http://wiki.meteoritica.pl/index.php5?title=Specjalna:Wk%C5%82ad&feed=atom&limit=50&target=Wiki+woreczko&year=&month=Wiki.Meteoritica.pl - Wkład użytkownika [pl]2024-03-28T14:19:27ZZ Wiki.Meteoritica.plMediaWiki 1.16.0http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-27T21:28:06Z<p>Wiki woreczko: /* Kolekcje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g '''(zapewne było jednak [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || obecnie w zbiorach znajduje się fragment '''{{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}}''' (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się '''160&nbsp;g''' („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”); wg&nbsp;Hintze (1912) na początku XX wieku było już tylko '''63&nbsp;g'''; Pokrzywnicki (1964) też podaje porównywalną wagę, obecnie fragment jest lżejszy o&nbsp;blisko 20&nbsp;g! Co stało się z&nbsp;brakującą masą od 1964&nbsp;roku?<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
(Prawdopodobne miejsca spadku patrz → [[#Lokalizacja|Lokalizacja]])<br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W)&nbsp;Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau'', jej dzielnica ''Heinrichau'' to '''Wilkanówko'''. Wsie: '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o&nbsp;której pisze Wiemann. W&nbsp;jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''):<br />
::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w&nbsp;okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800&nbsp;kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;'''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia ('''''Seifersholz''''') i&nbsp;'''''Col. Meileiche''''' oraz, co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa.<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Szablon:Link-dLibraSzablon:Link-dLibra2024-03-27T10:47:09Z<p>Wiki woreczko: </p>
<hr />
<div><noinclude><nowiki>{{Link-dLibra|1==library|2|3==id|text=}}</nowiki></noinclude><includeonly><span class="link-dlibra">{{#switch:{{{1|}}}<br />
| BBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!BBC}} }}}]<br />
| p = [https://bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|bLib}}}]<br />
| d = [https://bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|bLib}}}]<br />
}}<br />
| BCPW = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!BCPW}} }}}]<br />
| p = [http://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|ePW}}}]<br />
| d = [http://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|ePW}}}]<br />
}}<br />
| BCUL = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!BCUL}} }}}]<br />
| p = [https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|ulLib}}}]<br />
| d = [https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|ulLib}}}]<br />
}}<br />
| BCUMCS = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!BCUMCS}} }}}]<br />
| p = [http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|cLib}}}]<br />
| d = [http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|cLib}}}]<br />
}}<br />
| BCUWr = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!BCUWr}} }}}]<br />
| p = [http://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|eUWr}}}]<br />
| d = [http://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|eUWr}}}]<br />
}}<br />
| DSBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!DSBC}} }}}]<br />
| p = [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|dsLib}}}]<br />
| d = [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|dsLib}}}]<br />
}}<br />
| eBUW = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!eBUW}} }}}]<br />
| p = [https://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|eLib}}}]<br />
| d = [https://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|eLib}}}]<br />
| c = [https://crispa.uw.edu.pl/object/files/{{{3|}}}/display/Default {{{text|Cri}}}]<br />
}}<br />
| JBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!JBC}} }}}]<br />
| p = [https://jbc.bj.uj.edu.pl/publication/{{{3|}}} {{{text|jLib}}}]<br />
| d = [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|jLib}}}]<br />
}}<br />
| KPBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://www.kpbc.umk.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!KPBC}} }}}]<br />
| p = [https://www.kpbc.umk.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|dLib}}}]<br />
| d = [https://www.kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|dLib}}}]<br />
}}<br />
| LBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://bc.wbp.lublin.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!LBC}} }}}]<br />
| p = [http://bc.wbp.lublin.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|uLib}}}]<br />
| d = [http://bc.wbp.lublin.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|uLib}}}]<br />
}}<br />
| MBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://mbc.malopolska.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!MBC}} }}}]<br />
| p = [https://mbc.malopolska.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|mLib}}}]<br />
| d = [https://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|mLib}}}]<br />
}}<br />
| MzBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!MzBC}} }}}]<br />
| p = [http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|zLib}}}]<br />
| d = [http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|zLib}}}]<br />
}}<br />
| OBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://obc.opole.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!OBC}} }}}]<br />
| p = [http://obc.opole.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|oLib}}}]<br />
| d = [http://obc.opole.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|oLib}}}]<br />
}}<br />
| PBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://pbc.gda.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!PBC}} }}}]<br />
| p = [http://pbc.gda.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|gLib}}}]<br />
| d = [http://pbc.gda.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|gLib}}}]<br />
}}<br />
| PdBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://pbc.biaman.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!PdBC}} }}}]<br />
| p = [https://pbc.biaman.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|bLib}}}]<br />
| d = [https://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|bLib}}}]<br />
}}<br />
| POLONA = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://polona.pl/item/{{{link|}}} {{{text|{{!POLONA}} }}}]<br />
| p = [http://polona.pl/item/{{{3|}}} {{{text|pLib}}}]<br />
| d = [http://polona.pl/item/{{{3|}}} {{{text|pLib}}}]<br />
}}<br />
| RBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://bc.radom.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!RBC}} }}}]<br />
| p = [http://bc.radom.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|rLib}}}]<br />
| d = [http://bc.radom.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|rLib}}}]<br />
}}<br />
| RZLBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://bc.wimbp.lodz.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!RZLBC}} }}}]<br />
| p = [http://bc.wimbp.lodz.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|lLib}}}]<br />
| d = [http://bc.wimbp.lodz.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|lLib}}}]<br />
}}<br />
| RCIN = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://rcin.org.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!RCIN}} }}}]<br />
| p = [http://rcin.org.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|RCIN}}}]<br />
| d = [http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|RCIN}}}]<br />
}}<br />
| SBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://www.sbc.org.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!SBC}} }}}]<br />
| p = [https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|sLib}}}]<br />
| d = [https://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|sLib}}}]<br />
}}<br />
| SwBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://sbc.wbp.kielce.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!SwBC}} }}}]<br />
| p = [http://sbc.wbp.kielce.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|wLib}}}]<br />
| d = [http://sbc.wbp.kielce.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|wLib}}}]<br />
}}<br />
| WBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!WBC}} }}}]<br />
| p = [https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|wLib}}}]<br />
| d = [https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|wLib}}}]<br />
}}<br />
| ZBCP = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [https://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!ZBCP}} }}}]<br />
| p = [https://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/publication?id={{{3|}}} {{{text|dLib}}}]<br />
| d = [https://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|dLib}}}]<br />
}}<br />
| ZgBC = {{#switch:{{{2|}}}<br />
| l = [http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/{{{link|}}} {{{text|{{!ZgBC}} }}}]<br />
| p = [http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/publication/{{{3|}}} {{{text|zLib}}}]<br />
| d = [http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/docmetadata?id={{{3|}}} {{{text|zLib}}}]<br />
}}<br />
| OAI = [http://fbc.pionier.net.pl/id/{{{2|}}}:{{{3|}}} {{{text|fbc}}}]<br />
| #default = [[{{Needed source}}]]<br />
}}</span></includeonly><noinclude><br />
<br />
{{Przypisy |ncol=1}}<br />
{{TemplateDoc}}<br />
[[Category:Szablony Wiki|{{PAGENAME}}]]<br />
[[Category:CSS-szablon|{{PAGENAME}}]]<br />
</noinclude></div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Czasopisma_zagraniczne/Artyku%C5%82yCzasopisma zagraniczne/Artykuły2024-03-26T22:06:32Z<p>Wiki woreczko: /* Grünberger Wochenblatt */</p>
<hr />
<div>== Czasopisma zagraniczne ==<br />
{{VerifyLevel|level=1}}<br />
{{TOC My |max-width=280px}}<br />
Czasopisma zagraniczne i zawarte w nich artykuły o meteorach i&nbsp;meteorytach oraz zjawiskach z&nbsp;nimi związanych.<br />
<br />
W ramach [[Biblioteki_cyfrowe|projektu digitalizacji zasobów bibliotek i&nbsp;archiwów]] oraz idei otwartego dostępu do treści naukowych (''Open Access'') udostępniono w&nbsp;internecie skany i&nbsp;pliki publikacji z&nbsp;wielu czasopism naukowych. Stwarza to niebywała okazję (i&nbsp;łatwość) do przejrzenia baz danych pod kątem zawartych w&nbsp;nich artykułów i&nbsp;doniesień o&nbsp;wydarzeniach związanych z&nbsp;meteorytami. Zestawienie poniższe ma na celu ułatwienie wyszukiwania pojawiających się na portalu {{SITENAME}} powołań oraz na szybkim sprawdzeniu, czy znaleziony w&nbsp;internecie tytuł/artykuł traktuje o&nbsp;interesujących nas zjawiskach. Przeszukując zasoby cyfrowych bibliotek, wydawców czasopism naukowych i&nbsp;archiwów z&nbsp;pomocą tego wykazu można również szybciej dotrzeć do treści znalezionego artykułu.<br />
<br />
== A ==<br />
=== ''Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/41825 {{!BHL}}] (kontynuacją było: ''Abhandlungen der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften'').<br />
<br />
Patrz → [[Toruń 1572]], [[Wolfsmühle]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/16181 {{!BHL}}]; [http://gdz.sub.uni-goettingen.de/gdz/ Göttinger Digitalisierungszentrum - GDZ].<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Buchner Otto]], [[Bibliografia/Kesselmeyer Paul August]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Allgemeine Preußische Staats-Zeitung'' ===<br />
:''Allgemeine Preußische Staats-Zeitung'' (I.1819-VI.1843); ''Allgemeine Preußische Zeitung'' (VII.1843-IV.1848); ''Preußischer Staats-Anzeiger'' (V.1848-)<br />
Źródła: [http://opacplus.bsb-muenchen.de/metaopac/hitList.do?methodToCall=pos&identifier=100_SOLR_SERVER_1038788010&curPos=31#100 {{!BSB}}]; [http://wenus.bgpan.gda.pl/Bazy/Czasopisma/wypisz.php?id_czas=106 PAN Biblioteka Gdańska].<br />
<br />
===== 1844 =====<br />
* nr 115 (25 kwietnia 1844), s. 689; patrz → [[Magura]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Allgemeine deutsche Zeitung für Russland'' ===<br />
Źródła: {{Link-HDL|hdl=10062/43797|text=DSpace @University of Tartu}}.<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Allgemeine Zeitung'' ===<br />
:''Allgemeine Zeitung'' (München, 1798,1(1.Jan.) - 1803,287(14.Okt.); 1807,16(16.Jan.) - 1890,59(28.Febr.); 92.1890,60(1.März) - 128.1925,86(1.März))<br />
Źródła: [http://opacplus.bsb-muenchen.de/metaopac/start.do?Login=ssgopac&Query=-1=%22BV002556030%22 {{!BSB}}].<br />
<br />
===== 1837 =====<br />
* nr 239 z 27 sierpnia 1837, s. 1911; patrz → [[:Kategoria:Meteoryty imperium węgierskiego|Grass-Divina]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''American Journal of Science and Arts'' ===<br />
<br />
;Patrz → [[American Journal of Science and Arts/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''American Mineralogist'' ===<br />
Źródła: [http://www.minsocam.org/msa/AmMin/TOC/ Mineralogical Society of America].<br />
<br />
Patrz → [[Łowicz/Archiwum Mineralogiczne, vol. XIV, 1938]]; [[Zakłodzie]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''An die zürcherische Jugend auf das Jahr...'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://retro.seals.ch/digbib/vollist?UID=nng-001 ETH-Bibliothek].<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Annalen der Chemie und Pharmacie'' ===<br />
;Patrz → [[Annalen der Chemie und Pharmacie/Artykuły]]<br />
<br />
Patrz → [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Annalen der Physik'' ===<br />
;Patrz → [[Annalen der Physik/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''{{!AkkNH}}'' ===<br />
'''Patrz → [[{{!AkkNH}}/Artykuły]]'''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Annales de chimie et de physique'' ===<br />
'''Patrz → [[Annales de chimie et de physique/Artykuły]]'''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Annales historico-naturales Musei nationalis hungarici'' ===<br />
Również ''Annales Musei historico-naturalis hungarici''.<br />
<br />
Źródła: [http://publication.nhmus.hu/annales/ Magyar Természettudományi Múzeum (Hungarian Natural History Museum)].<br />
<br />
Patrz → [[Lenarto]], [[Mikolawa]], [[Odranec]]; [[Meteoryty imperium węgierskiego]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Annual Meetings of the Meteoritical Society'' ===<br />
{{!metsoc|n=0}}.<br />
<br />
Patrz → szablon '''[[:Szablon:!metsoc|Annual Meetings of the Meteoritical Society]]'''<br />
<br />
Patrz → [[Meteoritics & Planetary Science/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Annuario scientifico ed industriale'' ===<br />
<br />
Źródła: [{{!GB}}].<br />
<br />
Patrz → [[Pultusk (Pułtusk)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/6335 {{!BHL}}]<br />
<br />
Patrz → [[Mocs]], [[Tieschitz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Arbeiten des Naturforscher-Vereins zu Riga'' ===<br />
Patrz → [[Misshof]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Archiv für die gesammte Naturlehre'' ===<br />
Cytowany również jako: ''Kastner's Archiv''; red. K.W.G. Kastner; Nürnberg.<br />
<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/006791538 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Zebrak]]<br /><br />
Patrz → [[Bibliografia/Chladni Ernst F.F.]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands'' ===<br />
;Patrz → [[Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Archiv für wissenschaftliche Kunde von Russland'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/009733453 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Kikino]], [[Owrucz]], [[Zaborzika]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Archiv des Vereins der Freunde der Naturgeschichte in Meklenburg'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/39401 {{!BHL}}]; [http://archive.org/ {{!IA}}].<br />
<br />
Patrz → [[Schellin (Skalin)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''arXiv.org'' ===<br />
Źródła: [http://arxiv.org/ Cornell University Library].<br />
<br />
Patrz → [[Benešov]], [[Jesenice]], [[Košice]], [[Križevci]], [[Morávka]], [[Ribbeck]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Astronomische Nachrichten'' ===<br />
Źródła: [http://de.wikisource.org/wiki/Astronomische_Nachrichten Wikisource (DE)]; {{!doi|10.1002/(ISSN)1521-3994|2=Wiley Online Library}}; [http://ads.springer.de/Journals/articles/AN SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS)] (Bib-Code:AN).<br />
<br />
Patrz → [[Bolid 1965]]; doniesienie [[Śląsk 1873]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Astronomy and Astrophysics'' ===<br />
Źródła: [http://www.aanda.org/ Astronomy&Astrophysics]; [http://ads.springer.de/Journals/articles/A&A SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS)] (Bib-Code: A&A); [http://www.adsabs.harvard.edu/ SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS)].<br />
<br />
Patrz → bolidy: [[Benešov (bolid)]], [[Bolid 1965]], [[Bolidy (typy)]], [[:Category:Bolidy|Bolidy]], [[Janov 1987]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== B ==<br />
=== ''Baltica: The International Journal on Geosciences'' ===<br />
Źródła: [http://ezb.uni-regensburg.de/?2182572 Baltica: The International Journal on Geosciences].<br />
<br />
Patrz → [[Morasko]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Baltische Studien'' ===<br />
Patrz → [[Schellin (Skalin)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Beiträge zur Mineralogie und Petrographie'' ===<br />
Również: ''Contributions to Mineralogy and Petrology''.<br />
<br />
Źródła: [http://link.springer.com/journal/volumesAndIssues/410 Springer].<br />
<br />
Patrz → [[Stannern]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Berg- und hüttenmännische Zeitung'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/000526575 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bericht über die zur Bekanntmachung geeigneten Verhandlungen der Konigl. Preuss. Akademie der Wissenschaften zu Berlin'' ===<br />
<br />
;Patrz → [[Bericht über die zur Bekanntmachung geeigneten Verhandlungen der Konigl. Preuss. Akademie der Wissenschaften zu Berlin/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft zu Berlin'' ===<br />
;Patrz → [[Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft zu Berlin/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Berichte über die Mitteilungen von Freunden der Naturwissenschaften in Wien'' ===<br />
;Patrz → [[Berichte über die Mitteilungen von Freunden der Naturwissenschaften in Wien/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bibliothèque britannique'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/012293999 {{!HTDL}}]; [http://catalog.hathitrust.org/Record/009368369 {{!HTDL}}].<br />
<br />
* {{Thomson (1804)}}<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Breslauer Zeitung'' ===<br />
Źródła: {{Link-dLibra|BCUWr|d|270|text=katalog kartkowy; {{!BCUWr}}}}.<br />
<br />
===== 1841 =====<br />
* nr '''106''' (8 maja 1841); patrz → [[Świdnica 1805]]<br />
* nr '''174''' (29 lipca 1841); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
===== 1847 =====<br />
* nr '''287''' (8 grudnia 1847); patrz → [[Seeläsgen (Przełazy)/Czasopisma]]<br />
* nr '''288''' (9 grudnia 1847); patrz → [[Seeläsgen (Przełazy)/Czasopisma]]<br />
<br />
===== 1856 =====<br />
* nr '''481''' (14 października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr '''489''' (18 października 1856 dod)<ref name ="brak">nie udało się odszukać w cytowanej gazecie fragmentu, na który powołuje się Pokrzywnicki (1959)</ref>; patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr '''499''' (24 października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr '''501''' (25 października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
<br />
===== 1870 =====<br />
* nr '''311''' (8 lipca 1870); patrz → [[Pułtusk]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Brünner Zeitung'' ===<br />
Oraz: ''Brünner Morgenpost''.<br />
<br />
Źródła: [http://krameriusndktest.mzk.cz/search/handle/uuid:eb3adc60-dd58-11e2-9923-005056827e52 Kramerius 4].<br />
<br />
Patrz → [[Czechy]]; [[Stannern]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin de l'Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/49351 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Bialystok (Białystok)]], [[Slobodka]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin de la Classe physico-mathématique de l'Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/000523031 {{!HTDL}}].<ref>kontynuowane było jako ''Bulletin de l'Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg''</ref><br />
<br />
Patrz → [[Bialystok (Białystok)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin de la Commission Géologique de Finlande'' ===<br />
<br />
* Borgström Leonhard Henrik, (1903), '''Die Meteoriten von Hvittis und Marjalahti (''Mit 8 Tafeln'') ''', ''Bulletin de la Commission Géologique de Finlande'', nr 14, Helsingfors 1903, pp. 80.{{MBD-record |name=Marjalahti}}{{MBD-record|name=Hvittis}}<ref name="Borgström">[[Borgström_(ilustracje)|ilustracje z&nbsp;publikacji Borgströma]] z&nbsp;fińskim meteorytami</ref> Plik {{Link-IA|bulletin1220finl}}; plik [https://www.gtk-kauppa.fi/en-gb/products/view/12501 PDF].<br />
<br />
* Borgström Leonhard Henrik, (1912), '''Die Meteoriten von [[St. Michel]] (''Mit 3 Tafeln und 1 Figur im Text'') ''', ''Bulletin de la Commission Géologique de Finlande'', nr 34, Helsingfors 1912, pp. 49.<ref name="Borgström"></ref> Plik [https://www.gtk-kauppa.fi/en-gb/products/view/12394 PDF].<br />
<br />
* Ramsay Wilhelm, Borgström Leonhard Henrik, (1902), '''Die Meteorit von [[Bjurböle]] bei Borgå (''Mit 20 Figuren im Text'')''', ''Bulletin de la Commission Géologique de Finlande'', nr 12, Helsingfors 1902, pp. 28.<ref name="Borgström"></ref> Plik [https://paleoarchive.com/literature/Ramsay&Borgstrom1902-MeteoritBjurbole.pdf PDF].<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin de la Société d'histoire naturelle d'Autun'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32869541d/date {{!Gallica}}]<br />
<br />
Patrz → Meunier<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin de la Société française de minéralogie'' ===<br />
Również jako: ''Bulletin de la Société française de minéralogie et de cristallographie''.<br />
<br />
Źródła: [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb34378164b/date.r=bulletin+mineralogie+france.langFR {{!Gallica}}]<br />
<br />
Patrz → [[Pillistfer]]<br />
<br />
* Lacroix Alfred, (1932), '''La météorite (diogénite) de Tataouine, Tunisie (27 Juin 1931)''', ''Bulletin de la société française de minéralogie'', 55, 1932, s. 101-122 (5 plansz).{{MBD-record|name=Tatahouine}} Plik {{Link-Gallica|ark=ark:/12148/bpt6k109026m}}.<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin mineralogicko-petrologického oddělení Národního muzea v Praze'' ===<br />
Źródła: [http://www.nm.cz/publikace/archiv.php?id=13 Národní museum].<br /><br />
W 2017 roku przekształcony w: ''[[#Bulletin Mineralogie Petrologie|Bulletin Mineralogie Petrologie]]''.<br />
<br />
Patrz → [[Stannern]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin Mineralogie Petrologie'' ===<br />
Źródła: [http://www.bullmineral.cz/contents ''Bulletin Mineralogie Petrologie''].<br /><br />
Wcześniej: ''[[#Bulletin mineralogicko-petrologického oddělení Národního muzea v Praze|Bulletin mineralogicko-petrologického oddělení Národního muzea v Praze]]''.<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin of the Astronomical Institutes of Czechoslovakia'' ===<br />
Źródła: [http://ads.springer.de/Journals/articles/BAICz SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS)] (Bib-Code: BAICz); [http://cds.cern.ch/record/439345 CERN Document Server].<br />
<br />
Patrz → [[Bolid 1965]], [[Bolidy (typy)]], [[Janov 1987]], [[Morasko]], [[Traunstein]], [[Zvolen]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletin of the United States National Museum'' ===<br />
Źródła: [https://repository.si.edu/handle/10088/9990 Bulletin of the United States National Museum].<br />
<br />
Patrz → [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Bulletins de l'Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/5550 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Namur]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== C ==<br />
=== ''Chemie der Erde'' ===<br />
Źródła: [http://www.sciencedirect.com/science/journal/00092819 ScienceDirect].<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Chemiker-Zeitung'' ===<br />
''Chemiker-Zeitung. Central-Organ für Chemiker, Techniker, Fabrikanten, Apotheker, Ingenieure''.<br />
<br />
Źródła: {{Link-dLibra|OAI|oai:cybra.lodz.pl|802|text=rekordy BC CYBRA}} (1885-1888).<br />
<br />
Patrz → [[Hirschfelde 1885]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Chemisch-Pharmaceutisches Central-Blatt'' ===<br />
Wcześniej ''Pharmaceutisches Central Blatt'', później ''Chemisches Central-Blatt''. <br />
<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/007088062 {{!HTDL}}] i dalsze rekordy.<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Chemisches Zentralblatt'' ===<br />
Również jako: ''Chemisches Central-Blatt''.<br />
<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/000546699 {{!HTDL}}] i dalsze rekordy.<br />
<br />
Patrz → [[Magura]], [[Tabarz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Ciel et terre'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/012306414 {{!HTDL}}] i dalsze rekordy; [http://ads.springer.de/Journals/articles/C&T SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS)] (Bib-Code: C&T).<br />
<br />
Patrz → [[Niezidentyfikowane 1928]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Comptes rendus hebdomadaires des séances de l'Académie des Sciences'' ===<br />
Źródła: [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb343481087/date.r=.langEN {{!Gallica}}].<br />
<br />
Patrz → [[Niezidentyfikowane 1928]], [[Orgueil]], [[Pultusk (Pułtusk)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Contributions of the Astronomical Observatory Skalnaté Pleso'' ===<br />
Źródła: [http://www.ta3.sk/caosp/index.html Astronomical Institute of Slovak Academy of Sciences].<br />
<br />
Patrz → [[Piecki]], [[Rumanová]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Correspondenz-Blatt des zoologisch-mineralogischen Vereines in Regensburg'' ===<br />
<br />
;Patrz → [[Correspondenz-Blatt des zoologisch-mineralogischen Vereines in Regensburg/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Cosmos, revue encyclopédique...'' ===<br />
Pełna nazwa: ''Cosmos, revue encyclopédique hebdomadaire des progrès des sciences et de leurs applications aux arts et à l'industrie''.<br />
<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/008614923 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Pultusk (Pułtusk)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Czechoslovak Journal of Physics'' ===<br />
Źródła: [http://www.springer.com/journal/10582 Springer].<br />
<br />
Patrz → [[Rumanová]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Časopis Muzeálnej slovenskej spoločnosti'' ===<br />
<br />
Patrz → [[Lazany]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Časopis Národního musea. Oddíl přírodovědný'' ===<br />
ang. ''Journal of the National Museum (Prague), Natural History Series''.<br />
<br />
Źródła: [http://www.nm.cz/publikace/archiv.php?id=1 Národní museum]; [http://catalog.hathitrust.org/Record/000507385 {{!HTDL}}]<br />
<br />
Patrz → [[Bohumilitz]], [[Usti Nad Orlici]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== D ==<br />
=== ''Das Inland'' ===<br />
Pełna nazwa: ''Das Inland. Eine Wochenschrift für Liv-, Est- und Kurlands Geschichte, Geographie, Statistik und Literatur''.<br />
<br />
Źródła: [http://periodika.lndb.lv/#periodical;id=76336032303081475968442237569592554284 Periodika — Latvijas Nacionālā digitālā bibliotēka].<br />
<br />
Patrz → [[Buschhof]], [[Pillistfer]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften'' ===<br />
;Patrz → [[Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Dorpater Tagesblatt'' ===<br />
Źródła: [http://erb.nlib.ee/?kid=14684998 ESB – Eesti Rahvusbibliograafia].<br />
<br />
Patrz → [[Buschhof]], [[Pillistfer]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Dörptsche Zeitung'' ===<br />
Źródła: {{Link-HDL |hdl=10062/14782 |text=University of Tartu}}.<br />
<br />
Patrz → [[Pillistfer]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== E ==<br />
=== ''Earth and Planetary Science Letters'' ===<br />
Źródła: [http://www.sciencedirect.com/science/journal/0012821X ScienceDirect].<br />
<br />
Patrz → [[Łowicz]], [[Sołtmany/Badania]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Earth, Moon, and Planets'' ===<br />
<br />
Patrz → bolid [[Krzeszowice]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Eiszeit und Urgeschichte'' ===<br />
<br />
Źródła: [{{!GB}}].<br />
<br />
Patrz → [[Opava]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Értekezések a természettudományok köréből'' ===<br />
Źródła: [http://www.matarka.hu/szam_list.php?fsz=1294 MATARKA].<br />
<br />
Patrz → [[Knyahinya]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Esemestník. Spravodajca Slovenskej mineralogickej spoločnosti'' ===<br />
''Newsletter of Mineralogical Society of Slovakia''.<br />
<br />
Źródła: [http://www.mineralogickaspolocnost.sk/esemestnik.php Slovenská mineralogická spoločnosť].<br />
<br />
Patrz → [[Košice]], [[Lazany]], [[Rumanová]], [[Smolenice]], [[Uhrovec]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''European Journal of Mineralogy'' ===<br />
Źródła: [http://www.schweizerbart.de/journals/ejm European Journal of Mineralogy].<br />
<br />
Patrz → [[Morasko]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== F ==<br />
=== ''Field Columbian Museum, Geological Series'' ===<br />
=== ''Field Museum of Natural History, Geological Series'' ===<br />
<br />
Źródła: Field Columbian Museum – [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/42258 {{!BHL}}], Field Museum of Natural History – [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/42259 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Farrington Oliver Cummings]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Fieldiana Geology'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://biodiversitylibrary.org/bibliography/42260 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Szablon:ChicagoFMNH|Muzeum Historii Naturalnej w Chicago]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Földtani Közlöny'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://biodiversitylibrary.org/bibliography/10604 {{!BHL}}]; [http://epa.oszk.hu/01600/01635 EPA]; [http://www.matarka.hu/szam_list.php?fsz=14 MATARKA].<br />
<br />
Patrz → [[Mikolawa]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== G ==<br />
=== ''Geochimica et Cosmochimica Acta'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://www.journals.elsevier.com/geochimica-et-cosmochimica-acta/ Elsevier].<br />
<br />
Patrz → [[Zebrak]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Geologica Carpathica'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://www.geologicacarpathica.com/ Geologica Carpathica. International Geological Journal].<br />
<br />
Patrz → [[Baszkówka]], [[Smolenice]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Geology'' ===<br />
<br />
Źródła: [https://pubs.geoscienceworld.org/geology/list-of-years Geology].<br />
<br />
* {{Łosiak (2022)}}<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Geologijos akiračiai'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://www.lgeos.lt/index.php?option=com_content&view=article&id=19&Itemid=36 Lietuvos geologų sąjunga (LGS)].<br />
<br />
Patrz → [[Padvarninkai]], [[Zemaitkiemis]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Geomorphology'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://www.journals.elsevier.com/geomorphology Geomorphology].<br />
<br />
Patrz → [[Kratery Morasko]], [[Morasko]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Glasnik Zemaljskog Muzeja'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://www.digi.ba/?jezik=bos&n=5 DIGI.BA].<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Göttingische Gelehrte Anzeigen'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://de.wikisource.org/wiki/G%C3%B6ttingische_Gelehrte_Anzeigen Wikisource (DE)].<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Grünberger Wochenblatt'' ===<br />
<br />
Źródła: {{Link-dLibra|JBC|p|681842|text={{!JBC}}}} {{SeparatorBull}} {{Link-dLibra|ZgBC|p|9878|text={{!ZgBC}}}}.<br />
<br />
Patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== H ==<br />
=== ''Hamburgisches Magazin, oder gesammlete Schriften, aus der Naturforschung und den angenehmen Wissenschaften überhaupt'' ===<br />
Źródła: [http://ds.ub.uni-bielefeld.de/viewer/toc/1944444/1/LOG_0000/ Universitätsbibliothek Bielefeld: Digitale Sammlungen].<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Hesperus. Ein Nationalblatt für gebildete Leser'' ===<br />
Wydawca (''Herausgeber''): André Christian Carl.<br />
<br />
Źródła: {{!GB}}.<br />
<br />
Patrz → [[Lenarto]], [[Teplá]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Himmel und Erde. Illustrierte naturwissenschaftliche Monatsschrift'' ===<br />
Źródła: Wikisource (DE) – [http://de.wikisource.org/wiki/Zeitschriften_(Naturwissenschaft) Zeitschriften (Naturwissenschaft)].<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Histoire de l'Académie royale des sciences ... Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique,...'' ===<br />
Źródła: [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32786820s/date {{!Gallica}}]; [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/4004 {{!BHL}}].<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Humboldt; Monatsschrift für die gesamten Naturwissenschaften'' ===<br />
Red. Krebs Georg, Damer Otto; Stuttgart.<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/44721 {{!BHL}}]; [https://archive.org/search.php?query=Humboldt%3B%20Monatsschrift%20f%C3%BCr%20die%20gesamten%20Naturwissenschaften {{!IA}}].<br />
<br />
Patrz → [[Gnadenfrei (Piława Górna)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Hyperfine Interactions'' ===<br />
<br />
;Patrz → [[Hyperfine Interactions/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== I ==<br />
=== ''Icarus'' ===<br />
Patrz → [[Benešov]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== J ==<br />
=== ''Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt'' ===<br />
;Patrz → [[Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Jahrbücher des bohmischen Museums für Natur- und Länderkunde, Geschichte, Kunst und Literatur'' ===<br />
Wcześniej: ''Monatsschrift der Gesellschaft des Vaterlandischen Museums in Bohmen''.<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/11150 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Bohumilitz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'' ===<br />
;Patrz → [[Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Jahresbericht der Pollichia, eines naturwissenschaftlichen Vereins der Rheinpfalz'' ===<br />
Źródła: [http://www.dilibri.de/rlb/periodical/structure/1185936 dilibri Rheinland-Pfalz]; [http://opacplus.bsb-muenchen.de/metaopac/refineSearch.do?methodToCall=filterSearch&id=author_facet&subval=Pollichia%2CNaturwissenschaftlicherVereinderRheinpfalz {{!BSB}}].<br />
<br />
Patrz → [[Pillistfer]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur'' ===<br />
;Patrz → [[{{!J-BSchlesKultur}}/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'' ===<br />
''Jahresbericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie''; red. Jacob Berzelius; Tübingen.<br />
<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/007854240 {{!HTDL}}] i dalsze rekordy.<br />
<br />
Patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)]], [[Magura]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Jahresbericht über die Fortschritte der reinen, pharmaceutischen und technischen Chemie, Physik, Mineralogie und Geologie'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/008892944 {{!HTDL}}] i dalsze rekordy.<br />
<br />
Patrz → [[Gnadenfrei (Piława Górna)]], [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Jahreshefte des Vereins für vaterländische Naturkunde in Württemberg'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/7923 {{!BHL}}].<br />
<br />
* {{Plieninger (1852)}}<br />
<br />
* {{Wülfing (1894)}}<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Joannea Mineralogie'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://www.museum-joanneum.at/studienzentrum-naturkunde/mineralogie/publikationen Universalmuseum Joanneum].<br />
<br />
Patrz → [[Odranec]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal and proceedings of the Royal Society of New South Wales'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/52324 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Lamele Breziny i Reichenbacha]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal de physique, de chimie, d'histoire naturelle et des arts'' ===<br />
<br />
Źródła: {{Link-Gallica|ark=ark:/12148/cb32798715m/date|text={{!Gallica}}}}<br />
<br />
Patrz → [[Bellevue (1821)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal für Chemie und Physik'' ===<br />
<br />
'''Patrz → [[Journal für Chemie und Physik/Artykuły]]'''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''{{!JfPCh}}'' ===<br />
'''Patrz → [[{{!JfPCh}}/Artykuły]]'''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal of Geophysical Research'' ===<br />
Źródła: {{!doi|10.1002/(ISSN)2156-2202|text=Journal of Geophysical Research (JGR)}}.<br />
<br />
Patrz → [[Bolid 1979]], [[Sołtmany/Badania]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal of Geosciences'' ===<br />
Źródła: [http://www.jgeosci.org/contents Journal of Geosciences].<br />
<br />
(Formerly ''Journal of the Czech Geological Society'')<br />
<br />
Patrz → [[Vicenice]]; [[Tektyty]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal of the Iron and Steel Institute'' ===<br />
Patrz → [[:Category:Artefakty|Artefakty]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal of Magnetism and Magnetic Materials'' ===<br />
Źródła: [https://www.journals.elsevier.com/journal-of-magnetism-and-magnetic-materials Elsevier].<br />
<br />
Patrz → [[Morasko]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry'' ===<br />
Źródła: [https://www.springer.com/journal/10967 Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry].<br />
<br />
Wcześniej: ''Journal of Radioanalytical Chemistry''.<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Journal of Raman Spectroscopy'' ===<br />
Źródła: {{!doi|10.1002/(ISSN)1097-4555|text=Journal of Raman Spectroscopy}}.<br />
<br />
Patrz → [[Morasko]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== K ==<br />
=== ''Királyi Magyar Természettudományi Társulat Évkönyvei'' ===<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/11101 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Magura]], [[Meteoryty imperium węgierskiego]], [[Mikolawa]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Királyi Magyar Természettudományi Társulat közlönye'' ===<br />
''A Királyi Magyar Természettudományi Társulat közlönye''<br />
<br />
Źródła: [http://solo.bodleian.ox.ac.uk/primo_library/libweb/action/display.do?tabs=detailsTab&ct=display&fn=search&doc=oxfaleph012079842&indx=1&recIds=oxfaleph012079842 University of Oxford, SOLO].<br />
<br />
Patrz → [[Lenarto]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Kosmos'' ===<br />
Litewski periodyk: ''Kosmos: gamtotyros ir jos šalimų mokslų laikraštis''; redaktor Pranas Dovydaitis; wyd. w latach 1920-40 w Kaunas, Litwa.<br />
<br />
Źródła: [http://www.epaveldas.lt/vbspi/biSerial.do?biRecordId=4056 ePaveldas].<br />
<br />
Patrz → [[Zemaitkiemis]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Kungliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar'' ===<br />
Skrót: ''Kongl. Svenska vetenskaps-akademiens handlingar''<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/50688 {{!HTDL}}].<br />
<br />
* {{Nordenskiöld (1869)}}<br />
<br />
Patrz → [[Blansko]], [[Bohumilitz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== L ==<br />
=== ''La Nature'' ===<br />
Źródła: [http://cnum.cnam.fr/CGI/redir.cgi?4KY28 Le Cnum - Conservatoire numérique des Arts et Métiers].<br />
<br />
Patrz → [[Pułtusk/Czasopisma]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Leopoldina'' ===<br />
''Leopoldina. Amtliches Organ der Kaiserlich Leopoldinisch-Carolinisch-Deutschen Akademie der Naturforscher'', Halle/Dresden.<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/3921 {{!BHL}}]; [{{!IA}}].<br />
<br />
* Geinitz E., (1877), '''Der gegenwärtige Standpunkt unserer Kenntniss der Meteoriten''', ''Leopoldiana'', Heft XIII, Nr 15-16, August 1877, s. 121-127; Heft XIII, Nr 17-18, September 1877, s. 136-144. Plik {{Link-BHL |item=38136}}; plik {{Link-IA|leopoldina13kais}}.<br />
<br />
Patrz → [[Tabarz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Lietuvos aidas'' ===<br />
Źródła: [http://www.epaveldas.lt/object/recordDescription/LNB/LNB0000000F ePaveldas (Virtual Electronic Heritage System)] ([http://www.epaveldas.lt/vbspi/biSerial.do?biRecordId=6321 Lietuvos aidas]).<br />
<br />
Patrz → [[Zemaitkiemis]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Lietuvos universiteto Matematikos-gamtos fakulteto darbai'' ===<br />
Źródła: [http://www.epaveldas.lt/vbspi/biDetails.do?biRecordId=39656 ePaveldas].<br />
<br />
Patrz → ''[[Czasopisma zagraniczne/Artykuły#Vytauto Didžiojo universiteto Matematikos-gamtos fakulteto darbai|Vytauto Didžiojo universiteto Matematikos-gamtos fakulteto darbai]]''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''LOTOS. Zeitschrift für Naturwissenschaftlichen'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/009129145 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Blansko]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Lunar and Planetary Science Conference'' ===<br />
{{!lpsc|n=0}}.<br />
<br />
Patrz → szablon '''[[:Szablon:!lpsc|Lunar and Planetary Science Conference]]'''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== M ==<br />
=== ''Magazin für das Neueste aus der Physik und Naturgeschichte'' ===<br />
Źródła: [http://www.izwtalt.uni-wuppertal.de/MNPN.html Bergische Universität Wuppertal] (1781-1799).<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Chladni Ernst F.F.]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'' ===<br />
<br />
'''Patrz → [[Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde/Artykuły]]'''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Magyar Academiai Értesítő'' ===<br />
Również jako: ''Akadémiai Értesítő / Magyar Tudomány''; ''A Magyar Tudományos Akadémia Értesítője''.<br />
<br />
Źródła: [http://real-j.mtak.hu/view/journal/Akad=E9miai_=C9rtes=EDt==0151_=2F_Magyar_Tudom=E1ny.html REAL-J].<br />
<br />
Patrz → [[Meteoryty imperium węgierskiego]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Mémoires de l'Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/9528 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Kuleschovka]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Mémoires du Muséum d'histoire naturelle'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/50067 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Brahin]], [[Lixna]], [[Zaborzika]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''MeteorNews'' ===<br />
Źródła: [http://www.meteornews.net/ MeteorNews].<br /><br />
Jako: ''eMeteorNews''.<br />
<br />
Patrz → [[Bukienka]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''METEOR Zeitschrift für Meteoritenkunde'' ===<br />
Również jako: ''METEOR Zeitschrift für Meteoritenforschung''; ISSN 0941-6692.<br />
<br />
Źródła: [http://feuerkugel.alien.de/met_02.htm METEOR].<br />
<br />
Patrz → [[Odranec]], [[Stannern]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Meteorite'' ===<br />
;Patrz → [[Meteorite/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Meteoritical Bulletin'' ===<br />
Źródła: [http://meteoriticalsociety.org/?page_id=57 The Meteoritical Society].<br />
<br />
Biuletyn jest wydawany jako dodatek do ''[[Meteoritics & Planetary Science/Artykuły|Meteoritics & Planetary Science]]'' (wcześniej ''Meteoritics'').<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Meteoritics & Planetary Science'' ===<br />
'''Patrz → [[Meteoritics & Planetary Science/Artykuły]]'''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Метеоритика'' ===<br />
'''Patrz → [[Метеоритика/Artykuły]]'''<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Mineralia Slovaca'' ===<br />
Źródła: [http://www.geology.sk/new/sk/node/66 Štátny geologický ústav].<br />
<br />
Patrz → [[Rumanová]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Mineralogical Magazine'' ===<br />
Źródła: Mineralogical Magazine, Cambridge Core – [https://www.cambridge.org/core/journals/mineralogical-magazine/all-issues Mineralogical Magazine Archive]; [http://minmag.geoscienceworld.org/content/by/year Archive of All Online Issues].<br />
<br />
Patrz → [[Grzempach (Grzempy)]], [[Morasko]], [[Soko-Banja]], [[Tennasilm]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Mitteilungen aus dem naturwissenschaftlichen Verein von Neu-Vorpommern und Rügen in Greifswald'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/148244 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Monatsblätter des Wissenschaftlichen Club in Wien'' ===<br />
Red. Felix Karrer.<br />
<br />
Patrz → [[Braunau]], [[Mocs]]<br />
<br />
* Döll Eduard, (1882a), '''Die Meteoriten nach ihrer Zusammensetzung und den Erscheinungen bei ihrem Falle''', ''Monatsblätter des Wissenschaftlichen Club in Wien'', 3, 1882, s. 29-32.<ref>za: [http://opac.geologie.ac.at/ais312/brief.aspx Online Katalog der Geologischen Bundesanstalt]</ref>. Plik {{Djvu|Döll_1882a_(Monatsblätter_Wien).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin'' ===<br />
Kontynuowane jako: ''Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin''.<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/48522 {{!BHL}}] (1856-1881).<br />
<br />
Patrz → [[Gnadenfrei (Piława Górna)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Monthly Notices of the Royal Astronomical Society'' ===<br />
Źródła: [http://mnras.oxfordjournals.org/content/by/year MNRAS] (1827-).<br />
<br />
Patrz → [[Bolidy]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== N ==<br />
=== ''Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften und der Georg-Augusts-Universität zu Göttingen'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/012508488 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Tabarz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Nature'' ===<br />
Źródła: [http://www.nature.com/nature/archive/index.html Nature]; [https://ur.booksc.me/journal/17892 Nature] (full access).<br />
<br />
Patrz → [[Pultusk (Pułtusk)]], [[Tarnobrzeg 1921]], [[Tektyty]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Der Natur. Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'' ===<br />
Źródła: {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|48395|text={{!EBC}}}} (struktura).<br />
<br />
* {{Zimmermann (1854)}}<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Наука и жизнь (Science and Life)'' ===<br />
Źródła: [http://publ.lib.ru/ARCHIVES/N/%27%27Nauka_i_jizn%27%27%27/_%27%27Nauka_i_jizn%27%27%27_1890_.html ПУБЛИЧНАЯ БИБЛИОТЕКА]; [http://www.nkj.ru/archive/ Редакция журнала «Наука и жизнь»].<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Krinow Ewgeni L.]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Neue Jahrbücher der Berg- und Hüttenkunde'' ===<br />
Źródła: {{!GB}}.<br />
<br />
Patrz → [[Lenarto]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'' ===<br />
;Patrz → [[Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Нива'' ===<br />
(''Нива: иллюстрированный журнал литературы, политики и современной жизни'')<br />
<br />
Źródła: [http://www.runivers.ru/lib/book9158/ Нива].<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Notizen aus dem Gebiete der Natur- und Heilkunde'' ===<br />
;Patrz → [[Notizen aus dem Gebiete der Natur- und Heilkunde/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Notizen-Blatt der historisch-statistischen Section der k.k. mährisch-schlesischen Gesellschaft zur Beförderung des Ackerbaues, der Natur- und Landeskunde'' ===<br />
Również jako: ''Notizen-Blatt der historisch-statistischen Section der kais. königl. mährisch-schlesischen Gesellschaft zur Beförderung des Ackerbaues, der Natur- und Landeskunde''.<br />
<br />
Źródła: [http://krameriusndktest.mzk.cz/search/i.jsp?pid=uuid:e3ed0f70-580d-11e3-9ea2-5ef3fc9ae867 Kramerius 4].<br />
<br />
* {{Melion (1886)}}<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Nouvelles archives du Muséum d'histoire naturelle'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/52015 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Orgueil]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Nova acta Academiae Caesareae Leopoldino-Carolinae Germanicae Naturae Curiosorum'' ===<br />
Również: ''Nova acta der Ksl. Leop.-Carol. Deutschen Akademie der Naturforscher'', ''Abhandlungen der Kaiserlichen Leopoldinisch-Carolinischen Deutschen Akademie der Naturforscher''.<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/12266 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== O ==<br />
=== ''Oesterreichische Blätter für Literatur, Kunst, Geschichte, Geographie, Statistik und Naturkunde'' ===<br />
Synonim: ''Oesterreichische Blätter für Literatur und Kunst''<br />
<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/008868431 {{!HTDL}}]<br />
<br />
Patrz → [[Braunau]], [[Magura]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Orvos-Természettudományi Értesítő II. Természettudományi Szak'' ===<br />
Pełna nazwa: ''Orvos-Természettudományi Értesítő az Erdélyi Múzeum-Egylet Orvos-Természettudományi Szakosztályának szaküléseiről és népszerű természettudományi estélyeiről. II. Természettudományi Szak''.<br />
<br />
Źródła: [http://epa.oszk.hu/01500/01509/ EPA].<br />
<br />
Patrz → [[Mocs]]; [[:Szablon:Koch (1885)|Szablon:Koch (1885)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Ostdeutsche Sontagblatt'' ===<br />
Patrz → [[Grzempy]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Österreichs Illustrierte Zeitung'' ===<br />
Źródła: [http://anno.onb.ac.at/info/oiz_info.htm ANNO - AustriaN Newspapers Online]<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Brezina Aristides]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== P ==<br />
=== ''Philosophical Magazine and Journal'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/58328 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Chladni Ernst F.F.]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London'' ===<br />
Źródła: [http://rstl.royalsocietypublishing.org/content/by/year The Royal Society Publishing].<br />
<br />
* {{Howard (1802)}}<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Planetary and Space Science'' ===<br />
;Patrz → [[Planetary and Space Science/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Popular Astronomy'' ===<br />
Źródła: [http://ads.springer.de/Journals/articles/PA SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS)] (Bib-Code:PA).<br />
<br />
Patrz → [[Pultusk (Pułtusk)]], [[Ruschany]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Posener Tageblatt'' ===<br />
Źródła: {{Link-dLibra|WBC|p|103028|text={{!WBC}}}}; {{Link-dLibra|BCUWr|d|360|text=katalog kartkowy; {{!BCUWr}}}}.<br />
<br />
===== 1907 =====<br />
* nr '''416''' (5 września 1907); patrz → [[Ostrzeszów/Czasopisma]]<br />
* nr '''436''' (17 września 1907); patrz → [[Ostrzeszów/Czasopisma]]<br />
<br />
===== 1935 =====<br />
* nr '''212''' (15 września 1935); patrz → [[Bolid 1935]]<br />
* nr '''216''' (20 września 1935)<ref>u Pokrzywnickiego (1957) jest błąd, nr '''216''' ''Posener Tageblatt'' ukazał się 20 września 1935 roku, a nie 26 września</ref>; patrz → [[Ostrzeszów/Czasopisma]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Posener Zeitung'' ===<br />
Źródła: {{Link-dLibra|BCUWr|l|text={{!BCUWr}}}}.<br />
<br />
===== 1856 =====<br />
* nr&nbsp;'''147''' (26&nbsp;czerwca 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr&nbsp;'''244''' (17&nbsp;października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr&nbsp;'''253''' (28&nbsp;października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr&nbsp;'''273''' (20&nbsp;listopada 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr&nbsp;'''293''' (13&nbsp;grudnia 1856)<ref>u Pokrzywnickiego (1959) błędnie podano nr '''393'''</ref>; patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Prager neue Zeitung'' ===<br />
Patrz → [[Tabor]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Pražské poštovské noviny'' ===<br />
Nazwa: ''Pražské poštovské noviny'', ''Sobotnj pražské posstowské nowiny'', ''Auternj pražské posstowské nowiny'', ''Prager Postzeitung''.<br />
<br />
Źródła: [http://kramerius.nkp.cz/kramerius/handle/ABA001/31162751 Kramerius].<br />
<br />
Patrz → [[Ploschkovitz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Preßburger Zeitung (Pressburger Zeitung)'' ===<br />
Źródła: [http://www.difmoe.eu/archiv/year?content=Periodika&kalender=0&name=Pre%C3%9Fburger+Zeitung&title=Pre%C3%9Fburger+Zeitung DiFMOE (Digitales Forum Mittel- und Osteuropa)].<br />
<br />
Patrz → [[Mikolawa]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Preußische Provinzial-Blätter'' ===<br />
Źródła: [https://de.wikisource.org/wiki/Preußische_Provinzial-Blätter Wikisource].<br /><br />
Również: ''Preussische Provinzial-Blätter'', ''Neue Preußische Provinzial-Blätter''.<br />
<br />
Patrz → [[Wolfsmühle]], [[Toruń 1572]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Природа (Priroda)'' ===<br />
Źródła: [http://publ.lib.ru/ARCHIVES/P/%27%27Priroda%27%27/_%27%27Priroda%27%27.html ПУБЛИЧНАЯ БИБЛИОТЕКА]; [https://www.ras.ru/publishing/nature.aspx Российская академия наук].<br />
<br />
Patrz → [[Knyahinya]], [[Padvarninkai]], [[Zabrodje]]; [[Bibliografia/Krinow Ewgeni L.]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Proceedings of the Asiatic Society of Bengal'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/9578 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Knyahinya]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Proceedings of the National Academy of Science, PNAS'' ===<br />
Źródła: [http://www.pnas.org/ PNAS].<br />
<br />
Patrz → [[Sołtmany]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Publications of the Astronomical Society of the Pacific'' ===<br />
Źródła: [http://www.jstor.org/journal/publastrsocipaci JSTOR].<br />
<br />
Patrz → [[Madonna di Foligno (Rafael, obraz)]], [[Wszechświat/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== R ==<br />
=== ''Radiant, Journal of the Dutch Meteor Society'' ===<br />
Źródła: [http://adsabs.harvard.edu The SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS)].<br />
<br />
Patrz → [[Benešov]], [[Bolidy]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.)'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/2276 {{!BHL}}]; [http://www.meteoritehistory.info/BAAS/INDEX.HTM MeteoriteHistory].<br />
<br />
Patrz → [[Knyahinya]], [[Opole 1716]], [[Pultusk (Pułtusk)]]<br />
<br />
* {{Greg (1861)}}<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Rigasche Zeitung'' ===<br />
Źródła: [http://www.periodika.lv/#periodical;id=74307217321335035840636947932064282323 Periodika — Latvijas Nacionālā digitālā bibliotēka].<br />
<br />
Patrz → [[Buschhof]], [[Nerft]], [[Pillistfer]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Rübezahl'' ===<br />
Źródła: {{Link-dLibra|SBC|p|16912|text={{!SBC}}}}; [http://catalog.hathitrust.org/Record/007911191 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Pultusk (Pułtusk)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== S ==<br />
=== ''Sammlung von Natur- und Medicin- wie auch hierzu gehörigen Kunst- und Literatur-Geschichten'' ===<br />
Pełna nazwa: ''Sammlung von Natur- und Medicin- wie auch hierzu gehörigen Kunst- und Literatur-Geschichten so sich von 1717-26 in Schlesien und anderen Orten begeben… und als Versuch ans Licht gestellet''.<br />
<br />
Źródła: [http://opacplus.bsb-muenchen.de/search?oclcno=900235302&db=100 {{!BSB}}].<br />
<br />
Patrz → [[Ploschkovitz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Sborník Národního muzea v Praze'' ===<br />
;Patrz → [[Sborník Národního muzea v Praze/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbevereins für Breslau u. die Provinz Schlesien'' ===<br />
Źródła: {{Link-dLibra|DSBC|p|3084|text={{!DSBC}}}} (2, 4, 6); {{Link-dLibra|DSBC|p|9223|text={{!DSBC}}}} (5).<br />
<br />
Patrz → [[Gnadenfrei (Piława Górna)]], [[Grüneberg (Wilkanówko)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Schlesische Provinzialblätter'' ===<br />
Źródła: {{Link-dLibra|SBC|p|995|text={{!SBC}}}}; {{Link-dLibra|BCUWr|d|390|text=katalog kartkowy; {{!BCUWr}}}}.<br />
<br />
===== 1834 =====<br />
* 99. Bd., 1/6., s. 274-275, 1834; patrz → [[Śląsk 1834]]<br />
<br />
===== 1841 =====<br />
* 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Schlesische Zeitung'' ===<br />
(?) ''Schlesischen und Breslauer Zeitung''<br />
<br />
Źródła: {{Link-dLibra|BCUWr|d|390|text=katalog kartkowy; {{!BCUWr}}}}.<br />
<br />
===== 1837 =====<br />
* nr '''5''' (6 stycznia 1837); patrz → [[Śląsk 1836]]<br />
<br />
===== 1841 =====<br />
* nr '''291''' (13 grudnia 1841); patrz → [[Śląsk 1841]]<br />
* nr '''297''' (20 grudnia 1841); patrz → [[Śląsk 1841]]<br />
* nr '''301''' (24 grudnia 1841); patrz → [[Śląsk 1841]]<br />
<br />
===== 1842 =====<br />
* nr z 27 października 1842; patrz → [[Śląsk 1842 Oct]]<br />
* nr z 2 listopada 1842; patrz → [[Śląsk 1842 Oct]]<br />
<br />
===== 1856 =====<br />
* nr '''480''' (13 października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr '''485''' (16 października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr '''491''' (19 października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
* nr '''495''' (22 października 1856); patrz → [[Swindnica Gorna/Czasopisma]]<br />
<br />
===== 1879 =====<br />
* nr '''231''' (20 maja 1879); patrz → [[Gnadenfrei (Piława Górna)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Schneidemühler Zeitung'' ===<br />
Patrz → [[Grzempy]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Schriften der in St. Petersburg gestifteten Russisch-kaiserlichen gesellschaft für die gesammte Mineralogie'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/009554449 {{!HTDL}}] i inne rekordy.<br />
<br />
Patrz → [[Okniny]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Schriften des Vereins zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnisse Wien'' ===<br />
(skrót: SVVNWK)<br />
<br />
Źródła: Landes Museum – [http://www.landesmuseum.at/datenbanken/digilit/?serienr=5997 Schriften des Vereins zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnisse Wien].<br />
<br />
Patrz → [[Bibliografia/Brezina Aristides]]; [[Blansko]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin'' ===<br />
Kontynuacja ''Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin''.<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/42231 {{!BHL}}] (1882-1918).<br />
<br />
Patrz → [[Schellin]]<br />
<br />
;{{Sparse-b}}Ciekawostka{{Sparse-e}}<br />
<br />
To w ''Sitzungsberichte der Königlich Preussischen{{Kropek}}'' Albert Einstein opublikował swoje pierwsze artykuły dotyczące [http://pl.wikipedia.org/wiki/Ogólna_teoria_względności Ogólnej Teorii Względności].<br />
<br />
* {{Einstein (1915, GR1)}}<br />
* {{Einstein (1915, GR2)}}<br />
* {{Einstein (1915, GR3)}}<br />
* {{Einstein (1915, GR4)}}<br />
* Einstein Albert, (1917), '''Kosmologische Betrachtungen zur allgemeinen Relativitätstheorie''', ''{{!Sitzber.Akad.Wiss.Berlin}}'', VI, Jan-Dec (8 Februar) 1917, s. 142-152. Plik {{Link-BHL |item=92720}}.<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften'' ===<br />
;Patrz → [[{{!Sitzber.Wien}}/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Sitzungsberichte der Naturforscher-Gesellschaft bei der Universität Tartu'' ===<br />
Patrz → [[#Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded|Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Sitzungsberichte und Abhandlungen der Naturwissenschaftlichen Gesellschaft ISIS in Dresden'' ===<br />
Źródła: [http://slubdd.de/katalog?libero_mab214273630 SLUB Dresden]; [http://www.sachsendigital.de/saxonica-online/saxonica/titeldaten/?tx_slubdigitallibrary%5Bppn%5D=285588338&cHash=83f4254fe02f3dbebacc799c8ecc7aef SACHSEN.digital]; [http://catalog.hathitrust.org/Record/010304118 {{!HTDL}}].<br />
<br />
* Purgold Alfred, (1883), '''Die Meteoriten des Königlichen Mineralogischen Museums in Dresden''', ''Sitzungsberichte und Abhandlungen der Naturwissenschaftlichen Gesellschaft ISIS in Dresden'', ''Jahrgang 1882'', Dresden 1883, s. 53-64.<ref name="katalogDrezno">katalog kolekcji meteorytów ''Königlichen Mineralogischen Museums'' w Dreźnie</ref> Plik [http://digital.slub-dresden.de/werkansicht/dlf/14821/161/ DjVu].<br />
<br />
* Schreiter Rudolf, (1912), '''Die Meteoriten des Kgl. Mineralogischen Museums in Dresden''', ''Sitzungsberichte und Abhandlungen der Naturwissenschaftlichen Gesellschaft ISIS in Dresden'', ''Jahrgang 1911'', Dresden 1912, s. 58-75.<ref name="katalogDrezno"></ref> Plik [http://digital.slub-dresden.de/werkansicht/dlf/14831/659/ DjVu].<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Stargarder Tageblatt'' ===<br />
Patrz → [[Klępino]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Die Sterne: Zeitschrift für alle Gebiete der Himmelskunde'' ===<br />
Patrz → [[Krater Frombork]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Studii şi Cercetări de Geologie'' ===<br />
Patrz → [[Tauti]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== T ==<br />
=== ''Talanta'' ===<br />
Źródła: [https://www.journals.elsevier.com/talanta Elsevier].<br />
<br />
* Allegretta Ignazio, Marangoni Bruno, Manzari Paola, Porfido Carlo, Terzano Roberto, De Pascale Olga, Senesi Giorgio S., (2020), '''Macro-classification of meteorites by portable energy dispersive X-ray fluorescence spectroscopy (pED-XRF), principal component analysis (PCA) and machine learning algorithms''', ''Talanta'', 212, 2020, ss. 9.<ref>'''Abstract:''' The research on meteorites from hot and cold deserts is gaining advantages from the recent improvements of portable technologies such as X-ray fluorescence spectroscopy (XRF). The main advantages of portable instruments include the fast recognition of meteorites through their classification in macro-groups and discrimination from materials such as industrial slags, desert varnish covered rocks and iron oxides, named “meteor-wrongs”. In this study, 18 meteorite samples of different nature and origin were discriminated and preliminarily classified into characteristic macro-groups: iron meteorites, stony meteorites and meteor-wrongs, combining a portable energy dispersive XRF instrument (pED-XRF), principal component analysis (PCA) and some machine learning algorithms applied to the XRF spectra. The results showed that 100% accuracy in sample classification was obtained by applying the cubic support vector machine (CSVM), fine kernel nearest neighbor (FKNN), subspace discriminant-ensemble classifiers (SD-EC) and subspace discriminant KNN-EC (SKNN-EC) algorithms on standardized spectra.</ref> Plik {{!doi|10.1016/j.talanta.2020.120785}}.<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded'' ===<br />
Również jako: ''Sitzungsberichte der Naturforscher-Gesellschaft bei der Universität Tartu''<br />
<br />
Źródła: [https://dspace.ut.ee DSpace].<br />
<br />
Patrz → [[Kaalijarv]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Технологический журнал'' ===<br />
Źródła: {{!GB}}.<br />
<br />
Patrz → [[Kuleschovka]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Természettudományi Közlöny'' ===<br />
<br />
;Patrz → [[Természettudományi Közlöny/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''The Edinburgh Journal of Science'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/34244 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Bohumilitz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''The London, Edinburgh, and Dublin philosophical magazine and journal of science'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/58679 {{!BHL}}]; [http://zs.thulb.uni-jena.de/receive/jportal_jpjournal_00000018 Journals@UrMEL!].<ref>patrz również [''Related Titles'']</ref><br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Tidsskrift for populære Fremstillinger af Naturvidenskaben'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/39520 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Knyahinya]], [[Pultusk (Pułtusk)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Troppauer Zeitung'' ===<br />
Źródła: [http://www.digitalniknihovna.cz/mzk/uuid/uuid:c7794100-2722-11e2-a433-005056827e52 Digitální knihovna - Moravská zemská knihovna (Kramerius 4)].<br />
<br />
* nr '''248''' (28 październik 1886), s. 1-2, '''Meteore — Meteoriten'''. Plik [http://www.digitalniknihovna.cz/mzk/uuid/uuid:b4e14c90-9bca-11e3-b9bb-5ef3fc9bb22f DjVu].<br />
<br />
Patrz → [[Czechy]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen'' ===<br />
;Patrz → [[Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== V ==<br />
=== ''Vaterländische Blätter für den österreichischen Kaiserstaat'' ===<br />
Źródła: [http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?aid=vlb Österreichische Nationalbibliothek]; {{!GB}}<br />
<br />
Patrz → [[Stannern]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Verhandlungen der Gesellschaft des Vaterlandischen Museums in Böhmen'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/11149 {{!BHL}}]<br />
<br />
Patrz → [[Bohumilitz]], [[Zebrak]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Verhandlungen der Gesellschaft deutscher Naturforscher und Ärzte'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/008933383 {{!HTDL}}] i dalsze rekordy.<br />
<br />
Patrz → [[Jodzie]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt'' ===<br />
;Patrz → [[Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Verhandlungen und Mitteilungen des Siebenbürgischen Vereins für Naturwissenschaften zu Hermannstadt'' ===<br />
<br />
;Patrz → [[Verhandlungen und Mitteilungen des Siebenbürgischen Vereins für Naturwissenschaften zu Hermannstadt/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana)'' ===<br />
Bonn.<br />
<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/008607819 {{!HTDL}}] i pozostałe rekordy.<br />
<br />
Źródła (Decheniana): [http://catalog.hathitrust.org/Record/000530590 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Pultusk (Pułtusk)]]<br />
<br />
Patrz → [[Krantz Rheinisches Mineralien-Contor]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Verhandlungen des Naturforschenden Vereines in Brünn'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/000055319 {{!HTDL}}]; [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/70769 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Alt Bela]], [[Jelica]], [[Pillistfer]], [[Śląsk 1873]], [[Tieschitz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Vytauto Didžiojo universiteto Matematikos-gamtos fakulteto darbai'' ===<br />
Wcześniejsze tomy (1-5(1 sąs.), 1924-30) ukazywały się pod nazwą: ''Lietuvos universiteto Matematikos-gamtos fakulteto darbai''.<br />
<br />
Źródła: [http://www.epaveldas.lt/vbspi/biDetails.do?biRecordId=17242 ePaveldas (Virtual Electronic Heritage System)].<br />
<br />
Patrz → [[Padvarninkai]], [[Zemaitkiemis]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== W ==<br />
=== ''WGN, The Journal of IMO'' ===<br />
;Patrz → [[WGN, The Journal of IMO/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Wiener Zeitung'' ===<br />
Źródła: [http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?apm=0&aid=wrz&zoom=2 Österreichische Nationalbibliothek].<br />
<br />
Patrz → [[Magura]], [[Mikolawa]], [[Milena]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Wittenbergsches Wochenblatt zum Aufnehmen der Naturkunde und des ökonomischen Gewerbes'' ===<br />
Źródła: [http://ds.ub.uni-bielefeld.de/viewer/toc/2234591/1/LOG_0000/ Universitätsbibliothek Bielefeld: Digitale Sammlungen].<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/008891740 {{!HTDL}}] {{SeparatorBull}} [http://solo.bodleian.ox.ac.uk/primo_library/libweb/action/dlDisplay.do?docId=oxfaleph010729602&vid=OXVU1 University of Oxford].<br />
<br />
Patrz → [[Buschhof]], [[Gnadenfrei (Piława Górna)]], [[Pultusk (Pułtusk)]], [[Pillistfer]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== Z ==<br />
=== ''Zeitschrift der Naturwissenschaftlichen Abteilung'' ===<br />
Pełna nazwa: ''Zeitschrift der Naturwissenschaftlichen Abteilung der Deutschen Gesellschaft für Kunst und Wissenschaft in Posen (Naturwissenschaftlicher Verein)''.<br />
<br />
Źródła: [http://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/botanik/id/3672350 Universitätsbibliothek Frankfurt am Main].<br />
<br />
Patrz → [[Grzempach (Grzempy)]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft'' ===<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/8940 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Steinbach]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Zeitschrift für Geologische Wissenschaften'' ===<br />
Źródła: [http://www.zgw-online.de/ Zeitschrift für Geologische Wissenschaften] (Journal for the Geological Sciences).<br />
<br />
Patrz → [[Morasko]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Zeitschrift für die Gesammten Naturwissenschaft'' ===<br />
Berlin; red. C. Giebel i W. Heintz.<br />
<br />
Źródła: [http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/44824 {{!BHL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Magura]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Zeitschrift für Physik und Mathematik'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/010199228 {{!HTDL}}].<br />
<br />
Patrz → [[Bohumilitz]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Zeitschrift für Physik und verwandte Wissenschaften'' ===<br />
;Patrz → [[Zeitschrift für Physik und verwandte Wissenschaften/Artykuły]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Zentralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie'' ===<br />
Źródła: [http://catalog.hathitrust.org/Record/000544923 {{!HTDL}}] i pozostałe rekordy.<br /><br />
Patrz → [[Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde/Artykuły]]<br />
<br />
Patrz → [[Novy-Projekt]], [[Padvarninkai]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Записки Всесоюзного минералогического общества'' ===<br />
(Ukazywały się pod różnymi nazwami: „Труды Минералогического общества” („Schriften der St.-Petersburg gestifteten Russisch-Kaiserlichen Gesellschaft für die gesamte Mineralogie”), „Verhandlungen der Kaiserlichen Gesellschaft für die gesammte Mineralogie zu St.-Petersburg”, '''„Записки императорского Санкт-Петербургского минералогического общества (вторая серия)” (''Verhandlungen der Russisch-Kaiserlichen Mineralogischen Gesellschaft zu St.-Petersburg (zweite serie)'')''', „Записки Минералогического общества”, {{Wielokropek}})<br />
<br />
Informacje: [http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%C2%AB%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8%20%D0%92%D1%81%D0%B5%D1%81%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0%C2%BB/ Записки Всесоюзного минералогического общества].<br />
<br />
Źródła: [http://www.knigafund.ru/books/search?extended=1&sortByRate=&title=%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%A1.-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0&author=&publisher=&from_year=1866&keyword=&section=&mode=1&x=0&y=0 www.knigafund.ru].<br />
<br />
Patrz → [[Dolgovoli]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Записки Императорской Академии Наук, Санкт-Петербург'' ===<br />
(''Bulletin of the Imperial Academy of Sciences, Saint Petersburg'')<br />
<br />
* {{Гебель (1868)}}<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
=== ''Записки Новороссийского Общества естествоиспытателей, Одесса'' ===<br />
(fr. ''Mémoires de la société des naturalistes de la Novu Russie''; trans. ''Zapiski Novorossiiskogo obshchestva estestvoispytatelei'')<br />
<br />
Źródła: [http://www.knigafund.ru/books/search?type=meta&query=%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%9E%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%BF%D1%8B%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B9&locale=ru&area=a&x=0&y=0 knigafund.ru].<br />
<br />
Patrz → [[Padvarninkai]], [[Zabrodje]]<br />
<br />
{{WhiteSpace}}<br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* {{Biała, Manecki (2011)}}<br />
<br />
* {{Brown (1953)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Gąsiorowska (1966)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)}}<br />
<br />
=== Źródła ===<br />
<br />
* [[Biblioteki cyfrowe]]<br />
<br />
* Wikisource (DE) – '''[http://de.wikisource.org/wiki/Zeitschriften Zeitschriften]''' (źródła periodyków niemieckich)<br />
<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* [[Biblioteki cyfrowe]]<br />
* [[Bibliografia/Czasopisma]]<br />
<br />
[[Category:Bibliografia|!Czasopisma zagraniczne/Artykuły]]<br />
[[Category:Czasopisma zagraniczne|!Czasopisma zagraniczne/Artykuły]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)/CzasopismaGrüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma2024-03-26T22:02:31Z<p>Wiki woreczko: /* Grünberger Wochenblatt */</p>
<hr />
<div>{{VerifyLevel |level=0i}}<br />
== Doniesienia prasowe o spadku pod Wilkanowem ==<br />
{{TOC My}}<br />
Skany starych niemieckich gazet opisujących spadek meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]].<br />
<br />
=== ''Breslauer Zeitung'' ===<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 lipca 1841), s. 1263. (Katalog kartkowy BU&nbsp;UWr&nbsp;–&nbsp;{{Link-dLibra|BCUWr|d|390|text=740/1247}}).<ref name="BCUWr">skany otrzymane z Biblioteki Uniwersyteckiej Uniwersytetu Wrocławskiego</ref><br />
<br />
<gallery caption="" widths="150px" heights="200px" perrow="5"><br />
File:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', '''174''' (29&nbsp;lipca&nbsp;1841), s.&nbsp;1263 (źródło:&nbsp;[[W&W]])<br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== ''Grünberger Wochenblatt'' ===<br />
<br />
* Weimann C.G., (1841), '''Meteorisches''', ''Grünberger Wochenblatt'', 14 (2 April 1841), s. 53-56. Plik {{Link-dLibra|JBC|p|798082}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== ''Schlesische Provinzialblätter'' ===<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April). Plik&nbsp;{{Link-dLibra|SBC|d|45226}} (katalog kartkowy BC&nbsp;UWr&nbsp;–&nbsp;{{Link-dLibra|BCUWr|d|390|text=536/687}}).<ref name="BCUWr"></ref><br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="5"><br />
File:Grüneberg_(Schles_Provinzialbl_1841_350).jpg|''Schlesische Provinzialblätter'', s.&nbsp;350-354, 1841, (źródło:&nbsp;[[W&W]])<br />
File:Grüneberg_(Schles_Provinzialbl_1841_352).jpg<br />
File:Grüneberg_(Schles_Provinzialbl_1841_354).jpg<br />
</gallery><br />
<br />
Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Provinzialblätter Schlesische Provinzialblätter]<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== varia ===<br />
<br />
* Kozłowski Szymon, (2001), '''Historie nie z tej ziemi. W XIX wieku meteoryt spadł w okolicy podzielonogórskiego [[Grüneberg (Wilkanówko)|Wilkanowa]]''', ''Gazeta Lubuska'', 2001. Plik [http://www.astrouw.edu.pl/~simkoz/meteoryt/download/artykul2.jpg JPG].<ref>na stronie Szymona Kozłowskiego jest też [http://www.astrouw.edu.pl/~simkoz/meteoryt/download/artykul1.jpg drugi artykuł] z&nbsp;''Gazety Lubuskiej'', tym razem poświęcony pseudometeorytowi</ref><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienie [[Śląsk 1834]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* Biblioteki cyfrowe – {{Link-dLibra|SBC|l|text={{!SBC}}}}<br />
<br />
[[Category:Czasopisma|+Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Szablon:Bibliografia_(Wilkan%C3%B3wko)Szablon:Bibliografia (Wilkanówko)2024-03-26T22:02:06Z<p>Wiki woreczko: </p>
<hr />
<div><noinclude>{{VerifyLevel |level=0i}}</noinclude><br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* Weimann C.G., (1841), '''Meteorisches''', ''Grünberger Wochenblatt'', 14 (2 April 1841), s. 53-56. Plik {{Link-dLibra|JBC|p|798082}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<noinclude><br />
{{Przypisy}}<br />
[[Category:Bibliografia (szablony)|{{PAGENAME}}]]<br />
</noinclude></div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-26T20:28:39Z<p>Wiki woreczko: /* Lokalizacja */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g '''(zapewne było jednak [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
(Prawdopodobne miejsca spadku patrz → [[#Lokalizacja|Lokalizacja]])<br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W)&nbsp;Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau'', jej dzielnica ''Heinrichau'' to '''Wilkanówko'''. Wsie: '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o&nbsp;której pisze Wiemann. W&nbsp;jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''):<br />
::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w&nbsp;okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800&nbsp;kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;'''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia ('''''Seifersholz''''') i&nbsp;'''''Col. Meileiche''''' oraz, co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa.<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T23:02:37Z<p>Wiki woreczko: /* Mapy */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g '''(zapewne było jednak [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
(Prawdopodobne miejsca spadku patrz → [[#Lokalizacja|Lokalizacja]])<br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W)&nbsp;Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. Wsie: '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o&nbsp;której pisze Wiemann. W&nbsp;jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''):<br />
::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w&nbsp;okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800&nbsp;kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;'''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia ('''''Seifersholz''''') i&nbsp;'''''Col. Meileiche''''' oraz, co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa.<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T22:54:42Z<p>Wiki woreczko: /* 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g '''(zapewne było jednak [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
(Prawdopodobne miejsca spadku patrz → [[#Lokalizacja|Lokalizacja]])<br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W)&nbsp;Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. Wsie: '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o&nbsp;której pisze Wiemann. W&nbsp;jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''):<br />
::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w&nbsp;okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800&nbsp;kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;'''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia ('''''Seifersholz''''') i&nbsp;'''''Col. Meileiche''''' oraz, co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa.<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T22:50:20Z<p>Wiki woreczko: /* Artykuły */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g '''(zapewne było jednak [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W)&nbsp;Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. Wsie: '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o&nbsp;której pisze Wiemann. W&nbsp;jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''):<br />
::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w&nbsp;okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800&nbsp;kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;'''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia ('''''Seifersholz''''') i&nbsp;'''''Col. Meileiche''''' oraz, co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa.<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T22:47:32Z<p>Wiki woreczko: /* Pierwsze informacje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g '''(zapewne było jednak [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W)&nbsp;Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. Wsie: '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o&nbsp;której pisze Wiemann. W&nbsp;jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''):<br />
::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w&nbsp;okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800&nbsp;kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;'''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia ('''''Seifersholz''''') i&nbsp;'''''Col. Meileiche''''' oraz, co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa.<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T22:47:05Z<p>Wiki woreczko: /* Zamiast meteorytu głaz narzutowy */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g '''(zapewne było jednak [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W)&nbsp;Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. Wsie: '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o&nbsp;której pisze Wiemann. W&nbsp;jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''):<br />
::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w&nbsp;okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800&nbsp;kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;'''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia ('''''Seifersholz''''') i&nbsp;'''''Col. Meileiche''''' oraz, co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa.<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T22:41:12Z<p>Wiki woreczko: /* Lokalizacja */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W)&nbsp;Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. Wsie: '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), miasto '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg''). Na mapie zaznaczono również nieistniejącą dziś osadę/kolonię '''''Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> o&nbsp;której pisze Wiemann. W&nbsp;jego relacjach występuje ona pod nazwami ''Meil-Eisen-Kruge'', ''Meileichenkruge''.<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''):<br />
::Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. <u>Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu</u>. <u>Słyszano trzy grzmoty</u>, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy większy okaz spadł w&nbsp;okolicach '''Radomi''' (niem. '''''Seifersholz''''') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się <u>około 800&nbsp;kroków</u> („''eine halbe Meile vom Meileichenkruge''”) <u>na północ od drogi berlińskiej</u> (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później, <u>niemal pośrodku między wsiami</u> '''Wilkanowo''' (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;'''Słone''' (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). '''Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!?''' Patrz → mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia ('''''Seifersholz''''') i&nbsp;'''''Col. Meileiche''''' oraz, co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa.<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T17:38:51Z<p>Wiki woreczko: /* 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo. Być może zużył go do swoich eksperymentów, wszak był aptekarzem. Z&nbsp;relacji Weimanna wiemy, że rozpuszczał on fragmenty meteorytu w&nbsp;kwasie oraz wyznaczył jego ciężar właściwy.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;Słone (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T16:42:42Z<p>Wiki woreczko: /* Mapy */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;Słone (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche'''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Plik:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpgPlik:Gruneberg (4058 Gruenberg (West) i Niederschles M851 Germany 25K AMS 1952).jpg2024-03-25T16:40:34Z<p>Wiki woreczko: przesłano nową wersję pliku „Plik:Gruneberg (4058 Gruenberg (West) i Niederschles M851 Germany 25K AMS 1952).jpg“: Fragment arkusza 4058 Gruneberg (West) i Niederschles mapy Messtischblatt z 1952 roku (mapa topograficzna Messtischblatt w skali </p>
<hr />
<div>Meteoryt [[Grüneberg (Wilkanówko)]]. Fragment arkusza 4058 ''Gruenberg (West)'' i ''Niederschles'' mapy ''Messtischblatt'' z 1952 roku (''Topographische Karte 1:25 000, Meßtischblatt'') (źródło: [http://igrek.amzp.pl/ MAPSTER]).<br />
<br />
Oryginalny plik: http://igrek.amzp.pl/details.php?id=8140<br />
<br />
[[Category:Mapy]]<br />
[[Category:Messtischblatt]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T16:29:44Z<p>Wiki woreczko: /* Lokalizacja */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (M) ''Meil-Eisen-Krug'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za '''''Meil-Eisen-Krug'''''.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. '''''Heinrichau''''') a&nbsp;Słone (niem. '''''Schloin''''').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche''''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Meileiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T16:27:20Z<p>Wiki woreczko: /* Mapy */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?), '''''Col. Meileiche''''''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref> (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau''', '''Mieleiche'''<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref>. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T16:12:46Z<p>Wiki woreczko: /* Linki zewnętrzne */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* <del>„rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...</del><br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T16:11:27Z<p>Wiki woreczko: /* Artykuły */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T16:10:57Z<p>Wiki woreczko: /* Pierwsze informacje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Opisy ==<br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T16:10:24Z<p>Wiki woreczko: /* Opisy */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T16:09:17Z<p>Wiki woreczko: /* Zamiast meteorytu głaz narzutowy */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />'''(zapewne było to [[#2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?!|ok.&nbsp;1236&nbsp;g]])'''<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T10:41:23Z<p>Wiki woreczko: /* Artykuły */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T10:40:38Z<p>Wiki woreczko: /* Kolekcje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!|Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T10:39:49Z<p>Wiki woreczko: /* Kolekcje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[#Waga okazów – weryfikacja!]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || <br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T10:39:00Z<p>Wiki woreczko: /* Waga okazów */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów – weryfikacja! ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T10:34:42Z<p>Wiki woreczko: /* Waga okazów */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T10:31:59Z<p>Wiki woreczko: /* Linki zewnętrzne */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
--><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)] {{SeparatorBull}} [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze (ogłoszenia), 19-20 i 20-28 kwietnia 2024 roku]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-25T10:30:56Z<p>Wiki woreczko: /* Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
--><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="240">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|<youtube height="240">zLtPSW89g6w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/zLtPSW89g6w Spotkania meteorytowe w Zielonej Górze{{Kropek}}]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Wilkan%C3%B3wko/BibliografiaWilkanówko/Bibliografia2024-03-24T23:15:11Z<p>Wiki woreczko: Bibliografia (Wilkanówko) przeniesiono do Wilkanówko/Bibliografia</p>
<hr />
<div>Najważniejsze publikacje poświęcone meteorytowi [[Grüneberg (Wilkanówko)]]<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
<br />
{{Przypisy}}<br />
[[Category:Bibliografia|+Wilkanówko/Bibliografia]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Wilkan%C3%B3wko/BibliografiaWilkanówko/Bibliografia2024-03-24T23:13:14Z<p>Wiki woreczko: </p>
<hr />
<div>Najważniejsze publikacje poświęcone meteorytowi [[Grüneberg (Wilkanówko)]]<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
<br />
{{Przypisy}}<br />
[[Category:Bibliografia|+Wilkanówko/Bibliografia]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Wilkan%C3%B3wko/BibliografiaWilkanówko/Bibliografia2024-03-24T23:09:38Z<p>Wiki woreczko: Utworzył nową stronę „Najważniejsze publikacje poświęcone meteorytowi Grüneberg (Wilkanówko) {{Bibliografia (Wilkanówko)}} {{Przypisy}} [[Category:Bibliografia|Wilkanówko/Bibliog...”</p>
<hr />
<div>Najważniejsze publikacje poświęcone meteorytowi [[Grüneberg (Wilkanówko)]]<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
<br />
{{Przypisy}}<br />
[[Category:Bibliografia|Wilkanówko/Bibliografia]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T23:07:11Z<p>Wiki woreczko: /* Bibliografia */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
--><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
{{Bibliografia (Wilkanówko)}}<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Szablon:Bibliografia_(Wilkan%C3%B3wko)Szablon:Bibliografia (Wilkanówko)2024-03-24T23:06:15Z<p>Wiki woreczko: Utworzył nową stronę „<noinclude>{{VerifyLevel |level=0i}}</noinclude> * ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at Grüneberg in S...”</p>
<hr />
<div><noinclude>{{VerifyLevel |level=0i}}</noinclude><br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<noinclude><br />
{{Przypisy}}<br />
[[Category:Bibliografia (szablony)|{{PAGENAME}}]]<br />
</noinclude></div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T22:52:37Z<p>Wiki woreczko: /* Waga okazów */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w&nbsp;kolekcjach wynosiła '''1152,7&nbsp;g'''. To więcej, niż wynika z&nbsp;podawanej w&nbsp;źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w&nbsp;artykule Weimanna z&nbsp;1854&nbsp;roku.<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w&nbsp;1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'' i&nbsp;drugi między wsiami ''Heinrichau'' i&nbsp;''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939&nbsp;g i&nbsp;168-184&nbsp;g. '''Ale w artykule z&nbsp;1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i&nbsp;wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i&nbsp;hipotezy (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z&nbsp;wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i&nbsp;podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z&nbsp;fragmentów ważył około 1,896&nbsp;funta (~887&nbsp;g), mniejszy około 0,387&nbsp;funta (~181&nbsp;g). Większy fragment został przekazany do muzeum w&nbsp;Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4&nbsp;łutowy (~58&nbsp;g) fragment z&nbsp;tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o&nbsp;bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i&nbsp;wadze 11,5&nbsp;łuta (~168&nbsp;g). Odkupił ten okaz od znalazcy i&nbsp;przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o&nbsp;spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!'''<br />
* '''Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części.''' Większy z&nbsp;fragmentów (~887&nbsp;g) trafił do zbiorów [[Szablon:BerlinMNHU|w&nbsp;Berlinie]].<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z&nbsp;Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w&nbsp;Berlinie (~712&nbsp;g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o&nbsp;wadze nawet ponad 1&nbsp;kg (większy okaz ważył ~1068&nbsp;g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|we Wrocławiu]] znajdował się okaz '''„''160&nbsp;Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i&nbsp;wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46&nbsp;g)}} wskazuje, że może on pochodzić z&nbsp;dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168&nbsp;gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i&nbsp;przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w&nbsp;uniwersytetem we Wrocławiu i&nbsp;mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z&nbsp;większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w&nbsp;Tybindze i&nbsp;Londynie? W&nbsp;XIX&nbsp;wieku znajdowały się tam fragmenty o&nbsp;wagach, odpowiednio: >100&nbsp;g i&nbsp;51&nbsp;g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58&nbsp;g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236&nbsp;g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) wagę okazu Weimanna, to wyjdzie nam '''około 1210&nbsp;g'''.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
--><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T22:41:55Z<p>Wiki woreczko: /* Waga okazów */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła około 1167-1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Buchnera (1863) – '''1152,7&nbsp;g'''; wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<br />
Ale w katalogu Buchnera (1863) sumaryczna waga wszystkich znanych mu fragmentów w kolekcjach wynosiła '''1152,7 g'''. To więcej, niż wynika z podawanej w źródłach wagi obu okazów. Odpowiedź na tę rozbieżność znajdziemy w artykule Weimanna z 1854 roku.<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 887-939 g i 168-184 g. '''Ale w artykule z 1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów!''' Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości i hipotezy (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co istotnego jest w tej relacji?<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment w Berlinie]]<br />
* Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), jego czwartą powierzchnię i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment!! Większy z fragmentów ważył około 1,896 funta (~887 g), mniejszy około 0,387 funta (~181 g). Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy (~58 g) fragment z tego okazu, który zachował dla siebie!<br />
[[Image:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|thumb|right|200px|Okaz/fragment we Wrocławiu]]<br />
* W trakcie dalszych poszukiwań w okolicach Wilkanówka, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta (~168 g). Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Co to zmienia w przyjętym opisie spadku meteorytu Wilkanówko? Obowiązująca wersja mówi o spadku dwóch okazów – ok, tu się wszystko zgadza. Ale przypisywane są im niewłaściwe wagi!<br />
* '''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236 g!'''<br />
* Większy okaz (~1068 g) (spod ''Seifersholz'') rozpadł się na dwie części. '''Większy z fragmentów (~887 g) trafił do zbiorów w Berlinie.'''<br />
* '''Okaz drugi (~168 g) (spod ''Schloin'') odkupił i podarował towarzystwu z Wrocławia.'''<br />
Wnioski (hipoteza).<br />
* {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|Stan i wygląd okazu znajdującego się obecnie w Berlinie (~712 g)}} wskazuje, że może on być częścią większego okazu o wadze nawet ponad 1 kg (większy okaz ważył ~1068 g).<br />
* Buchner (1863) podaje, że we Wrocławiu znajdował się okaz '''„''160 Gr. mit viel Rinde''”'''. {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_m.jpg|Stan i wygląd „okazu” znajdującego się obecnie we Wrocławiu (~46 g)}} wskazuje, że może on pochodzić z dużo większego okazu. Czy jest to drugi okaz 168 gram? Weimann (1854) pisze, że odkupił go od znalazcy ze ''Schloin'' i przekazał Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej. Zapewne tak. Towarzystwo współpracowało w uniwersytetem we Wrocławiu i mogło przekazać ten okaz do zbiorów tamtejszego muzeum.<ref name="SGfvK"></ref><br />
* Gdzie trafił drugi mniejszy fragment (~181 g) z większego okazu? Zapewne jego części trafiły do zbiorów w Tybindze i Londynie? W XIX wieku znajdowały się tam fragmenty o wagach, odpowiednio: >100 g i 51 g (Buchner 1863; Wülfing 1897).<br />
* Co stało się z fragmentem (~58 g) podarowanym Weimannowi? Nie wiadomo.<br />
<br />
'''Opisane przez Weimanna okazy ważyły łącznie około 1236 g!''' Jeśli dodamy do wagi fragmentów podanej przez Buchnera (1863) okaz Weimanna, to wyjdzie nam około 1210 g.<br />
<br />
'''To ma sens!'''<br />
--><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T22:41:29Z<p>Wiki woreczko: /* Kolekcje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd? (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 || (patrz → [[]])<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później, w 1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis, nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z tego okazu, który zachował dla siebie! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T21:55:20Z<p>Wiki woreczko: /* Kolekcje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach (wagi w gramach):<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 || obecnie, wg Koblitz MetBase, 7,9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach, np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później, w 1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis, nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z tego okazu, który zachował dla siebie! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T21:21:01Z<p>Wiki woreczko: /* Opis wg Pokrzywnickiego (1964) */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach; np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później, w 1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis, nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z tego okazu, który zachował dla siebie! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T21:19:34Z<p>Wiki woreczko: /* Zamiast meteorytu głaz narzutowy */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 930&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo'''(!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4&nbsp;łutowy (>60&nbsp;g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Większy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w&nbsp;Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i&nbsp;przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
Ale to nie są jedyne wnioski, jakie można wyciągnąć z lektury tego artykułu. Jeśli dobrze się wczytamy w&nbsp;relację, okaże się, że powielana niemal we wszystkich źródłach historia spadku dwóch okazów w&nbsp;okolicy Wilkanówka, zawiera luki i&nbsp;jest błędna! Patrz&nbsp;→&nbsp;[[]].<br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach; np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później, w 1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis, nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z tego okazu, który zachował dla siebie! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T17:39:47Z<p>Wiki woreczko: /* Waga okazów */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach; np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku (Weimann 1854).<br />
<br />
We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później, w 1854 roku, Weimann podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji (Weimann 1854), analizując opis, nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie okazu pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z tego okazu, który zachował dla siebie! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T17:17:17Z<p>Wiki woreczko: /* Artykuły */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Założone w&nbsp;1803 roku Towarzystwo zastępowało brakującą na Śląsku Akademię Nauk i&nbsp;Sztuk, było ono porównywane co do prestiżu z&nbsp;Towarzystwem Królewskim w&nbsp;Anglii. Towarzystwo wydawało swój dodatek do ''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma|Breslauer Zeitung]]''. Prezesem Towarzystwa był m.in.: Heinrich Robert Göppert, Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach; np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku. We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później Weimann (1854) podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji, analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z okazu! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we Wrocławiu.<br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T15:26:24Z<p>Wiki woreczko: /* Artykuły */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur'' – Śląskie Towarzystwo Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu. Członkami Towarzystwa byli m.in. [[Elbogen/Galerie|Johann Wolfgang von Goethe]], Charles Darwin, Alexander von Humboldt (Wikipedia)</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we Wrocławiu, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach; np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku. We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później Weimann (1854) podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji, analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z okazu! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we Wrocławiu.<br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T15:09:42Z<p>Wiki woreczko: /* Waga okazów */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur''</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej w Breslau, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach; np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''1044,2&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku. We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później Weimann (1854) podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji, analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z okazu! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we Wrocławiu.<br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T15:09:06Z<p>Wiki woreczko: /* Kolekcje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur''</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej w Breslau, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 7,9 || wg starych katalogów było >100 g!<br />
<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|-<br />
| w sumie wg Koblitz MetBase || colspan="2" | '''1044,2 g'''<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=680px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Szablon:BerlinMNHU|Berlin]] || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| [[Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.|Breslau]] || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 100 || 108 || 108 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:LondonNHM|London]] || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien]] || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 12+1 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach; np. (Buchner): u&nbsp;[[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|v.Reichenbacha]], Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''>1020&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku. We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później Weimann (1854) podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji, analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z okazu! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we Wrocławiu.<br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T13:29:35Z<p>Wiki woreczko: /* Kolekcje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur''</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej w Breslau, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
Fragmenty meteorytu Wilkanówko w starszych katalogach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=640px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />(Wülfing 1897) !! waga fragmentów<br />(Pokrzywnicki 1964) !! uwagi<br />
|-<br />
| Berlin || 812,041 || 757 || 757,5 ||<br />
|-<br />
| Breslau || 160 || 6 || 63,48 || u Wülfinga chyba błąd?<br />
|-<br />
| Tübingen || 100 || 108 || 108 ||<br />
|-<br />
| London || 51 || 31 || 30,5 ||<br />
|-<br />
| Wien || 24,062 || 17 || 17 ||<br />
|-<br />
| Calcutta || || 20 || 20 ||<br />
|-<br />
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v.Siemaszko]] || || 12 || 13 (Chicago) || fragment, który trafił później do Chicago<br />
|-<br />
| colspan="5"| oraz wiele fragmentów poniżej 10&nbsp;g w&nbsp;innych kolekcjach; np. (Buchner): u&nbsp;v.Reichenbacha, Erzherzoga Stephan (4,4&nbsp;g), Grega (1,2&nbsp;g), Sheparda i&nbsp;Nevilla.<br />
|-|<br />
| '''''suma''''' || '''1152,7''' || '''971''' || '''1029''' ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''>1020&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku. We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później Weimann (1854) podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji, analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z okazu! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we Wrocławiu.<br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T11:07:36Z<p>Wiki woreczko: /* Kolekcje */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur''</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej w Breslau, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Buchner 1863) !! waga fragmentów<br />( Wülfing 1897) !! uwagi<br />
|-<br />
| Berlin || 812,041 || 757 ||<br />
|-<br />
| Breslau || 160 || 6 ||<br />
|-<br />
| Tubingen || 100 || 108 ||<br />
|-<br />
| London || 51 || 31 ||<br />
|-<br />
| Wien || 24,062 || 17 ||<br />
|-<br />
| Calcutta || || 20 ||<br />
|-<br />
| v.Siemaszko || || 12 ||<br />
|}<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''>1020&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku. We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później Weimann (1854) podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji, analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z okazu! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we Wrocławiu.<br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T10:54:24Z<p>Wiki woreczko: /* Waga okazów */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur''</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej w Breslau, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[4]''' Kesselmeyer (1861):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [4]: Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg&nbsp;Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg&nbsp;wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg&nbsp;Koblitz MetBase – '''>1020&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku. We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później Weimann (1854) podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji, analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z okazu! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we Wrocławiu.<br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Plik:Gruneberg_(NHM_Berlin).jpgPlik:Gruneberg (NHM Berlin).jpg2024-03-24T00:22:10Z<p>Wiki woreczko: </p>
<hr />
<div>Masa główna meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]] w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]] (fot. [[W&W|Wadi & Jan Woreczko]]).<br />
<br />
[[Image:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpg|thumb|left|200px|]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Plik:Gr%C3%BCneberg_(NHM_Berlin)_TJm.jpgPlik:Grüneberg (NHM Berlin) TJm.jpg2024-03-24T00:21:48Z<p>Wiki woreczko: </p>
<hr />
<div>Masa główna meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]] w zbiorach [[Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]] (fot. Tomasz Jakubowski).<br />
<br />
[[Image:Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg|thumb|left|200px|]]</div>Wiki woreczkohttp://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Gr%C3%BCneberg_(Wilkan%C3%B3wko)Grüneberg (Wilkanówko)2024-03-24T00:19:12Z<p>Wiki woreczko: /* Waga okazów */</p>
<hr />
<div>== Zamiast meteorytu głaz narzutowy ==<br />
{{VerifyLevel|level=1i}}<br />
{{InfoboxMeteorite<br />
| nazwa = Grüneberg (Wilkanówko)<br />
| grafika = Gruneberg_(NHM_Berlin).jpg<br />
| opis = Masa główna meteorytu Wilkanówko w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]] (fot.&nbsp;[[W&W|Wadi & Woreczko]])<br />
| klasa = Spadek<br />
| mbclass = fall<br />
| metbull = 11426<br />
| lokalizacja = Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska<br />
| położenie = 51°56'N, 15°30'E<br />
| data = 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)<br />
| typ = chondryt zwyczajny H4<br />
| masa = ~1000 g <br />(zapewne było to [[#Waga okazów|ok.&nbsp;1110&nbsp;g]])<br />
| liczba = dwa okazy<br />
| synonimy = wg NHM Cat: '''[[Grünberg]]''', '''Heinrichau''', '''Schloin''', '''Seifersdorf''', '''Seifersholz''', '''Wilkanowko''',''' Zielena Gora''', '''Zielona Gora'''; wg&nbsp;Pokrzywnickiego: '''Wilkanówko'''<br />
}}<br />
Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w&nbsp;okolicy miejscowości Wilkanówko w&nbsp;pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w&nbsp;polu (w&nbsp;okolicach wsi ''Seifersholz'') usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i&nbsp;coś ciężkiego spadło w&nbsp;pobliżu. W&nbsp;małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30&nbsp;uncjowy kamień (około 900&nbsp;g<ref name="uncje"></ref>; patrz → [[#Waga okazów|waga okazów]]). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami ''Heinrichau'' a&nbsp;''Schloin''). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w&nbsp;okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w&nbsp;Weimann (1841) i&nbsp;u&nbsp;Pokrzywnickiego (1964)).<br />
<br />
<br />
'''Dokładny raport ze okoliczności spadku i&nbsp;opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann<ref name="Weimann biogram"></ref> w&nbsp;lokalnym ''Grünberger Wochenblatt'' (1841)'''. Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w&nbsp;publikacjach: Glocker (1841, ''Schlesische Provinzialblätter'') i&nbsp;Göppert (1842).<br />
<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Hintze_(1912).djvu|Hintze (1912)}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)<ref>Weimann (1841), ''Grünberger Wochenblatt''</ref>. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”<sup>1</sup>)<ref name="Meil-Eisen-Kruge">u Weimanna (1841) jest „Meil-Eisen-Kruge”</ref> mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten<sup>2</sup>) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben<ref name="Glocker 1941">Glocker (1941), ''Schlesische Provinzialblätter''</ref>. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen<sup>3</sup>), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.<br />
<br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1</sup>) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.<ref name="Meil-Eisen-Kruge"></ref><br />
:<sup>2</sup>) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.<br />
:<sup>3</sup>) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.<ref name="Göppert 1841">Göppert (1841), ''Breslauer Zeitgung''</ref><br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
:Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.<br />
<br />
<br />
{{TOC My}}<br />
<br />
Wilkanówko to meteoryt kamienny, [[Meteoryty/Klasyfikacja|chondryt zwyczajny typu H4]].<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''' (!). 22 marca 2002 roku z&nbsp;inicjatywy Klubu Pod Wieżą w&nbsp;Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko<ref name="pomnik">dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A.&nbsp;Białkowski)</ref>. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w&nbsp;2010 roku w&nbsp;Świeciu i&nbsp;odbyła się na cześć meteorytu [[Świecie (pomnik)|Schwetz]].<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Pierwsze informacje ===<br />
<br />
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}} (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]){{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Niederfall eines Meteoestein'' <sup>1)</sup>'''<br /><br />
'''''von C. G. Weimann, Apotheker in Grünberg.'''''<br />
<br />
Auf dem Terrain des zu den Lessener Gütern, Grünberger Kreises in Schlesien, gehorigen Gutes Seifersholz ist am 22. März d. J. ein Meteorstein niedergefallen.<br />
<br />
Der besonderen Güte des die amtliche Untersuchung hierbei leitenden Königl. Kreis-Landraths, Hrn. Prinzen {{Sparse-b}}Friedrich{{Sparse-e}} von Schönaich-Carolath Durchlaucht, verdanke ich die Mittheilung nachstehender zu Protokoll genommener, zur Veröffentlichung verstatteten Angaben, die ich hier fast wörtlich wiedergebe. Sie sind daher officiell.<br />
<br />
Am Montage, den 22. März d. J., war ein Einwohner aus Heinrichau mit zehn Mann unweit des sogenannten Schobenhauses hinter dem Meil-Eisen-Kruge, 800 Schritt nördtich von der Berliner Chaussee, beschäftigt Reißsig zu binden, als sie Nachmittags, uagefahr halb vier Uhr, drei starke Donnerschtäge, gleich Kanonenschüssen, hörten, ungeachtet nur bei sonst ganz heiterem Himmel und warmen Sonnenschein eine kleine weißse Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war; es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, jemehr es sich näherte, immer stärker wurde, und zuletzt sich in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig veränderte, welcher ungefähr 5 Minuten anhalten konote. Der Klang, jemehr er sich der Erde näherte, nahm wieder det Ton des Sausens an, und hierauf hörtea die erwahnten Arbeiter einen schweren Körper, gleich wie wenn man einen Stein auf die Etde wirft, auffallen. Sie gingen der Richtung nach, wo sie gtaubten, daßs der Ton herkäme, und einer derselben bemerkte in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt die Erde in dieser Richtung, von wo der Ton hergekommen, aufgelockert, und grub mit einem Stück Holz nach, weil er fürchtete, def Stein; den er aus der Luft an dieser Stelle herunter gefallen glaubte, könne heißs seyn, weshalb er Anstand nahm, den Stein, der sich durch das Einstoßsen des Holzes in das Loch fühlen ließs, sogleich anzugreifen. Endlich brachte er ihn in Gemeinschaft eines anderen aus der Erde, in welche er ungefähr einen halben Fußs tief hineingeschtagen war, wie dießs die frisch aufgewoffene Erde anerkennen ließs. Der Stein war abet ganz kalt. Er wurde später dem Königl. Kreis-Landrathe behändigt, und ist von demselben der Königl. Hochlöbl. Regierung zu Liegnitz nebst begleitenden Berichten übersandt worden. Der Fundort ist ein 20 bis 30 Jahr altes Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain; die Beschaffenheit der Vertiefung, wo der Stein aufgefunden, zeigte, daßs sie durch einen senkrecht fallenden Körper entstanden seyn müsse.<br />
<br />
Die dießs Phänomen begleitenden Erscheinungen sind jedoch nicht allein an dem bezeichneten Orte, sondern nach den darüber erbaltenen Nachrichten in einem ziemlich weiten Umkreise beobachtet worden; auch ist das; kanonendonneräbnliche Rollen nicht allein von Personen, die im Freien waren, sondern selbst von vielen in der Stube eine Beschäftigung treibenden gehört worden; in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe und vielen Dörfern des Kreises ist es wabrgenommen worden. Eine Feuererscheinung ist von den angeführten Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in [[Sagan]] und einem nahen Dorfe von hier (Heinersdorf) gesehen haben. Bemerkenswerth ist es, daßs alle Aussagen sich dahin vereinigen, daßs das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden gewesen sey. Die Luft war hier am genanntën Tage rein und mild, Luftströmung aus Südwest, Temperatur +10<sup>o</sup>R.; eine Temperaturveräuderung ist nach dem Phänomen nicht bemerkt worden.<br />
<br />
Der aufgefundene Stein ist das Fragment eines größseren, er hat eine unregelmäßsig längliche Form, und äbneit am meisten einer 4seitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der eitlen Seite; drei Seiten hievon stellen Bruchflächen dar, die wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steins in der Luft entstanden sind, die vierte Seite und Basis zeigt jene derartigea Aërolithen eigenthümilche schwarze dünne Schale oder Ueberzug, welcher auch hier mit mehreren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Mit diesem Ueberzug ist der Stein vor dem Zerspringen unfehlbar ganz umkleidet gewesen. Da das Fragment nicht der Kugelform angehört, so täßst sich auf die unsprüngliche Größse kein Schlußs ziehen. Beim Auffinden des Steins war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßsten, sich durch ein frischeres Ansehen wesentlich unterscheidet. Diese frischere Bruchläche besitzt eine erdig-bleigraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch mit vielen metallischen, theilweis krystallinischen Körnern, davon einige bedeutend größser sind und gelblichen Metallglanz zeigen. Durch eine Lupe erseheint dießs natürlich viel deutlicher. Eben so zeigt sich Metallglanz beim Ritzen mit einem Messer. Ein Stahl brachte Funken hervor. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaßs, zeigen nicht die oben angegebene rein bleigraue, sondern eine dunklere, mehr bräuntichgrane Farbe.<br />
<br />
::'''<u>Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug:'''<br />
:::'''30 Unzen 2 Drachmen und 2 Scrupel,'''<br />
::'''das des kleineren:'''<br />
:::'''6 Unzen und anderthalb Drachmen.</u>'''<br />
<br />
Wenige kleine Splitterchen behandelte ich in einem Cylincder unter Erwärmung mit Salpetersäure; es erfolgte lebhafte Einwirkung und Entwicktung von salpetrigsaurem Gase, ein Beweis, daßs ein Metall und kein Oxyd in Auflösung begriffeh sey. Es ist dießs um so bemerkenswerther als tellurisches Eisen nocht regulinisch vorkommt, dessen Vorkommen wenigstens noch nicht mit Gewißsheit erwiesen ist. Kieselerde blieb im Rückstande. Die abgegossene, mit Ammoniak ziemlich neutral gemachte Flüssigkeit gab mit Kaliumeisencyanür einen sehr reichlichen blauen Niederschlag. Bei einem zweiten Versuch entfernte ich das Eisen durch Ammoniak, und versetzte die abfiltrirte Flüssigkeit zur Abscheidung von Nikkel mit Aetzkali; allein die wenigen sich ausscheidenden Flocken wage ich nicht für Nickeloxyd zu erklären, da ihnen die apfelgrüne Farbe fehlte. Oxalsaures Ammoniak gab Kalk zu erkennen.<br />
<br />
Faßst man das Ganze zusammen, nämlich die Erscheinungen, die dem Fallen und Auffinden des Steins vorangingen; die äußsere Beschaffenheit, besonders die schwarze dünne, mit grubenförmigen Vertiefungen versebene Schale desselben, welche auf einen früher weichen, Eindrücken zugänglichen Zustand des Ganzen schließsen läßst; den Umstand, daßs dieser schwarze, mit grubenförmigen Vertiefungen versehene Ueberzug allen derartigen Aërolithen eigenthümlich ist; ferner das bedeutende specifische Gewicht desselben und der nachgewiesene großse Eisengehalt, so läßst sich mit böchster Wahrscheinlichkeit anuchmen, daßs der aufgefundene Stein ein wirklicher Meteorstein sey.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Eine vorläufige Nachricht von diesem Ercignisse wurde schon im vorigen Bande dieser Annalen, S. 495, gegeben.<ref name="AnP 1841a"></ref> ''P.''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu ({{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
'''XV. ''Upadek meteorytu'' <sup>1)</sup>'''''<br /><br />
'''''autorstwa C. G. Weimanna, aptekarza z&nbsp;Grünbergu.'''''<br />
<br />
22 marca bieżącego roku na terenie majątku Seifersholz, będącego częścią dóbr Lessen w powiecie Grünberg na Śląsku, spadł meteoryt.<br />
<br />
Dzięki szczególnemu zaangażowaniu księcia Friedricha von Schönaich-Carolath, pełniącego urząd powiatowego radcy królewskiego, który kierował oficjalnymi badaniami, otrzymałem poniższe dane zapisane protokołem, zezwoleniem na ich publikację. Przytaczam je tutaj niemal dosłownie, gdyż są one oficjalnym oświadczeniem.<br />
<br />
W poniedziałek, 22 marca tego roku, mieszkaniec Heinrichau wraz z dziesięcioma mężczyznami zatrudnionymi w&nbsp;okolicy tzw. Schobenhaus za Meil-Eisen-Krug, 800 kroków na północ od drogi berlińskiej, zajmowali się wiązaniem gałęzi, gdy popołudniu, około godziny trzeciej po południu, usłyszeli trzy silne grzmoty, podobne do wystrzałów armatnich, pomimo że na niebie widać było tylko niewielką białą chmurkę. Natychmiast pojawił się silny wicher, wydawało się, że nadciąga z&nbsp;zachodu, a&nbsp;im bliżej, tym bardziej wzmacniał się, a&nbsp;w końcu zmieniał się w&nbsp;dźwięk przypominający dźwięk organów, wysoki i&nbsp;niski, trwający około 5&nbsp;minut. Dźwięk, gdy zbliżał się do ziemi, znowu przybierał ton wiatru, a&nbsp;następnie pracownicy słyszeli ciężki przedmiot, jakby kamień, spadający na ziemię. Poszli w&nbsp;kierunku, skąd dochodził dźwięk, i&nbsp;jeden z&nbsp;nich zauważył, że ziemia w&nbsp;odległości od 100 do 150&nbsp;kroków w&nbsp;tym kierunku była rozwiane, i&nbsp;zaczął kopać dziurę drewnianym kijem, ponieważ bał się, że kamień, który spadł z&nbsp;nieba na to miejsce, może być gorący. W&nbsp;końcu wyciągnął go wspólnie z&nbsp;innym z&nbsp;ziemi, w&nbsp;którą był wbity na około pół stopy, co potwierdzało świeżo wykopaną ziemię. Kamień był jednak całkowicie zimny. Później został przekazany królewskiemu inspektorowi powiatowemu, który wraz z&nbsp;towarzyszącymi raportami przesłał go do Królewskiego Wysokiego Rządu w&nbsp;Legnicy. Miejsce znalezienia kamienia to 20-30-letnie zarośnięte sosenki na terenie Seifersholz, a&nbsp;charakter zagłębienia, gdzie znaleziono kamień, wskazywał, że musiało powstać w&nbsp;wyniku opadnięcia pionowego ciała.<br />
<br />
Jednakże, towarzyszące temu zjawisku zjawiska nie występowały tylko w wyznaczonym miejscu, ale według otrzymanych informacji zostały zaobserwowane w&nbsp;dość szerokim obszarze; również grzmoty podobne do huków armatnich były słyszane nie tylko przez osoby przebywające na zewnątrz, ale także przez wielu ludzi zajmujących się czynnościami wewnątrz pomieszczeń; zostały one zaobserwowane w&nbsp;[[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz [Nowa Sól], Schlawe i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;regionie. Pracownicy, którzy zostali wymienieni, nie zauważyli żadnego ognia, ale mówi się, że w&nbsp;[[Sagan]] i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej wsi (Heinersdorf) był on widoczny. Warto zauważyć, że wszystkie zeznania zgadzają się, że hałas był istotnie inny niż od grzmotu burzowego. Powietrze było tam tego dnia czyste i&nbsp;łagodne, przepływ powietrza z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10 stopni&nbsp;R.<nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki>; żadnych zmian temperatury nie zaobserwowano po tym zjawisku.<br />
<br />
Znaleziony kamień jest fragmentem większego, ma nieregularny wydłużony kształt i&nbsp;przypomina najbardziej czteroboczną piramidę z&nbsp;wypustką na jednym z&nbsp;boków; trzy z&nbsp;tych boków są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały wskutek pęknięcia kamienia w&nbsp;powietrzu, czwarty bok i&nbsp;podstawa mają charakterystyczną dla aerolitów czarną cienką skorupę lub powłokę, która tu również jest pokryta kilkoma płaskimi i&nbsp;kilkoma głębszymi wgłębieniami. Kamień był niezawodnie całkowicie pokryty tą powłoką przed pęknięciem. Ponieważ fragment nie ma kształtu kulistego, nie można wyciągnąć wniosków co do jego pierwotnego rozmiaru. Podczas znalezienia kamienia, odłamał się od niego kawałek, co spowodowało powstanie powierzchni łamania o&nbsp;wyglądzie bardziej świeżym niż pozostałe, które powstały prawdopodobnie wskutek pęknięcia. Ta nowsza powierzchnia łamania ma ziemiście-szary kolor, nierówną, ziarnistą, matową fakturę z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre są znacznie większe i&nbsp;pokazują żółty połysk metalu. To jest naturalnie bardziej widoczne pod lupą. Również pojawia się połysk metalu podczas drapania nożem. Stal wywoływała iskry. Pozostałe powierzchnie złamania, które kamień miał już podczas znalezienia, nie mają czysto szarego koloru ołowiu, o&nbsp;którym mowa wyżej, lecz ciemniejszy, bardziej brązowawy kolor.<br />
<br />
::'''<u>Waga większego kawałka kamienia wynosiła:<br />
:::'''30 uncji, 2 drachmy i 2 skrupuły,'''<br />
::'''a mniejszego:'''<br />
:::'''6 uncji i pół[tora] drachmy.'''</u><br />
<br />
Kilka małych odłamków poddałem działaniu kwasu azotowego podgrzewanego w cylindrze; zaszła ożywa reakcja i&nbsp;wydzielił się gaz azotanowy, co stanowi dowód, że metal, a&nbsp;nie tlenek, był w&nbsp;roztworze. Jest to tym bardziej godne uwagi, że żelazo tellurowe występuje zwykle w&nbsp;formie niezwykłych krystalicznych skał, a&nbsp;jego występowanie nie zostało jeszcze udowodnione z pełną pewnością. Krzemionka pozostała jako osad. Otrzymana ciecz, obojętna w&nbsp;stosunku do amoniaku, dała obfity niebieski osad z&nbsp;cyjankiem potasu. W&nbsp;drugim eksperymencie usunąłem żelazo za pomocą amoniaku, a&nbsp;następnie dodając wodorotlenku potasu, przeprowadziłem wytrącanie niklu. Jednakże nieliczne wytrącone płatki nie miały charakterystycznego zielonego koloru niklowego tlenku. Otrzymany osad w&nbsp;reakcji z&nbsp;kwasem szczawiowym wykazywał obecność wapnia.<br />
<br />
Podsumowując wszystko, co poprzedzało upadek i&nbsp;znalezienie kamienia; jego zewnętrzną strukturę, zwłaszcza cienką, czarną skorupę z&nbsp;wgłębieniami, która wskazuje na wcześniejszy miękki stan całego ciała; fakt, że ta czarna skorupa z&nbsp;wgłębieniami jest charakterystyczna dla wszystkich takich aerolitów; a&nbsp;także znaczną gęstość i&nbsp;stwierdzoną obecność dużej ilości żelaza, można z największym prawdopodobieństwem założyć, że znaleziony kamień jest rzeczywistym meteorytem.<br />
<br />
{{Wielokropek}}<br /><br />
{{Footnote-line}}<br />
:<sup>1)</sup>) Wstępne doniesienie o tym wydarzeniu zostało już podane w&nbsp;poprzednim tomie tych Annałów, na stronie&nbsp;495.<ref name="AnP 1841a"></ref><br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
=== Artykuły ===<br />
<br />
Opis okazów Weimann (1854), fragment{{OCR-mistake|}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} Es war am 22. März 1841, wo mehre Holzschläger, welche in einem Gehölz hinter dem ohngefähr eine Meile von Grünberg entfernten Meileichenkruge ohnweit des sogenannten Schobenhauses nördlich von der von Grüneberg nach Berlin führenden Chaussee beschäftigt waren, Reissig zu binden, Nachmittags um 3&nbsp;½&nbsp;Uhr drei starke Donnerschläge, gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war. Nach einer Dauer von angeblich fünf Minuten nahm hierauf das Gehör während eines verschieden tönenden Sausens und Brausens den Fall eines schwerem Körpers in der Nähe wahr. In der That wurde derselbe in einer Entfernung von ohngefähr 100&nbsp;Schritt in der Gestalt eines Steines ½&nbsp;Fuß tief in der Erde — erkennbar an der frisch ausgeworfenen Stelle — gesunden. Der Fundort war ein 20 bis 30 Jahre altes Kiefergehege auf {{Sparse-b}}Seiffersholzer{{Sparse-e}} Terrain.<br />
<br />
Die dieses Phänomen begleitenden Erscheinungen und namentlich ein fernem Kanonendonner ähnliches Rollen ist nicht allein hier, sondern in einem ziemlich weiten Umkreise, z.&nbsp;B. in [[Sagan]], [[Züllichau]], Neusalz, Schlawa und vielen Dörfern des Kreises gehört worden. Doch vereinigten sich die Aussagen dahin, daß das Getöse vom Gewitterdonner wesentlich verschieden wahrgenommen worden sei. Die Luft war hier am genannten Tage rein und mild, die Luftströmung aus Südwest, die Temperatur +10&nbsp;R. Eine Temperaturveränderung ist nach dem Fallen nicht bemerkt worden. <br />
<br />
Der aufgefundene Stein zeigte sich als das Bruchstück eines größeren. Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist. Da das Bruchstück nicht der Kugelform angehört, so läßt sich kein Schluß auf die ursprüngliche Größe ziehen. Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden, wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied. Diese neue Bruchfläche besaß eine erdig blaugraue Farbe, unebenen, körnigen, matten Bruch, mit vielen metallischen, theils krystallinischen Körnern, deren einige bedeutend größer und gelblichen Metallglanz zeigten. Die anderen Bruchflächen, die der Stein beim Auffinden bereits besaß, zeigten nicht die oben angegebene rein blaugraue, sondern eine dunklere, mehr ins Bräunlichgraue spielende Farbe, wodurch sich beide Bruchflächen wesentlich unterscheiden.<br />
<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug 1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen in Summa 2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen Preußisch. Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4&nbsp;Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin. Die Finder wurden durch die Munificenz des Königl. Ministeriums durch Baarzahlungen honorirt. Herr Professor Dr.&nbsp;{{Sparse-b}}Glocker{{Sparse-e}} in Breslau ertheilte hierüber ein Gutachten, welches in den Schlesishen Provinzialblättern vom April 1841 S.&nbsp;352-354 enthalten ist. Derselbe erklärt ihn für einen wahren Meteorstein und weiset auf die Aehnlichkeit zwischen ihm und denen bei [[Stannern]] gefallenen hin.<br />
<br />
Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.<br />
<br />
Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel. In seiner und seiner Cameraden Nähe war der Fall gehört worden, über welchen einer der letzteren so erschrack, daß er aus Furcht Reißaus nahm.<br />
<br />
Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben. Der Bruch war feinkörnig; schon mit bloßem Auge ließen sich metallisch-glänzende Theilchen, welche durch die ganze Masse zerstreut find, erkennen. Diese Theilchen sind gediegenes Eisen und Nickeleisen, und lösen sich in Salzsäure unter Entwickelung von Wasserstoffgas auf. Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch. Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK">''Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur''</ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Tłumaczenie powyższego tekstu (Weimann (1854)) z&nbsp;użyciem [[OpenAI|ChatGPT]] (''uwagi i&nbsp;wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{BQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
<!-- Wcześniejsze błędne tłumaczenia!!<br />
Waga większego kamienia wynosiła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2⅔&nbsp;kwintynów, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1½&nbsp;kwintynów, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów ½&nbsp;kwintyna pruskiego. Większy kawałek został dostarczony do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, który wciąż posiadam. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnymi nagrodami przez hojność Ministerstwa Królewskiego. Pan Professor Dr.&nbsp;Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;czasopiśmie prowincjonalnym z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;r. (strony&nbsp;352-354).<ref name="Glocker 1941"></ref> Wyjaśnił on, że jest to prawdziwy meteoryt i&nbsp;zwrócił uwagę na podobieństwa między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Moje badania pozwoliły mi później odnaleźć kamień z opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec wioski Schloin, która leży około pół mili od Meileichenkrug, w pobliżu którego spadły wymienione wyżej kamienie, znalazł w tym samym czasie podobny kamień i wciąż go posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wsi opowiedział mi historię o upadku i odnalezieniu kamienia, która pokrywała się z powyższym opisem. W jego pobliżu i wśród jego towarzyszy słyszano dźwięk spadającego kamienia, na co jeden z nich tak się przestraszył, że uciekł z miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał okrągłą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną czarną skorupą i posiadał powierzchnię złamania, przez którą z pewnością był połączony z większą masą. Jest to odrasta tego samego kamienia. Złamanie miało drobnokrystaliczną strukturę; już gołym okiem można było dostrzec metalicznie błyszczące cząstki rozproszone w całej masie. Te cząstki to czyste żelazo i nikiel-żelazo, które rozpuszczają się w kwasie solnym, uwalniając wodór. Kamień ważył 11½ lota pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej w Breslau, gdzie został tak umieszczony w kolekcjach, że można go łatwo obejrzeć z każdej strony.<br />
--><br />
{{Wielokropek}} To było 22 marca 1841 roku, gdy kilku drwali, którzy pracowali w lesie za około milę od Grünbergu w&nbsp;pobliżu tzw. Schobenhausu, na północ od szosy prowadzącej z&nbsp;Grünebergu do Berlina, zatrudnieni byli do wiązania gałęzi. Po południu o&nbsp;godzinie 3&nbsp;i&nbsp;pół słyszeli trzy silne uderzenia podobne do wystrzałów armatnich, pomimo całkowicie bezchmurnego nieba i&nbsp;ciepłego słońca, gdy widać było tylko małą białą chmurkę na szczycie. Po około pięciu minutach słuch wyłapał opad ciężkiego ciała w&nbsp;pobliżu, podczas różnorodnego szumu i&nbsp;hałasu. Faktycznie, okazało się, że ciało spadło w&nbsp;odległości około 100&nbsp;kroków w&nbsp;postaci kamienia ½&nbsp;stopy głębokości w&nbsp;ziemi - widoczne po świeżo wykopanym miejscu. Miejsce znalezienia to stary, 20-30-letni zagajnik sosnowy na terenie Seiffersholz <u>[wieś&nbsp;Radomia]</u>.<br />
<br />
Zjawisko towarzyszące temu zjawisku, a mianowicie dalekie dudnienie podobne do grzmotów armatnich, nie było słyszalne tylko tutaj, ale w&nbsp;dość dużym obszarze, np. w&nbsp;[[Sagan]] <u>[Dąbrowa Łużycka]</u>, [[Züllichau]] <u>[Sulechów]</u>, Neusalz <u>[Nowa Sól]</u>, Schlawa <u>[Sława, miasto w&nbsp;powiecie wschowskim]</u> i&nbsp;wielu wsiach w&nbsp;okolicy. Jednakże zeznania ludzi były zgodne, że hałas ten był znacznie inny od grzmotu burzowego. Powietrze w&nbsp;tym miejscu w&nbsp;tym dniu było czyste i&nbsp;łagodne, a&nbsp;wiatr wiejący z&nbsp;południowego zachodu, temperatura wynosiła +10&nbsp;R <u><nowiki>[</nowiki>[[Dawne jednostki miar i wag|stopni Réaumura]]<nowiki>]</nowiki></u>. Nie odnotowano żadnej zmiany temperatury po tym zdarzeniu.<br />
<br />
Znaleziony kamień okazał się być kawałkiem większego kamienia. Najbardziej przypomina czterokątną piramidę z&nbsp;wypustką po jednej stronie. Trzy strony kamienia są powierzchniami złamania, które prawdopodobnie powstały w&nbsp;wyniku rozbicia kamienia w&nbsp;powietrzu. Czwarta strona i&nbsp;podstawa pokazują charakterystyczną dla takich aerolitów czarną, cienką skorupę, która tutaj również jest wyposażona w&nbsp;kilka płaskich i&nbsp;kilka głębszych wgnieceń. Ponieważ kawałek nie ma kształtu kulistego, nie można wnioskować o&nbsp;jego pierwotnej wielkości. Podczas znalezienia kamienia odłamała się z&nbsp;niego część, co spowodowało powstanie powierzchni złamania, która znacząco różniła się od innych powierzchni złamań spowodowanych prawdopodobnym rozbiciem. Ta nowa powierzchnia złamania miała ziemiście niebieskawoszarą barwę, nierówną, ziarnistą, matową powierzchnię, z&nbsp;wieloma metalicznymi, częściowo krystalicznymi ziarnami, z&nbsp;których niektóre były znacznie większe i&nbsp;wykazywały żółtawy połysk metalu. Pozostałe powierzchnie złamań, które kamień już miał podczas znalezienia, nie wykazywały czysto niebieskoszarej barwy, ale ciemniejszą, bardziej brązowawoszarą, co znacznie odróżnia obie powierzchnie złamań.<br />
<br />
Waga większego kawałka kamienia wyniosła 1&nbsp;funt 28&nbsp;łutów 2&nbsp;i&nbsp;⅔&nbsp;quentchen, a&nbsp;odłamka 12&nbsp;łutów 1&nbsp;i&nbsp;½&nbsp;quentchen, łącznie 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów i&nbsp;⅙&nbsp;quentchen pruskiego. Duży kawałek został przekazany do Królewskiej kolekcji mineralogicznej w&nbsp;Berlinie, a&nbsp;ja otrzymałem odłamek ważący 4&nbsp;łuty, którego wciąż jestem posiadaczem. Odkrywcy zostali uhonorowani pieniężnie dzięki hojności Ministerstwa Królewskiego. Profesor doktor Glocker z&nbsp;Wrocławia wydał na ten temat opinię, która znajduje się w&nbsp;Schlesishen Provinzialblättern z&nbsp;kwietnia 1841&nbsp;roku na stronach&nbsp;352-354.<ref name="Glocker 1941"></ref> Uznał on ten kamień za prawdziwy meteoryt i&nbsp;wskazał na podobieństwo między nim a&nbsp;tymi, które spadły w&nbsp;[[Stannern]].<br />
<br />
Udało mi się później w swoich badaniach odnaleźć kamień z&nbsp;opisanego upadku. Otrzymałem informację, że mieszkaniec Schloin <u>[wieś Słone]</u>, wioski położonej około pół mili od Meileichenkruge <u>[Meil-Eichen-Kruge]</u>, w&nbsp;pobliżu której spadły wymienione wyżej kamienie, w&nbsp;tym samym czasie znalazł podobny kamień, który wciąż posiada.<br />
<br />
Mieszkaniec wioski opowiedział mi historię o upadku i&nbsp;odnalezieniu kamienia, która ogólnie pokrywała się z&nbsp;powyższą. Upadek został słyszany w&nbsp;pobliżu niego i&nbsp;jego towarzyszy, z&nbsp;czego jeden z&nbsp;nich tak się przestraszył, że uciekł z&nbsp;miejsca zdarzenia.<br />
<br />
Kamień miał kulistą, prawie bulwiastą formę, był pokryty charakterystyczną, czarną skorupą i&nbsp;miał powierzchnię pęknięcia, przez którą z&nbsp;pewnością był połączony z&nbsp;większą masą. Jest to wypust z&nbsp;tej samej materii. Pęknięcie było drobnoziarniste; można było dostrzec metalicznie błyszczące drobinki rozproszone przez całą masę, nawet bez użycia lupki. Te cząstki to czyste żelazo i&nbsp;stop żelazowo-niklowy, które rozpuszczają się w&nbsp;kwasie solnym z&nbsp;wydzielaniem wodoru. Kamień ważył 11&nbsp;½&nbsp;łuta pruskiego. Kupiłem go od znalazcy i&nbsp;podarowałem go Śląskiemu Towarzystwu Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu<ref name="SGfvK"></ref>, gdzie jest on wystawiony w&nbsp;taki sposób, że można go łatwo oglądać z&nbsp;każdej strony.<br />
{{Wielokropek}}<br />
{{BQuote-end}}<br />
<br />
Z artykułu wynika, że Weimann zachował dla siebie 4 łutowy (>60 g) fragment meteorytu! Natomiast znalazcy meteorytu otrzymali nagrody pieniężne! Wiekszy fragment trafił do [[Szablon:BerlinMNHU|kolekcji w Berlinie]]. Drugi znaleziony okaz odkupił Weimann od znalazcy i przekazał go do kolekcji Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we&nbsp;Wrocławiu.<ref name="SGfvK"></ref><br />
<br />
== Kolekcje ==<br />
<br />
Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o&nbsp;wadze 712&nbsp;g (masa główna) znajduje się w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Berlinie]]. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|zbiorów we Wrocławiu]].<br />
<br />
Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w&nbsp;największych kolekcjach:<br />
:{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}}<br />
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi<br />
|-<br />
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 712&nbsp;g || {{Txt2Img|Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ3.jpg|main&nbsp;mass}}<ref>wg Pokrzywnickiego (1964) w&nbsp;zbiorach MfN w&nbsp;Berlinie było 757,5&nbsp;g</ref>; wg Rose (1864) w&nbsp;zbiorach znajdowało się 1&nbsp;funt 17,20&nbsp;łutów, a&nbsp;największy fragment miał 1&nbsp;funt 12,83&nbsp;łuta<ref>prawdopodobnie chodzi o funt/łut pruski; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze było 757,5&nbsp;g, a&nbsp;największy fragment miał 712&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 114 g ||<br />
|-<br />
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || 63,5&nbsp;g || {{Txt2Img|Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|ep&nbsp;46,4&nbsp;g}} (Pilski&nbsp;2001); wg Buchnera (1863) we Wrocławiu znajdowało się 160&nbsp;g („''dann finden sich Bruchstücke in {{Sparse-b}}Breslau{{Sparse-e}}, schles. Gesellsch. (160&nbsp;Gr. mit viel Rinde)''”)<br />
|-<br />
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 40,7 g ||<br />
|-<br />
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 32,7 g ||<br />
|-<br />
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 22,5 g ||<br />
|-<br />
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 16 g || wg Brezina (1885, 1896) i Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze 2&nbsp;fragmenty o&nbsp;łącznej wadze 17&nbsp;g, największy 9&nbsp;g<br />
|-<br />
| [[Washington, Natl. Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 16 g || wg katalogu online muzeum fragmenty 8,84, 3,23, 1,52, 0,52&nbsp;g; na stronie znajdują się również '''[http://n2t.net/ark:/65665/34fcd1aed-00f3-40d6-8589-c54153f7c952 zdjęcia płytki cienkiej]''' (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu!<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.]] || <1 g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)<br />
|-<br />
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 0,9 g || wg Tiirmaa (1996) fragment {{Txt2Img|Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|0,9&nbsp;g}} (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/257032 record]); patrz → {{Txt2Img|Grüneberg_(Yavnel_1986).jpg|Явнель (1986)}}<br />
|-<br />
| {{Wielokropek}}<br />
|-<br />
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz&nbsp;Meteorite&nbsp;Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment 0,08&nbsp;g (Bartoschewitz catalog)<br />
|}<br />
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.<br />
<br />
<br />
__TOC__<br />
<br />
== Opisy ==<br />
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===<br />
(''zgodnie z oryginałem'')<br />
<br />
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}<br />
17. METEORYT WILKANÓWKO<br />
<br />
{{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: Grüneberg, [[Grünberg]], Seifersholz, Heinrichau, Schloin<sup>1</sup>.<br />
<br />
W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E<sup>2</sup><br />
<br />
Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w&nbsp;dobrach Seifersholz<ref>''Seifersholz'' to miejscowość Radomia</ref>, pow. Grüneberg, czyli w&nbsp;okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w&nbsp;b. ks.&nbsp;Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1&nbsp;kg. Wspomnianego dnia i&nbsp;godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z&nbsp;wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w&nbsp;powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z&nbsp;zachodu i&nbsp;im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i&nbsp;wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5&nbsp;min.<br />
<br />
Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i&nbsp;wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w&nbsp;kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i&nbsp;w&nbsp;odległości około 100-150&nbsp;kroków znaleźli na głębokości pół stopy w&nbsp;ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.<br />
<br />
Eksplozję słychać było m.in. w&nbsp;Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i&nbsp;będący wewnątrz budynków.<br />
<br />
Według literatury waga odłamków była następująca: ''1'' – 30&nbsp;uncji, 2&nbsp;drachmy, 2&nbsp;skrupuły i&nbsp;''2'' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy<sup>3</sup>. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z&nbsp;Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05&nbsp;g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a&nbsp;Schloin<sup>4</sup>. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z&nbsp;odłamem nr&nbsp;2 wymienionym wyżej? Waga 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy równa się bowiem 172&nbsp;g.<br />
<br />
Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w&nbsp;powietrzu i&nbsp;mogła pierwotnie ważyć 2&nbsp;funty 9&nbsp;łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy<sup>5</sup>.<br />
<br />
Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)<sup>6</sup><ref>{{!Typy meteorytów u Pokrzywnickiego}}</ref>. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C.&nbsp;wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2&nbsp;(?), a&nbsp;według innych danych<sup>7</sup> – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne<sup>8</sup>. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w&nbsp;następujących zbiorach:<br />
<br />
[[Grafika:Gruneberg_(kolekcje).jpg|480px|left]]<ref>{{!Skróty u Pokrzywnickiego}}</ref><br />
<br clear="all"/><br />
<br />
:{{sparse-b}}Przypisy{{sparse-e}}<br />
<br />
:<sup>1</sup> Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s.&nbsp;134)..<br />
<br />
:<sup>2</sup> Według Berwertha (1903)<ref name="Berwerth 1903">Berwerth (1903)</ref> oraz Breziny (1895)<ref name="Brezina 1895">Brezina (1895)</ref>. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)<ref name="Prior 1953">Prior (1953)</ref>: 51º56'&nbsp;N, 15º30'&nbsp;E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.<br />
<br />
:<sup>3</sup> Uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g. Skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy<ref name="uncje">1&nbsp;uncja = 2&nbsp;łuty = 8&nbsp;drachm; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]</ref>.<br />
<br />
:<sup>4</sup> Szczegółowy opis spadku i&nbsp;odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;172-178<ref name="Weimann 1841"></ref>.<br />
<br />
:<sup>5</sup> Ann. d. Phys., 1841, t.&nbsp;53, s.&nbsp;416<ref>''AnP'' (1841)</ref> i Ergb., t.&nbsp;IV, s.&nbsp;361<ref>Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361</ref>.<br />
<br />
:<sup>6</sup> Według Breziny (''o.&nbsp;c.'') i Wülfinga<ref>Wülfing (1897)</ref> (''o.&nbsp;c.'') oraz Kat. Met. Brit. Mus. (''o.&nbsp;c.'').<br />
<br />
:<sup>7</sup> Ann. d. Phys., 1859, t.&nbsp;107, s.&nbsp;160-163<ref>Reichenbach (1859a)</ref>.<br />
<br />
:<sup>8</sup> Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)<ref name="AnP 1841a">''AnP'' (1841a)</ref>; Breslauer Ztg., 1840, Nr&nbsp;174<ref>błąd, powinno być nr 174 z <u>1841 roku</u></ref>; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A.&nbsp;Wülfing (1897).<br />
{{PJQuote-end}}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Waga okazów ==<br />
<br />
Wagi okazów według różnych źródeł (podane zostały w starych jednostkach wagi; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]).<br />
<br />
'''[1]''' Wagi wg {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|Wiemann (1841, ''AnP'')}}:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewieht des größseren Steinstücks betrug: '''30&nbsp;Unzen 2&nbsp;Drachmen und 2&nbsp;Scrupel,'''<br />
das des kleineren: '''6&nbsp;Unzen und anderthalb Drachmen.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[2]''' W oryginalnym raporcie Weimann (1841, ''Grünberger Wochenblatt'') podano wagi:<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', des kleineren Stücks: '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''', in Summa: '''2&nbsp;Pfd. 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen''' bürgerlichen Gewichts.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
'''[3]''' Weimann (1854):<br />
{{AQuote-begin |max-width=640px}}<br />
Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug '''1&nbsp;Pfund 28&nbsp;Loth 2⅔&nbsp;Quentchen''', das des abgeschlagenen Stückes '''12&nbsp;Loth 1½&nbsp;Quentchen''' in Summa '''2&nbsp;Pfund 9&nbsp;Loth ⅙&nbsp;Quentchen <u>Preußisch</u>'''.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Według [1]: Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841, ''AnP'') podaje:<br />
:'''okaz 1''' – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; '''okaz 2''' – 6&nbsp;uncji, 1½&nbsp;drachmy; (wg&nbsp;Pokrzywnickiego (błędnie)<ref>Pokrzywnicki (1964) w&nbsp;swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz&nbsp;nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w&nbsp;gramach w&nbsp;swych obliczeniach</ref> 1&nbsp;uncja = 16&nbsp;drachm = 28,34953&nbsp;g, skrupuł = 1/3&nbsp;drachmy)<br />
:: (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1&nbsp;drachma = 3&nbsp;skrupuły.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.<br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345&nbsp;g.<br />
<br />
: Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''928,6&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''184,8&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1110&nbsp;g''').<br />
<br />
Według [2][3]: Weimann (1841, 1854) co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 ''Quentchen''):<br />
: '''okaz 1''' – 1,8958 funta (242⅔ ''Quentchen''), '''okaz 2''' – 0,3867 funta (49½ ''Quentchen'') (suma 2,2826 funta (292⅙ ''Quentchen'')).<br />
:Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?! '''Wskazówką jest słowo <u>''Preußisch''</u> w&nbsp;opisie z&nbsp;1854 roku!'''<br />W&nbsp;pracy Göppert (1842) mam również wskazówkę, jaką miarą posługiwał się Weimann: '''„''Der ganze Stein wog 169,05&nbsp;Grammen (11½&nbsp;Loth Preuß.), im Wasser von 15&nbsp;°R gewogen,{{Kropek}}''”.'''<br />'''Czyli 1&nbsp;łut (''Loth Preußisch'') ≃ 14,7&nbsp;g''' (1&nbsp;funt (pruski) = 0,4677&nbsp;kg).<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''886,7&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''180,86&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie '''ok. 1067,6&nbsp;g''').<br />
<br />
Według Kesselmeyer (1861):<br />
: '''okaz 1''' – 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth; '''okaz 2''' – 11½&nbsp;Loth<br />
:: (Wikipedia) '''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1&nbsp;funt = 32&nbsp;łuty.<br />
: Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta). <br />W tamtym okresie (za Wikipedią) 1&nbsp;łut równał się 14,606&nbsp;g.<br />
<br />
:Co daje: '''okaz&nbsp;1''' – '''938,9&nbsp;g''', '''okaz&nbsp;2''' – '''~168&nbsp;g''' (='''169,05&nbsp;g''', za ''Breslauer Zeitung'' nr&nbsp;174)<ref>z&nbsp;relacji w&nbsp;''Breslauer Zeitung'', gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05&nbsp;g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57&nbsp;łuta, czyli w&nbsp;granicach błędu zaokrąglenia</ref> (w&nbsp;sumie '''ok. 1107&nbsp;g''').<br />
<br />
<br />
Można na podstawie powyższych źródeł przyjąć, że '''sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110&nbsp;g''' (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w&nbsp;zbiorach: wg Wülfinga (1897) – '''971&nbsp;g'''; wg wykazu Pokrzywnickiego (1964) – '''ok.&nbsp;1029&nbsp;g'''; wg Koblitz MetBase – '''>1020&nbsp;g''').<br />
<!--<br />
== 2 okazy, ale 3(4?) fragmenty?! ==<br />
<br />
Warto dokładniej przestudiować informację aptekarza Weimanna opublikowaną przez niego w 1854 roku. We wszystkich wcześniejszych doniesieniach wymienia się dwa spadłe okazy. Pierwszy w okolicach wsi ''Seifersholz'' i drugi między wsiami ''Heinrichau'' i ''Schloin''. Podawane są również wagi tych okazów (różne dla różnych źródeł), odpowiednio: 880-940 g i 168-184 g. Ale później Weimann (1854) podaje trochę inny scenariusz okoliczności znalezisk i wagi okazów/fragmentów. Według jego relacji, analizując opis nasuwają się pewne wątpliwości (''wyróżnienia w tekście [[Redakcja]]''):<br />
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}<br />
{{Wielokropek}} '''Er ähnelt am meisten einer vierseitigen Pyramide mit einem Auswuchs auf der einen Seite. Drei Seiten hiervon stellen Bruchflächen dar, die Wahrscheinlich durch das Zerspringen des Steines in der Luft entstanden sind. Die vierte Seite und Basis zeigen jene, derartigen Aerolithen eigenthümliche, schwarze, dünne Schale, die auch hier mit mehren flachen und einigen tieferen Eindrücken versehen ist.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Beim Auffinden des Steines war ein Stück davon losgeschlagen worden''', wodurch eine Bruchfläche entstanden war, die von den anderen, durch das wahrscheinliche Zerspringen veranlaßten, sich durch ein gewisses frisches Ansehn wesentlich unterschied.<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Das Gewicht des größeren Steinstücks''' betrug 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, das des abgeschlagenen Stückes 12 Loth 1½ Quentchen in Summa 2 Pfund 9 Loth ⅙ Quentchen Preußisch. '''Das große Stück ward nach Berlin in die Königl. mineralogische Sammlung abgeliefert, von dem abgeschlagenen Stück erhielt ich ein Bruchstück von 4 Loth Schwere, in dessen Besiß ich zur Zeit noch bin.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} Meinen Nachforschungen gelang es nachträglich noch einen Stein von dem beschriebenen Falle ausfindig zu machen. '''Mir wurde die Mittheilung, daß ein Einwohner von Schloin, einem Dorfe, welches ohngefähr eine halbe Meile vom Meileichenkruge liegt und in dessen Nähe die oben erwähnten Steine gefallen waren, zu derselben Zeit einen dergleichen gefunden habe, den er noch besitze.'''<br />
<br />
'''Der Dorfbewohner gab mir eine Erzählung über das Niederfallen und Auffinden des Steines, welche mit der obigen im Allgemeinen zusammenfiel.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein besaß eine rundliche fast knollenförmige Gestalt, war mit der charakteristischen schwarzen Rinde bekleidet und zeigte eine Bruchfläche, durch welche er jedenfalls mit der größeren Masse zusammengehangen hatte. Er ist als ein Auswuchs derselben anzuseben.'''<br />
<br />
{{Wielokropek}} '''Der Stein wog 11&nbsp;½&nbsp;Loth Preußisch.''' '''Ich erwarb ihn käuflich von dem Finder und verehrte ihn der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur zu Breslau<ref name="SGfvK"></ref>, in deren Sammlungen er so aufgestellt ist, daß er von allen Seiten leicht betrachtet kann.'''<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
Co wynika z tej relacji? Okaz spadły w okolicach wsi ''Seifersholz'', miał kształt czworokątnej piramidy pokrytej regmagliptami, z wypustką(?) po jednej stronie. Trzy powierzchnie pokrywała skorupa obtopieniowa (drugiego rzędu?), czwartą i podstawę pokrywała skorupa pierwszego rzędu. Zaraz po znalezieniu oderwał się od okazu fragment. Większy z fragmentów(!) ważył około 1,896 funta, mniejszy około 0,387 funta. Większy fragment został przekazany do muzeum w Berlinie. Weimann otrzymał też na własność 4 łutowy fragment z okazu! W trakcie dalszych poszukiwań, trafił Weimann do mieszkańca wsi ''Schloin'', który był świadkiem spadku drugiego okazu o bulwiastym kształcie, pokrytego skorupą i wadze 11,5&nbsp;łuta. Odkupił ten okaz od znalazcy i przekazał dla Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej we Wrocławiu.<br />
--><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Źródła ==<br />
<br />
'''''Breslauer Zeitung''''', '''174''', 1841<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|200px|thumb|left|''Breslauer Zeitung'', '''174''', 1841]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841a)''' (s. 495-496)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841a).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841a), s.&nbsp;495-496]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''''AnP'' (1841)''' (s. 416)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(AnP_1841).jpg|200px|thumb|left|''AnP'' (1841), s.&nbsp;416]]<br />
|Tu powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}} i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o&nbsp;którym wspomina Pokrzywnicki.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Weimann (1841)''' (s. 172-179)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|page=2|200px|thumb|left|Weimann (1841), s.&nbsp;172-179]]<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Boguslawski (1854a)''' (s. 361-362)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Grüneberg_(Boguslawski_1854a).jpg|200px|thumb|left|Boguslawski (1854a), s.&nbsp;361-362]]<br />
|Tu powołania na: ''AnP'' (1841a), {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung''}}, ''Schlesische Provinzialblätter'', Weimann (1841)<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 367, 434)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 27. || 1841 || 22. || März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg in Schlesien – ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,69-3,73.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Preussen || 51º56'N.<br />51º54'N. || 15º22'O.<br />15º25'O. || P.52.1841.495.<ref>powołanie na ''AnP'' (1841a) (wg klucza: '''P'''oggendorff, Bd.&nbsp;'''52''', rok '''1841''', s.&nbsp;'''495''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.<br />
|}<br />
:{| {{Old sources}}<br />
| '''564.''' || 27 ||| 1841.&nbsp;22.&nbsp;März || {{sparse-b}}Seifersholz{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Heinrichsau{{sparse-e}}, beide W. von Grüneberg; Schlesien || Deutschland || 51º56'N.&nbsp;15º22'O.<br />und<br />51º54'N.&nbsp;15º25'O. || P.&nbsp;IV.&nbsp;1854.&nbsp;361.<ref>Boguslawski (1854a), s. 361-362</ref> || Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2&nbsp;''℔'' 9&nbsp;Loth und von 11½&nbsp;Loth<ref name="loth">'''''℔''''' = '''lb''' = pfund = funt wagi; '''Loth''' = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty</ref>.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Buchner (1861)<br />
:{| {{Old sources}}<br />
|{{sparse-b}}Grünberg{{sparse-e}} (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.<br /><br />
{{sparse-b}}Glocker{{sparse-e}} '''Schles. Prov. Blttr.''' 1841, April.<ref name="Glocker 1941"></ref> '''Brsl. Ztg.''' 1841, Nr. 174.<ref name="Göppert 1841"></ref> '''IB. Schles. G.''' 1841, 52.<ref>Göppert (1842)</ref> '''PA 52''', 495.<ref name="AnP 1841a"></ref> {{sparse-b}}Weimann{{sparse-e}} edb. '''53''', 172.<ref name="Weimann 1841">Weimann (1841)</ref> '''PAErgb. 4''', 361, 421.<ref>Boguslawski (1854a)</ref> '''BrzIB. 22''', 216.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik {{Link-HDL |hdl=2027/uc1.b3481694}}</ref> '''24''', 329.<ref>krótka notka w ''Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie'', vol. 24, 1845; nie ma w&nbsp;niej nic o&nbsp;meteorycie Grüneberg(!); plik {{Link-HDL |hdl=2027/uiug.30112054215253}}</ref> '''Pa.''' 68.<ref>Partsch (1843, s. 68)</ref> '''Br.''' 93.<ref>Buchner (1859, s. 93)</ref><br />
|}<br />
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]<br />
<br />
<br />
'''Greg (1861)'''<br />
:{| {{Old sources}}<br />
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.<br />
|-<br />
| 1841.* || Mar. 22 || Grüneberg, Silesia || 2½ lbs. || {{Kropek}} || 3½ P.M. || Stone-fall; sp. gr. 3·72.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Brezina (1885)''' (s. 247){{OCR-mistake|}}<br />
{{AQuote-begin |max-width=800px}}<br />
Grüneberg 15—24, ist 9—17 Gramm<ref>„''9—17''” taki format zapisu oznacza wagę największego fragmentu i&nbsp;łączną wagę wszystkich fragmentów</ref>; über die Abgabe vom grösseren Stücke ist nirgends ein Vermerk zu finden.<br />
{{AQuote-end}}<br />
<br />
<br />
'''Berwerth (1903)''' (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))<br />
:{| {{Old sources |max-width=300px}}<br />
| '''Grüneberg''' [Cg (3½ p. 22 März 1841)<br />51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und<br />Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Klein (1904)''' <br />
:{| {{Old sources}}<br />
| 1841 März 22 || 3h 50m nachm. || Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien<br />
|}<br />
<br />
<br />
'''Hintze (1912)''' (s. 9-12)<br />
:{| style="max-width:800px"<br />
|[[Grafika:Hintze_(1912).djvu|page=1|200px|thumb|left|Hintze (1912), s.&nbsp;9-12]]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== Lokalizacja ==<br />
<br />
{{GEFrame-begin}}<br />
{{GEMap<br />
| htmlFileMap = wiki-Gruneberg.htm<br />
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml<br />
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg.kml<br />
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gruneberg-fit.kml<br />
| lat = 51.93<br />
| lon = 15.40<br />
| zoom = 11<br />
| type = roadmap<br />
}}<br />
{{GEIcon-PointRed}}<br />
(H) ''Heinrichau'', (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*)&nbsp;Strumiany, Strumianki<br><br />
{{GEIcon-PointGreen}}<br />
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu<ref name="pomnik"></ref><br />
{{GEIcon-Coord}}<br />
współrzędne wg różnych autorów<br />
{{GEFrame-end}}<br />
<br />
Obecnie wieś nazywa się '''Wilkanowo''', dawna nazwa niem.&nbsp;''Wittgenau''. '''Radomia''' (niem.&nbsp;''Seifersholz''), '''Słone''' (niem.&nbsp;''Schloin'', ''Schlain''), '''Zielona Góra''' (niem.&nbsp;''Grünberg'').<br />
<br />
'''''Heinrichau''''' na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (''Wittgenau''). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.<br />
<br />
<br />
Za Wiemann (1841, ''AnP''): Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w&nbsp;zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z&nbsp;zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a&nbsp;znaleziono tylko dwa okazy<ref name="Pokrzywnicki 1964">Pokrzywnicki (1964)</ref>. Pierwszy okaz spadł w&nbsp;okolicach Radomi (niem. ''Seifersholz'') w&nbsp;pobliżu zbierających chrust w&nbsp;sosnowym lesie ludzi. Świadkowie znajdowali się około 800&nbsp;kroków na północ od drogi berlińskiej (obecnie droga krajowa&nbsp;32) za ''Meil-Eisen-Krug''. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami Wilkanowo (niem. ''Heinrichau'') a&nbsp;Słone (niem. ''Schloin'').<br />
<br />
==== Synonimy?! ====<br />
<br />
Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy '''''Schloin''''' i&nbsp;'''''Heinrichau''''' jako nazwy wsi/miejscowości.<br />
<br />
Ale być może miejscem spadku był '''folwark Strumianki''' (niem. nazwa ''Heinrichsau'') należący do rodu Schloin z Heinrichau ([http://www.online-ofb.de/schloin/ Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau])?! (więcej: [http://gov.genealogy.net/ShowObjectSimple.do?id=HEISAUJO71WW folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Strumianki folwark Strumianki] {{SeparatorBull}} [http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/nowosolski/strumianki.htm folwark przy Konotopie]; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z&nbsp;czasem: Heinrichsau&nbsp;(1915) – Henrykowo&nbsp;(1945) – Henryków&nbsp;(1982). Ale to <u>fałszywy trop</u> ([[Woreczko]])!? → patrz '''mapa {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Reymanns Karte&nbsp;112}}'''.<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
=== Mapy ===<br />
<br />
Na {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|mapie Reymann'a (arkusz 112)}} widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz'') i&nbsp;co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie '''''Col. Heinrichau''''', a&nbsp;obok '''''Schlain''''' (''Schloin''?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na {{Txt2Img|Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|mapie ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952 roku}} '''''Heinrichau''''' to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Gruneberg_(Preussen_und_Herzogthum_Warschau_1808_ark4).jpg|Fragment arkusza 4 mapy ''Preussen und Herzogthum Warschau'' z&nbsp;1808 roku z&nbsp;nazwami '''Schloin''' i&nbsp;'''Witgenau'''<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau).jpg|Fragment arkusza 112 ''Gross Glogau'' mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)<br />
File:Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|Wilkanowo (''Wittgenau''), Radomia (''Seifersholz''), '''''Col. Heinrichau''''', '''''Schlain''''' (''Schloin''?) (fragment arkusza {{Txt2Img|Gruneberg_(Reymanns_Special-Karte_112_Gross_Glogau)_Wittgenau.jpg|112 ''Gross Glogau''}})<br />
File:Gruneberg_(KDR100_346_Gruenberg_i._Schles._ca1893).jpg|'''Heinrichau''', '''Schlain''', '''Seifersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 346 mapy ''Karte des Deutschen Reiches'' z&nbsp;ok.&nbsp;1893&nbsp;roku (źródło: MAPSTER)<br />
File:Gruneberg_(4058_Gruenberg_(West)_i_Niederschles_M851_Germany_25K_AMS_1952).jpg|'''''Heinrichau''''', '''Schloin''', '''Seiffersholz''', '''Wittgenau'''. Fragment arkusza 4058 ''Gruneberg'' mapy ''Messtischblatt'' z&nbsp;1952&nbsp;roku (źródło:&nbsp;MAPSTER) <br />
</gallery><br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]] ==<br />
<br />
'''Meteoryt Wilkanówko (''Grüneberg'') ze zbiorów [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]]''' (dla&nbsp;{{SITENAME}} fot.&nbsp;Antoni&nbsp;Stryjewski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Okaz o wadze 46,4&nbsp;g<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|Przełam<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa<br />
File:Gruneberg_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_4.jpg|Skorupa obtopieniowa (''fusion crust'')<br />
</gallery><br />
<br />
Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (fot. Jan Woreczko)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Etykiety m.in. do okazów: [[Grüneberg (Wilkanówko)]] (na etykiecie wpisana waga 64&nbsp;g), Ensisheim{{MBD-record |name=Ensisheim}}, [[Lenarto]], Krasnojarsk{{MBD-record |name=Krasnojarsk}}, [[Seeläsgen (Przełazy)]]<br />
File:Gruneberg_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Grüneberg (Wilkanówko)]]''' i&nbsp;'''[[Sołtmany]]'''<ref name="dar">dar [[Sołtmany/Kolekcje|Wadi & Woreczko]] dla muzeum</ref><br />
</gallery><br />
<br />
<br />
'''Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie]]''' (fot. Tomasz Jakubowski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ0.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ1.jpg|<br />
File:Grüneberg_(NHM_Berlin)_TJ4.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"><br />
File:Grüneberg_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 0,9 g meteorytu Grüneberg ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)<br />
</gallery><br />
<br />
<br />
Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: ''23 marca 2015 roku''; fotografie dla {{SITENAME}}&nbsp;Piotr Górski)<br />
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"><br />
File:Wilkanowo_(pamiątkowy_głaz_i_tablica).jpg|Pamiątkowy głaz i tablica informacyjna w centrum wsi (autorem treści na tablicy był Szymon „simkoz” Kozłowski). <br />{{Txt2Img|Gruneberg_(glaz)_3.jpg|Napis na głazie}}: '''22 marca 1841&nbsp;r. o&nbsp;15<sup>30</sup> w&nbsp;Wilkanowie spadł meteoryt znany w&nbsp;świecie jako „Heinrichau” lub „Wilkanówko”<br />Klub Pod Wieżą 22.III.2002'''<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_13.jpg|Chociaż miejscowość położona jest w&nbsp;najwyższym miejscu całej zielonogórskiej okolicy to wszechobecne lasy uniemożliwiają zrobienie zdjęć z&nbsp;większej perspektywy. Na zdjęciu miejska obwodnica przy której wycięto mnóstwo drzew<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_14.jpg|Okoliczne pola<br />
File:Wilkanowo_(okoliczne_pola)_15.jpg|<br />
</gallery><br />
<br />
Więcej patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''.<br />
<br />
<br />
{|<br />
|-<br />
|<youtube height="300">ZPUIWaEvH_w</youtube><br />
YouTube – [http://youtu.be/ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
|}<br />
<br />
<br clear="all"/><br />
<br />
== [[Bibliografia]] ==<br />
<br />
* ''American Journal of Science and Arts'', '''Fall of a Meteoric Stone at [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Silesia''', vol. 42, 1842, s. 203.<ref>b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)</ref> Plik {{Link-BHL|item=54137}}.<br />
<br />
* ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien''', ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na {{Txt2Img|Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841}}</ref><br />
<br />
* ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Berwerth (1903)|page=30}}<br />
<br />
* {{Boguslawski (1854a) |page=361}}<br />
<br />
* '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Brezina (1885)|page=237}}<br />
<br />
* {{Brezina (1895, catalog)}}<br />
<br />
* {{Brezina (1896)|page=301}}<br />
<br />
* {{Buchner (1861)}}<br />
<br />
* {{Buchner (1863)|page=65-66}}<br />
<br />
* {{Glocker (1841)}}<br />
<br />
* Glocker Ernst Friedrich, (1941), '''Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am [[Grüneberg (Wilkanówko)|22. März 1841]])'''<ref>tytuł w gazecie '''Niederfall eines Meteorsteins'''</ref>, ''Schlesische Provinzialblätter'', 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert, (1841), '''Über den [[Grüneberg (Wilkanówko)|Meteorstein]], welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist''', Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610<ref>chodzi prawdopodobnie o ''Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde'', ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu</ref> (później: '''Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres''', ''Breslauer Zeitung'', nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]).<br />
<br />
* Göppert Heinrich Robert<ref>wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.</ref>, (1842), '''Meteorsteinfall''', ''Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur'', ''{{Kropek}}im Jahre 1841'', Breslau 1842, s. 52-58. Plik {{Link-BHL|item=120978}}; plik {{Link-GB|id=d9xDAQAAMAAJ}}.<br />
<br />
* {{Hintze (1912)}}<br />
<br />
* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 434}}<br />
<br />
* {{Klein (catalogues)|page=121}}<br />
<br />
* {{Klein (1904)}}<br />
<br />
* {{Koblitz MetBase}}<br />
<br />
* {{Pilski (2001)}}<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1955 zz)}}<br />
<br />
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=115-117}}<br />
<br />
* {{Prior (1953)}}<br />
<br />
* {{Reichenbach (1859a)}}<br />
<br />
* {{Rose (1864)|page=154}}<br />
<br />
* '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]<br />
<br />
* {{Tiirmaa (1983)}}<br />
<br />
* +Weimann C.G., (1841), ''Grünberger Wochenblatt'' (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik {{Link-dLibra|ZgBC|p|23737}}.<br />
<br />
* Weimann Carl Christian Gottfried<ref name="Weimann biogram">'''Carl Christian Gottfried Weimann''' był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w&nbsp;Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną<br />
meteorytu [[Grüneberg (Wilkanówko)]], badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w&nbsp;badaniach i&nbsp;popularyzacji upraw winogron w&nbsp;Zielonej Górze i&nbsp;okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i&nbsp;laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., '''Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz''', ''Studia Zielonogórskie'', t.&nbsp;18, red. A.&nbsp;Toczewski, Zielona Góra 2012)</ref>, (1841), '''Niederfall eines Meteorites''', ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}.<br />
<br />
* +Weimann, (1854), '''Geschichte der Meteorsteinfälle''', ''Die Natur Halle: Zeitung zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnis und Naturanschauung für Leser aller Stände'', 43, 1854, s. 351-352. Plik {{Link-GB|id=c1I_AAAAcAAJ}}, plik {{Link-dLibra|OAI|oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl|50797}}.<br />
<br />
* {{Wülfing (1897)}}<br />
<br />
{{Koblitz References |1=A stone of about 1kg fell near Heinrichau, after detonations, Ann. Phys., 1841, 52, p.495, J.Pokrzywnicki, Urania, 1955, 26, p.166, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.185. Olivine Fa17, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral reflectance properties, D.T.Britt and C.M.Pieters, LPSC, 1989, 20, p.109 (abs.). Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Cosmogenic Ti-44 activity data, G.Bonino et al., MAPS, 1998, 33, p.A19 (abs.). Determination of bulk density, S.L.Wilkison and M.S.Robinson, MAPS, 2000, 35, p.1203. Determination of cosmogenic Ne-21 production rate and exposure age, I.Leya et al., LPSC, 2000, 31, abs. #1562. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}<br />
{{Przypisy}}<br />
<br />
== Zobacz również ==<br />
<br />
* doniesienia prasowe patrz → '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]]'''<br />
* '''[[Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie]]'''<br />
<br />
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]<br />
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]<br />
* [[Świecie (pomnik)]]<br />
* [[Meteoryty (kopie)]]<br />
<br />
* [[Dawne jednostki miar i wag]]<br />
<br />
== Linki zewnętrzne ==<br />
<br />
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11426 Grüneberg]<br />
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11426 Grüneberg]<br />
<br />
* {{BerlinMNHU}}<br />
* {{ChicagoFMNH}}<br />
* {{ParisMNHN}}<br />
* {{LondonNHM}}<br />
* {{GreifswaldGDU}}<br />
<br />
* Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h4.htm#gruneberg katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gruneberg.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]<br />
* Polskie Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defwil.htm Wilkanówko]<br />
<br />
* [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/ Muzeum Mineralogiczne] Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu {{SeparatorBull}} [http://www.muzmin.ing.uni.wroc.pl/teksty.php?plik=kolekcje_kuz3.php Sala Meteorytowa]<br />
<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Radomia Radomia] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Słone_(województwo_lubuskie) Słone (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanówko Wilkanówko (meteoryt)] {{SeparatorBull}} wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wilkanowo_(województwo_lubuskie) Wilkanowo (województwo lubuskie)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieża_Braniborska Wieża Braniborska]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemieckie_nazwy_polskich_miejscowości Niemieckie nazwy polskich miejscowości]<br />
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Miary_nowopolskie Miary nowopolskie]<br />
* Wikipedia (DE) – [http://de.wikipedia.org/wiki/Lot_(Einheit) Lot (Einheit)] {{SeparatorBull}} [http://de.wikipedia.org/wiki/Pfund Pfund]<br />
* Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Schlesische_Gesellschaft_für_vaterländische_Kultur Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur]<br />
<br />
* Simkoz – [http://photo.simkoz.com/IA/ia.php Braniborg Tower] {{SeparatorBull}} [http://photo.simkoz.com/2003_berlin_museum/museum2.php Natural History Museum in Berlin]<br />
* Youtube – W gabinecie astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=ZPUIWaEvH_w Meteoryt Wilkanówko (Meteoryt Grüneberg)]<br />
<br />
<br />
{{Co jeszcze na stronę}}<br />
<br />
* ''Grünberger Wochenblatt'', 1841<br />
* Buchner (1861) - Ok!<br />
* „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...<br />
<br />
[[Category:MetBullDatabase]]<br />
[[Category:Meteoryty polskie]]<br />
[[Category:Obserwowane spadki]]<br />
[[Category:Warto szukać]]</div>Wiki woreczko