(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Pillistfer
Z Wiki.Meteoritica.pl
| Linia 11: | Linia 11: | ||
| data = 8 sierpnia 1863 roku, 12:30 (sobota) | | data = 8 sierpnia 1863 roku, 12:30 (sobota) | ||
| typ = chondryt enstatytowy, EL6 | | typ = chondryt enstatytowy, EL6 | ||
| - | | masa = 23,25 kg | + | | masa = 23,25 kg (cztery okazy) |
| liczba = widziano spadek wielu kamieni, ale znaleziono tylko 4 okazy (deszcz meteorytów?) | | liczba = widziano spadek wielu kamieni, ale znaleziono tylko 4 okazy (deszcz meteorytów?) | ||
| uwagi = | | uwagi = | ||
| Linia 39: | Linia 39: | ||
Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów: | Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów: | ||
| - | * Spadek w '''Takki''' obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z północy na południe, który spadł w kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa ("''{{Kropek}}mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen''"). Podjęto poszukiwania kamienia jednak | + | * Spadek w '''Takki''' obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z północy na południe, który spadł w kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa ("''{{Kropek}}mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen''"). Podjęto poszukiwania kamienia, były jednak bezowocne ("''Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.''"). |
* Spadek w '''Pöllenikko''', którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w Takki. Czarny obiekt poruszający się z NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa (''klatschendem Tone''). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i wylądował w innym, odległym miejscu ("''Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.''"). | * Spadek w '''Pöllenikko''', którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w Takki. Czarny obiekt poruszający się z NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa (''klatschendem Tone''). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i wylądował w innym, odległym miejscu ("''Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.''"). | ||
| Linia 50: | Linia 50: | ||
| - | Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna mapa rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: [[Nerft]], [[Buschhof]] oraz jedyny w historii przypadek spadku [[Tektyty|tektytu]] '''[[Igast]]''', sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt! | + | Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna [[:Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1863).jpg|mapa]] rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: [[Nerft]], [[Buschhof]] oraz jedyny w historii przypadek spadku [[Tektyty|tektytu]] '''[[Igast]]''', sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt! |
Okoliczności spadku według portalu meteorite.narod.ru: | Okoliczności spadku według portalu meteorite.narod.ru: | ||
Wersja z 15:23, 10 sie 2013
Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów
| Pillistfer → | |
| 280px
Okaz, który spadł w Aukoma (14 kg, masa główna) (źródło: Grewingk 1864)
| |
| Spadek | |
| Lokalizacja | Estonia |
| Położenie[1] | 58°40'N, 25°44'E |
| Data | 8 sierpnia 1863 roku, 12:30 (sobota) |
| Charakterystyka | |
| Typ | chondryt enstatytowy, EL6 |
| Masa | 23,25 kg (cztery okazy) |
| Liczba okazów | widziano spadek wielu kamieni, ale znaleziono tylko 4 okazy (deszcz meteorytów?) |
| Cechy | hammer |
| Meteoritical Bulletin Database | |
| Synonimy → | |
| w NHM Cat: Aukoma, Kurla, Pilistvere, Pillistvere, Sawiauk, Wahhe; po rosyjsku: Пилиствере | |
Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku (sobota) w Estonii (chondryt enstatytowy, EL6).
Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono cztery okazy: w Aukoma (14 kg), w Kurla (7,5 kg), w Wahhe (1,5 kg) i w Sawiauk (0,25 kg). Okaz, który spadł w Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i belki stropu, następnie zarył się w ziemi (klepisku) (wg terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. hammer).
Jedną z pierwszych informacji o spadku była publikacja Rose (1863; opisał w niej również spadek meteorytu Buschhof).
Okoliczności towarzyszące spadkowi:
(…) Der zweite Fall ist noch interessanter und grossartiger. Er ereignete sich am 8. Aug. d. J. Mittags 12½ Uhr beim Pastorat Pillistfer im Fellin'schen Kreise Nord-Livlands an folgende acht in einer Richtung von ungefähr NNW. nach SSO. auf einander folgenden Punkten, deren äusserste in gerader Richtung 11 bis 12 Werst von einander entfernt sind: Kurla-Krug, Heuschlag des Aukoma-Gesindes, Budstube Pöllenikko, Gesinde Takki, Hofsfeld des Gutes Wolmarshof (2 Steine), Dorf Unnakfer. Die beiden erstgenannten Punkte gehören zum Gute Cabbal, die übrigen zu Wolmarshof. Drei der gefallenen Steine sind bisher gefunden, der Aukoma-Stein, der Kurla-Stein und der Wahhe-Stein; man hat aber Hoffnung noch mehrere zu finden. Der fall ereignete sich bei unfreundlichem Wetter, NNW.-Wind und einer Temperatur von 8° bis 10° R.[2]; ebenfalls mit einer Detonation, die mehr oder weniger stark in einem Umkreise von ungefähr 17 Werst im Halbmesser gehört wurde; eine Feuererscheinung wurde wie bei dem vorigen nicht wahrgenommen. (…)
Spadek miał miejsce przy niepogodzie i niskiej, jak na sierpień, temperaturze oraz przy wietrze z kierunku NNW. Detonacje towarzyszące "ognistemu" bolidowi były słyszane w promieniu 17 wiorst (około 18 km).
Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o 11-12 wiorst. Widziano (!) spadek kamieni w punktach: Kurla, Aukoma, Pöllenikko, Takki, Wolmarshof (2 kamienie), Unnakfer (Könno) (patrz → mapa). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk 1863) tylko cztery okazy w: Kurla, Aukoma, Wahhe i Sawiauk:
- Okaz z Aukoma (est. Aukamäe) - największy ze znalezionych ważył 28,77 funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w torf i glinę. Świadkami spadku byli Andres Pak i Hans Matzi, którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w ziemi, ale cztery godziny później Andres wraz z siostrą zbliżyli się do otworu w torfie i glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z jego wydobyciem.
- Okaz z Kurla - ważył 16,79 funta. Świadkami spadku byli pracujący w polu bracia Johann (Juhan) i Andreas (Andres) Steinbergid, którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w stodole również słyszeli hałas, przerazili się i z niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli "dym" w dziurze w dachu. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według portalu meteorite.narod.ru znajduje się on w zbiorach uniwersytetu w Tartu.[3]
- Okaz z Wahhe - ważył 3,626 funta (być może nawet 4 funty); zarył się kilkanaście cali w wierzchniej warstwie gleby. Katherine (Trina) Kipper pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później.
- Okaz z Sawiauk (est. Saviaugu) - siedmiu pracujących w polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i spadające z niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z nich.
Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów:
- Spadek w Takki obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z północy na południe, który spadł w kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa ("…mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen"). Podjęto poszukiwania kamienia, były jednak bezowocne ("Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.").
- Spadek w Pöllenikko, którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w Takki. Czarny obiekt poruszający się z NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa (klatschendem Tone). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i wylądował w innym, odległym miejscu ("Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.").
W innym fragmencie artykułu Rose (1863) jest mowa o zaobserwowaniu tego samego dnia, 8 sierpnia, spadku dwóch meteorytów, któremu nie towarzyszył żaden dźwięk, w rejonie o nazwie Awoting-Moor (około 80 km od najdalej wysuniętego punktu spadku meteorytu Pillistfer; patrz → mapa). Doniesienie to dotarło do Dorpat (obecnie Tartu) jeszcze przed informacją o spadku meteorytów pod Pillistfer.
(…) Zwölf Meilen weiter sudlich von dem südlichsten Punkte, dem Dorfe Unnakfer, wo die augeführten Meteorstein gefallen sind, hat man ebenfalls an dem 8. Aug. Mittags 1 Uhr beim Schlosse Ermes[4] noch zwei Meteoriten bemerkt. Der Besitzer des Gutes Ermes, Eduard v. Walter und dessen Bruder Hermann, beobachteten nämlich, wie zwei Meteorite ohne Geräusch in den Awoting-Moor fielen, der 6 Werst vom Hofe belegen ist. Diese Nachricht traf in Dorpat ein, bevor daselbst der Pillistfer'sche Fall bekannt geworden war. Genauere Mittheilungen sind noch nicht eingegangen. (…)
Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna mapa rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: Nerft, Buschhof oraz jedyny w historii przypadek spadku tektytu Igast, sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!
Okoliczności spadku według portalu meteorite.narod.ru:
- Пилиствере
- После падения метеорита Пилиствере (ныне территория Эстонской ССР), сяучившегося 8 августа 1863 г., при котором выпало восемь камней, было найдено только четыре камня. Из них один, весом в "17 фунтов", упал на постоялый двор и попал на крышу сарая. Пробив черепицу крыши, ребро балки в накате и нижнюю крышу над свиным хлевом в сарае, он углубился в землю. Метеорит этот хранится в Тартуском университете.
Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.
Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer znajdują się dziś w wielu kolekcjach. Największe zbiory:
Zbiór waga okazów
(Koblitz MetBase)Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 10,6 kg m.in. okaz z Kurla 7,5 kg[3] Wiedeń, Naturhist. Mus. 1726 g Moskwa, Acad. Sci. 1216 g Londyn, Nat. Hist. Mus. 336 g
W polskich kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w sąsiedniej Łotwie spadł meteoryt Buschhof. Stało się to w odległości około 250 km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer - różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17 maja 1855 roku, w oddalonej o ok. 96 km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt Igast, który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek tektytu.
Lokalizacja
(P) Pilistvere, (A) Arussaare, (K) Kurla, (S) Saviaugu, (U) Unnakfer
Punkty dotyczące spadku w Awoting-Moor
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Pillistfer (obecnie Pilistvere)
Oznakowano również punkty dotyczące doniesienia o spadku meteorytów w rejonie Awoting-Moor (Rose 1863).
Według relacji Rose (1863), Grewingk (1863) i portalu meteorite.narod.ru spadło osiem kamieni, ale odnaleziono tylko cztery! Bolid leciał z kierunku NW, a największe okazy znaleziono na początku elipsy. Można przypuszczać, że okazy których nie znaleziono, spadłe dalej na południowy-wschód, mogły mieć masy większe od największego okazu znalezionego w Aukoma, więc ponad 14 kg?!
Zaznaczone lokalizacje: Aukoma (est. Aukamäe), Kurla, Pillistfer (obecnie Pilistvere), Pöllenikko, Sawiauk (obecnie Saviaugu), Takki, Unnakfer (obecnie Unakvere), Wahhe, Wolmarshof. W tych punktach widziano spadające kamienie (strzałki wskazują kierunek spadku).
Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia.[5]
Mapy
Galeria
Wygląd okazów znalezionych w poszczególnych lokalizacjach (źródło: Grewingk 1864)
Pillistfer Taf1 (Grewingk 1863).jpg
Okazy: (1) Aukoma - 14 kg, (2) Kurla - 7,5 kg i najmniejszy (3) Sawiauk - 0,25 kg (wszystkie rysunki w tej samej skali 1:2,5). Na planszy również (4) wygląd meteorytu Igast w skali 1:1 |
Pillistfer Taf2 (Grewingk 1863).jpg
Okazy: (1) Wahhe - rysunki w skali 1:2,5 (γ w skali naturalnej), przekrój okazu Aukoma (3) oraz plan sytuacyjny spadku okazu Kurla (2) i uszkodzenie deski (b). Na rysunku 4 meteoryt Buschhof (α) i jego przekrój (β) |
Bibliografia
- Buchner Otto, (1864), Die Meteoriten in Sammlungen. Annalen der Physik, 122, Bd. 198, 1864, s. 317-331. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl; plik PDF.
- Grewingk Constantin C.A. von, Schmidt Carl E.H., (1864), Ueber die Meteoriten-Fälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.[6]), Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Dritter Band, Dorpat 1864, s. 421-556.[7][8] Plik PDF; plik DjVu.
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- Rose Gustav, (1863), Ueber zwei neue Meteoritenfälle. Annalen der Physik, 120, Bd. 196, 1863, s. 619-623[9]. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- +Tiirmaa Reet, (1994), Kolekcja meteorytów Instytutu Geologicznego Estońskiej Akademii Nauk. Meteoryt, 1, 1994, s. 6-10 (tłum. Michał Kosmulski). Plik PDF.
Przypisy
Zobacz również
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Pillistfer
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Pillistfer
- Wikipedia (EN) - Pilistvere
- Wikipedia (RU) - Пилиствере (метеорит)
- Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry - Pillistvere ● Пилиствере (tam fotografie okazu)
- meteorite.narodu.ru - История падений и находок некоторых российских метеоритов
- Uniwersytet w Tartu, Estonia (University of Tartu, Estonia) - Tartu Ülikool, Eesti ● Geoloogia-Muuseum
- Meteoryt Pillistfer w kolekcjach polskich - katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection
 |
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- mapa miejscowości
- lepszej jakości reprodukcje
.jpg){kind=link}
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}