PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Tarnobrzeg 1921

Z Wiki.Meteoritica.pl

1i

Domniemany spadek meteorytów na stację kolejową

Kopia Komunikatu PIM nr 6 Czerwiec 1921 r. (źródło: Kazimierz Kwaśny)

Doniesienie o spadku meteorytów w nocy z 27 na 28 czerwca 1921 roku na terenie dworca kolejowego w Tarnobrzegu w województwie podkarpackim.

Opis zdarzenia wg Stenza (1936, s. 273)[1]
«

(…) W nocy 27/28 czerwca 1921 r. zajaśniał w Tarnobrzegu meteor, którego „odłamki, spadające między osoby, oczekujące na stacji kolejowej na pociąg, powypalały dziury w ubraniu i spowodowały popłoch. Słyszano dwie silne detonacje” (komunikat P. I. M. Nr. 6)[2]. Bliższych danych o tym meteorze jednak nie posiadamy. (…)

»


Zdarzenie miało miejsce około godziny 2 w nocy[3].

Opisując to doniesienie Pokrzywnicki (1965) opatrzył dodatkowym komentarzem:

„Pomijając fantastyczne dodatki, należy przypuszczać, że zjawisko to było dużym bolidem.”

Współczesne poszukiwania i hipotezy

Teren, gdzie miał miejsce domniemany spadek meteorytów, był przez wielu lat penetrowany przez miłośnika meteorytów Kazimierza Kwaśnego (Kazimierz Kwaśny zmarł nagle w marcu 2015 roku). Odszukał on również stare źródła z relacjami świadków wydarzeń z 1921 roku. W wyniku prowadzonych poszukiwań Pan Kwaśny znalazł w okolicach dworca kolejowego podejrzane skały/kamienie, które mogły być spadłymi meteorytami. Zlecił i sfinansował on część badań znalezionych „meteorytów” Tarnobrzeg. Z przeprowadzonych w Polsce[4] i Niemczech[5] analiz składu mineralnego i pierwiastkowego wynikało, iż skała ta ma bardzo nietypową budowę i nie można było z całą pewnością, na tym etapie badań, wykluczyć jej pozaziemskiego pochodzenia?[6] Pan Kwaśny sugerował, że może ona pochodzić z Marsa.

Wstępne i bardzo intrygujące wyniki badań zaprezentowano podczas spotkania Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego w Obrzycku w październiku 2012 roku na konferencji poświęconej m.in. meteorytom. Wyglądało na to, iż być może mamy do czynienia z drugim, po Chassigny[7], europejskim meteorytem marsjańskim. Rozstrzygnąć to miały nieznane jeszcze wówczas wyniki badania stosunków izotopów tlenu[8], które były prowadzone w laboratorium w Niemczech – czy jest to materia pozaziemska czy też ziemska Layered Mafic Intrusion (Owocki et al. 2012)?

Wyniki badań

Tak wyniki analiz znaleziska Kazimierza Kwaśnego opisał geolog Krzysztof Owocki z PAN, który badał kamienie (Owocki et al. 2012):

«

Badany okaz to kumulat o wadze 2318 g znaleziony na przedmieściach Tarnobrzega. Składa się głównie z klinopiroksenu i magnetytu. Badania płytek cienkich i analizy EMPA[9] wykazały, że główny składnik to diopsyd i augit (94 vol.%) z drobną fazą magnetytu (~5 vol.%). Minerały akcesoryczne to: oliwin, kaersutit, amfibole, apatyt fluorowy, ilmenit i Mg-hercynit. Stosunki CaO vs. Mg/(Mg+Fe) i Mg/Si vs. Al/Si[10] wskazują na podobieństwo do nakhlitów[11]. Również stosunek FeO/MnO w oliwinie jest typowy dla próbek marsjańskich. Sygnatura REE[12] dla całej próbki (bulk sample) i dla piroksenu wykazuje duże podobieństwo do antarktycznego nakhlitu Miller Range 03346, wymagane są jednak analizy izotopów tlenu[13] w celu rozstrzygnięcia pozaziemskiego pochodzenia próbki.

Co ciekawe w literaturze nie znalazłem dotąd odsłonięcia tego typu skał – więc albo pochodzi ona z małego odsłonięcia nie mającego znaczenia złożowego lub też jest fragmentem znanej i eksploatowanej intruzji, gdzie okruszcowany piroksenit nie jest eksploatowany. Wszędzie w literaturze serie złożowe są gabrem ze sztokwerkami[14] magnetytu, zaś my mamy tu piroksenit (bazalny adkumulat[15]) z subhedralnymi kryształami magnetytu.[16]

»


Po koniec października 2012 roku znane już były wyniki badań stosunku izotopów tlenu[13] w „meteorycie” Tarnobrzeg. Ich rezultat rozstrzygnął o pochodzeniu skał znalezionych w Tarnobrzegu. Niestety okazało się, że jest to skała ziemska – Layered Mafic Intrusion. Jest to zatem prawdopodobnie fragment skały z Finlandii (z odsłonięcia Mustavaara z Półwyspu Kolskiego) przetransportowany na teren Polski przez lądolód w okresie zlodowacenia Sanu (Mindel).

Szkoda. Wcześniejsze wyniki analiz znalezisk z Tarnobrzega wskazywały na duże ich podobieństwo do meteorytów z Marsa.

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(T) Tarnobrzeg

dworzec kolejowy

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Skały znalezione przez Kazimierza Kwaśnego okazały się ziemskiego pochodzenia.

Ale nadal jest prawdopodobne, że jednak w 1921 roku na dworzec w Tarnobrzegu spadły meteoryty.


Galeria

Galeria fotografii znalezisk z okolic Tarnobrzega[3]. Znalezione skały/kamienie były badane[17] oraz było domniemanie, że są to okazy meteorytów ze spadku z 1921 roku (fot. Kazimierz Kwaśny)

Znalezisko z okolic Tarnobrzega, wg znalazcy mógł to być meteoryt ze spadku w 1921 r.

Znalezisko z okolic Tarnobrzega, domniemany meteoryt

Znalezisko z okolic Tarnobrzega (szczegóły powierzchni)

Szlif przekroju, światło odbite

Obraz z płytki cienkiej, światło przechodzące, nikole skrzyżowane

Obraz z płytki cienkiej, światło przechodzące, nikole skrzyżowane


Wyniki analiz „meteorytów” Tarnobrzeg (źródło: Owocki et al. 2012)

REE siganture[12] (źródło: Owocki et al. 2012; zmodyfikowane)

Stosunek FeO/MnO (źródła: IMCA; Owocki et al. 2012; zmodyfikowane)

Stosunek CaO vs. Mg/(Mg+Fe) (źródła: IMCA; Owocki et al. 2012; zmodyfikowane)

Stosunek Mg/Si vs. Al/Si (źródła: Drake et al. 2002; Owocki et al. 2012; zmodyfikowane)


Bibliografia

  • Drake Michael J., Righter Kevin, (2002), Determining the composition of the Earth, Nature, 416 (7 March), s. 39-44, 2002. Plik PDF; plik PDF.
  • Owocki Krzysztof, Kwaśny Kazimierz, (2012), Tarnobrzeg – a first European candidate for martian meteorite, Mineralogia Special Papers, vol. 40, s. 48, 2012. Plik PDF. Materiały 19th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21th October 2012.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1965), O bolidach obserwowanych nad Polską – II, Acta Geophys. Polon., vol. XIII, nr 3, 1965, s. 207-215.[18] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Stenz Edward[19], (1936), Ziemia. Fizyka globu, mórz i atmosfery, Wydana nakładem „Mathesis Polskiej”, w serii Z dziedziny nauki i techniki, tom XI, 1936, s. 268-282, (s. 273).

Przypisy

  1. ^ w powojennym wydaniu książki informacja ta już się nie ukazała
  2. ^ Państwowy Instytut Meteorologiczny – opisane w komunikacie P.I.M. z dnia 20.07.1921 za miesiąc czerwiec 1921 roku.
  3. ^ a b forum „meteorytomiania” – Tarnobrzeg
  4. ^ wyniki badań w Owocki et al. (2012)
  5. ^ badania przeprowadził Andreas Pack (Universität Göttingen)
  6. ^ informacja prywatna (sierpień 2012 r.)
  7. ^ spadek meteorytu Chassigny 3 października 1815 roku we Francji; achondryt, typ chassignit CHE, TKW 4 kg
  8. ^ informacja prywatna (październik 2012 r.)
  9. ^ EMPA – Electron Micro-Probe Analysis
  10. ^ Drake et al. (2002)
  11. ^ nakhlity (nakhlites) – jeden z typów meteorytów marsjańskich. Składają się one w 75% z diopsydu i 15% oliwinu. Podobne są do ziemskich diabazów. Nazwa wywodzi się od meteorytu Nakhla.
  12. ^ a b REE – Rare Earth Elements, pierwiastki ziem rzadkich; pierwiastki o liczbach atomowych od 57 do 71 (lantanowce). Proporcje REE w meteorytach są ważnym wskaźnikiem typu meteorytów.
  13. ^ a b oxygen isotopic compositions (Δ17O vs. δ18O) – znormalizowany (zwykle do średniego składu wody oceanicznej, SMOW – standard mean ocean water) stosunek zawartości izotopów tlenu, pozwalający na identyfikację ciała macierzystego meteorytu. Atomy tlenu w skałach ziemskich (oraz z Księżyca) mają różne proporcje trzech izotopów (16O, 17O i 18O), ale ich stosunki (17O/16O i 18O/16O) wykazują prostą zależność od ich masy – skały o takim samym stosunku 18O/16O będą miał takie same proporcje 17O/16O. Taka zależność, zwana mass-dependent fractionation, daje na wykresie stosunków izotopów tlenu linię nazywaną terrestrial mass-fractionation line (TFL) (o nachyleniu = ~0,52). Dla innych planet/planetoid (ciała zdyferencjonowane, np. Mars, (4) Westa) punkty proporcji rozkładają się na liniach równoległych, ale przesuniętych w stosunku do linii dla Ziemi. W meteorytach niezdyferencjonowanych (m.in. chondryty) linie te nie są już równoległe (Drake et al. 2002)
  14. ^ patrz → Wikipedia Sztokwerk
  15. ^ patrz → Wikipedia Kumulat
  16. ^ Krzysztof Owocki, informacja prywatna (październik 2012 r.)
  17. ^ badania prowadził Krzysztof Owocki z PAN w Warszawie na prośbę prof. Andrzeja Muszyńskiego z UAM w Poznaniu
  18. ^ wszystkie części: cz. 1 – Pokrzywnicki (1960, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 2 – Pokrzywnicki (1965, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 3 – Pokrzywnicki (1965, Bull. soc. amis sci. et lettres Poznan, B)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 4 – Pokrzywnicki (1969, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  19. ^ Edward Stenz (1897-1956) – geofizyk polski. Profesor uniwersytetu w Kabulu i Uniwersytetu Warszawskiego. Przed wojną kierował Wysokogórskim Obserwatorium Meteorologicznym na Kasprowym Wierchu, po wojnie pracował w Afgańskiej Służbie Meteorologicznej. Zajmował się klimatologią, sejsmologią i magnetyzmem ziemskim. Więcej → Edward Stenz

Linki zewnętrzne

  • forum „meteorytomania” – posty Kazimierza Kwaśnego: Tarnobrzeg oraz Stenz


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • wyniki analiz chemicznych i mineralogicznych, obrazy TS i BSE
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Tarnobrzeg_1921”
Osobiste