O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Najobfitszy deszcz meteorytów w historii

Pultusk (Pułtusk) →
Meteoryty Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde) (fot. Wadi & Woreczko)
Spadek
Lokalizacja	wsie Obryte, Gostkowo, Rzewnie, okolice Pułtuska, woj. mazowieckie, Polska
Położenie[1]	52°46'N 21°16'E
Data	30 stycznia 1868 r., ~19:00
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny, H5
Masa	>250 kg; prawdopodobnie 2 tony
Liczba okazów	dziesiątki (setki?) tysięcy okazów (deszcz meteorytów); największy 9,095 kg
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Gostkowo, La Spezia, Lerici, Nossi-Bé, Nosy-Bé, Obritti, Ostrolenka, Spezia, Varsava, Warsaw, Warschau, Warshaw; u Pokrzywnickiego jeszcze Ostrołęka; polska nazwa: Pułtusk

Deszcz meteorytów, które spadły pod Pułtuskiem. A niedaleko jest Gaj

30 stycznia 1868 roku, wieczorem, około siódmej, pojawiła się nad Warszawą kula ognista mknąca po niebie z południowego zachodu na północny wschód. Jej jasność błyskawicznie rosła i wkrótce stała się jaśniejsza niż Księżyc w pierwszej kwadrze. Początkowa biała barwa bolidu zmieniła się na zielono-niebieskawą, a w końcu ciemnoczerwoną. Warszawiacy wybiegali z domów myśląc, że to pożar. Ognista kula ciągnęła za sobą białawy, zakrzywiony ogon o długości 9 stopni. Mieszkańcy wsi położonych na południe i wschód od Pułtuska zobaczyli kulę ognistą, która stawała się większa i jaśniejsza, aż nie można było na nią patrzeć. Potem światło zgasło i usłyszano potężną, przewlekłą detonację, zakończoną serią odgłosów przypominających wystrzały karabinowe lub werble. Wieśniacy ze wsi Rowy nad Narwią słyszeli świst spadających kamieni i odgłosy uderzeń o ziemię i lód na rzece. Także mieszkańcy wsi Nowy Sielc i Gostkowo słyszeli uderzenia kamieni o ziemię, dachy i drzewa. Rankiem znaleźli wiele czarnych kamieni leżących na śniegu i lodzie. Oto ich opis z broszury wydanej w języku francuskim przez Szkołę Główną w Warszawie, w tłumaczeniu Jerzego Pokrzywnickiego:

Okazy dostarczone do Szkoły Głównej pokryte były szklistą warstwą koloru brunatnoczarnego, grubości średnio 0,5 mm. Warstwą tą pokryte były i małe dostarczone później okazy, tak iż każdy z nich stanowił mały indywidualny okaz. Znajdują się okazy mające zupełnie inną postać, jak gdyby zostały one rozbite, i których powierzchnia rozłamu pokryta jest podobną korą, aczkolwiek w sposób "niedoskonały". Powierzchnia pewnej ilości meteorytów bywa miejscami pomarszczona bruzdkami promieniującymi z jednego punktu, powstałymi prawdopodobnie podczas zmiękczenia się kory.

Główna masa meteorytów składa się z ziarnistych okruchów koloru popielatoszarego z odcieniem żółtawym. Główna masa niektórych okazów wykazuje dwa odcienie szarego koloru: jasnoszary i ciemnoszary. Te dwa odcienie zlewają się czasem w ten sposób, że powierzchnia wydaje się jakby "marmurowa". Czasami zaś kolor szary ciemniejszy obejmuje części większe, otoczone jaśniejszą masą, co daje jej wygląd brekcjowaty. Na jednych okazach przeważa odcień jasny, na innych znów ciemny, tak iż pod tym względem panuje skrajna różnorodność.

W głównej masie meteorytów dają się zauważyć globule, których liczba w różnych okazach bywa różna, lecz na ogół są one nieliczne. Bywają one w dwóch odmianach: jedne, dość kruche, są rzadsze, inne, ciemnoszare, bywają czasem elipsoidalne, a średnica ich sięga 3 mm. Żelazo-nikiel rozsiany jest w meteorycie w postaci różnego kształtu i wielkości ziarnek koloru szarostalowego. Jedne są małe, niedostrzegalne gołym okiem, inne znacznie większe, aż do wielkości kilku milimetrów.

Ocenia się, że spadło ok. 70000 meteorytów, o łącznej wadze ponad 2 tony. Większość, to kilkugramowe okazy zwane grochem pułtuskim. Największy znaleziony okaz waży 9095 g. Był to największy deszcz meteorytów kamiennych pod względem liczby meteorytów.

Wg PSM

PUŁTUSK - 30 stycznia 1868 r. około godziny 19, pojawiła się nad Warszawą ognista kula jaśniejsza niż Księżyc w pierwszej kwadrze. Przeleciała z zachodu na wschód ciągnąc za sobą białawy, zakrzywiony ogon. Przelot bolidu obserwowano w całej Polsce m.in. we Wrocławiu, Gdańsku, Królewcu, Krakowie i Lwowie. Mieszkańcy Pułtuska widzieli, jak kula ognista powiększała się i jaśniała, w końcu zgasła i usłyszano potężną, przewlekłą detonację, zakończoną serią odgłosów przypominających wystrzały karabinowe lub werble. Mieszkańcy wsi Rowy słyszeli nawet świst spadających kamieni oraz odgłosy uderzeń o ziemię i lód na rzece. Rano znaleziono wiele czarnych kamieni leżących na śniegu. Zebrano kilka tysięcy meteorytów, ale ocenia się, że spadło ich około 70 tys. Był to największy w historii deszcz meteorytów kamiennych tzw.chondytów zwyczajnych. - "Wiedza i Życie" 4/95

Najnowsze badania sugerują, że meteoryt Pułtusk jest brekcją typu H4/5.^[2]

wg Pokrzywnickiego

Plik DjVu

Pułtusk (Pokrzywnicki 1964)

Inne źródła

Jest obszerna wzmianka u Kleina 1904.

W katalogu Berwerth'a^[3] jest wzmianka o spadku

Lokalizacja

Elipsa spadku

Największe znalezione okazy: 9095 g (MHN w Londynie), 8100 g (Muzeum Ziemi PAN w Warszawie), 8070 g (MHN w Berlinie), 7850 g (Chicago), 7150 g (MHN w Wiedniu), 4105 g (Moskwa).

W latach 2005-08 znaleziono jeszcze około 40 okazów, o łącznej wadze około 6,5 kg, największy miał ~1,5 kg^[4].

Mapy

Galerie

Okazy meteorytu Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Woreczko)

Największy okaz w zbiorach NHM, 8070 g	Największy okaz - regmaglipty i skorupa obtopieniowa	Największy okaz - regmaglipty i skorupa obtopieniowa
Skorupa obtopieniowa	Mniejsze okazy	Na małych okazach po prawej, cenione przez kolekcjonerów etykiety muzealne

Obrazy chondr w meteorycie Pułtusk

Trzy chondry z meteorytu Pułtusk w płytce cienkiej, światło przechodzące spolaryzowane, jeden nikol (fot. Łukasz Karwowski)	Efektowna chondra monomineralna (piroksen) (PP) z charakterystyczną obwódką złożoną także z oliwinu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Wachlarzowata chondra oliwinowa (RP). Barwy szare spowodowane niewielką grubością szlifu. Światło przechodzące przy nikolach skrzyżowanych (fot. Łukasz Karwowski)
„Lamelkowa” chondra oliwinowa (BO). Ciemne paski wewnątrz to wydzielenia maskelynitu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Nieco rozmyta chondra porfirowa (POP) z pojedynczym większym kryształem oliwinu (euhedralnym). Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Chondra porfirowa (POP). Drobne ziarna oliwinu tkwią w spoiwie maskelynitowym. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)

Bibliografia

• Aleksandrowicz J., (1868), Aerolit dnia 30-go stycznia 1868. Tygodnik Ilustrowany, Warszawa, nr 5, 1 lutego s. 50–51; nr 7, 15 lutego s. 89. Abs.: Biblioteka Warszawska, 1, 482.

• Biała Jadwiga (red.), (2008), Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych. Warszawa 2008.

• von Boguslawski G., (1868), Grosse Feuerkugel und Meteorsteiregen bei Pultusk in Polen am 30. Januar 1868. Wochschr. Astron. Meteor. Geogr. Halle, n.s. 1, 1868, s. 93-96, s. 113-118.

• Galle Johann Gottfried, (1868), Bahn des am 30 Januar 1868 beobachteten und bei Pultusk in Königreiche Polen als Steinregen niedergefallenen Meteore durch die Atmosphäre. Abh. Schles. Ges. f. vaterl. Cultur, Breslau 1868, s. 79-121.

• Galle J.G., (1868), tłum. Concerning the meteor observed on January 30, 1868, which fell through the atmosphere as a shower of stones at Pultusk in the kingdom of Poland. Popular Astronomy, vol. 52, 1944, s. 43-47, s. 94-98. Plik adsabs i dalsze.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań). Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 23-27.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Wietrzenie meteorytów na przykładzie Moraska i Pułtuska. Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 28-34.

• Karwowski Łukasz, (2008), Czym jest meteoryt Pułtusk. w: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych, Warszawa 2008, s. 18-33.

• KŁOSY - czasopismo illustrowane tygodniowe. O Aerolitach. Nr 137 (s. 83–85) z 1 lutego 1868. Plik PDF

• Kosiński Janusz W., (2007-2008), Biblioteczka meteorytu Pułtusk – zeszyty, Wyszków 2007–2008.
  • zeszyt 1: Doniesienia prasowe o bolidzie z 30 stycznia 1868;
  • zeszyt 2: Doniesienia prasowe o meteorycie Pułtusk w roku 1868;
  • zeszyt 3: "Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868...".

• Kosiński Janusz W., Kamińska Ewelina, (2011), Upadek i rozmieszczenie fragmentów meteorytu Pułtusk. Acta Soc. Metheor. Polon., vol. 2, 2011.

• Lang Bruno, Kowalski Maciej, (1971), On possible number and mass of fragments from Pułtusk meteorite shower. Meteoritics, 6, 3, 1971, s. 149-158. Plik adsabs

• Pilipiuk A., (2001), Poszukiwania meteorytu pułtuskiego – uwagi archeologa. Meteoryt, 3, 2001, s. 20-21.

• Pilski Andrzej S., (1991), The Pultusk meteorite shower. Impact, vol. 2, 1991, s. 16-19.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich. Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 77-105.

• Samsonowicz Jan, (1952), La météorite de Pułtusk. Wiadomości Muzeum Ziemi, vol. 6(1), 1952, s. 57-68.

• Samsonowicz Jan, (1952), O wieku, pochodzeniu i przypuszczalnej ilości oraz masie meteorytu pułtuskiego (z mapką). Wiadomości Muzeum Ziemi, tom VI(1), Warszawa 1952, s. 56-68.

• Siemiątkowski Jacek, (2004), Chondryt Pułtusk: przykład meteorytowej brekcji wieloskładnikowej (H4+H5). Meteoryt, 2, 2004, s. 26-28.

• Żbik Marek, Self P., (2004), Structure comparison of two stony meteorites (Pultusk and Baszkówka) using high resolution x-ray microtomography and image analysis. National Space Society Conference. Adelaide May 2004.

• Żbik Marek, Self P., (2005), High resolution X-ray microtomography analysis in non-destructive investigation of internal structure in two chondrites (Pultusk, Baszkówka). Mineralogia Polonica, 36(1), 2005, s. 5-19.

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ Siemiątkowski 2004
3. ^ Berwerth 1903
4. ^ Kosiński et al. 2011; informacja ustna od poszukiwaczy

Zobacz również

• spadek meteorytu w miejscowości Gaj pod Wyszkowem

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Pultusk
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Pultusk
• meteoryt Pułtusk w kolekcjach polskich - katalog PTMet
• Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Pułtusk
• Wikipedia - meteoryt Pułtusk
• Strona Woreczko o meteorycie Pultusk
• Archiwum Map WIG - http://polski.mapywig.org

Co jeszcze na stronie?

• sprawdzić pozycję Samsonowicza z 1952 r --Wiki woreczko