(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Krater Frombork
Z Wiki.Meteoritica.pl
(Różnice między wersjami)
m |
|||
| (Nie pokazano 86 wersji pomiędzy niniejszymi.) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
__NOTOC__ | __NOTOC__ | ||
| + | {{VerifyLevel|level=1}} | ||
| + | == Kratery! – jednak nie meteorytowe == | ||
| + | [[Grafika:Frombork (crater panorama).jpg|280px|thumb|Widok na krater z dawnej dzwonnicy obok katedry. Krater jest na granicy pola i lasu, środek krateru na środku zdjęcia (fot. Andrzej S. Pilski)]] | ||
| + | Kratery na południe od Fromborka. Badania wykazały, że '''nie są to kratery meteorytowe'''. | ||
| - | |||
| - | + | Na dwa owalne obiekty na polach na południe od Fromborka pierwsza zwróciła uwagę [[Bibliografia/Korpikiewicz_Honorata|Honorata Korpikiewicz]] w połowie lat 70. XX wieku. Większy krater ma około 100 metrów średnicy i głębokość dochodzącą do 24 metrów ('''wielkości mocno zawyżone!''' patrz dalej) (jego północny wał został zaorany, natomiast na części południowej, gdzie znajduje się obserwatorium astronomiczne, rośnie las). Drugi mniejszy krater o średnicy 8×10 metrów i głębokości do 2 m znajduje się około 200 m na północ od większego krateru na okolicznych polach. | |
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | ( | + | |
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | ; | + | Głównym argumentem świadczącym o meteorytowym pochodzeniu domniemanych kraterów były wyniki badań rozkładu pyłu meteorytowego wokół nich. Jego stężenie miało wielokrotnie przekraczać wartość średnią – informacja ta jednak '''nie znalazła potwierdzenia''' w wyniku kompleksowych badań prowadzonych na tym terenie w latach 1984-1995<ref>badaniami kierował [[Bibliografia/Kosiński_Janusz_Witold|Janusz Kosiński]]</ref>. Podobno znajdowano w otoczeniu kraterów fragmenty szkliw (impaktowych?), ale podczas badań nie zaobserwowano śladu zmian szokowych w podłożu. Budowa geologiczna utworów i ich otoczenia jednoznacznie wskazują na naturalne, polodowcowe pochodzenie zagłębień. Wielokrotne podejmowane na tym terenie poszukiwania meteorytów za pomocą wykrywaczy metalu nie dały rezultatów.<ref>Korpikiewicz (1988) pisze (informacja za Pokrzywnickim), że przed II wojną światową znaleziono na otaczających polach dwa odłamki meteorytu żelaznego o wadze 3,5 kg</ref> |
| - | + | ||
| - | + | === Może piorun? === | |
| - | + | [[Image:Frombork_(wapienie_paleozoiczne).jpg|thumb|right|200px|Pokryte szkliwem wapienie paleozoiczne<ref name="wapienie waginatowe"></ref> znajdowane na terenie dużego krateru (fot. Łukasz Karwowski)]] | |
| - | + | (''Inf. prywatna'') Na przełomie wieków [[Bibliografia/Pilski Andrzej Sylwester|Andrzej S. Pilski]] przesłał do Sosnowca do [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|prof. Łukasza Karwowskiego]] kilka ciekawych kamieni zebranych z terenu krateru A. Były to wapienie paleozoiczne<ref name="wapienie waginatowe">były to wapienie waginatowe (ich odsłonięcia występują m.in. w północnej Estonii); ich nazwa pochodzi od skamieniałości skorup głowonoga ''Anthoceras vaginatum'', posiadał on wydłużone, proste skorupy z systemem komór, ich rozkwit przypadał na ordowik i sylur, wyginęły w końcu dewonu; współczesnym żyje podobny do nich ''Nautilus'', ale ma zwiniętą formę</ref> – kamienie przywleczone na ten obszar podczas zlodowacenia. Pokryte były one 3-4 milimetrową warstwą mlecznego szkliwa, tak jakby ich powierzchnia była przetopiona. Profesor Karwowski wykluczył, że szkliwo to mogło powstać w wyniku działalności ludzkiej. Nie była to szlaka, ani też nie były to resztki wapiennej okładziny pieców. | |
| - | + | ||
| - | + | Budowa i skład szkliwa wskazywał, że powstało ono w wyniku silnego, krótkotrwałego ogrzania powierzchni kamieni. Profesor Karwowski postawił hipotezę, że nastąpiło to w wyniku uderzenia pioruna. Zakładając, że było to bardzo rzadkie potężne wyładowanie, w jego wyniku mógł też powstać sam krater?! | |
| + | |||
| + | |||
| + | Mapa {{Txt2Img|Frombork_(geoportal-LIDAR).jpg|numerycznego modelu terenu}} (DEM) wskazuje, że w miejscu krateru A znajduje się zagłębienie o niemal trzydziestometrowej średnicy, które można utożsamiać z domniemanym kraterem. '''Na modelu DEM i innych mapach topograficznych trudno dopatrzeć się 100-metrowego krateru!''' Również patrząc na {{Txt2Img|Frombork_(1684_(398)_Breunsberg_1935).jpg|stare mapy}} widać, że w okolicy znajduje się wiele małych jeziorek („oczek wodnych”). | ||
| + | |||
| + | <br clear="all"/> | ||
| + | |||
| + | == Lokalizacja == | ||
| + | |||
| + | {{GEFrame-begin}} | ||
| + | {{GEMap | ||
| + | | htmlFileMap = wiki-Frombork.htm | ||
| + | | kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Frombork.kml | ||
| + | | lat = 54.3445 | ||
| + | | lon = 19.68181 | ||
| + | | zoom = 15 | ||
| + | | type = hybrid | ||
| + | }} | ||
| + | {{GEIcon-ImpactCrater}} | ||
| + | (A) środek dużego krateru, (B) mały krater, <br>czerwona linia = 100 metrów | ||
| + | {{GEFrame-end}} | ||
| + | |||
| + | Część wałów krateru A jest zniszczona, wcześniej znajdowała się tam żwirownia. | ||
| + | |||
| + | W południowej części krateru A znajduje się obecnie Obserwatorium Astronomiczne przy [[Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku|Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku]]. Obserwatorium położone jest na wzniesieniu, które na {{Txt2Img|Frombork_(1684_(398)_Breunsberg_1935).jpg|starych mapach}} nazywa się '''Kessel B[egr].''' i ma wysokość 46,5 m n.p.m. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Krater (A) 54°20'36.6"N, 19°40'52.6"E,<br>krater (B) 54°20'43.0"N, 19°40'56.7"E | ||
| - | + | <br clear="all"/> | |
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | + | ||
| - | + | === Mapy === | |
| - | + | ||
| + | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> | ||
| + | File:Frombork_(1684_(398)_Breunsberg_1935).jpg|'''Kratery A i B'''. Góra '''Kessel B[erg].''' Fragment arkusza 1684 (398) ''Breunsberg'' mapy ''Messtischblatt'' z 1935 roku (źródło: MAPSTER) | ||
| + | File:Frombork_(geoportal-LIDAR).jpg|Numeryczny model terenu (skaner LIDAR) (źródło: GeoPortal) | ||
| + | File:Frombork_(geoportal-ORTO).jpg|I odpowiadająca mu ortofotomapa (źródło: GeoPortal) | ||
| + | </gallery> | ||
| + | |||
| + | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> | ||
| + | File:Frombork_(topo).jpg|Mapa topograficzna rejonu kraterów (źródło: GeoPortal) | ||
| + | File:Frombork_(krater_A_topo).jpg|Krater A (źródło: Korpikiewicz 1980) | ||
| + | </gallery> | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
| - | == | + | == Galerie == |
| - | <gallery caption=" | + | Współczesne obrazy lotnicze kraterów we Fromborku |
| - | File:Frombork_krater_duzy.jpg | Krater duży | + | <gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="2"> |
| - | File:Frombork_krater_maly.jpg | Krater mały | + | File:Frombork_krater_duzy.jpg|Krater duży A (czerwonym okręgiem zaznaczono wał krateru)<br>(54°20'36.6"N, 19°40'52.6"E) |
| - | File:Frombork_krater_duzy-Geoportal.jpg | Krater duży | + | File:Frombork_krater_maly.jpg|Krater mały B<br>(54°20'43.0"N, 19°40'56.7"E) |
| - | File:Frombork_krater_maly-Geoportal.jpg | Krater mały | + | File:Frombork_krater_duzy-Geoportal.jpg|Krater duży A (źródło: GeoPortal) |
| + | File:Frombork_krater_maly-Geoportal.jpg|Krater mały B (źródło: GeoPortal) | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Obrazy lotnicze krateru A we Fromborku, wykonane na przełomie 1977/78 r. (Korpikiewicz, ''Urania'' 1979) (opisy z publikacji; północ na górze zdjęć) | ||
| + | <gallery caption="" widths="200px" heights="192px" perrow="2"> | ||
| + | File:Frombork_fot_1_(Urania_3_1979).jpg|Zdjęcie lotnicze krateru meteorytowego „Frombork”. Pierwsze – wykonane z wysokości 250 m, przedstawia centralną część krateru z niewielkim „jeziorkiem”; zapewne miejsce spadku meteorytu<ref>opis z publikacji!</ref> | ||
| + | File:Frombork_fot_2_(Urania_3_1979).jpg|Drugie – wykonane z 500 m, obejmuje teren krateru przedstawiony również na planie ({{Txt2Img|Frombork_(krater_A_topo).jpg|str. 75}}). Na zdjęciach widoczne korony i cienie drzew oraz ślady śniegu | ||
| + | </gallery> | ||
| + | |||
| + | <br clear="all"/> | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
| - | * | + | * Bluszcz Andrzej, Pazdur Mieczysław, (1985), '''O wieku piasków z [[Krater Frombork|Fromborka]]''', ''Przegląd Geol.'', 33(8), 1985, s. 435-439. Plik {{Djvu|Frombork_(PGeol_8_1985).djvu|DjVu}}. |
| - | * | + | * Classen Johannes Robert, (1981), '''[[Krater Frombork|Frombork]], ein neuer Meteoritenkrater in der VR Polen?''', ''Die Sterne: Zeitschrift für alle Gebiete der Himmelskunde'', 57, s. 296-297. Plik {{!ADS|a=1981Stern..57..296C}}. |
| - | * | + | * Drążkowski Jacek, (2007), '''Piknik meteorytowy we [[Krater Frombork|fromborskim kraterze]]''', ''Urania-Postępy Astronomii'', 6, 2007, s. 267. Plik {{Link-PA|r=2007|n=6}}. |
| - | * | + | * Fedorowicz Stanisław, (1988), '''Wyniki datowań TL piasków z [[Krater Frombork|Fromborka]]''', ''Przegląd Geol.'', 36(3), 1988, s. 148-150. Plik {{Djvu|Frombork_(PGeol_3_1988).djvu|DjVu}}. |
| - | * Korpikiewicz Honorata, ( | + | * Korpikiewicz Honorata, (1979), '''Raport o stanie badań [[Krater Frombork|krateru meteorytowego we Fromborku]]''', ''Urania'', 3, 1979, s. 74-79. Plik {{Link-Urania|r=1979|n=3}}. |
| - | * | + | * Korpikiewicz Honorata, (1979), '''[[Krater Frombork|Krater meteorytowy we Fromborku]]''', ''Wszechświat'', nr 1-2, 1979, s. 6-8. Plik [http://www.ptpk.org/archiwum/pdf_1979/wszechswiat_1979_001_002.pdf PDF]. |
| - | = | + | * Korpikiewicz Honorata, (1980), '''New Polish [[Krater Frombork|Meteoritic Crater „Frombork”]]''', ''Meteoritics'', vol. 15(1), 1980, s. 63-67. Plik {{!doi|10.1111/j.1945-5100.1980.tb00173.x}}; plik {{!ADS|f=1980Metic..15...63K}}. |
| - | + | * Korpikiewicz Honorata, (1980), '''Nowy [[Krater Frombork|krater meteorytowy we Fromborku]]?''', ''Urania'', 3, 1980, s. 88-89. Plik {{Link-Urania|r=1980|n=3}}. | |
| - | + | * Korpikiewicz Honorata, (1981), '''The distribution of meteoritic dust around the meteorite crater at [[Krater Frombork|Frombork]]''', ''The Astronomical Reports'', 5, 1981, s. 7-11.<ref>biuletyn ''The Astronomical Reports'' – dodatek naukowy do ''[[Urania-Postępy Astronomii/Artykuły|Uranii]]'', wydawany w latach 80. XX wieku przez PTMA</ref> | |
| - | * | + | * Korpikiewicz Honorata, (1988), '''Spadające gwiazdy czyli rzecz o meteorach i meteorytach''', KAW, Poznań 1988. ISBN 83-03-02272-5. |
| - | * | + | |
| - | + | * {{Kosiński (2006 PSM)}} | |
| - | * | + | |
| + | * Kosiński Janusz W., (2008), '''Czy we Fromborku jest [[Krater Frombork|krater meteorytowy]]?''', streszczenie referatu, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 20. | ||
| + | |||
| + | * Kosiński Janusz W., (2011), '''Czy we [[Krater Frombork|Fromborku]] jest krater meteorytowy?''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 2, 2011, s. 187 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik [http://www.ptmet.org.pl/old/ACTA/ASMP-v2-streszczenia.pdf PDF]; plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-5fccad0a-2990-4be9-b681-54cedd223e67}}. | ||
| + | |||
| + | * Kosiński Janusz W., (2017), '''Czy we [[Krater Frombork|Fromborku]] jest krater meteorytowy?''', ''Biuletyn Pracowni Planetologii i Meteorytyki'', 2, 2017, s. 4-19. Plik [http://ppim.edu.pl/opracowania/ PDF]. | ||
| + | |||
| + | {{Przypisy}} | ||
| + | |||
| + | == Linki zewnętrzne == | ||
| - | + | * Polski Serwis Meteorytów – artykuł: Kosinski Janusz W., ''[http://www.ptmet.org.pl/old/psm/historia.htm Działalność popularyzatorska i popularno-naukowa na polu meteorytyki w Polsce w latach 1975-2000]'' | |
| + | * Simkoz – [http://astro.ia.uz.zgora.pl/~simkoz/meteoryt/frombork.html Kratery meteorytowe we Fromborku?] | ||
| + | * [http://www.frombork.art.pl/Pol01.htm Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku] {{SeparatorBull}} [http://www.frombork.art.pl/Pol130obserwatorium.htm Obserwatorium Astronomiczne] na Żurawiej Górze | ||
| + | * geoportal.gov.pl – [http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/Default.aspx?crs=EPSG%3A2180&bbox=542837.0390625,719516.09375,545777.6640625,720837.96875&variant=ORTO kratery Frombork] | ||
| - | * | + | * {{Czajka MSMK}} |
| - | + | ||
| - | [[Category:Kratery i struktury impaktowe]] | + | [[Category:Kratery i struktury impaktowe|Frombork]] |
Aktualna wersja na dzień 14:27, 2 lip 2022
1
Kratery! – jednak nie meteorytowe
.jpg)
Kratery na południe od Fromborka. Badania wykazały, że nie są to kratery meteorytowe.
Na dwa owalne obiekty na polach na południe od Fromborka pierwsza zwróciła uwagę Honorata Korpikiewicz w połowie lat 70. XX wieku. Większy krater ma około 100 metrów średnicy i głębokość dochodzącą do 24 metrów (wielkości mocno zawyżone! patrz dalej) (jego północny wał został zaorany, natomiast na części południowej, gdzie znajduje się obserwatorium astronomiczne, rośnie las). Drugi mniejszy krater o średnicy 8×10 metrów i głębokości do 2 m znajduje się około 200 m na północ od większego krateru na okolicznych polach.
Głównym argumentem świadczącym o meteorytowym pochodzeniu domniemanych kraterów były wyniki badań rozkładu pyłu meteorytowego wokół nich. Jego stężenie miało wielokrotnie przekraczać wartość średnią – informacja ta jednak nie znalazła potwierdzenia w wyniku kompleksowych badań prowadzonych na tym terenie w latach 1984-1995[1]. Podobno znajdowano w otoczeniu kraterów fragmenty szkliw (impaktowych?), ale podczas badań nie zaobserwowano śladu zmian szokowych w podłożu. Budowa geologiczna utworów i ich otoczenia jednoznacznie wskazują na naturalne, polodowcowe pochodzenie zagłębień. Wielokrotne podejmowane na tym terenie poszukiwania meteorytów za pomocą wykrywaczy metalu nie dały rezultatów.[2]
Może piorun?
.jpg)
(Inf. prywatna) Na przełomie wieków Andrzej S. Pilski przesłał do Sosnowca do prof. Łukasza Karwowskiego kilka ciekawych kamieni zebranych z terenu krateru A. Były to wapienie paleozoiczne[3] – kamienie przywleczone na ten obszar podczas zlodowacenia. Pokryte były one 3-4 milimetrową warstwą mlecznego szkliwa, tak jakby ich powierzchnia była przetopiona. Profesor Karwowski wykluczył, że szkliwo to mogło powstać w wyniku działalności ludzkiej. Nie była to szlaka, ani też nie były to resztki wapiennej okładziny pieców.
Budowa i skład szkliwa wskazywał, że powstało ono w wyniku silnego, krótkotrwałego ogrzania powierzchni kamieni. Profesor Karwowski postawił hipotezę, że nastąpiło to w wyniku uderzenia pioruna. Zakładając, że było to bardzo rzadkie potężne wyładowanie, w jego wyniku mógł też powstać sam krater?!
Mapa numerycznego modelu terenu (DEM) wskazuje, że w miejscu krateru A znajduje się zagłębienie o niemal trzydziestometrowej średnicy, które można utożsamiać z domniemanym kraterem. Na modelu DEM i innych mapach topograficznych trudno dopatrzeć się 100-metrowego krateru! Również patrząc na stare mapy widać, że w okolicy znajduje się wiele małych jeziorek („oczek wodnych”).
Lokalizacja
(A) środek dużego krateru, (B) mały krater,
czerwona linia = 100 metrów
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Część wałów krateru A jest zniszczona, wcześniej znajdowała się tam żwirownia.
W południowej części krateru A znajduje się obecnie Obserwatorium Astronomiczne przy Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku. Obserwatorium położone jest na wzniesieniu, które na starych mapach nazywa się Kessel B[egr]. i ma wysokość 46,5 m n.p.m.
Krater (A) 54°20'36.6"N, 19°40'52.6"E,
krater (B) 54°20'43.0"N, 19°40'56.7"E
Mapy
_Breunsberg_1935).jpg) Kratery A i B. Góra Kessel B[erg]. Fragment arkusza 1684 (398) Breunsberg mapy Messtischblatt z 1935 roku (źródło: MAPSTER) |
.jpg) Numeryczny model terenu (skaner LIDAR) (źródło: GeoPortal) |
.jpg) I odpowiadająca mu ortofotomapa (źródło: GeoPortal) |
.jpg) Mapa topograficzna rejonu kraterów (źródło: GeoPortal) |
.jpg) Krater A (źródło: Korpikiewicz 1980) |
Galerie
Współczesne obrazy lotnicze kraterów we Fromborku
 Krater duży A (czerwonym okręgiem zaznaczono wał krateru) |
 Krater mały B |
 Krater duży A (źródło: GeoPortal) |
 Krater mały B (źródło: GeoPortal) |
Obrazy lotnicze krateru A we Fromborku, wykonane na przełomie 1977/78 r. (Korpikiewicz, Urania 1979) (opisy z publikacji; północ na górze zdjęć)
.jpg) Zdjęcie lotnicze krateru meteorytowego „Frombork”. Pierwsze – wykonane z wysokości 250 m, przedstawia centralną część krateru z niewielkim „jeziorkiem”; zapewne miejsce spadku meteorytu[4] |
.jpg) Drugie – wykonane z 500 m, obejmuje teren krateru przedstawiony również na planie (str. 75). Na zdjęciach widoczne korony i cienie drzew oraz ślady śniegu |
Bibliografia
- Bluszcz Andrzej, Pazdur Mieczysław, (1985), O wieku piasków z Fromborka, Przegląd Geol., 33(8), 1985, s. 435-439. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Classen Johannes Robert, (1981), Frombork, ein neuer Meteoritenkrater in der VR Polen?, Die Sterne: Zeitschrift für alle Gebiete der Himmelskunde, 57, s. 296-297. Plik aDs.
- Drążkowski Jacek, (2007), Piknik meteorytowy we fromborskim kraterze, Urania-Postępy Astronomii, 6, 2007, s. 267. Plik DjvU.
- Fedorowicz Stanisław, (1988), Wyniki datowań TL piasków z Fromborka, Przegląd Geol., 36(3), 1988, s. 148-150. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Korpikiewicz Honorata, (1979), Raport o stanie badań krateru meteorytowego we Fromborku, Urania, 3, 1979, s. 74-79. Plik DjvU.
- Korpikiewicz Honorata, (1979), Krater meteorytowy we Fromborku, Wszechświat, nr 1-2, 1979, s. 6-8. Plik PDF.
- Korpikiewicz Honorata, (1980), New Polish Meteoritic Crater „Frombork”, Meteoritics, vol. 15(1), 1980, s. 63-67. Plik doi; plik aDs.
- Korpikiewicz Honorata, (1980), Nowy krater meteorytowy we Fromborku?, Urania, 3, 1980, s. 88-89. Plik DjvU.
- Korpikiewicz Honorata, (1981), The distribution of meteoritic dust around the meteorite crater at Frombork, The Astronomical Reports, 5, 1981, s. 7-11.[5]
- Korpikiewicz Honorata, (1988), Spadające gwiazdy czyli rzecz o meteorach i meteorytach, KAW, Poznań 1988. ISBN 83-03-02272-5.
- Kosiński Janusz W., (2006), Działalność popularyzatorska i popularno-naukowa na polu meteorytyki w Polsce w latach 1975-2000, artykuł na portalu Polski Serwis Meteorytów. Link artykuł.
- Kosiński Janusz W., (2008), Czy we Fromborku jest krater meteorytowy?, streszczenie referatu, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 20.
- Kosiński Janusz W., (2011), Czy we Fromborku jest krater meteorytowy?, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 187 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik ASMP.
- Kosiński Janusz W., (2017), Czy we Fromborku jest krater meteorytowy?, Biuletyn Pracowni Planetologii i Meteorytyki, 2, 2017, s. 4-19. Plik PDF.
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Polski Serwis Meteorytów – artykuł: Kosinski Janusz W., Działalność popularyzatorska i popularno-naukowa na polu meteorytyki w Polsce w latach 1975-2000
- Simkoz – Kratery meteorytowe we Fromborku?
- Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku ● Obserwatorium Astronomiczne na Żurawiej Górze
- geoportal.gov.pl – kratery Frombork
- MSMK – Czajka Wiesław, Mapa Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski (
astroblemy.pl/MSMK; Internet Archive, Wayback Machine – http://astroblemy.pl/)
