PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Tektyty

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Przekierowano z Moldavite)
1i
Rejony występowania tektytów na świecie (fragment planszy z portalu woreczko.pl)

Tektyty leżą również w sferze zainteresowania miłośników i kolekcjonerów meteorytów.

Tektyt (ang. tektite) to naturalne, bardzo bogate w krzemionkę szkliwo, praktycznie nie zawierające wody, powstałe ze stopionej skały podłoża i rozproszone na dużym obszarze w postaci drobnych fragmentów (kropli?). Zakłada się, że powstały podczas spadku dużej asteroidy na Ziemię. W przeciwieństwie do szkliwa impaktowego znajdywanego wewnątrz lub wokół średniej wielkości struktur impaktowych, tektyty były wyrzucone znacznie dalej. Nazwa pochodzi od greckiego słowa τεκτοσ (tektos) – roztopione.[1]

Tektyty uległy przetopieniu w temperaturach wyższych niż topienie szkieł wulkanicznych, szybko też stygły. Są to szkliwa krzemianowe zasobne w SiO2, ale w przeciwieństwie do szkieł wulkanicznych są bezwodne.


Tektyty wzbudzają wielkie emocje wśród naukowców i kolekcjonerów, którzy od lat szukają odpowiedzi na pytanie, skąd one pochodzą. Wysuwano teorie, że są odpadami prehistorycznego przemysłu szklarskiego, kamieniami stopionymi podczas pożaru lasu, szkłem wulkanicznym czy deszczem szklanych meteorytów. Przez długi czas popularna była romantyczna hipoteza, że są kamieniami stopionymi i wyrzuconymi w kierunku Ziemi przez meteoryt, który spadł na powierzchnię Księżyca albo, że pochodzą z wulkanów na Srebrnym Globie. Dziś większość naukowców uważa, że tektyty to szkliwo, które powstało ze skał ziemskich stopionych uderzeniami wielkich meteorytów i wyrzucone na duże odległości. Spadły one na powierzchnię Ziemi jako deszcz tektytów, ale w innym miejscu niż utworzony krater.


Tektyty znajdujemy na wielu obszarach. Największe pole spadków to Australazja (Australasian strewnfield) z półwyspem Indochińskim (Tajlandia, Laos, Wietnam, Kambodża, południowa cześć Chin), Filipinami, Malezją, Indonezją i Australią. Fascynujące jest to, że nie połączono ich dotąd z żadnym kraterem meteorytowym. Znajdowane tam tektyty nazywane są australitami, indonichitami i rizalitami (ang. Australites, Indochinites i Rizalite). Ich wiek szacowany jest na ok. 770 tys. lat.

Drugie pole to obszar Ameryki Północnej ze stanami Georgia (georgianity, ang. Georgiaite) i Teksas (bediazyty, ang. Bediasite). Wiąże się je z kraterem Chesapeake (Chesapeake Bay impact crater) u wschodnich wybrzeży USA, który powstał ok. 35,5 mln lat temu.

Kolejne pole to występujące w Europie mołdawity (ang. Moldavites, cz. vltavíny; ich nazwa pochodzi od rzeki Wełtawy po niemiecku Moldau) wiązane z kraterem Ries w Niemczech (Nördlinger Ries)[2][3] datowanym na 14,7 mln lat. Znajdowane są na terenie Czech (w południowej i północno-zachodniej Bohemii, zachodnich Morawach), Niemiec (Łużyce) i w Austrii (Waldviertel).

Z kolei ivoryty (ang. Ivorites) znajdowane na Wybrzeżu Kości Słoniowej (Ivory Coast) wiąże się z odległym o 400 km kraterem Busumtwi (Lake Bosumtwi) w sąsiedniej Ghanie, datowanym na ok. jeden milion lat.

Znajdowane na pograniczu Egiptu i Libii Szkło Pustyni Libijskiej (ang. Libyan Desert Glass) wiązane jest z polem kraterów przy Wielkim Morzu Piasku (ang. Great Sand See), datowanym na ok. 26 mln lat.


Tektyty mogą być różnej wielkości. Te poniżej milimetra nazywamy mikrotektytami, znajduje się je nawet na dnie oceanów. Prawdziwymi kolosami są indochinit typu Muong Nong (z pogranicza Tajlandii i Laosu) – znaleziono okaz o wadze 29 kg. Największe mołdawity mają do pół kilograma. Jednak większość okazów waży po kilka, kilkanaście gramów. Tektyty zadziwiają swoimi kształtami. Spotykamy okazy okrągłe, owalne, cylindryczne, maczugowate, dyski, podobne do kropli, łzy, niekiedy blaszki albo bezkształtne okazy, które ukazują warstwową strukturę. Każdy kolekcjoner marzy, aby w swojej kolekcji mieć australit o kształcie guzika. Kompletne okazy osiągają ceny nawet kilku tysięcy dolarów.

Człowiek zwrócił uwagę na tektyty tysiące lat temu. Ze Szkła Pustyni Libijskiej robiono ostrza noży, a w czasach starożytnego Egiptu uznawano je za klejnot. W grobowcu Tutanchamona znaleziono naszyjnik z żółtawym skarabeuszem wykonanym ze Szkła Pustyni Libijskiej. Aborygeni uważali, że australity to magiczne kamienie. Filipinity miały przynosić szczęście, znajdowano je przecież przy okazji poszukiwania złota. Natomiast mołdawity są cenione w jubilerstwie do dzisiaj.

Jeden raz zaobserwowano spadek meteorytu przypominającego tektyt, był to spadek meteorytu Igast 17 maja 1855 r. w Estonii. Obecnie uznawanego za pseudometeoryt?!


Potwierdzono występowanie mołdawitów w Polsce (Brachaniec et al. 2013 i pozostałe; Szopa et al. 2016)!

Polska gałąź mołdawitów

Jeden z pierwszych znalezionych w Polsce mołdawitów (Brachaniec et al. 2013; fot. Ewa Teper)

W listopadzie 2012 roku na Dolnym Śląsku w formacji osadowej pannon (wczesne piętro późnego miocenu) natrafiono na polską gałąź mołdawitów. Wiek formacji – tzw. formacja gozdnicka – wskazuje na zgodność z wiekiem mołdawitów znajdowanych na Zachodnich Morawach i na obszarze Łużyc. Wstępna eksploracja terenowego odsłonięcia („North Stanisław”) zaowocowała wyseparowaniem 7 fragmentów tektytów o łącznej wadze około 0,3 g (największy fragment ważył 0,16 g). Wstępne analizy prowadził prof. Łukasz Karwowski z Uniwersytetu Śląskiego – skład mineralogiczny badanych fragmentów potwierdził ich impaktowa genezę (Brachaniec et al. 2013).

Późniejsze poszukiwania terenowe zaowocowały identyfikacją innych stanowisk występowania mołdawitów na Dolnym Śląsku. Z wytypowanych wielu potencjalnych lokalizacji, gdzie formacja gozdnicka jest odsłonięta, udało się, jak dotychczas, potwierdzić występowanie mołdawitów na trzech stanowiskach: Gozdnica, Mielęcin i kopalnia odkrywkowa glin ogniotrwałych „Stanisław” („North Stanisław”) w pobliżu wsi Rusko. Znaleziono kilkanaście okazów mołdawitów. Największe w najdalej wysuniętej na zachód Gozdnicy (0,16-0,53 g) – największy okaz 0,53 g o rozmiarach 1,6×0,7 cm. W pozostałych dwóch stanowiskach fragmenty miały średnio 0,003-0,15 g (Brachaniec et al. 2014, 2015).

Dotychczasowe wyniki badań i wnioski[4]:

  • Fragmenty zostały znalezione w strefie tzw. formacji gozdnickiej.
  • Wszystkie okazy są paraautochtoniczne, ich położenie wskazuje, że były przetransportowane przez dawne rzeki (w wyniku procesów fluwialnych, fluvial transport) z obszaru niemieckich Łużyc (Lusatian area).
  • Największe okazy (>0,9 cm) znaleziono bliżej Łużyc, zaś mniejsze (<0,3 cm) w większej odległości od ich źródła, co jest zgodne z modelem koryt dawnych rzek tego rejonu. Łącznie znaleziono 22 okazy (stan: wrzesień 2015).
  • Zawierają bardzo mało wody – mniej niż szkliwa wulkaniczne.
  • Okazy z Gozdnicy są bogatsze w inkluzje lechatelierytu[5] i zawierają więcej pęcherzyków gazu (bubbles) od znalezisk z Mielęcina i „North Stanisław”.
  • Znalezione okazy mołdawitów ze stanowisk leżących na wschód są również bardziej skorodowane (strongly corroded) od znalezisk z Gozdnicy.

Wszystkie znalezione okazy mołdawitów to fragmenty. Badania wskazują na to, że zostały one dawno temu przetransportowane przez rzeki z okolic Łużyc – czyli nie spadły 14 mln lat temu na tereny, gdzie je obecnie znaleziono! W niczym nie zmienia to faktu, że poszukiwania polskich mołdawitów to wielka przygoda i satysfakcja!

Poszukiwania i badanie tektytów w Polsce realizowano w ramach przyznanego przez Narodowe Centrum Nauki (NCN) grantu 2014/13/N/ST10/04921 (Brachaniec).


Odkrycie mołdawitów na terenie Polski zmienia dotychczasowy model rozrzutu mołdawitów wiązanych z kraterem Ries (Nördlinger Ries)[2] (Brachaniec 2013; Brachaniec et al. 2013, 2014, 2015; Trnka et al. 2002).


Ciekawostki

Skarb średzki

„62. Orzeł z korony (nr 1/2) wysadzany zielonym tektytem[6] (tkwi między granatami)” (Sachanbiński 1996)

(Informacja: Tomasz Jakubowski, Antoni Stryjewski)
Za Wikipedią:

„Jednym z elementów skarbu jest złota korona kobieca prawdopodobnie należąca do żony cesarza Karola IV Luksemburskiego, Blanki de Valois (królowa Czech i Niemiec). Wykonana ze złota, zdobiona szlifowanymi kamieniami szlachetnymi (głównie czerwone granaty (47), niebieskie spinele (16) i szafiry (12) oraz szmaragdy (7), jaspisy (4), akwamaryny (2) i tektyty[6] (2) oraz 26 pereł).”

Kamienie szlachetne i ozdobne[7] w koronie identyfikował wysokiej klasy specjalista geolog-gemmolog prof. Michał Sachanbiński (1996):

«

(…) Drugim [pierwsze to szmaragdy], bardzo oryginalnym kamieniem o barwie zielonej, zdobiącym klejnoty średzkie, jest tektyt. Dwa niewielkie, okrągławe okruchy ciemnozielonych tektytów wprawiono symetrycznie w środki dwóch skrzydeł orła na koronie. Tektyty zostały zidentyfikowane na podstawie widocznej pod mikroskopem „ospowatej” powierzchni (il. 62.]). Widoczne na tej powierzchni wgłębienia, „wżery” są typowe dla tektytów czeskich (wełtawitów).[6]

(…) Prawdopodobnie już w czasach prehistorycznych ceniono je [mołdawity] jako talizmany, a później jako kamienie szlachetne. Świadczą o tym znaleziska tych kamieni w wykopaliskach archeologicznych z paleolitu (Gudensova jaskinia koło Kremža i okolice Willendorfu w Austrii) oraz w licznych punktach na Morawach i w południowych Czechach. Nieco później wełtawity były również z upodobaniem używane jako kamienie szlachetne, a szlifowano je przy użyciu różnych szlifów fasetkowych. Zainteresowanie wełtawitami przejściowo jednak zanikło, kiedy okazało się, że ich własności chemiczne i fizyczne są bardzo zbliżone do własności niektórych rodzajów szkła butelkowego, którym można je bardzo łatwo zastąpić. Obecnie w jubilerstwie stosuje się przede wszystkim nieoszlifowane, surowe wełtawity, w których uwydatnia się ich charakterystyczna, niepowtarzalna powierzchnia. (…)

»


Według informacji otrzymanej od Andrzeja Kotowieckiego, informacja o mołdawitach w koronie jest już nieaktualna. W kwietniu 2021 roku rozmawiał on telefonicznie z prof. Michałem Sachanbińskim, który oświadczył, że po wykonaniu dodatkowych badań okazało się, iż są to zielone szkiełka. Wynik swoich obserwacji Sachanbiński opublikował w Sachanbiński et al. (2019).[6]


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(D) Dębina, (G) Gozdnica, (J) Jaroszów, (L) Lasów, (L) Lipna, (M) Mielęcin, (N) „North Stanisław”, (T) kopalnia Turów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Stanowiska, gdzie znaleziono polskie mołdawity (Brachaniec et al. 2015, 2016, 2017).

„North Stanisław” – kopalnia odkrywkowa glin ogniotrwałych „Stanisław” w pobliżu wsi Rusko k/Strzegomia, Mielęcin k/Strzegomia, Gozdnica k/Ruszowa, Lasów k/Zgorzelca i Lipna.

Za Szopa (2018):

«

Pierwsze mołdawity znalezione na terytorium Polski, pochodzą z 2012 r. z miejscowości Jaroszów (Kopalnia Jaro S.A.) k/Strzegomia (Brachaniec et al. 2013). Było to siedem okazów o łącznej masie 0,3 g. W późniejszych latach znaleziono kolejne, znacznie większe tektyty, których masa (pojedynczego osobnika) często przekraczała 1 g. I tak, mołdawity zostały znalezione w: Gozdnicy (8 sztuk), Mielęcinie (2 sztuki) oraz w Lasowie (2 sztuki) (fig. 1A; Brachaniec et al. 2014, 2015, 2016; Szopa et al. 2017). Ponadto, w 2015 roku znaleziono kolejny mołdawit w Jaroszowie (Brachaniec et al. 2015). Łącznie znaleziono 22 mołdawity, które znajdują się w kolekcji Muzeum Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. (…)

»


W 2021 roku na terenie kopalni Turów w osadach formacji gozdnickiej znaleziono dwa okazy o wagach 0,718 i 0,957 g (Paszcza 2021).

W lipcu 2022 roku na dwóch stanowiskach: Ligota Tułowicka i Dębina, prowadzono poszukiwania w widocznych tam osadach formacji poznańskiej. Przesiano dziesiątki kilogramów iłu, ale tylko na stanowisku Dębina (wieś położona w woj. opolskim, w pow. prudnickim, w gm. Biała)[8] znaleziono jeden okaz o wadze 1,03 g (Paszcza 2022).


Map of Central Europe illustrating the distribution of major moldavite localities. Red stars indicate Polish localities with moldavite finds: R = North Stanisław near Rusko, M = Mielęcin and G = Gozdnica. Green triangles show locations of selected moldavite occurrences across CET strewn field whereas light green diamonds stand for uncertain or unconfirmed finds. The Ries[2] and Steinheim impact structures are also shown. Sub-strewn fields: Ch = Cheb, H = Horn, Lus = Lusatia, Mor = Moravia, SB = South Bohemia (źródło: Skála et al. 2016)


Mołdawity/Galerie

A) położenie pól dystrybucji mołdawitów w Czechach, Niemczech, Austrii i Polsce (zmienione za Brachaniec et al. 2015); B) mapa z lokalizacją Gozdnicy i Lipnej (podkład topograficzny GeoPortal); C) lokalizacja nowego odsłonięcia z mołdawitami w Lipnej (zaznaczone strzałką; GeoPortal) (Szopa 2018)

Naukowcy z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego podczas poszukiwań mołdawitów w żwirowni na Dolnym Śląsku (2014 r.). Na zdjęciu od lewej: prof. Łukasz Karwowski, mgr Tomasz Brachaniec i dr Krzysztof Szopa (w tle sylwetka Wadi) (fot. Jan Woreczko)

Obrazy mikroskopowe (SEM): Polish moldavites. A, B) Macroscopic images of studied tektites; C, D, E) The surface of studied moldavites with visible vesicles; F) Lechatelierite inclusions in polish thin section with two types of vesicles: v1 – “empty” vesicles, v2 – vesicles fill in epoxy (Brachaniec et al. 2013))

Mołdawity z różnych lokalizacji: G – Gozdnica, M – Mielęcin, NS – „North Stanisław” (znacznik skali 2 mm) (źródło: Brachaniec et al. 2015)

Mołdawity ze stanowiska w kopalni Turów; B1 – 0,957 g, 14×7×4 mm, B2 – 0,718 g, 10×8×6 mm (źródło: Paszcza 2021)

Mołdawit ze stanowiska Dębina (1,03 g, 14×10×8 mm) (źródło: Paszcza 2022)


Stanowiska występowania mołdawitów (fot. Jan Woreczko & Wadi)

Stanowisko Gozdnica. Widok ogólny. Osady składają się głównie z dobrze posortowanych żółtych i pomarańczowych piasków oraz sporadycznych białoszarych warstw lub soczewek żwiru

Stanowisko Gozdnica. Prof. Łukasz Karwowski szuka mołdawitów w odsłonięciu formacji gozdnickiej. Maksymalna grubość formacji to około 9 m, mołdawity są losowo rozproszone w strefie o grubości 3 m w górnej części odsłonięcia. Stwierdzono występowanie fragmentów skamieniałego drewna, ale brak gniazd gliny

Stanowisko Gozdnica. Zespół poszukiwaczy (od lewej): prof. Łukasz Karwowski, Tomasz Brachaniec, Krzysztof Szopa, Wadi i Woreczko

Stanowisko Mielęcin. Odsłonięta jest tylko 3 m warstwa formacji gozdnickiej. Składa się z dobrze posortowanych jasnożółtych i szarych piasków, która zawiera liczne zaokrąglone klasty żwiru

Stanowisko Mielęcin. Odsłonięcie formacji gozdnickiej. Inaczej niż w rejonie Gozdnicy, w Mielęcinie w warstwie formacji gozdnickiej występują szare soczewki gliny o grubości do 2 cm. Natomiast nie zaobserwowano fragmentów skamieniałego drewna

Stanowisko kopalnia „Stanisław”. Odsłonięcie formacji gozdnickiej


Znalezione okazy mołdawitów (fot. Jan Woreczko & Wadi)

Drobna frakcja żwiru z małym okazem mołdawitu

Fragment na sicie (oczko sita 1 mm)

Jak już jest to łatwo go zauważyć

Plon poszukiwań z jednego szczęśliwego dnia

Wadi z jednym z większych fragmentów polskich mołdawitów

Okazy polskich mołdawitów w kolekcjach prywatnych: a) okaz 0,53 g (Gozdnica) kolekcja Kazimierza Mazurka; b) okaz 0,58 g (Gozdnica) kolekcja Jana Woreczko; c) okaz 1,25 g (Lipno) kolekcja Eligiusza Szełęga (Szopa 2018)


Zobacz również → Mołdawity/Galerie.


Bibliografia

  • Biała Jadwiga, (2002), Krater meteorytowy Ries, Urania–Postępy Astronomii, 1, 2002, s. 15-17.[2] Plik DjvU.
  • Bouška Vladimír, Rost Rudolf, (1968), Celková váha vltavínů (Total weight of moldavites), Sborník Národního muzea v Praze, vol. XXIV B, nr 4, s. 153-184.[9] Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, (2013), Impakty Ries-Steinheim. Wzorzec rozrzutu mołdawitów (Ries-Steinheim impacts. Model of moldavites strewnfield), Acta Soc. Metheor. Polon., 4, 2013, s. 9-21.[2] Plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, Szopa Krzysztof, (2013), Pierwsze znalezisko polskich mołdawitów (The first discovery of Polish moldavites), Acta Soc. Metheor. Polon., 4, 2013, s. 37-38 (abstrakt). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, (2013), The first Polish tektites: preliminary SEM investigation, Contemporary Trends in Geoscience, 2(1), 2013, s. 18-21. Plik doi.
  • Brachaniec Tomasz, Szczyrba Mirosław, (2014), Pęcherzyki w szkliwie mołdawitów (Bubbles in moldavite glass), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 17-20. Plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Krzykawski Tomasz, Broszkiewicz Adam, Szczyrba Mirosław, (2014), Topliwość tektytów (Tektites melting), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 21-24. Plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Szczyrba Mirosław, (2014), Osady molasowe źródłem mołdawitów (Molasse deposits as a source of moldavites), , Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 25-29. Plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Krzykawski Tomasz, Broszkiewicz Adam, (2014), Migracja żelaza w indochinicie podczas jego wygrzewania w 1100°C: badania EMPA i XRD (Iron migration in indochinite during heating in 1100°C: EMPA and XRD investigation), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 47-51. Plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, (2014), Discovery of the most distal Ries tektites found in Lower Silesia, southwestern Poland, Meteoritics & Planetary Science, vol. 49(8), 2014, s. 1315-1322.[2] Plik doi.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, (2015), A new discovery of parautochthonous moldavites in southwestern Poland, Central Europe, Meteoritics & Planetary Science, vol. 50(10), 2015, s. 1697-1702. Plik doi.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, (2016), Czy w Polsce są autochtoniczne tektyty? (Are autochthonous tektites in Poland?), Acta Soc. Metheor. Polon., 7, 2016, s. 17-20. Plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, (2016), New moldavites from SW Poland, Acta Geol. Pol., 66(1), 2016, s. 99-105. Plik PDF; plik doi.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, (2017), Polskie mołdawity – podsumowanie dotychczasowej wiedzy (Polish moldavites – a summary of existing knowledge), Acta Soc. Metheor. Polon., 8, 2017, s. 18-22. Plik ASMP.
  • Brachaniec Tomasz, (2017), An experimental model for the tektite fluvial transport based on the most distal Polish moldavite occurrences, Meteoritics & Planetary Science, vol. 53(3), 2017, s. 505-513. Plik doi.
  • Brachaniec Tomasz, (2019), Relationship between the abrasion of tektite clasts and their host sedimentary facies, Pleistocene, SW Poland, Annales Societatis Geologorum Poloniae, 89(1), 2019, s. 83-90. Plik doi.
  • Brachaniec Tomasz, (2020), A scheme for moldavite fluvial abrasion based on observations from a natural river stream, Meteoritics & Planetary Science, vol. 55(10), 2020, s. 2171-2183. Plik doi.
  • Brachaniec Tomasz, (2022), Współczesne obszary występowania mołdawitów – wnioski z eksperymentu transportowania ich przez Nysę Łużycką (Modern areas of occurrence of moldavites – conclusions from their experimental transport across the Lusatian Neisse), Przegląd Geol., 70(1), 2022, s. 61-65. Plik pgF; plik doi.
  • Crósta A.P., Silva G.G., Ferrière L., Barrat J.-A., Libowitzky E., (2024), A New Tektite Strewn Field Discovered in Brazil: Geraisites, 86th Annual Meeting of The Meteoritical Society, Brussels, Belgium, 2024.[10] Abstract [#6019]. [11]
  • Koeberl Christian, Brandstätter Franz, Niedermayr Gerhard, Kurat Gero, (1988), Moldavites from Austria, Meteoritics, 23(4), 1988, s. 325-332. Plik doi; plik aDs.
  • Kotowiecki Andrzej, (2022), Tektyty i szkliwo impaktowe w świetle badań i odkryć archeologicznych na świecie (Tektites and impact glaize in the light of research and archaeological discoveries in the world), Acta Soc. Metheor. Polon., 13, 2022, s. 60-66. Plik ASMP.
  • Lewiński Jan, (1899), Mołdawity, Wszechświat, nr 19, t. XVIII, 1899, s. 297-299. Plik ePW.
  • +O'Keefe John Aloysius, (1963), Tektites, The University of Chicago Press, 1963, ss. 228; ISBN 978-0226624983.
  • +O'Keefe John Aloysius, (1976), Tektites and their origin, Elsevier Scientific Pub. C., Amsterdam-New York, 1976, ss. 254; ISBN 0444413502. Plik eBook.
  • Paszcza Karolina, (2021), Nowe znaleziska polskich tektytów z obszaru niecki żytawskiej (A new Polish tektite finds from the Zittau Basin area), Przegląd Geol., 69(4), 2021, s. 244-247. Plik pgF; plik doi.
  • Paszcza Karolina, (2022), Zmiana dotychczasowego obszaru występowania polskich mołdawitów na podstawie nowego znaleziska z rejonu Opola (Change of the current area of occurrence of Polish moldavites on the basis of a new find from the Opole region), Przegląd Geol., 70(12), 2022, s. 864-867. Plik pgF; plik doi.
  • Pilski Andrzej S., (1994), Szklane meteoryty, Meteoryt, 1, 1994, s. 2-5. Plik PDF.
  • Rodovská Zuzana, Magna Tomáš, Žák Karel, Skála Roman, Brachaniec Tomasz, Visscher Channon, (2016), The fate of moderately volatile elements in impact events—Lithium connection between the Ries sediments and central European tektites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 51(12), 2016, s. 2403-2415.[2] Plik doi.
  • +Sachanbiński Michał, (1996), Kamienie szlachetne w klejnotach monarszych ze Środy Śląskiej, w: J. Pietrusiński, J. Witkowski, Klejnoty monarsze. Skarb ze Środy Śląskiej, Wrocław 1996, s. 64-74.
  • +Sachanbiński Michał, Girulski Robert, (2019), Nowe dane o kamieniach szlachetnych w koronie ze Skarbu Średzkiego, w: Człowiek i kamień. Badania geologiczne w perspektywie archeologii, pod red. Dzwoniarek-Konieczna M., Węcławska M., Konferencja naukowo-jublieuszowa z okazji 50-lecia pracy naukowej Prof. dr. hab. Janusza Skoczylasa, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2019. Plik PDF.
  • Skála Roman, Jonášová Šárka, Žák Karel, Ďurišová Jana, Brachaniec Tomasz, Magna Tomáš, (2016), New constraints on the Polish moldavite finds: a separate sub-strewn field of the central European tektite field or re-deposited materials?, Journal of Geosciences, vol. 61(2), 2016, s. 171-191. Plik doi.
  • Skála Roman, Jonášová Šárka, Žák Karel, Ďurišová Jana, Brachaniec Tomasz, Magna Tomáš, (2016), A new moldavite sub-strewn field in Lower Silesia, Poland, 79th Annual Meeting of The Meteoritical Society, Berlin, Germany, 2016.[12] Abstract [#6406]; poster PDF.
  • Suess Franz E., (1900), Die Herkunft der Moldavite und verwandter Gläser (Mit acht Lichtdrucktafeln (Nr. XI [I]-XVIII [VIII]) und 60 Zinkotypien im Text), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 50, 1900, s. 193-382 (plansze i ilustracje). Plik DjVu; plik e-rara.
  • Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, Brachaniec Tomasz, (2016), Najnowsze dane na temat mołdawitów z Polski, książka abstraktów, IX Konferencja Meteorytowa, 3-5 czerwca, Łódź 2016, s. 28.
  • Szopa Krzysztof, Badura Janusz, Brachaniec Tomasz, Chew D., Karwowski Łukasz, (2017), Origin of parautochtonous Polish moldavites – a paleogeographical and petrographical study, Annales Societatis Geologorum Poloniae, 87(1), 2017, s. 1-12. Plik doi.
  • Szopa Krzysztof, (2018), Kolejne znaleziska mołdawitów w Polsce (Another finds of moldavites in Poland), Acta Soc. Metheor. Polon., 9, 2018, s. 123-125. Plik ASMP.
  • Szopa Krzysztof, (2021), Nowe znaleziska mołdawitów w Polsce (A new discovery of moldavites in Poland), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 81-84. Plik ASMP.
  • +Trnka Milan, Houzar Stanislav, (2002), Moldavites: a review, Bulletin of the Czech Geological Survey, vol. 77, nr 4, 2002, s. 283-302. Plik PDF.
  • Urey Harold C., (1957), Origin of Tektites, Nature, 179, 1957, s. 556-557. Plik PDF.

Przypisy

  1. ^ na podstawie informacji z portalu woreczko.pl
  2. ^ a b c d e f g kratery meteorytowe Ries i Steinheim w Niemczech
  3. ^ 40 kilometrów na południowy zachód znajduje się mniejszy, 3,8 kilometrowej średnicy krater Steinheim; oba kratery powstały w tym samym czasie
  4. ^ badania przeprowadzono tylko na kilkunastu znalezionych fragmentach
  5. ^ lechatelieryt – szkliwo krzemionkowe; w czystej postaci jest bezbarwne. Tworzy owalne ziarna o średnicy 40–90 mikrometrów. Podstawowy składnik szkliw w kraterach meteorytowych. Spotykane w szkle Darwina w postaci inkluzji o wielkości do 1 mm. Szkło Pustyni Libijskiej w całości składa się prawie z czystego lechateliertytu (98%); więcej → Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)
  6. ^ a b c d według najnowszych badań (Sachanbiński et al. 2019, s. 250): „(…) Dzięki spektroskopii ramanowskiej wykazano, że opisywane dawniej tektyty są szkłami zabarwionymi na zielono. (…)”
  7. ^ to prof. Sachanbińskiemu przypisywane jest powiedzenie: nie ma kamieni pół-szlachetnych, tak jak nie ma pół-dziewic – są kamienie ozdobne
  8. ^ wieś Dębina leży w sąsiedztwie wsi: Mokra, Moszna i Stara Jamka
  9. ^ zawiera plansze z fotografiami mołdawitów
  10. ^ 86th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2024) – author index
  11. ^ odkrycie i potwierdzenie nowego pola rozkładu tektytów w Brazylii bez powiązanego z nim krateru uderzeniowego; fb
  12. ^ 79th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2016) – author index

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Portal Meteorite Picture of the Day – Moldavite
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Tektyty”
Osobiste