(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Miedziana Góra
Z Wiki.Meteoritica.pl
m (→Galerie) |
|||
| (Nie pokazano 14 wersji pomiędzy niniejszymi.) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
__NOTOC__ | __NOTOC__ | ||
| - | {{VerifyLevel |level=0i}} | + | {{VerifyLevel|level=0i}} |
== Samorodki żelaza w pokładach rud miedzi == | == Samorodki żelaza w pokładach rud miedzi == | ||
| - | + | [[Grafika:Miedziana_Góra_(Staszic_1815)_pages.jpg|240px|thumb|Fragment o samorodkach żelaza z publikacji Staszica (1815)]] | |
| - | [[Grafika:Miedziana_Góra_(Staszic_1815)_pages.jpg| | + | Stanisław Staszic w swojej publikacji z 1815 roku wspomina o samorodkach żelaznych znajdowanych w pokładach rud miedzi w „Miedzianei gorze” koło Kielc ('''chodzi o wieś Miedziana Góra na północny zachód od Kielc'''). Staszic podejrzewał, że są to meteoryty, na co wskazuje powoływanie się przez niego na analogie z tzw. żelazem Pallasa – meteorytem Krasnojarsk.{{MBD-record |name=Krasnojarsk}} |
| - | Stanisław Staszic w swojej publikacji z 1815 roku wspomina o samorodkach żelaznych znajdowanych w pokładach rud miedzi w „Miedzianei gorze” koło Kielc. Staszic podejrzewał, że są to meteoryty, na co wskazuje powoływanie się przez niego na analogie z tzw. żelazem Pallasa – meteorytem Krasnojarsk | + | |
Co pisał Staszic (1815) o znajdywanych w „Miedzianei gorze” bryłach żelaza (''pisownia oryginalna''): | Co pisał Staszic (1815) o znajdywanych w „Miedzianei gorze” bryłach żelaza (''pisownia oryginalna''): | ||
| - | {{AQuote-begin |max-width=800px}} | + | {{AQuote-begin|max-width=800px}} |
| - | {{Wielokropek}} W Miedzianei gorze jescze jedna bywa osobliwość: trafia się w jei kopalniach kawałkami żelazo samorodne. Długo było wątpliwością uczonych, aby się w naturze znaidowało samorodne żelazo. Pallas pierwszy przy Krasnojarsku znalazł i wywiozł wielką 60 funtów<ref>zapewne chodzi o | + | {{Wielokropek}} W Miedzianei gorze jescze jedna bywa osobliwość: trafia się w jei kopalniach kawałkami żelazo samorodne. Długo było wątpliwością uczonych, aby się w naturze znaidowało samorodne żelazo. Pallas pierwszy przy Krasnojarsku znalazł i wywiozł wielką 60 funtów<ref>zapewne chodzi o funt warszawski; 60 funtów = ~24 kg; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> ważącą bryłę takiego żelaza. Poźniei rozbior chemiczny tei bryły żelaza, przez Pallasa znalezionei, przekonał, że to jest kamień meteorologiczny do tych podobien, jakie za naszych czasow z powietrzokręgu spadły, i analizowane były. Odtond zwiększone uwagi odkrywają gdzieniegdzie podobne rodowite żelaza, i w innych Europy krajach. |
| - | Ma tę rzadką własność Miedziana gora. Wykopano z niei takiego samorodnego, ciągłego żelaza, około dwoch cetnarów<ref>w tamtych czasach wyróżniano w Polsce dwa typy [http://pl.wikipedia.org/wiki/Cetnar cetnarów]: centnar warszawski (=160 funtów) = ~64,8 kg i zapewne o ten cetnar chodzi, oraz centnar lwowski (=128 funtów) = ~51,8 kg</ref>. Z tei bryły dostała się część uczonemu Carossi<ref name="Carosi"> | + | Ma tę rzadką własność Miedziana gora. Wykopano z niei takiego samorodnego, ciągłego żelaza, około dwoch cetnarów<ref>w tamtych czasach wyróżniano w Polsce dwa typy [http://pl.wikipedia.org/wiki/Cetnar cetnarów]: centnar warszawski (=160 funtów) = ~64,8 kg i zapewne o ten cetnar chodzi, oraz centnar lwowski (=128 funtów) = ~51,8 kg</ref>. Z tei bryły dostała się część uczonemu Carossi<ref name="Carosi"></ref>: dotond w moim zbiorze naturalnym znaiduje się z teiże bryły kawałek. {{Wielokropek}} |
{{AQuote-end |source=}} | {{AQuote-end |source=}} | ||
| - | Dalsze losy fragmentu za zbioru Staszica i innych | + | Dalsze losy fragmentu za zbioru Staszica i innych okazów nie są znane.<ref>Kosiński (2007)</ref> |
| - | Od dawien dawna w okolicach Kielc eksploatowano występujące tam liczne kruszce | + | Od dawien dawna w okolicach Kielc eksploatowano występujące tam liczne kruszce (historia górnictwa tamtych rejonów jest szczegółowo opisana na portalach [http://www.miedziana.pl/ miedziana.pl] i [http://www.miedzianka.pl/ miedzianka.pl]). Głównym kruszcem tam wydobywanym były złoża rud miedzi, ale przy okazji eksploatowano też rudy ołowiu, cynku i żelaza. |
| - | Postaci Stanisława Staszica i Jana Filipa Carosiego<ref name="Carosi"></ref> są silnie związane | + | Postaci Stanisława Staszica i Jana Filipa Carosiego<ref name="Carosi"></ref> są silnie związane z górnictwem w rejonie miejscowości Miedziana Góra i z okolicami wsi Miedzianka. W latach 80. XVIII wieku Jan Carosi odbył podróż po Polsce, podczas której spisywał swoje obserwacje geologiczne i mineralogiczne dotyczące odwiedzanych terenów. Wyniki te opublikował po niemiecku w formie listów z podróży w dwutomowym dziele „''Reisen durch verschiedene polnische Provinzen, mineralogischen und anderen Inhalts''” (''Podróże po różnych prowincjach Polski, obserwacje mineralogiczne i inne'')<ref>[http://www2.pgi.gov.pl/pl/biblioteka-pgi/o-bibliotece-pig/historia.html oryginalne wydanie działa Carosiego] posiada w swoich zbiorach Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie</ref>, fragmenty którego drukowane były później w ''Magazynie Warszawskim''. Odwiedzając głównie rejon świętokrzyski dotarł Carosi również do Miedzianej Góry i Miedzianki. W relacji z pobytu w Miedzianej Górze przytacza on wykaz zebranych przez siebie kruszców, minerałów i skał. Wśród tych okazów znajduje się również „''Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza''”. Opis tej bryły żelaza pasuje do znaleziska z relacji Staszica. |
| - | Fragment relacji Jana F. Carosiego (''Magazyn Warszawski'', t. 2, 1874, s. 302-314) (''pisownia oryginalna''): | + | Fragment relacji Jana F. Carosiego (''Magazyn Warszawski'', t. 2, 1874, s. 302-314) (''pisownia oryginalna''): |
| - | {{AQuote-begin |max-width=800px}} | + | {{AQuote-begin|max-width=800px}} |
| - | Dnia wczorayszego stanąłem w Samsonowie; ztamtąd zjechałem z bitego gościńca obracaiąc się do ''Miedzianey góry'' wsi, w której górach kopią. {{Wielokropek}} Wieś ta, iak wszystkie inne poprzedzaiąca, należy do Xiążęcia Biskupa Krakowskiego. Składa ona się z 20 około chałup, i leży na końcu iedney góry w pułnoc ''Kielc'', i na iedną tylko milę od nich. Większa część tamteyszych obywatelów są górnikami z urodzenia i professyi; ich przodkowie mieli się tu z ''Olkusza'' sprowadzić, ale że tu teraz nie maią co do roboty(*), przeto idą na zarobek do pobliższych rud żelaznych, gdzie zwyczayny górnik bierze złoty na dzień, zaś pomocnik, iako to korbą obracaiący, taczkami wożący i t.d. bierze 18. albo 20 gr. O ich sposobności nie mogę więcey powiedzieć, tylko com rzekł w powrzchności, w poprzedzaiącym liście o naszych górnikach. | + | Dnia wczorayszego stanąłem w Samsonowie; ztamtąd zjechałem z bitego gościńca obracaiąc się do ''Miedzianey góry'' wsi<ref name="opis trasy">sądząc z opisu Carosi dotarł do wsi Miedziana Góra</ref>, w której górach kopią. {{Wielokropek}} Wieś ta, iak wszystkie inne poprzedzaiąca, należy do Xiążęcia Biskupa Krakowskiego. Składa ona się z 20 około chałup, i leży na końcu iedney góry w pułnoc ''Kielc'', i na iedną tylko milę od nich. Większa część tamteyszych obywatelów są górnikami z urodzenia i professyi; ich przodkowie mieli się tu z ''Olkusza'' sprowadzić, ale że tu teraz nie maią co do roboty(*), przeto idą na zarobek do pobliższych rud żelaznych, gdzie zwyczayny górnik bierze złoty na dzień, zaś pomocnik, iako to korbą obracaiący, taczkami wożący i t.d. bierze 18. albo 20 gr. O ich sposobności nie mogę więcey powiedzieć, tylko com rzekł w powrzchności, w poprzedzaiącym liście o naszych górnikach. |
{{Footnote-line}} | {{Footnote-line}} | ||
: (*) Nie długo potym zaczęto tam kopać kosztem NAYIAŚNIEYSZEGO PANA, co trwa aż dotąd. | : (*) Nie długo potym zaczęto tam kopać kosztem NAYIAŚNIEYSZEGO PANA, co trwa aż dotąd. | ||
| - | Z wielu okruchów i szlaków, które się znayduią na tey dosyć obszerney górze można wnosić, że tuteysze gór kopanie musiało być przedtym znaczne, i ilem mógł wnosić z gatunków, którem albo sam między tuteyszemi szlakami znalazł, albom ich za mało co od kobiet i dzieci, dostał; i musiało być bardzo zyskowne. O to są kruszce, i minerały, które ztąd wziołem z sobą. | + | Z wielu okruchów i szlaków, które się znayduią na tey dosyć obszerney górze można wnosić, że tuteysze gór kopanie musiało być przedtym znaczne, i ilem mógł wnosić z gatunków, którem albo sam między tuteyszemi szlakami znalazł, albom ich za mało co od kobiet i dzieci, dostał; i musiało być bardzo zyskowne. O to są kruszce, i minerały, które ztąd wziołem z sobą. |
{{Wielokropek}} | {{Wielokropek}} | ||
| Linia 33: | Linia 32: | ||
''w Zelazie.'' | ''w Zelazie.'' | ||
| - | 1.) Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza. Ten minerał po wierzchu, podobny iest bardzo do żelaza, które długo pod ziemią leżało. Znaleziono go tu nie dawno kopiąc, i przedano skrycie iednemu Żydowi w Chęcinie, który go wziął za ołów. Bloch miał być wielki, i ważył około 2 centnarów; mnie zaś dano go tylko sztukę, która funta nie doważała. Ponieważ naturalne żelazo w ziemi wykopane, iest to wielka osobliwość, którey nie wszyscy Mineralogowie wierzyć będą, lubo ia w tym nie widzę niepodóbieństwa, przeto ia tego żelaza nie mam za produkt zwyczayney natury, ale go raczey mam za monstrum wulkaniczne; które to moie mniemanie bardzo potwierdza znayduiący się na nim w wielkiej obfitości ''Basaltes'' (Scherl.) Ale iak ten minerał według mnie z wolkanu pochodzący, dostał się w tę stronę, w którey nie masz żadnego wólkanów szladu, tego trudno poiąć, a z drugiey strony nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiey. {{Wielokropek}} | + | 1.) Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza. Ten minerał po wierzchu, podobny iest bardzo do żelaza, które długo pod ziemią leżało. Znaleziono go tu nie dawno kopiąc, i przedano skrycie iednemu Żydowi w Chęcinie, który go wziął za ołów. Bloch miał być wielki, i ważył około 2 centnarów; mnie zaś dano go tylko sztukę, która funta nie doważała. Ponieważ naturalne żelazo w ziemi wykopane, iest to wielka osobliwość, którey nie wszyscy Mineralogowie wierzyć będą, lubo ia w tym nie widzę niepodóbieństwa, przeto ia tego żelaza nie mam za produkt zwyczayney natury, ale go raczey mam za monstrum wulkaniczne; które to moie mniemanie bardzo potwierdza znayduiący się na nim w wielkiej obfitości ''Basaltes'' (Scherl.) Ale iak ten minerał według mnie z wolkanu pochodzący, dostał się w tę stronę, w którey nie masz żadnego wólkanów szladu, tego trudno poiąć, a z drugiey strony nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiey. {{Wielokropek}} |
| - | {{AQuote-end |source=}} | + | {{AQuote-end|source=}} |
| - | Carosi interpretował pochodzenie tej bryły powołując się na znane mu przypadki znajdowanych brył żelaza rodzimego | + | Carosi interpretował pochodzenie tej bryły powołując się na znane mu przypadki znajdowanych brył żelaza rodzimego występującego w bazaltach. Jednak brak bazaltów w okolicach Miedzianki burzył jego interpretację. Nie dopuszczał też możliwości, że bryły te w tej okolicy mogły być wytworem ludzkim. Bardzo prawdopodobne wyjaśnienie ich natury znajduje się w komentarzu do relacji Carosiego zamieszczonej na portalu '''miedziana.pl''': |
{{BQuote-begin |max-width=800px}} | {{BQuote-begin |max-width=800px}} | ||
| - | ''{{Kropek}}nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiej'' – zapewne Carosi myli się w tej sprawie, bowiem bryła żelaza znaleziona w Miedzianej Górze to najprawdopodobniej nie twór naturalny, lecz wytop dymarki. Przed odkryciem złoża rud miedzi wydobywano w okolicach późniejszej Miedzianej Góry rudy żelaza i jest bardzo prawdopodobne, że na miejscu prowadzono ich przeróbkę. Stąd w tym miejscu mogły znajdować się dymarki. W 1977 r. jeden z autorów tej książki<ref>strony portalu '''miedziana.pl''' powstały na podstawie książki: Król, Urban (2012)</ref> również znalazł fragment żelaza zanieczyszczonego węglem drzewnym na wschód od Góry Kaplicznej. | + | ''{{Kropek}}nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiej'' – zapewne Carosi myli się w tej sprawie, bowiem bryła żelaza znaleziona w Miedzianej Górze to najprawdopodobniej nie twór naturalny, lecz wytop dymarki. Przed odkryciem złoża rud miedzi wydobywano w okolicach późniejszej Miedzianej Góry rudy żelaza i jest bardzo prawdopodobne, że na miejscu prowadzono ich przeróbkę. Stąd w tym miejscu mogły znajdować się dymarki. W 1977 r. jeden z autorów tej książki<ref>strony portalu '''miedziana.pl''' powstały na podstawie książki: Król, Urban (2012)</ref> również znalazł fragment żelaza zanieczyszczonego węglem drzewnym na wschód od Góry Kaplicznej. |
{{BQuote-end}} | {{BQuote-end}} | ||
| - | Rejon świętokrzyski jest znany z licznego występowania pozostałości po dymarkach, więc jest bardzo prawdopodobne, że '''znalezisko o którym pisze Staszic, to nic innego, jak pozostałość po dymarce'''. | + | Rejon świętokrzyski jest znany z licznego występowania pozostałości po dymarkach, więc jest bardzo prawdopodobne, że '''znalezisko o którym pisze Staszic, to nic innego, jak pozostałość po dymarce'''. |
| + | |||
| + | Zastanawiające jest również to, że tylko u Staszica i Carosiego znajdujemy informacje o znajdowanych w Miedzianej Górze bryłach (samorodkach) żelaza. W pozostałej literaturze naukowej i historycznej dotyczącej tego regionu, temat brył żelaza w zasadzie nie istnieje?! | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
| Linia 49: | Linia 50: | ||
{{GEFrame-begin}} | {{GEFrame-begin}} | ||
{{GEMap | {{GEMap | ||
| - | | | + | | htmlFileMap = wiki-Miedzianka.htm |
| - | | | + | | kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Pseudometeoryty.kml |
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Miedzianka-fit.kml | | kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Miedzianka-fit.kml | ||
| lat = 50.869 | | lat = 50.869 | ||
| lon = 20.627 | | lon = 20.627 | ||
| zoom = 15 | | zoom = 15 | ||
| - | | type = | + | | type = roadmap |
}} | }} | ||
{{GEIcon-PointRed}} | {{GEIcon-PointRed}} | ||
(G) Miedziana Góra, (M) Miedzianka | (G) Miedziana Góra, (M) Miedzianka | ||
{{GEIcon-Mountain}} | {{GEIcon-Mountain}} | ||
| - | + | góra Miedzianka („Miedziana góra”) koło Miedzianki; Zamek Królewski w Chęcinach | |
{{GEFrame-end}} | {{GEFrame-end}} | ||
| + | |||
| + | Staszic pisze o znajdowanych samorodkach żelaza w okolicach kopalni miedzi obok wsi '''Miedziana Góra''' na północny zachód od Kielc. | ||
| + | |||
| + | Góra Miedzianka („Miedziana góra”) (354 m n.p.m.) zawdzięcza swoją nazwę eksploatowanym tu dawniej rudom miedzi. | ||
| + | |||
| + | <br clear="all"/> | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
| Linia 67: | Linia 74: | ||
== Galerie == | == Galerie == | ||
| - | (fot. Wadi i Kasia) | + | „Miedziana góra” koło Miedzianki (fot. [[Wadi]] i [[Kasia]]) |
| - | <gallery caption="" widths=" | + | <gallery caption="" widths="240px" heights="160px" perrow="3"> |
| - | File:Miedziana_Góra_( | + | File:Miedziana_Góra_(Miedzianka)_1.jpg|Widok na górę Miedzianka („Miedzianą górę”) w okolicy Miedzianki (silnie pofałdowane zbocze to pozostałość po działalności gwarków) |
| - | File:Miedziana_Góra_(Miedzianka).jpg|Widok z | + | File:Miedziana_Góra_(Miedzianka)_2.jpg|Widok z „Miedzianej góry” (na horyzoncie widoczne z odległości ponad 8 km ruiny zamku w Chęcinach) |
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 76: | Linia 83: | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
| - | |||
| - | |||
[[Grafika:Miedziana_Góra_(Staszic_1815)_p_0.jpg|200px|thumb|Staszic Stanisław, '''O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski''']] | [[Grafika:Miedziana_Góra_(Staszic_1815)_p_0.jpg|200px|thumb|Staszic Stanisław, '''O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski''']] | ||
| + | * {{Carosi (1784)}} | ||
| + | |||
* Kosiński Janusz W., (2007), '''Meteoryt [[Miedziana Góra]]''', materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 55-58. | * Kosiński Janusz W., (2007), '''Meteoryt [[Miedziana Góra]]''', materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 55-58. | ||
* +Król Paweł, Urban Jan, (2012), '''Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego''', Wydawnictwo JP, Kielce 2012. Portal [http://www.miedziana.pl/ miedziana.pl]. | * +Król Paweł, Urban Jan, (2012), '''Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego''', Wydawnictwo JP, Kielce 2012. Portal [http://www.miedziana.pl/ miedziana.pl]. | ||
| - | * Staszic Stanisław, (1815), '''O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski''', 1815, s. 32-33. Plik | + | * +Król Paweł, Urban Jan, (2017), '''Działalność kopalń miedzianogórskich w latach 1915-1922''', ''Studia Muzealno-Historyczne'', 9, 2017 s. 11-30. Plik [https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Muzealno_Historyczne/Studia_Muzealno_Historyczne-r2017-t9/Studia_Muzealno_Historyczne-r2017-t9-s11-30/Studia_Muzealno_Historyczne-r2017-t9-s11-30.pdf PDF]. |
| + | |||
| + | * Staszic Stanisław, (1815), '''O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski''', 1815, s. 32-33. Plik {{Link-dLibra|JBC|d|267}}. | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| Linia 96: | Linia 105: | ||
* '''Portal miedziana.pl''' – [http://www.miedziana.pl Kopalnie miedzianogórskie. Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego] | * '''Portal miedziana.pl''' – [http://www.miedziana.pl Kopalnie miedzianogórskie. Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego] | ||
* Portal miedzianka.pl – [http://www.miedzianka.pl Muzeum Górnictwa Kruszcowego w Miedziance] | * Portal miedzianka.pl – [http://www.miedzianka.pl Muzeum Górnictwa Kruszcowego w Miedziance] | ||
| + | |||
* <del>Strona Roberta Borzęckiego – [http://www.redbor.pl/wyprawy/lokalizacje/miedziana_gora.htm Kopalnia rud miedzi „Zygmunt” w Miedzianej Górze]</del> | * <del>Strona Roberta Borzęckiego – [http://www.redbor.pl/wyprawy/lokalizacje/miedziana_gora.htm Kopalnia rud miedzi „Zygmunt” w Miedzianej Górze]</del> | ||
| Linia 102: | Linia 112: | ||
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Cetnar Cetnar] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_miar_stosowane_na_ziemiach_polskich Systemy miar stosowane na ziemiach polskich] | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Cetnar Cetnar] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_miar_stosowane_na_ziemiach_polskich Systemy miar stosowane na ziemiach polskich] | ||
| - | * | + | * Facebook – Geouniwersytet: [https://www.facebook.com/Geouniwersytet/posts/165391693025815 ⚒ Miedzianka w Górach Świętokrzyskich ⚒] |
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | * | + | * Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa – {{Link-dLibra|JBC|d|267|text=Staszic Stanisław, '''O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i równin Polski'''}} |
[[Category:Pseudometeoryty]] | [[Category:Pseudometeoryty]] | ||
Aktualna wersja na dzień 23:08, 15 gru 2024
Samorodki żelaza w pokładach rud miedzi
_pages.jpg)
Stanisław Staszic w swojej publikacji z 1815 roku wspomina o samorodkach żelaznych znajdowanych w pokładach rud miedzi w „Miedzianei gorze” koło Kielc (chodzi o wieś Miedziana Góra na północny zachód od Kielc). Staszic podejrzewał, że są to meteoryty, na co wskazuje powoływanie się przez niego na analogie z tzw. żelazem Pallasa – meteorytem Krasnojarsk.[1]
Co pisał Staszic (1815) o znajdywanych w „Miedzianei gorze” bryłach żelaza (pisownia oryginalna):
(…) W Miedzianei gorze jescze jedna bywa osobliwość: trafia się w jei kopalniach kawałkami żelazo samorodne. Długo było wątpliwością uczonych, aby się w naturze znaidowało samorodne żelazo. Pallas pierwszy przy Krasnojarsku znalazł i wywiozł wielką 60 funtów[2] ważącą bryłę takiego żelaza. Poźniei rozbior chemiczny tei bryły żelaza, przez Pallasa znalezionei, przekonał, że to jest kamień meteorologiczny do tych podobien, jakie za naszych czasow z powietrzokręgu spadły, i analizowane były. Odtond zwiększone uwagi odkrywają gdzieniegdzie podobne rodowite żelaza, i w innych Europy krajach.
Ma tę rzadką własność Miedziana gora. Wykopano z niei takiego samorodnego, ciągłego żelaza, około dwoch cetnarów[3]. Z tei bryły dostała się część uczonemu Carossi[4]: dotond w moim zbiorze naturalnym znaiduje się z teiże bryły kawałek. (…)
Dalsze losy fragmentu za zbioru Staszica i innych okazów nie są znane.[5]
Od dawien dawna w okolicach Kielc eksploatowano występujące tam liczne kruszce (historia górnictwa tamtych rejonów jest szczegółowo opisana na portalach miedziana.pl i miedzianka.pl). Głównym kruszcem tam wydobywanym były złoża rud miedzi, ale przy okazji eksploatowano też rudy ołowiu, cynku i żelaza.
Postaci Stanisława Staszica i Jana Filipa Carosiego[4] są silnie związane z górnictwem w rejonie miejscowości Miedziana Góra i z okolicami wsi Miedzianka. W latach 80. XVIII wieku Jan Carosi odbył podróż po Polsce, podczas której spisywał swoje obserwacje geologiczne i mineralogiczne dotyczące odwiedzanych terenów. Wyniki te opublikował po niemiecku w formie listów z podróży w dwutomowym dziele „Reisen durch verschiedene polnische Provinzen, mineralogischen und anderen Inhalts” (Podróże po różnych prowincjach Polski, obserwacje mineralogiczne i inne)[6], fragmenty którego drukowane były później w Magazynie Warszawskim. Odwiedzając głównie rejon świętokrzyski dotarł Carosi również do Miedzianej Góry i Miedzianki. W relacji z pobytu w Miedzianej Górze przytacza on wykaz zebranych przez siebie kruszców, minerałów i skał. Wśród tych okazów znajduje się również „Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza”. Opis tej bryły żelaza pasuje do znaleziska z relacji Staszica.
Fragment relacji Jana F. Carosiego (Magazyn Warszawski, t. 2, 1874, s. 302-314) (pisownia oryginalna):
Dnia wczorayszego stanąłem w Samsonowie; ztamtąd zjechałem z bitego gościńca obracaiąc się do Miedzianey góry wsi[7], w której górach kopią. (…) Wieś ta, iak wszystkie inne poprzedzaiąca, należy do Xiążęcia Biskupa Krakowskiego. Składa ona się z 20 około chałup, i leży na końcu iedney góry w pułnoc Kielc, i na iedną tylko milę od nich. Większa część tamteyszych obywatelów są górnikami z urodzenia i professyi; ich przodkowie mieli się tu z Olkusza sprowadzić, ale że tu teraz nie maią co do roboty(*), przeto idą na zarobek do pobliższych rud żelaznych, gdzie zwyczayny górnik bierze złoty na dzień, zaś pomocnik, iako to korbą obracaiący, taczkami wożący i t.d. bierze 18. albo 20 gr. O ich sposobności nie mogę więcey powiedzieć, tylko com rzekł w powrzchności, w poprzedzaiącym liście o naszych górnikach.
__________
- (*) Nie długo potym zaczęto tam kopać kosztem NAYIAŚNIEYSZEGO PANA, co trwa aż dotąd.
Z wielu okruchów i szlaków, które się znayduią na tey dosyć obszerney górze można wnosić, że tuteysze gór kopanie musiało być przedtym znaczne, i ilem mógł wnosić z gatunków, którem albo sam między tuteyszemi szlakami znalazł, albom ich za mało co od kobiet i dzieci, dostał; i musiało być bardzo zyskowne. O to są kruszce, i minerały, które ztąd wziołem z sobą.
(…)
w Zelazie.
1.) Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza. Ten minerał po wierzchu, podobny iest bardzo do żelaza, które długo pod ziemią leżało. Znaleziono go tu nie dawno kopiąc, i przedano skrycie iednemu Żydowi w Chęcinie, który go wziął za ołów. Bloch miał być wielki, i ważył około 2 centnarów; mnie zaś dano go tylko sztukę, która funta nie doważała. Ponieważ naturalne żelazo w ziemi wykopane, iest to wielka osobliwość, którey nie wszyscy Mineralogowie wierzyć będą, lubo ia w tym nie widzę niepodóbieństwa, przeto ia tego żelaza nie mam za produkt zwyczayney natury, ale go raczey mam za monstrum wulkaniczne; które to moie mniemanie bardzo potwierdza znayduiący się na nim w wielkiej obfitości Basaltes (Scherl.) Ale iak ten minerał według mnie z wolkanu pochodzący, dostał się w tę stronę, w którey nie masz żadnego wólkanów szladu, tego trudno poiąć, a z drugiey strony nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiey. (…)
Carosi interpretował pochodzenie tej bryły powołując się na znane mu przypadki znajdowanych brył żelaza rodzimego występującego w bazaltach. Jednak brak bazaltów w okolicach Miedzianki burzył jego interpretację. Nie dopuszczał też możliwości, że bryły te w tej okolicy mogły być wytworem ludzkim. Bardzo prawdopodobne wyjaśnienie ich natury znajduje się w komentarzu do relacji Carosiego zamieszczonej na portalu miedziana.pl:
…nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiej – zapewne Carosi myli się w tej sprawie, bowiem bryła żelaza znaleziona w Miedzianej Górze to najprawdopodobniej nie twór naturalny, lecz wytop dymarki. Przed odkryciem złoża rud miedzi wydobywano w okolicach późniejszej Miedzianej Góry rudy żelaza i jest bardzo prawdopodobne, że na miejscu prowadzono ich przeróbkę. Stąd w tym miejscu mogły znajdować się dymarki. W 1977 r. jeden z autorów tej książki[8] również znalazł fragment żelaza zanieczyszczonego węglem drzewnym na wschód od Góry Kaplicznej.
Rejon świętokrzyski jest znany z licznego występowania pozostałości po dymarkach, więc jest bardzo prawdopodobne, że znalezisko o którym pisze Staszic, to nic innego, jak pozostałość po dymarce.
Zastanawiające jest również to, że tylko u Staszica i Carosiego znajdujemy informacje o znajdowanych w Miedzianej Górze bryłach (samorodkach) żelaza. W pozostałej literaturze naukowej i historycznej dotyczącej tego regionu, temat brył żelaza w zasadzie nie istnieje?!
Lokalizacja
(G) Miedziana Góra, (M) Miedzianka
góra Miedzianka („Miedziana góra”) koło Miedzianki; Zamek Królewski w Chęcinach
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Staszic pisze o znajdowanych samorodkach żelaza w okolicach kopalni miedzi obok wsi Miedziana Góra na północny zachód od Kielc.
Góra Miedzianka („Miedziana góra”) (354 m n.p.m.) zawdzięcza swoją nazwę eksploatowanym tu dawniej rudom miedzi.
Galerie
„Miedziana góra” koło Miedzianki (fot. Wadi i Kasia)
_1.jpg) Widok na górę Miedzianka („Miedzianą górę”) w okolicy Miedzianki (silnie pofałdowane zbocze to pozostałość po działalności gwarków) |
_2.jpg) Widok z „Miedzianej góry” (na horyzoncie widoczne z odległości ponad 8 km ruiny zamku w Chęcinach) |
Bibliografia
_p_0.jpg)
- Carosi Jan Filip[4], (1784-1785), Podróż przez niektóre Prowincye Polskie, Magazyn Warszawski.[9] Pliki dsLib.
- Kosiński Janusz W., (2007), Meteoryt Miedziana Góra, materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 55-58.
- +Król Paweł, Urban Jan, (2012), Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego, Wydawnictwo JP, Kielce 2012. Portal miedziana.pl.
- +Król Paweł, Urban Jan, (2017), Działalność kopalń miedzianogórskich w latach 1915-1922, Studia Muzealno-Historyczne, 9, 2017 s. 11-30. Plik PDF.
- Staszic Stanisław, (1815), O ziemiorodztwie Karpatów, i innych gór i równin Polski, 1815, s. 32-33. Plik jLib.
Przypisy
Zobacz również
Linki zewnętrzne
- Portal miedziana.pl – Kopalnie miedzianogórskie. Historyczne i geologiczne dziedzictwo górnictwa miedzianogórskiego
- Portal miedzianka.pl – Muzeum Górnictwa Kruszcowego w Miedziance
-
Strona Roberta Borzęckiego – Kopalnia rud miedzi „Zygmunt” w Miedzianej Górze
- Wikipedia – Jan Filip Carosi
- Wikipedia – Miedziana Góra (powiat kielecki) ● Miedzianka (góra) ● Miedzianka (wieś)
- Wikipedia – Cetnar ● Systemy miar stosowane na ziemiach polskich
- Facebook – Geouniwersytet: ⚒ Miedzianka w Górach Świętokrzyskich ⚒
- Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa – Staszic Stanisław, O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i równin Polski
