(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Wolfsmühle
Z Wiki.Meteoritica.pl
Pokłady rudy darniowej
Informacja o znalezieniu w 1853 roku[1] w dobrach Wolfsmühle meteorytów i cytat z Münster'a (1554) dotyczący spadku meteorytów w Toruniu w 1572 roku.
Relacja zamieszczona w Tygodniku Petersburskim:
P. Grodzki, obywatel z Wolfsmühl, majętności położonej o milę od miasta Torunia, zadał jednemu inżenjerowi górniczemu pytanie: czy warto urządzić zakład dla wyrabiania żelaza z rudy, znajdującej się na jego ziemi? dodając, że ziemia składająca jego własność, na obszarze 700 morgenów pruskich, tak jest tą rudą pokryta, iż pług nie może się zagłębić więcej nad cztery cale. Próbki przysłane od P. Grodzkiego dostały się w ręce sławnego metallurga P. Karsten, który uznał je za żelazo meteoryczne, to jest za ciało spadłe na ziemię z powietrza.
Zebrane wiadomości pokazały, ie to ciało pokrywa całą powierzchnią miejscowości zwаnеj Wolfsmühl, i leży oddzielnemi massami od 2 do 3 stop długości, od 3 do 6 cali szerokości, a od 2 do 5 calów grubości. Tąż substancyą pokryte są oba brzegi strumienia[2], wzdłuż którego leży ona nieprzerwaną strefą, 160 stop szeroką. Można wnosić, że cała ilość meteorycznego żelaza, znajdująca się w tej miejscowości wynosi do 5,000 stop kubicznych i waży około 60,000 pudów rossyjskich[3].
Sądząc z chymicznego składu, należy przypuścić, że całkowita massa tego żelaza spadła z powietrza, w postaci kamieni atmosferycznych czyli aerolitów. Ale kiedy się ten fenomen zdarzył, czy w historyczne, czy w przedhistoryczne czasy? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo trudna; chociaż w «Kosmografii» Sebastiana Munster[4], znajduje się wzmianka, że 9 Stycznia 1572 roku o godzinie 9 wieczorem, panowała nad Toruniem straszna burza z trzęsieniem ziemi i że podczas niej padały z nieba kamienie, które wielu ludzi zabiły.
W miejscach, gdzie ten nader godny uwagi meteorit nie zniedokwasił się od wpływu powietrza, tam z proszku jego cząstki żelaza łatwo się dają wydzielać za pomocą magnesu. Rozkład chymiczny pokazał, że ten produkt meteoryczny składa się na 100 częściach z 55 czystego żelaza i 45 rozmaitych cząstek ziemnych.
Wodny rozczyn miedzianego koperwasu mocno działa na Wolfenmühlskie żelazo, które też nader łatwo rozpuszcza się w kwasie saletrowym. Traktowane kwasem siarczanym daje słaby zapach wodorodu siarczystego, prędko przemijający i pochodzący zapewna od bardzo nieznacznego stosunku siarczyku żelaza. Ten meteorit nie zawiera w sobie ani węgla, ani siarki, ani fosforu, ani arseniku, ani miedzi, ani kobaltu; nie ma w nim nawet niklu, ani krzemianu (silicium) a magneziam widać tylko słabe ślady.
Toruński meteorit jest jedyny w swoim rodzaju ze względu na ogrom massy i obszar który zajmuje na powierzchni ziemi. Skład jego różni się od składu innych aerolitów czystością znajdującego się w nim żelaza. Pierwiastkowo był on w jednolitych miąższych bryłach; czas i działanie wpływów atmosferycznych zamieniły go w kruchą massę.
Sądząc z opisu miejsca i ilości stwierdzonego tam żelaza, można przypuszczać, że owe meteorytowe złoże było pokładami rudy darniowej (wchodzący w jej skład limonit jest lekko magnetyczny). Za niemeteorytowym pochodzeniem żelaza świadczy również brak w nim niklu, co potwierdzono bardzo szczegółowymi analizami (choć w jednym miejscu stwierdzono, że zawiera nieznacznego stosunku siarczyku żelaza, a dalej, że nie zawiera ani siarki).
Kompletną informację na temat żelaza z Wolfsmühle znajdziemy w publikacji Karstena z 1854 roku. Fragmenty:
In der Umgegend von Thorn ist niemals eine Eisenhüttenanlage vorhanden gewesen, es hat daher auch eine metallurgische Behandlung der Meteormasse, aus welcher der jetzige, theilweise sehr veränderte Zustand der Masse erklärt werden mögte, nicht statt gefunden. Aber die Beschaffenheit der Meteormasse und die Art ihres Vorkommens würden die Vermuthung einer künstlichen Bearbeitung derselben, durch welche sie in den gefritteten, in Lava umgewandelten und in den verschlackten Zustand versetzt worden sein mögte, selbst dann ganz unstatthaft erscheinen lassen, wenn sich wirklich Eisenhüttenanlagen in grosser Zahl in der Gegend von Thorn jemals befunden hätten, oder noch jetzt befänden.
Über das Vorkommen der so genannten Erzmassen zu Wolfsmühle hat Herr Grodzki folgende Auskunft gegeben:
Das Erz kommt in einzelnen, 2 bis 3 Fuss langen, 3 bis 6 Zoll breiten und 2, 3 und mehr Zoll dicken Schollen fast auf dem ganzen Areal von Wolfsmühle unter der Erddecke vor. Die Schollen sind unzusammenhängend und durch längere oder kürzere Zwischenräume von einander getrennt. Eine zusammenhängende Ablagerung von neben und über einander geschobenen Schollen findet sich aber in einer Schlucht, die von einem Mühlbach gebildet wird, welcher sein Wasser der Drevenz und durch diese der Weichsel zuführt. In dieser Schlucht sind die dicht neben und über einander geschobenen Schollen, welche in solcher Art eine zusammenhängende Ablagerung bilden, auf eine Längenerstreckung von 160 Fuss zu beiden Seiten des Baches verfolgt worden. Die Mächtigkeit der über einander geschobenen Schollen beträgt zusammen 2 bis 3 Fuss; an einer Stelle ist sogar eine Mächtigkeit von 6 Fuss beobachtet worden. Die Ausdehnung der Ablagerung zu beiden Seiten des Baches lässt sich nur für die eine Uferseite angeben und beträgt 20, stellenweise auch nur 15 Fuss. Auf der andern Seite des Ufers, wo die Mächtigkeit der Erzablagerung zuzunehmen scheint, ist die Breitenausdehnung nicht zu bestimmen, weil das Erz bald mit einer so starken Sanddecke bedeckt wird, dass erst eine Bohr - oder Schürfarbeit vorgenommen werden muss. Die Schollen liegen überall auf Sand und werden in der Regel von dem Erdboden bedeckt, indem nur wenige von den vereinzelt auf den Ackern vorkommenden Schollen ohne Decke zu Tage liegen.
Wie weit die einzelnen, über oder unter Tage liegenden Schollen sich über die Gränzen des Guthes Wolfsmühle hinaus erstrecken mögen, bleibt hiernach zweifelhaft. Die Hauptmasse des Meteors scheint sich in der Schlucht entladen zu haben, wenn auch das Gewicht der vielen vereinzelten Niederfälle dem Gewicht der Hauptmasse gleich kommen, oder dasselbe vielleicht übertreffen mag. Legt man bei einer Berechnung nur die kleinsten von dem Herrn Grodzki für das Vorkommen der Masse in der Schlucht gegebenen Dimensionen zum Grunde, so ergiebt sich der kubische Inhalt für die eine Hälfte der in der Schlucht abgelagerten Masse zu 160.15.2 = 4800 Kubikfuss. Wird das Gewicht für 1 Kubikfuss, wegen der vielen Poren und Blasenräume der Masse, nur zu 1½ Centner angenommen, so muss das Gewicht der zusammenhängenden Masse an dem einen Ufer des Mühlbachbettes 7200 Centner betragen. Einer späteren, sorgfältigen Untersuchung dieses Meteormassenfalles bleibt es vorbehalten, die Ausdehnung des Areals zu bestimmen, über welchem die Niederfälle statt gefunden haben und mit Wahrscheinlichkeit das Gewicht der niedergefallenen Masse zu ermitteln, welches nach den jetzt vorliegenden Mittheilungen nicht unter 20,000 Centner betragen kann.
Hat sich ein so riesenhafter Meteormassenfall, welcher, wenn der Niederfall kaum 1 Meile weiter gegen West statt gefunden hätte, einem grossen Theil der Stadt Thorn, wenn sie damals schon vorhanden war, den Untergang bereitet haben würde, schon in der geschichtlichen Zeit ereignet, so sollte man glauben, dass von einem so grossen und furchtbaren Naturereigniss irgend eine Kunde aufbewahrt geblieben wäre. Zu der Zeit als sich jener Niederfall ereignete, wird Wolfsmühle wahrscheinlich eine dicht bewaldete und vielleicht ganz unbewohnte Gegend gewesen sein und das Ereigniss könnte noch in einer nicht zu entfernten Vergangenheit statt gefunden haben, ohne dass es Verwunderung erregen dürfte, dasselbe in den Geschichtsbüchern von Thorn nicht aufgezeichnet zu finden. Vielleicht trifft jener merkwürdige Meteormassenfall mit einem Ereigniss zusammen, von welchem Sebastian Münster in seiner Cosmographie (Basel. 1628. Lib. V. p. 1290) Nachricht gegeben hat. An dieser Stelle heisst es:
Ein Jahrhundert später als Münster über jene Begebenheit die sich damals vor 52 Jahren ereignet haben sollte, die eben mitgetheilte Nachricht gab, führt J. H. Zernecke in seiner Thornischen Chronica (Berlin 1727. S. 157) Münsters Worte an, setzt aber hinzu: in den MSctis Thoruniensibus finde davon gar keine Notam; Halte also dafür, dass dieses aus dem grossen Buch der kleinen Wahrheit muss genommen seyn.(1)
____
(1) Diese Notiz von Zernecke befindet sich schon in Chladni's Schrift über FeuerMeteore S. 216.
Patrz → Toruń 1572
Lokalizacja
Ulica Wilczy Młyn (niem. Wolfsmühle) w Lubiczu (niem. Leibitsch)
Współcześnie śladem po dobrach Wolfsmühle jest ulica Wilczy Młyn w Lubiczu Dolnym (niem. Leibitsch) oddalona około 9 km od centrum Torunia.
Mapy
Wolfsmühle (2978 1511) Gramtschen 1910).jpg
Wieś Wolfs M.. Fragment arkusza 2978 Gramtschen mapy Messtischblatt z 1910 roku (źródło: MAPSTER) |
Inne mapy (źródło: MAPSTER): 2978_Gramtschen_1944.jpg • KDR_226_Thorn_1914_400dpi.jpg
Bibliografia
- Karsten C.J.B., (1854), Über Feuer-Meteore und über einen merkwürdigen Meteormassen-Fall, der sich früher bei Thorn ereignet hat, Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Aus dem Jahre 1853, Berlin 1854, s. 1-17. Plik DjVu.
- +Münster Sebastian, (1554), Cosmographiae universalis libri VI. 1554.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1965), O bolidach obserwowanych nad Polską – II, Acta Geophys. Polon., vol. XIII, nr 3, 1965, s. 207-215.[5] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- +Tygodnik Petersburski. Gazeta Urzędowa Królestwa Polskiego, Nr 100, 1853, s. 8. Plik DjVu
Przypisy
- ^ Pokrzywnicki (1965) podaje datę znalezienia meteorytów na 1857 rok, ale wzmianka w Tygodniku Petersburskim jest z roku 1853
- ^ chodzi zapewne o przepływającą w pobliżu Strugę Lubicką zwaną również Wilczą Strugą?
- ^ 1 pub rosyjski to 16,38 kg; daje to około 1000 ton!
- ^ Münster (1554)
- ^ wszystkie części: cz. 1 – Pokrzywnicki (1960, Acta Geophys. Polon.)Źródło: Wiki.Meteoritica.pl, cz. 2 – Pokrzywnicki (1965, Acta Geophys. Polon.)Źródło: Wiki.Meteoritica.pl, cz. 3 – Pokrzywnicki (1965, Bull. soc. amis sci. et lettres Poznan, B)Źródło: Wiki.Meteoritica.pl, cz. 4 – Pokrzywnicki (1969, Acta Geophys. Polon.)Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
Zobacz również
- spadek meteorytów w Toruniu w 1572 roku
Linki zewnętrzne
- Wikimapia - Wilczy Młyn (Lubicz Dolny)
- Wikipedia - Lubicz (województwo kujawsko-pomorskie) • Struga Lubicka
- Wikipedia - Limonit • Ruda darniowa