PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Toruń 1572

Z Wiki.Meteoritica.pl

1i
W katalogu Baumhauera[1] wzmianka o bolidzie w Toruniu
(Pogg. Ann. d. Phys., 66, 1845)

Doniesienie o rzekomym spadku meteorytów 6 stycznia 1572 roku[2] (czwartek) w Toruniu oraz o znalezieniu w 1853 roku[3] „meteorytów” (pokładów rudy darniowej?!) w dobrach Wolfsmühle niedaleko Torunia.

Według Pokrzywnickiego (1965)

Tak opisuje zdarzenie Pokrzywnicki:

«
Pokrzywnicki (1965)

(…) Rok 1572. Według zapisów kronikarskich, w dniu 9 stycznia[2] o godzinie 21 miały spaść w Toruniu dziesięciofuntowe kamienie, które zabiły wielu ludzi [?-J.P.]. Zjawisku temu miała towarzyszyć gwałtowna nawałnica połączona z trzęsieniem ziemi. Co do tych rzekomo spadłych kamieni brak jakichkolwiek danych. Skądinąd wiadomo, że według danych z roku 1857, znalezione zostały w dobrach Wolfsmühle (około jednej mili na wschód od Torunia)[4] pewne odłamy brane za meteoryty. Ich skład chemiczny zbadał dokładnie C. J. B. Karsten[5] dochodząc do wniosku, że są to meteoryty [żelazno-kamienne?]. Niemniej sądzić należy, że była to raczej ruda darniowa.

W każdym razie można dojść do wniosku, że opisane zjawiska wywołane zostały spadkiem wielkiego bolidu [2, 3, 4, 5, 6, 7]. (…)

»
Zamieszczone przez Pokrzywnickiego powołania to:
2. Münster Sebastian. Kosmografie. Libr. V, pag. 1290.[6]
3. Illustrirte Zeitung, z dn. 30 IV 1853.
4. Annalen d. Physik. Ergb. IV (1854), S. 452-453.[7]
5. Nouvel Esprit des Journeaux, XII, p. 204.
6. Über feuer Meteore und über einen merkwürdigen Meteormassen-Fall, der sich früher bei Thorn ereignet hat. Abh. d. Königl. Ak. d. Wiss. zu Berlin, 1853. S. 1-17.[5]
7. Zernecke J. H. Thornischen Chronica. 2. Aufl. Berlin 1787, S. 157.[8]


Relacja według Münstera

Zdarzenie zostało opisane w kronice toruńskiego kronikarza Zernecke (1727), który to zaczerpnął swoją relację z Kosmografii Münstera (z wydania z 1578 roku). Natomiast Münster swój opis oparł na XVI-wiecznej niemieckiej pieśni nowiniarskiej: „Pieśń o trzęsieniu ziemi, oberwaniu chmury i deszczu «meteorytów» w Toruniu” (patrz → Toruń 1572 (pieśń nowiniarska)).


W swoim opracowaniu o żelazie z Wolfsmühle Karsten (1854) cytuje informację o spadku zamieszczoną u Münstera (wydanie Cosmographie z 1628 roku), która to jest streszczeniem pieśni nowiniarskiej (manuskrypt Wick (Wickiana)):

«

(…) Vielleicht trifft jener merkwürdige Meteormassenfall mit einem Ereigniss zusammen, von welchem Sebastian Münster in seiner Cosmographie (Basel. 1628. Lib. V. p. 1290) Nachricht gegeben hat. An dieser Stelle heisst es:

Anno 1572, den 9 Jenners[2], als die Wixel drey Tag Blutfarb gewesen lind demnach wiederumb ihre rechte Färb bekommen, ist zu Thorn in Preussen umb 9 Uhr in der Nacht ein schrecklicher Erdbidem sampt einem mechtigen Sturm-Wind, und darauss ein greylicher Wolkenbruch entstanden, dass durch denselbigen Wasser-Gufs ein grofs Theil der Stattmawr hernider gefeilt, 19 Joch an der Brück hingeführt worden, und bey 300 Menschen ertrunken sindt. Mit hiezu hat es zehenpfündige Stein gehaglet, die viel Leut zu todt geschlagen und ein Fewrstraal von Himmel der Stadt Kornhauss verbrennt.
»


Fragment Münstera z kroniki Zernecke (z 1711 roku) w tłumaczeniu Piotra Grochowskiego (Grochowski 2016):

«

9 stycznia[2], gdy Wisła przez trzy dni miała kolor krwi, a później na powrót odzyskała swą właściwą barwę, w Toruniu, w Prusach, o godzinie 9 w nocy miało miejsce straszliwe trzęsienie ziemi połączone z potężną wichurą, po czym nastąpiło okropne oberwanie chmury, tak iż woda powaliła dużą część murów miejskich, z mostów zerwanych zostało 19 przęseł i utonęło 300 ludzi. Do tego z nieba posypał się grad dziesięciofuntowych kamieni, które zabiły wielu ludzi, a piorun spalił spichlerz miejski.

»


Sam Zernecke powątpiewał w autentyczność opisanych wydarzeń. Nie znajduje ono potwierdzenia w innych dokumentach miejskich i należy je zaliczyć do fikcji literackiej. Opisane w źródłowej pieśni nowiniarskiej zdarzenie jest prawdopodobnie udramatyzowanym i podkolorowanym opisem wielkiej powodzi, która rzeczywiście nawiedziła Toruń w lutym 1570 roku, powodując wiele zniszczeń i ofiary w ludziach (Grochowski 2016)?


Źródła

Wick (Wickiana)

Patrz → Toruń 1572 (pieśń nowiniarska)


Zernecke (1727)

źródło: KPBC


Baumhauer (1845). W katalogu Baumhauera jest wzmianka o bolidzie w Toruniu (Pogg. Ann. d. Phys., 66, 1845)


Chladni (1819) (s. 216-217)

źródło: KPBC


Boguslawski (1854a). Informacja o znalezieniu w dobrach Wolfsmühle niedaleko Torunia meteorytów (pokładów rudy darniowej?)…

→ zobacz Wolfsmühle


…i cytat z Münster'a (1554) o domniemanym spadku meteorytów w Toruniu w 1572 roku. Münster za Boguslawskim (1854a)

»Am 9. Januar 1572 Ab. 9 Uhr soll in Thorn ein heftiges Ungewitter gewüthet haben, verbunden mit einem schrecklichen Erdbeben, wobei es zehnpfündige Steine gehagelt, die viele Menschen todtgeschlagen haben.«

Rzeczywiście, wg relacji Münster'a: duże kamienie i ofiary wśród ludzi!


Kesselmeyer (1861) (s. 413)

297 – 1572. 9. Jan. Thorn; West-Preussen. Deutschland 53°1'N.
18°37'O. 		C. 216.[9] Es hagelte zehnpfündige Steine unter einem Wolkenbruch; wahrscheinlich nur grosse Schlossen.


Greg (1861)

Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c.
1572.? 9[10] Thorn … … … aërolitic (according to Baumhauer's Catalogue[1]). Doubtful fall, according to Chladni.


Klein (1904) (informacja)

1572 Januar 9 9h nachm. Thorn, Westpreußen


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(T) Toruń, (W) ulica Wilczy Młyn (niem. Wolfsmühle)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Współcześnie śladem po dobrach Wolfsmühle jest ulica Wilczy Młyn w Lubiczu Dolnym oddalona około 9 km od centrum Torunia.


Mapy

Lubicz (niem. Leibitsch) i Wolfs M. Fragment arkusza 64 Thorn mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)


Bibliografia

  • Baumhauer Eduard Hendrik von, (1845), Ueber den muthmasslichen Ursprung der Meteorsteine, nebst einer Analyse des Meteorstein, welcher am 2. Juni 1843 in der Provinz Utrecht gefallen ist, Annalen der Physik, 66, Bd. 142, 1845, s. 465-503.[11] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 216-217).[12][13] Plik PDF[14]; plik GoogleBooks; plik doi.
  • Grochowski Piotr, (2016), Jarmark tradycji. Studia i szkice folklorystyczne, seria: Paralele: folklor–literatura–kultura, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016, ss. 314. Tam: Pieśń o trzęsieniu ziemi i deszczu „meteorytów”, s. 130-145.[15] Link ibuk.
  • Karsten C.J.B., (1853), Über Feuer-Meteore und über einen merkwürdigen Meteormassen-Fall der sich früher bei Thorn ereignet hat, Bericht über die zur Bekanntmachung geeigneten Verhandlungen der Konigl. Preuss. Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 1853, s. 30-42. Plik DjVu.
  • Karsten C.J.B., (1854), Über Feuer-Meteore und über einen merkwürdigen Meteormassen-Fall, der sich früher bei Thorn ereignet hat, Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Aus dem Jahre 1853, Berlin 1854, s. 1-17. Plik DjVu.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 413). Plik PDF; plik DjVu.
  • Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
  • Münster Sebastian, (1554), Cosmographiae universalis libri VI, 1554 (wydania późniejsze)[16].
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1965), O bolidach obserwowanych nad Polską – II, Acta Geophys. Polon., vol. XIII, nr 3, 1965, s. 207-215.[17] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Tygodnik Petersburski. Gazeta Urzędowa Królestwa Polskiego, Nr 100, 1853, s. 8. Plik eLib.
  • Wick Johann Jakob (Wick Jan Jakub), (Wickiana), Sammlung von Nachrichten zur Zeitgeschichte aus den Jahren 1560-1587 (mit älteren Stücken), Zürich 1576, (s. [seite]=132v-133v).[18][19] Plik e-manuscripta, Wikipedia (EN) – Wickiana.
  • Zernecke Jacob Heinrich, (1727), Thornische Chronica in welcher die Geschichte dieser Stadt von 1231 bis 1726 aus bewehrten Scribenten und glaubwürdigen Documentis zusammen getragen worden, Berlin, 1727, s. 157. Plik dLib.

Przypisy

  1. ^ a b E.H. Von Baumhauer, Annalen der Physik und Chemie LXVI (1845), 465-503 (to o spadku meteorytu w Utrechcie); tam wzmianka o Thorn
  2. ^ a b c d według pierwotnego źródła zdarzenie miało miejsce 6 stycznia, późniejsze źródła podają błędnie 9 stycznia (niedziela), różnica wynika z błędu drukarskiego (odwrócenie czcionki), jaki wkradł się do kolejnych wydań Kosmografii Münstera; również przekłamaniu uległa ilość zniszczonych przęseł mostu, z pierwotnych 16, zrobiło się 19 (Grochowski 2016)
  3. ^ Pokrzywnicki (1965) podaje rok 1857?!
  4. ^ Wilczy Młyn (niem. Wolfsmühle) – dawniej osada pod Lubiczem
  5. ^ a b Karsten (1854)
  6. ^ cytat z Münstera znajduje się u Boguslawskiego (1854a)
  7. ^ Boguslawski (1854a)
  8. ^ zapewne chodzi o dzieło Zernecke (1727)
  9. ^ Chladni (1819), s. 216-217
  10. ^ brak miesiąca, wg innych źródeł było to w styczniu
  11. ^ spadek meteorytu Utrecht (syn. Blaauw-Kapel) 2 czerwca 1843 roku w Utrechcie w Holandii; chondryt zwyczajny L6, TKW 9,7 kg
  12. ^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
  13. ^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
  14. ^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?
  15. ^ zobacz również: Grochowski Piotr, (2008), XVI-wieczna pieśń o trzęsieniu ziemi, oberwaniu chmury i deszczu „meteorytów” w Toruniu, w: Czachowski Hubert, Mianecki Adrian (red.), Do Torunia kupić kunia, Wyd. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział Toruński, Toruń 2008, s. 31-39
  16. ^ nie wiadomo o które wydanie Kosmografii chodzi. Kosmografia miała wiele wydań w różnych językach, a pierwsze jej wydanie było z 1554 roku, czyli przed opisywanymi wydarzeniami w Toruniu (1572). Dostępny jest w internecie skan wydania z 1556 roku w zasobach Bałtyckiej Biblioteki Cyfrowej (BBC) – Münster Sebastian, Das erst buch der Cosmography oder welt beschreibung
  17. ^ wszystkie części: cz. 1 – Pokrzywnicki (1960, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 2 – Pokrzywnicki (1965, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 3 – Pokrzywnicki (1965, Bull. soc. amis sci. et lettres Poznan, B)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , cz. 4 – Pokrzywnicki (1969, Acta Geophys. Polon.)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  18. ^ kolekcja manuskryptów zawierająca zbiór różnego rodzaju dokumentów i informacji na temat wydarzeń w ówczesnej Europie; zawiera tematy polityczne, religijne oraz wszelkie sensacje o okrucieństwach, epidemiach, kataklizmach, zbrodniach oraz anomaliach przyrodniczych – kurioza-makabreski
  19. ^ źródło doniesienia Toruń 1572 → pieśń nowiniarska

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • źródła: Illustrirte Zeitung, z dn. 30 IV 1853; Nouvel Esprit des Journeaux, XII, p. 204.
  • Chladni (1819)
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Toru%C5%84_1572”
Osobiste