlera przeprowadził analizę we współpracy z angielskim chemikiem, Atkinsonem. W jego opinii – uśredniając – 19,06% składu meteorytów stanowi żelazo, 7,4% nikiel, 0,25% natomiast kobalt i fosfor. W masie właściwej poza oczkami żelaza zauważalne są także drobne plamki siarczanu żelaza i dwa rodzaje krzemianów, z których jeden po rozpuszczeniu w kwasie solnym przyjmuje postać galaretowatą, drugi zaś jest nierozpuszczalny. Krzemiany te są mieszanką oliwinów, augitów i labradorytów.

__________

** Sitzungsberichte d. math. naturwissenschaftlichen Klasse der kais. Akademie der Wissenschaften. XI. köt. 676. s köv. lapjain.[11]
»


Tak to wydarzenie opisał Orbán Balázs (1868):

«

A népnek e tóhoz kötött vallásos kegyeletét még egy korlátolt felfogása előtt csudaszerünek tetsző esemény is emelte, mert 1852-ben sept. 4-én délutáni 5 és 6 óra között felhőtlen derült égnél egy iszonyú menydörgés hallatszott, mit szakadozott csattanások követtek, s a feketei biró (a bándi Vaszilui Tyifor), ki éppen a tavon csónakkal halászott, egy nagy tüzes tömeget látott a tóba oly rohamos sebességgel zuhanni, hogy annak vize ölnyire felcsapott, sőt az egész tó felülete hullámzásba jött; ugyanekkor a tó körül is több ily tüzes tömeg hullott le. A biró és a közel levő nép a végitéletet hivén eljöttnek, rémülten menekült, de midőn a tudományok néhány embere, s köztük orvostudor zarándi Knöpfler Vilmos megmagyarázta, hogy nincsen miért félni, sőt jutalmat is igért a lebkő darabjait egybegyüjtőknek, nevezett feketei biró, s mások is felkutatták azokat, ugy hogy 1 négyszög mfd területen, vagy 60 darab lebkövet gyüjtöttek egybe. A legnagyobb minden esetre az volt, mely a tóba esett, s melyet megtalálni nem tudtak; de mégis meglelték azon 17 font 26½ latot[12] nyomó darabot, mely a bécsi muzeumba küldetett, s mező-madarasi név alatt a világ ismert lebköveinek legnevezetesebbike*. Másik kisebb, de azért nem kevésbé nevezetes példány a pesti muzeumba jutott; három példány Knöpfler birtokában van**. (…)

__________

* Ezt a nevezett feketei biró találta; a madarasi járás hivatal a találónak 500 ft jutalmat adva, kezéhez vette, s ugy került Bécsbe.
** Ezen példányok is igen szépek, a legnagyobb 818/32 font, a második 426/32, a harmadik 32/32 font.
»


Znaleziono ponad 60 okazów meteorytu. Największy o wadze 17 funtów 26½ łutów (latot[12]) tzn. 9,984 kg, został wysłany do muzeum w Wiedniu, zapłacono za niego znalazcy 500 ówczesnych forintów. Mniejsze okazy trafiły do muzeum w Budapeszcie. W posiadaniu Knöpflera zostały trzy duże okazy o wagach: 818/32, 426/32 i 32/32 funtów[13] (odpowiednio: 4,795, 2,695 i 1,155 kg).


Brak informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.


Okazy i fragmenty meteorytu Mezö-Madaras w największych kolekcjach:

Zbiór waga okazów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 8,96 kg (main mass)[4]
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 2,72 kg
Budapest, Nat. Mus. 1813 g jeden z okazów
Tübingen, Min.-Petrogr. Inst. 1642 g
London, Nat. Hist. Mus. 700 g
Moscow, Acad. Sci. 612 g
Tempe, Arizona State Univ. 555 g
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India 538 g
Budapest, Eötvös Lorand Univ. 435 g
(…)
Cluj, Min. Mus. Univ. 224 g
(…)

Brak okazów tego meteorytu w polskich kolekcjach.


Źródła

Kesselmeyer (1861) (s. 372, 438)

11. 1852 4. Sept. Fekete und Istento, 1 M. W. von Mezo-Madaras, im bergischen Haidlande Mezöség.[14] – Sp.-Gew.: 3,50[15] Siebenbürgen 48°37'N. 24°19'O. WA. 11. 1853. 674.[11] P.91. 1854.627.[16] W. 1860. S. 1860.
609. 11 1852. 4. Sept. Fekete und Teich Istento[17], 1 M. W. von Mezo-Madaras, im bergigen Haidlande Mezöség.[14] Siebenbürgen 46°37'N
24°19'O. 		P. 91. 1854. 627.[16] WA. 11. 1853. 674[11] Aus einer Feuerkugel unter starkem Donner und Getöse viele Steine, daren grösster etwa 18 ℔.[4]


Buchner (1861) (s. 60-61)

Mezo-Madaras, Siebenbürgen 1852, Sept. 4.

Vrh. d. siebenbürgen Vereins 1852, 153, 1853, 19. 1858, 165. Corr. Bl. d. Regensb. Vereins 1852, 128. 1853, 16. WAB. 11, 674.[11] Wöhler ebd. 17, 284.[18] AChPh. 96, 251. EJ. 68, 357 PhCtr 1854, 203. 1855, 777. PA. 91, 627.[16] Inst. 1856, 187. SJ. (2) 22, 272. PhilM. (4) 11, 141. J. 1853, 934. GuH. 7, 77. Br. 100, 103. PA. 111. 355, 366.

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(A) Aiud, Alba Iulia, (B) Band, (M) Mădăraş, (R) Reghin, (T) Târgu Mureș, Turda

Jezioro Lacul Culpiu (dawn. Isten-tó)

Współrzędne wg innych autorów

Na północnym zachodzie miejsce spadku meteorytu Mocs

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Aiud (węg. Nagyenyed), Alba Iulia (węg. Gyulafehérvá), Band (węg. Mezőbánd), Mădăraș, Reghin (węg. Régen), Târgu Mureș (dawn. Tîrgu Mureş, węg. Marosvásárhely), Turda. Jezioro Lacul Culpiu (Jezioro Boskie) (dawn. Isten-tó, Istentó, Isten-Tó).


Bolid poruszał się w kierunku SW-NE. Towarzyszyły mu wybuchy i dudniące grzmoty (słyszane były w miejscowościach od Alba Iulia, Aiud, Turda, Cluj-Napoca do Târgu Mureş, Reghin). Deszcz meteorytów spadł w eliptycznym obszarze o długości ~10 km i ~4 km szerokości. Świadkowie pracujący w pobliżu jeziora Isten (Isten-tó), słyszeli świst i widzieli kamienie spadające do południowej części jeziora. Wielkość znajdowanych okazów w terenie rosła z kierunku SW na NE. Za Török (1882b): (…) na południowy-zachód od jeziora Boskiego – czyli kierunek, z którego meteoryt wyruszył, pojawił się – spadały mniejsze kamienie. Na północ od jeziora z kolei znajdowano okazy wielkości pięści, zaś w odległości na pół godziny marszu od zbiornika wodnego natrafiono na okaz ważący 18 funtów, który był wbity w ziemię do tego stopnia, że widać było tylko jego krawędzie. (…)

Według relacji spadło dużo więcej meteorytów (ok. 50-60 kg) niż zebrano. Zdarzenie miało miejsce ponad 150 lat temu, ale chyba warto szukać nadal?


Mapy

Mapa rejon spadku z zaznaczonym jeziorem Lacul Culpiu (dawn. Isten-tó) i schematycznym zasięgiem elipsy spadku (źródło mapy: II. vojenské mapování - Františkovo, 1806-1869)

Mapa rejon spadku, miejscowości: Mezö-Madaras, Mezö-Bánd. Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia Ferro[5] (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Galeria

Meteoryty ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Wadi & Jan Woreczko)

Mezo-Madaras (MHN Budapeszt).jpg

Kompletny okaz meteorytu Mezö-Madaras (1,068 kg)


Bibliografia

  • +Balázs Orbán, (1868), A Székelyföld leírása, Pest 1868. Plik HTML.
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482, (s. 60-61). Plik PDF; plik DjVu.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 372, 438). Plik PDF; plik DjVu.
  • Knöpfler Wilhelm, Partsch Paul Maria, (1854), Anszug aus dem ämtlichen Berichte über den am 4. September 1852 bei Mezö-Madaras in Siebenbürgen stattgehaben Meteoriten-Fall, w: Über den Meteorstein-Niederfall unweit Mezö-Madaras in Siebenbürgen am 4. September 1852, Sitzungsberichte der Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 11, 1854, s. 675-681. Plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Partsch Paul Maria, (1854), Über den Meteorstein-Niederfall unweit Mezö-Madaras in Siebenbürgen am 4. September 1852, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 11, 1854, s. 674-675. Plik DjVu.
  • Partsch Paul Maria, (1854), Meteorsteinfall unweit Mezö-Madaras in Siebenbürgen, Annalen der Physik, 91, Bd. 167, 1854, s. 627-628. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Tokody László, Dudichné Vendl Mária, (1951), Magyarország meteoritgyűjteményei (Meteorite collections in Hungary), Akadémiai Kiadó, Budapest 1951, ss. 102, (s. 39). Plik GIF.
  • Török József, (1882a), A Magyar Birodalom meteoritjei (I. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (159), 1882, s. 433-442. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
  • Wöhler Friedrich, (1855), Analyse der Meteorsteine von Mezö-Madaras in Siebenbürgen, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 17, 1855, s. 284-287. Plik DjVu.


Przypisy

  1. ^ rzeczywiste miejsce spadku to okolice jeziora Lacul Culpiu (46°38,437'N, 24°26,878'E)
  2. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  3. ^ a b szacuje się, że spadło 50-60 kg
  4. ^ a b c największy okaz 10,1 kg (wg Balázs (1868) ważył on 17 funtów 26½ łutów) (jego fragment) znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  5. ^ a b O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  6. ^ patrz portal erdelykincsei.com
  7. ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Mezö-Madaras; obecnie to teren Rumunii
  8. ^ chodzi o milę (mérföld, postamérföld) używaną w Monarchii Austro-Węgierskiej; jej długość wynosiła 7585,9 metrów; Wikipedia (HU) – Mérföld
  9. ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Ohaba; obecnie to teren Rumunii
  10. ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Knyahinya; obecnie to teren Ukrainy
  11. ^ a b c d Knöpfler (1854)
  12. ^ a b miara wagi łut (węg. lat) równa 1/32 funta; Wikipedia – Łut
  13. ^ zapewne chodzi o funt austriacki; 1 Österreich Pfund = 32 Loth (łuty) = 0,560012 kg
  14. ^ a b węg. Mezőség - Równina Transylwańska
  15. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  16. ^ a b c Partsch (1854)
  17. ^ staw Istento
  18. ^ Wöhler (1855)

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Mez%C3%B6-Madaras”
Osobiste