O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 21:06, 8 sty 2012

Najobfitszy deszcz meteorytów w historii

Pultusk (Pułtusk) →
Meteoryty Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde) (fot. Wadi & Woreczko)
Spadek
Lokalizacja	wsie Obryte, Gostkowo, Rzewnie, okolice Pułtuska, woj. mazowieckie, Polska
Położenie[1]	52°46'N, 21°16'E
Data	30 stycznia 1868 r., ~19:00
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny, H5
Masa	>250 kg; prawdopodobnie 2 tony
Liczba okazów	dziesiątki (setki?) tysięcy okazów (deszcz meteorytów); największy 9,095 kg
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Gostkowo, La Spezia, Lerici, Nossi-Bé, Nosy-Bé, Obritti, Ostrolenka, Spezia, Varsava, Warsaw, Warschau, Warshaw; u Pokrzywnickiego jeszcze Ostrołęka; polska nazwa: Pułtusk

Deszcz meteorytów, które spadły pod Pułtuskiem. Za ASP:

30 stycznia 1868 roku, wieczorem, około siódmej, pojawiła się nad Warszawą kula ognista mknąca po niebie z południowego zachodu na północny wschód. Jej jasność błyskawicznie rosła i wkrótce stała się jaśniejsza niż Księżyc w pierwszej kwadrze. Początkowa biała barwa bolidu zmieniła się na zielono-niebieskawą, a w końcu ciemnoczerwoną. Warszawiacy wybiegali z domów myśląc, że to pożar. Ognista kula ciągnęła za sobą białawy, zakrzywiony ogon o długości 9 stopni. Mieszkańcy wsi położonych na południe i wschód od Pułtuska zobaczyli kulę ognistą, która stawała się większa i jaśniejsza, aż nie można było na nią patrzeć. Potem światło zgasło i usłyszano potężną, przewlekłą detonację, zakończoną serią odgłosów przypominających wystrzały karabinowe lub werble. Wieśniacy ze wsi Rowy nad Narwią słyszeli świst spadających kamieni i odgłosy uderzeń o ziemię i lód na rzece. Także mieszkańcy wsi Nowy Sielc i Gostkowo słyszeli uderzenia kamieni o ziemię, dachy i drzewa. Rankiem znaleźli wiele czarnych kamieni leżących na śniegu i lodzie. Oto ich opis z broszury wydanej w języku francuskim przez Szkołę Główną w Warszawie, w tłumaczeniu Jerzego Pokrzywnickiego:

Okazy dostarczone do Szkoły Głównej pokryte były szklistą warstwą koloru brunatnoczarnego, grubości średnio 0,5 mm. Warstwą tą pokryte były i małe dostarczone później okazy, tak iż każdy z nich stanowił mały indywidualny okaz. Znajdują się okazy mające zupełnie inną postać, jak gdyby zostały one rozbite, i których powierzchnia rozłamu pokryta jest podobną korą, aczkolwiek w sposób "niedoskonały". Powierzchnia pewnej ilości meteorytów bywa miejscami pomarszczona bruzdkami promieniującymi z jednego punktu, powstałymi prawdopodobnie podczas zmiękczenia się kory.

Główna masa meteorytów składa się z ziarnistych okruchów koloru popielatoszarego z odcieniem żółtawym. Główna masa niektórych okazów wykazuje dwa odcienie szarego koloru: jasnoszary i ciemnoszary. Te dwa odcienie zlewają się czasem w ten sposób, że powierzchnia wydaje się jakby "marmurowa". Czasami zaś kolor szary ciemniejszy obejmuje części większe, otoczone jaśniejszą masą, co daje jej wygląd brekcjowaty. Na jednych okazach przeważa odcień jasny, na innych znów ciemny, tak iż pod tym względem panuje skrajna różnorodność.

W głównej masie meteorytów dają się zauważyć globule, których liczba w różnych okazach bywa różna, lecz na ogół są one nieliczne. Bywają one w dwóch odmianach: jedne, dość kruche, są rzadsze, inne, ciemnoszare, bywają czasem elipsoidalne, a średnica ich sięga 3 mm. Żelazo-nikiel rozsiany jest w meteorycie w postaci różnego kształtu i wielkości ziarnek koloru szarostalowego. Jedne są małe, niedostrzegalne gołym okiem, inne znacznie większe, aż do wielkości kilku milimetrów.

Najnowsze badania sugerują, że meteoryt Pułtusk jest brekcją typu H4/5.^[3]

Ocenia się, że spadło ok. 70000 meteorytów, o łącznej wadze ponad 2 tony. Większość, to kilkugramowe okazy zwane grochem pułtuskim. Największy znaleziony okaz waży 9095 g. Był to największy deszcz meteorytów kamiennych pod względem liczby meteorytów. Największe zachowane okazy z deszczu meteorytu Pułtusk znajdują się w nastepujących kolekcjach^[4]:

Kolekcja	waga (w gramach)
Muzeum Historii Naturalnej w Londynie	9095, 3545
Muzeum Ziemi PAN w Warszawie	8100 (zakup w 1956 r.), 3130 (ze wsi Rzewnie), 2343 (ze wsi Dąbrówka)[5]
Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie	8070
Field Museum w Chicago	7897
Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu	7150
Muzea w Moskwie	4238, 4105
Muzeum Geologiczne ING PAN w Krakowie	2970, 1800, 1210
Muzeum Geologiczne ING UJ w Krakowie	2860, 1360

W zbiorach prywatnych w Polsce znajdują się okazy o wadze nawet powyżej 1 kg, ale pochodzą one ze znalezisk współczesnych.

wg Pokrzywnickiego

Plik DjVu

Pułtusk (Pokrzywnicki 1964)

... opisy spadku, opisy znalezisk, handlowanie meteorytem...

O tym jak ówczesne gazety relacjonowały całe to wydarzenie i późniejsze relacje → patrz Pułtusk/Czasopisma.

Inne źródła

Jest obszerna wzmianka u Kleina 1904.

W katalogu Berwerth'a (1903) jest wzmianka o spadku

Lokalizacja

Elipsa spadku

Największe znalezione okazy: 9095 g (MHN w Londynie), 8100 g (Muzeum Ziemi PAN w Warszawie), 8070 g (MHN w Berlinie), 7850 g (Chicago), 7150 g (MHN w Wiedniu), 4105 g (Moskwa).

Więcej o elipsach spadku w artykule - Elipsa rozrzutu (strewn field, strewnfield, distribution ellipse)

Lokalizacja współczesnych znalezisk

W latach 2005-08 znaleziono jeszcze około 40 okazów, o łącznej wadze około 6,5 kg, największy miał 1,51 kg^[6].

Lokalizacja części znalezisk Łukasza Smuły.

Mapy

Fragmenty arkuszy 65A i B map Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG])

Galerie

Okazy meteorytu Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Woreczko)

Największy okaz w zbiorach NHM, 8070 g	Największy okaz - regmaglipty i skorupa obtopieniowa	Największy okaz - regmaglipty i skorupa obtopieniowa
Skorupa obtopieniowa	Mniejsze okazy	Na małych okazach po prawej, cenione przez kolekcjonerów etykiety muzealne

Meteoryt Pułtusk

Okazy tzw. groch pułtuskiego ze zbiorów Muzeum Wydziału Geologii UW. Więcej na stronie muzeum (fot. Jan Woreczko)

Największy w polskich zbiorach okaz meteorytu Pułtusk o wadze 8,1 kg znajduje się w Muzeum Ziemi PAN (fot. Jan Woreczko)

Wygląd współcześnie znajdowanych okazów meteorytu Pułtusk

Okaz całkowity o wadze ~139 g (kolekcja: Woreczko Meteorites)

Okaz o wadze 143,2 g znaleziony w 2009 roku przez Roberta Mularczyka (fot. Robert Mularczyk)

Okaz o wadze 640 g znaleziony w maju 2009 roku przez Łukasza Smułę (fot. Łukasz Smuła)

Więcej przykładów w Galerii

Obrazy chondr w meteorycie Pułtusk

Trzy chondry z meteorytu Pułtusk w płytce cienkiej, światło przechodzące spolaryzowane, jeden nikol (fot. Łukasz Karwowski)	Efektowna chondra monomineralna (piroksen) (PP) z charakterystyczną obwódką złożoną także z oliwinu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Wachlarzowata chondra oliwinowa (RP). Barwy szare spowodowane niewielką grubością szlifu. Światło przechodzące przy nikolach skrzyżowanych (fot. Łukasz Karwowski)
„Lamelkowa” chondra oliwinowa (BO). Ciemne paski wewnątrz to wydzielenia maskelynitu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Nieco rozmyta chondra porfirowa (POP) z pojedynczym większym kryształem oliwinu (euhedralnym). Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Chondra porfirowa (POP). Drobne ziarna oliwinu tkwią w spoiwie maskelynitowym. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)

Bibliografia

• Aleksandrowicz J., (1868), Aerolit dnia 30-go stycznia 1868. Tygodnik Ilustrowany, Warszawa, nr 5, 1 lutego s. 50–51; nr 7, 15 lutego s. 89. Abs.: Biblioteka Warszawska, 1, 482.

• +AnP, (1868), Der Aërolithenfall vom 30. Januar d. J. Pogg. Annalen der Physik, 133, 1868, s. 351-352. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Biała Jadwiga (red.), (2008), Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych. Warszawa 2008.

• von Boguslawski Georg, (1868), Grosse Feuerkugel und Meteorsteiregen bei Pultusk in Polen am 30. Januar 1868. Wochschr. Astron. Meteor. Geogr. Halle, n.s. 1, 1868, s. 93-96, s. 113-118.

• +Dziennik Warszawski patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Galle Johann Gottfried, (1868), Bahn des am 30 Januar 1868 beobachteten und bei Pultusk in Königreiche Polen als Steinregen niedergefallenen Meteore durch die Atmosphäre. Abh. Schles. Ges. f. vaterl. Cultur, Breslau 1868, s. 79-121.

• Galle Johann Gottfried, (1868), tłum. Concerning the meteor observed on January 30, 1868, which fell through the atmosphere as a shower of stones at Pultusk in the kingdom of Poland. Popular Astronomy, vol. 52, 1944, s. 43-47, s. 94-98. Plik adsabs i dalsze.

• +Gazeta Polska patrz → Pułtusk/Czasopisma

• +Gazeta Warszawska patrz → Pułtusk/Czasopisma

• +Gładyszewski Longin, (1975), Skład izotopowy potasu i litu w meteorycie Pułtusk. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio AA Physica et Chemia, 29/30, 1975, s. 257-264.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko. V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 36-37.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań). IV Konferencja Meteorytowa, Warszawa-Wyszków 2006, s. 26-30.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Wietrzenie meteorytu Pułtusk. w: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych. Warszawa 2008, s. 36-40.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań). Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 23-27. Plik PDF

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Wietrzenie meteorytów na przykładzie Moraska i Pułtuska. Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 28-34.

• +von Haidinger W.K., (1868), Der Meteorsteinfall vom 30. Januar 1868, unweit Warschau. Sitzber. Akad. Wiss. Math.- naturw. Kl., 57, Abt. 2, Wien 1868, s. 405-412.

• Karwowski Łukasz, (2008), Czym jest meteoryt Pułtusk. w: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych, Warszawa 2008, s. 18-33.

• KŁOSY - czasopismo illustrowane tygodniowe. O Aerolitach. Nr 137 (s. 83–85) z 13 lutego 1868. Patrz → Pułtusk/Czasopisma. Plik PDF

• Kosiński Janusz W., (2007-2008), Biblioteczka meteorytu Pułtusk – zeszyty, Wyszków 2007–2008.
  • zeszyt 1: Doniesienia prasowe o bolidzie z 30 stycznia 1868;
  • zeszyt 2: Doniesienia prasowe o meteorycie Pułtusk w roku 1868;
  • zeszyt 3: "Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868...".

• Kosiński Janusz W., (2007), Czy można jeszcze znaleźć meteoryt Pułtusk? Streszczenia, III Seminarium Meteorytowe, Olsztyn 2005, 2007, s. 49-54.

• Kosiński Janusz W., Kamińska Ewelina, (2011), Upadek i rozmieszczenie fragmentów meteorytu Pułtusk. Acta Soc. Metheor. Polon., vol. 2, 2011. Plik PDF

• Kowalczyk K., (1868), O aerolitach, z powodu bolidu spadłego w Sielcu dnia 30 stycznia 1868. Biblioteka Warszawska, 1, 1868, s. 481-488. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +Kramsztyk Stanisław, (1868), O aerolitach. Część II. Kłosy, 138, 20 luty 1868, Warszawa. Przedruk artykułu ukazał się w kwartalniku Meteoryt, 1, 2007, s. 3-6.

• Krzesińska Agata, (2010), Wielofazowa deformacja meteorytu Pułtusk. Meteoryt, 3, 2010, s. 3-6.

• +Krzesińska Agata, Żelaźniewicz A., Orłowski R., (2011), Pseudotachylitic melting and unmixing of silicate, carbonate and sulfide melts in the Pultusk H-chondrite. abstract #5143, 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Greenwich, London, 2011. Plik PDF

• +Kurjer Codzienny patrz → Pułtusk/Czasopisma

• +Kurjer Warszawski, nr 36, 14 luty 1868. Pierwsza mapa okolic spadku. Patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Lang Bruno, Kowalski Maciej, (1971), On possible number and mass of fragments from Pułtusk meteorite shower. Meteoritics, vol. 6, nr 3, 1971, s. 149-158. Plik adsabs

• Manecki Andrzej, (1972), Studium mineralogiczno-petrograficzne meteorytu Pułtusk. Prace Mineralogiczne, 27, 1972, s. 53–69.

• Pilipiuk A., (2001), Poszukiwania meteorytu pułtuskiego – uwagi archeologa. Meteoryt, 3, 2001, s. 20-21.

• Pilski Andrzej S., (1991), The Pultusk meteorite shower. Impact, vol. 2, 1991, s. 16-19.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich. Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 77-105. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +vom Rath Gerhard, (1868), Über die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallen am 30. Januar 1868. Bonn 1868. Plik PDF

• Samsonowicz Jan, (1952), La météorite de Pułtusk. Wiadomości Muzeum Ziemi, vol. 6(1), 1952, s. 57-68.

• Samsonowicz Jan, (1952), O wieku, pochodzeniu i przypuszczalnej ilości oraz masie meteorytu pułtuskiego (z mapką). Wiadomości Muzeum Ziemi, tom VI(1), Warszawa 1952, s. 56-68.

• Siemiątkowski Jacek, (2004), Chondryt Pułtusk: przykład meteorytowej brekcji wieloskładnikowej (H4+H5). Meteoryt, 2, 2004, s. 26-28.

• +Smuła Łukasz, (2007), Kto szuka ten znajdzie. Meteoryt, 1, 2007, s. 27–28.

• +Tygodnik Ilustrowany patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Wawnikiewicz R., (1868), Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868 aux environs de la ville Pultusk. Publ. par la Houte École de Varsovie. Impr. de Jean Jaworski. Varsovie 1868. 16 stronicowa broszura wydrukowana przez Szkołę Główną z mapką terenu.

• Żbik Marek, Self P., (2004), Structure comparison of two stony meteorites (Pultusk and Baszkówka) using high resolution x-ray microtomography and image analysis. National Space Society Conference. Adelaide May 2004.

• Żbik Marek, Self P., (2005), High resolution X-ray microtomography analysis in non-destructive investigation of internal structure in two chondrites (Pultusk, Baszkówka). Mineralogia Polonica, 36(1), 2005, s. 5-19.

O meteorycie Pułtusk w ówczesnej prasie → Pułtusk/Czasopisma

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ Wawnikiewicz (1868)
3. ^ Siemiątkowski (2004)
4. ^ na podstawie katalogu meteorytów na stronach PTMet, Pokrzywnickiego (1964) i katalogów innych kolekcji
5. ^ okazy z kolekcji J. Samsonowicza
6. ^ Kosiński et al. (2011); informacja ustna od poszukiwaczy

Zobacz również

• o meteorycie Pułtusk w ówczesnej prasie → Pułtusk/Czasopisma
• spadek meteorytu w miejscowości Gaj pod Wyszkowem

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Pultusk
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Pultusk

• Kolekcja okazów meteorytu Pułtusk w zbiorach Muzeum Wydziału Geologii UW
• Meteoryt Pułtusk w kolekcjach polskich - katalog PTMet
• Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Pułtusk
• Wikipedia - meteoryt Pułtusk
• Strony Woreczko: o meteorycie Pultusk • o elipsach spadku - Elipsa rozrzutu (strewn field, strewnfield, distribution ellipse)

• Archiwum Map WIG - http://polski.mapywig.org

Co jeszcze na stronie?

• sprawdzić pozycję Samsonowicza z 1952 r - Wiki woreczko