PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Tektyty

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Skarb średzki)
Linia 4: Linia 4:
-
Potwierdzono występowanie tektytów w Polsce (Brachaniec et al. 2013). Główne obszary występowania mołdawitów znajdują się w sąsiednich [[Czechy|Czechach]]. Tektyty również leżą w sferze zainteresowania miłośników meteorytów.
+
Potwierdzono występowanie tektytów w Polsce (Brachaniec et al. 2013). Główne obszary występowania mołdawitów znajdują się w sąsiednich [[Czechy|Czechach]].
 +
 
 +
Tektyty również leżą w sferze zainteresowania miłośników meteorytów.
== Polska gałąź mołdawitów ==
== Polska gałąź mołdawitów ==
-
[[Image:Mołdawit_(Brachaniec_2013).jpg|200px|thumb|Jeden ze znalezionych w Polsce mołdawitów (Brachaniec et al. 2013; fot. Ewa Teper)]]
+
[[Image:Mołdawit_(Brachaniec_2013).jpg|200px|thumb|Jeden z pierwszych znalezionych w Polsce mołdawitów (Brachaniec et al. 2013; fot. Ewa Teper)]]
-
W listopadzie 2012 roku na Dolnym Śląsku w formacji osadowej pannon (wczesne piętro późnego miocenu) natrafiono na polską gałąź mołdawitów. Wiek formacji wskazuje na zgodność z wiekiem mołdawitów znajdowanych na Zachodnich Morawach i na obszarze Łużyc. Wstępna eksploracja terenowego odsłonięcia zaowocowała wyseparowaniem 7 fragmentów tektytów o łącznej wadze około 0,3 g (największy fragment ważył 0,16 g). Wstępne analizy prowadził prof. Łukasz Karwowski z Uniwersytetu Śląskiego – skład mineralogiczny badanych fragmentów potwierdził ich impaktowa genezę (Brachaniec et al. 2013).
+
W listopadzie 2012 roku na Dolnym Śląsku w formacji osadowej pannon (wczesne piętro późnego miocenu) natrafiono na polską gałąź mołdawitów. Wiek formacji wskazuje na zgodność z wiekiem mołdawitów znajdowanych na Zachodnich Morawach i na obszarze Łużyc. Wstępna eksploracja terenowego odsłonięcia („North Stanisław”) zaowocowała wyseparowaniem 7 fragmentów tektytów o łącznej wadze około 0,3 g (największy fragment ważył 0,16 g). Wstępne analizy prowadził prof. Łukasz Karwowski z Uniwersytetu Śląskiego – skład mineralogiczny badanych fragmentów potwierdził ich impaktowa genezę (Brachaniec et al. 2013).
-
Odkrycie mołdawitów na terenie Polski zmienia dotychczasowy model rozrzutu mołdawitów wiązanych z kraterem Ries (Nördlinger Ries) (Brachaniec 2013, Brachaniec et al. 2013, Trnka et al. 2002).
+
Późniejsze poszukiwania terenowe zaowocowały identyfikacją innych stanowisk występowania mołdawitów na Dolnym Śląsku. Z wytypowanych wielu potencjalnych lokalizacji, udało się, jak dotychczas, potwierdzić występowanie mołdawitów na trzech stanowiskach: '''Gozdnica''', '''Mielęcin''' i kopalnia odkrywkowa glin ogniotrwałych '''„Stanisław”''' („North Stanisław”) w pobliżu wsi Rusko. Znaleziono kilkanaście okazów mołdawitów. Największe w najdalej wysuniętej na zachód Gozdnicy (0,16-0,53 g) – największy okaz 0,53 g o rozmiarach 1,6×0,7 cm. W pozostałych dwóch stanowiskach fragmenty miały średnio 0,003-0,15 g.
 +
 
 +
 
 +
Odkrycie mołdawitów na terenie Polski zmienia dotychczasowy model rozrzutu mołdawitów wiązanych z kraterem Ries (Nördlinger Ries) (Brachaniec 2013; Brachaniec et al. 2013, 2014, 2015; Trnka et al. 2002).
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 28: Linia 33:
{{Wielokropek}} Prawdopodobnie już w czasach prehistorycznych ceniono je [mołdawity] jako talizmany, a&nbsp;później jako kamienie szlachetne. Świadczą o&nbsp;tym znaleziska tych kamieni w&nbsp;wykopaliskach archeologicznych z&nbsp;paleolitu (Gudensova jaskinia koło Kremža&nbsp;i okolice Willendorfu w&nbsp;Austrii) oraz w&nbsp;licznych punktach na Morawach i&nbsp;w&nbsp;południowych Czachach. Nieco później wełtawity były również z&nbsp;upodobaniem używane jako kamienie szlachetne, a&nbsp;szlifowano je przy użyciu różnych szlifów fasetkowych. Zainteresowanie wełtawitami przejściowo jednak zanikło, kiedy okazało się, że ich własności chemiczne i&nbsp;fizyczne są bardzo zbliżone do własności niektórych rodzajów szkła butelkowego, którym można je bardzo łatwo zastąpić. Obecnie w&nbsp;jubilerstwie stosuje się przede wszystkim nieoszlifowane, surowe wełtawity, w&nbsp;których uwydatnia się ich charakterystyczna, niepowtarzalna powierzchnia.&nbsp;{{Wielokropek}}
{{Wielokropek}} Prawdopodobnie już w czasach prehistorycznych ceniono je [mołdawity] jako talizmany, a&nbsp;później jako kamienie szlachetne. Świadczą o&nbsp;tym znaleziska tych kamieni w&nbsp;wykopaliskach archeologicznych z&nbsp;paleolitu (Gudensova jaskinia koło Kremža&nbsp;i okolice Willendorfu w&nbsp;Austrii) oraz w&nbsp;licznych punktach na Morawach i&nbsp;w&nbsp;południowych Czachach. Nieco później wełtawity były również z&nbsp;upodobaniem używane jako kamienie szlachetne, a&nbsp;szlifowano je przy użyciu różnych szlifów fasetkowych. Zainteresowanie wełtawitami przejściowo jednak zanikło, kiedy okazało się, że ich własności chemiczne i&nbsp;fizyczne są bardzo zbliżone do własności niektórych rodzajów szkła butelkowego, którym można je bardzo łatwo zastąpić. Obecnie w&nbsp;jubilerstwie stosuje się przede wszystkim nieoszlifowane, surowe wełtawity, w&nbsp;których uwydatnia się ich charakterystyczna, niepowtarzalna powierzchnia.&nbsp;{{Wielokropek}}
{{BQuote-end}}
{{BQuote-end}}
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Lokalizacja ==
 +
 +
{{GEFrame-begin}}
 +
{{GEMap
 +
| kml-1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
 +
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Tektites.kml
 +
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Tektites-fit.kml
 +
| lat = 51.20
 +
| lon = 15.80
 +
| zoom = 9
 +
| type = map
 +
}}
 +
{{GEIcon-PointRed}}
 +
(G) Gozdnica, (M) Mielęcin, (N) „North Stanisław”
 +
{{GEFrame-end}}
 +
 +
Stanowiska, gdzie znaleziono polskie mołdawity (Brachaniec et al.).
 +
 +
„North Stanisław” – kopalnia odkrywkowa glin ogniotrwałych „Stanisław” w&nbsp;pobliżu wsi Rusko.
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Galeria ==
 +
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Mołdawity_(Brachaniec_2015_MaPS).jpg|Mołdawity z różnych lokalizacji: G&nbsp;–&nbsp;Gozdnica, M&nbsp;–&nbsp;Mielęcin, NS&nbsp;–&nbsp;„North Stanisław” (źródło: Brachaniec et&nbsp;al. 2015)
 +
</gallery>
 +
 +
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="2">
 +
File:Lechówka_(Tomasz_Brachaniec_z_zespołem).jpg|Naukowcy z Wydziału Nauk o&nbsp;Ziemi Uniwersytetu Śląskiego podczas poszukiwań mołdawitów w&nbsp;żwirowni na Dolnym Śląsku (2014&nbsp;r.). Na&nbsp;zdjęciu od lewej: [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|prof.&nbsp;Łukasz Karwowski]], mgr&nbsp;Tomasz Brachaniec i&nbsp;dr&nbsp;Krzysztof Szopa (fot. [[Jan Woreczko]])
 +
</gallery>
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>

Wersja z 14:37, 11 wrz 2015

0
Under construction icon-orange.svg
 Strona w budowie (Site under construction)
Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while)


Potwierdzono występowanie tektytów w Polsce (Brachaniec et al. 2013). Główne obszary występowania mołdawitów znajdują się w sąsiednich Czechach.

Tektyty również leżą w sferze zainteresowania miłośników meteorytów.

Polska gałąź mołdawitów

Jeden z pierwszych znalezionych w Polsce mołdawitów (Brachaniec et al. 2013; fot. Ewa Teper)

W listopadzie 2012 roku na Dolnym Śląsku w formacji osadowej pannon (wczesne piętro późnego miocenu) natrafiono na polską gałąź mołdawitów. Wiek formacji wskazuje na zgodność z wiekiem mołdawitów znajdowanych na Zachodnich Morawach i na obszarze Łużyc. Wstępna eksploracja terenowego odsłonięcia („North Stanisław”) zaowocowała wyseparowaniem 7 fragmentów tektytów o łącznej wadze około 0,3 g (największy fragment ważył 0,16 g). Wstępne analizy prowadził prof. Łukasz Karwowski z Uniwersytetu Śląskiego – skład mineralogiczny badanych fragmentów potwierdził ich impaktowa genezę (Brachaniec et al. 2013).

Późniejsze poszukiwania terenowe zaowocowały identyfikacją innych stanowisk występowania mołdawitów na Dolnym Śląsku. Z wytypowanych wielu potencjalnych lokalizacji, udało się, jak dotychczas, potwierdzić występowanie mołdawitów na trzech stanowiskach: Gozdnica, Mielęcin i kopalnia odkrywkowa glin ogniotrwałych „Stanisław” („North Stanisław”) w pobliżu wsi Rusko. Znaleziono kilkanaście okazów mołdawitów. Największe w najdalej wysuniętej na zachód Gozdnicy (0,16-0,53 g) – największy okaz 0,53 g o rozmiarach 1,6×0,7 cm. W pozostałych dwóch stanowiskach fragmenty miały średnio 0,003-0,15 g.


Odkrycie mołdawitów na terenie Polski zmienia dotychczasowy model rozrzutu mołdawitów wiązanych z kraterem Ries (Nördlinger Ries) (Brachaniec 2013; Brachaniec et al. 2013, 2014, 2015; Trnka et al. 2002).


Ciekawostki

Skarb średzki

„62. Orzeł z korony (nr 1/2) wysadzany zielonym tektytem (tkwi między granatami)” (Sachanbiński 1996)

(Informacja: Tomasz Jakubowski, Antoni Stryjewski)
Za Wikipedią:

„Jednym z elementów skarbu jest złota korona kobieca prawdopodobnie należąca do żony cesarza Karola IV Luksemburskiego, Blanki de Valois (królowa Czech i Niemiec). Wykonana ze złota, zdobiona szlifowanymi kamieniami szlachetnymi (głównie czerwone granaty (47), niebieskie spinele (16) i szafiry (12) oraz szmaragdy (7), jaspisy (4), akwamaryny (2) i tektyty (2) oraz 26 pereł).”

Kamienie szlachetne i ozdobne w koronie identyfikował wysokiej klasy specjalista geolog-gemmolog prof. Michał Sachanbiński (1996):

«

(…) Drugim [pierwsze to szmaragdy], bardzo oryginalnym kamieniem o barwie zielonej, zdobiącym klejnoty średzkie, jest tektyt. Dwa niewielkie, okrągławe okruchy ciemnozielonych tektytów wprawiono symetrycznie w środki dwóch skrzydeł orła na koronie. Tektyty zostały zidentyfikowane na podstawie widocznej pod mikroskopem „ospowatej” powierzchni (il. 62.). Widoczne na tej powierzchni wgłębienia, „wżery” są typowe dla tektytów czeskich (wełtawitów).

(…) Prawdopodobnie już w czasach prehistorycznych ceniono je [mołdawity] jako talizmany, a później jako kamienie szlachetne. Świadczą o tym znaleziska tych kamieni w wykopaliskach archeologicznych z paleolitu (Gudensova jaskinia koło Kremža i okolice Willendorfu w Austrii) oraz w licznych punktach na Morawach i w południowych Czachach. Nieco później wełtawity były również z upodobaniem używane jako kamienie szlachetne, a szlifowano je przy użyciu różnych szlifów fasetkowych. Zainteresowanie wełtawitami przejściowo jednak zanikło, kiedy okazało się, że ich własności chemiczne i fizyczne są bardzo zbliżone do własności niektórych rodzajów szkła butelkowego, którym można je bardzo łatwo zastąpić. Obecnie w jubilerstwie stosuje się przede wszystkim nieoszlifowane, surowe wełtawity, w których uwydatnia się ich charakterystyczna, niepowtarzalna powierzchnia. (…)

»



Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(G) Gozdnica, (M) Mielęcin, (N) „North Stanisław”

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Stanowiska, gdzie znaleziono polskie mołdawity (Brachaniec et al.).

„North Stanisław” – kopalnia odkrywkowa glin ogniotrwałych „Stanisław” w pobliżu wsi Rusko.


Galeria

Mołdawity z różnych lokalizacji: G – Gozdnica, M – Mielęcin, NS – „North Stanisław” (źródło: Brachaniec et al. 2015)


Lechówka (Tomasz Brachaniec z zespołem).jpg

Naukowcy z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego podczas poszukiwań mołdawitów w żwirowni na Dolnym Śląsku (2014 r.). Na zdjęciu od lewej: prof. Łukasz Karwowski, mgr Tomasz Brachaniec i dr Krzysztof Szopa (fot. Jan Woreczko)


Bibliografia

  • Bouška Vladimír, Rost Rudolf, (1968), Celková váha vltavínů (Total weight of moldavites), Sborník Národního muzea v Praze, vol. XXIV B, nr 4, s. 153-184.[1] Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, (2013), Impakty Ries-Steinheim. Wzorzec rozrzutu mołdawitów (Ries-Steinheim impacts. Model of moldavites strewnfield), Acta Soc. Metheor. Polon., 4, 2013, s. 9-21. Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, Szopa Krzysztof, (2013), Pierwsze znalezisko polskich mołdawitów (The first discovery of Polish moldavites), Acta Soc. Metheor. Polon., 4, 2013, s. 37-38 (abstrakt). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, Szczyrba Mirosław, (2014), Pęcherzyki w szkliwie mołdawitów (Bubbles in moldavite glass), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 17-20. Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Krzykawski Tomasz, Broszkiewicz Adam, Szczyrba Mirosław, (2014), Topliwość tektytów (Tektites melting), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 21-24. Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Szczyrba Mirosław, (2014), Osady molasowe źródłem mołdawitów (Molasse deposits as a source of moldavites), , Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 25-29. Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Krzykawski Tomasz, Broszkiewicz Adam, (2014), Migracja żelaza w indochinicie podczas jego wygrzewania w 1100°C: badania EMPA i XRD (Iron migration in indochinite during heating in 1100°C: EMPA and XRD investigation), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 47-51. Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, (2014), Discovery of the most distal Ries tektites found in Lower Silesia, southwestern Poland, Meteoritics & Planetary Science, vol. 49(8), 2014, s. 1315-1322. Plik PDF.
  • Koeberl Christian, Brandstätter Franz, Niedermayr Gerhard, Kurat Gero, (1988), Moldavites from Austria, Meteoritics, 23(4), 1988, s. 325-332. Plik PDF; plik PDF.
  • Lewiński Jan, (1899), Mołdawity, Wszechświat, nr 19, t. XVIII, 1899, s. 297-299. Plik PDF.
  • +O'Keefe John Aloysius, (1963), Tektites, The University of Chicago Press, 1963, ss. 228; ISBN 978-0226624983.
  • +O'Keefe John Aloysius, (1976), Tektites and their origin, Elsevier Scientific Pub. C., Amsterdam-New York, 1976, ss. 254; ISBN 0444413502. Plik eBook.
  • Pilski Andrzej S., (1994), Szklane meteoryty, Meteoryt, 1, 1994, s. 2-5. Plik PDF.
  • +Sachanbiński Michał, (1996), Kamienie szlachetne w klejnotach monarszych ze Środy Śląskiej, w: J. Pietrusiński, J. Witkowski, Klejnoty monarsze. Skarb ze Środy Śląskiej, Wrocław 1996, s. 64-74.
  • Suess Franz E., (1900), Die Herkunft der Moldavite und verwandter Gläser (Mit acht Lichtdrucktafeln (Nr. XI [I]-XVIII [VIII]) und 60 Zinkotypien im Text), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 50, 1900, s. 193-382.[2] Plik DjVu.
  • +Trnka Milan, Houzar Stanislav, (2002), Moldavites: a review, Bulletin of the Czech Geological Survey, vol. 77, nr 4, 2002, s. 283-302. Plik PDF.
  • +Urey Harold C., (1957), Origin of Tektites, Nature, 179, 1957, s. 556-557. Plik PDF.

Przypisy

  1. ^ zawiera plansze z fotografiami mołdawitów
  2. ^ wiele plansz i ilustracji w tekście

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Tektyty”
Osobiste