(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Sołtmany/Badania
Z Wiki.Meteoritica.pl
Spis treści |
- Na bieżąco będą tu zamieszczane informacje dotyczące stopnia zawansowania badań nowego polskiego meteorytu Sołtmany i wyniki dostępnych analiz.
Zarząd Polskiego Towarzystwa Meteorytowego pragnie serdecznie podziękować wszystkim osobom i instytucjom zaangażowanym w pozyskaniu materiału do badań i pomoc. Szczególne podziękowania składamy panu Romanowi Rzepce i jego żonie Annie.
Zespół badawczy
Do zbadania kupionych próbek zawiązał się zespół naukowców z kilku polskich ośrodków badawczych (Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Śląski, Muzeum we Fromborku)[1]:
- prof. Tadeusz Przylibski
- prof. Łukasz Karwowski
- prof. Ryszard Kryza
- prof. Jerzy Wojciech Mietelski
- dr Tomasz Jakubowski
- mgr Andrzej S. Pilski
- mgr Katarzyna Łuszczek
Do współpracy i przepowadzenia części analiz zostało włączonych również kilka osób z ośrodków zagranicznych.
Wstępne ustalenia
Według badań na mikrosondzie meteoryt Sołtmany to chondryt zwyczajny typu L (L5 lub L6)
-
(14 maj) Po badniach na mikrosondzie profesor Łukasz Karwowski z całą pewnością stwierdził, że jest to chondryt typu L. Przeprowadzone pomiary zawartości fajalitu (Fa) dały wynik około 25, natomiast ferrosilitu (Fs) ok. 22. Wskazuje to na 'mocną' L-kę[3].
- Poza badaniami fazy krzemianowej, badano fazę metaliczną, siarczkową i inne akcesoryczne minerały[4]. Wśród fazy metalicznej stwierdzono m.in. duży udział tetrataenitu. Największym zaskoczeniem była wyjątkowo duża zawartość plessytu, który jest bardzo rzadki w chondrytach zwyczajnych.
- Analizowano ziarna apatytu, chromitu, kamacytu, millerytu, miedzi rodzimej, oliwinu, piroksenów, taenitu, troilitu. W skorupie obtopieniowej i płytko pod nią analizowano m.in. spinele, które wykrystalizowały w postaci pięknych dendrycznych struktur. W meteorycie jest mało chondr, są one niekompletne i słabo zarysowane.
- Opis prof. Łukasza Karwowskiego: Sołtmany to chondryt L. Typ petrograficzny moim zdaniem pomiędzy 5 a 6. Meteoryt ten jest dziwny dla mnie. Zawiera miedź rodzimą. Stosunkowo dużo fazy metalicznej i rozproszonego troilitu. Ilość reliktów chondr lub chondr jest stosunkowo niewielka. Przeważają chondry oliwinowo-piroksenowe. Obok tego występują diopsydy. Ponadto w meteorycie jest stosunkowo dużo fazy taenitowej o specyficznej budowie, częste są plessyty, w fazie taenitowej tkwi miedź. Nie jest jej dużo i są to małe ziarna. Jest też faza tetrataenitowa - niewiele ale jest. Poza tym występuje chromit (dosyć liczny), spękany apatyt chlorowo-fluorowy oraz merillit (fosforan Ca, Na i Mg). Chromit czasem tworzy wydzielenia kroplowe w skaleniu. Skalenie są reprezentowane jedynie przez skaleń Na-Ca-K. Nie zauważyłem zbliźniaczeń albitowych (może po ścienieniu szlifu będą widoczne). W skaleniu około 5% ortoklazu i 10% cząsteczki anortytowej - reszta albit.
- Stosunki zawartości ferrosylitu w piroksenie do fajalitu w oliwinie wskazują praktycznie na środek pola L. Badania były zrobione tak dla piroksenów i oliwinów z reliktów chondr, jak i poza obszarem chondr. Są praktycznie jednakowe. Skorupa obtopieniowa b. ładna. W znacznej części obecne spinele dendrytowe, ale o niskiej zawartości Ni, rzadkie ziarna millerytu (NiS) są też partie skorupy całkowicie zeszklone - raczej takie, które nie zdążyły zrekrystalizować - to najbardziej zewnętrzne. Skład zbliżony do piroksenu.
- pomiary podatności magnetycznej, wykonane przez prof. Pierre Rochette podczas konferencji w ING PAN w Krakowie[6] potwierdziły typ meteorytu.
- (12 maj) Wykonano pomiary podatności magnetycznej (magnetic suceptibility) (wielkość proporcjonalna do zawartości minerałów magnetycznie czynnych), otrzymany wynik: log kappa = 4.71 (niewielka, chondryt typu L); oraz anizotropii podatności magnetycznej (wielkość charakteryzująca stopień deformacji wewnętrznej próbki) – ogólnie niewielka (chondryt typu S1/S2 - mało zszokowany, na co wcześniej zwracał już uwagę prof. Karwowski).
- Interpretacja prof. Marka Lewandowskiego: chondryt o niewielkiej ilości minerałów magnetycznych, z niewielkim stopniem deformacji wewnętrznej (nie doświadczył kolizji z innym ciałem przestrzeni międzyplanetarnej). Wygląda więc na to, że po rozpadzie ciała macierzystego, pierwszym i ostatnim (póki co) miejscem jego spotkania była Ziemia.
Plan działań
Cały zakupiony materiał[7] do badań został przeznaczony na następujące analizy:
- część materiału została pocięta w celu przygotowania ich do badań (cięcie wykonał Marcin Cimała, który dysponuje odpowiednim sprzętem i doświadczeniem) - początek maja. Część fragmentów została już przekazana prof. Karwowskiemu w celu wykonania płytek cienkich i przprowadzenia badań pod mikroskopem.
- na początku został również wykonany opis makroskopowy okazów (K.Łuszczek i T.Jakubowski) - początek maja
- płytki cienkie (TS, thin slice) zostaną wykonane na Wydziale Geologii UW; zostaną przeprowadzone analizy mikroskopowe i mikrosondowe w celu określenia składu poszczególnych minerałów. Analizy na mikrosondzie[8] w Warszawie przeprowadzi Ł.Karwowski. Część analiz wykona T.Przylibski we Wrocławiu, ewentualne dodatkowe analizy przeprowadzi R.Kryza - początek maja. Prof. Karwowski otrzymał już materiał do badań.
- część materiału zostanie przebadana w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie pod kierunkiem W.Mietelskiego[9]; przeprowadzone zostaną badania na kosmogeniczne izotopy krótkożyciowe; ich celem jest określenie czasu przebywania meteoroidu w przestrzeni kosmicznej tzw. CRE age (cosmic-ray exposure age)[10]; badania są nieniszczące i ten fragment posłuży później do innych badań; początek maja
- jeden z fragmentów został sproszkowany na Politechnice Wrocławskiej i wysłany do laboratorium w Kanadzie do analizy chemicznej bulk composition; badania zostaną przeprowadzone na spektrometrze mas (ICP MS)[11]; połowa maja
- w czwartek, z inicjatywy prof. Marka Lewandowskiego, 12 maja w Krakowie podczas seminarium w siedzibie ING PAN[6] zostaną dokonane badania własności magnetycznych meteorytu Sołtmany.
Wyniki analiz przeprowadzonych w Kanadzie będą gotowe po około miesiącu; wyniki analiz krótkożyciowych izotopów - po kilku tygodniach.
Trwają poszukiwania laboratorium, które przeprowadzi analizy izotopowe. Jest bardzo prawdopodobne, że analizy te zostaną przeprowadzone w laboratorium w Tokio.
Galeria
Meteoryt Sołtmany
.jpg) Fragment przygotowany do wykoniania płytki cienkiej (fot. Eligiusz Szełęg) |
.jpg) Pojedyncze chondry, ziarna metalu i troilitu oraz widoczne początki wietrzenia meteorytu (fot. Eligiusz Szełęg) |
Fragment meteorytu - naturalny przełam
_Marcin_Cima%C5%82a_0.jpg) Fragment meteorytu (fot. Marcin Cimała) |
_Marcin_Cima%C5%82a_1.jpg) Fragment meteorytu (fot. Marcin Cimała) |
_Marcin_Cima%C5%82a_2.jpg) Fragment meteorytu (fot. Marcin Cimała) |
Obrazy meteorytu Sołtmany z mikroskopu elektronowego; fotografie i opis prof. Łukasz Karwowski
.jpg) W krysztale taenitu (jaśniejszy), duży kryształ kamacytu (ciemniejszy), nad nim widoczny plessyt |
.jpg) Pole plessytu. Taenity jaśniejszy, ciemniejszy to kamacyt |
.jpg) Taenit o dziwnej budowie, śladowe tetrataenity (najjaśniejsze paseczki), ciemniejszy kamacyt, jeszcze ciemniejszy troilit, czarne to krzemiany |
.jpg) Fragment chondry - najjaśniejszy chromit (okrągłe wydzielenia) w skaleniu (najciemniejszy), nieco jaśniejszy od skalenia - piroksen. Jeszcze jaśniejszy oliwin |
.jpg) Skorupa. Ogólny widok zmian termicznych. Doskonale widoczna skorupa z pęcherzykami gazu, skorupa wewnętrzna tzw. strefa czarnych żyłek |
Badania na mikrosondzie na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (fot. Wadi & Woreczko; niestety były złe warunki oświetleniowe)
_2.jpg) Komputer nie zrobi wszystkiego. To prof. Łukasz Karwowski identyfikuje miejsca, które za moment zbombarduje wiązka elektronów |
_1.jpg) Na pierwszym planie mikroskop elektronowy CAMECA SX 100 Wydziału Geologii UW w Warszawie; w Polsce takie mikroskopy są tylko dwa! |
_3.jpg) Zespół badawczy |
.jpg) Zrzut ekranu z wynikami pomiaru ziarna tetrataenitu FeNi (51,24wt% Ni), którego jest w meteorycie Sołtmany wyjątkowo dużo |
.jpg) Zdjęcie skorupy obtopieniowej. Ta zasadnicza na dole kadru, wyżej - strefa tzw. czarnych żyłek i na górze niezmienione wnętrze meteorytu |
Przypisy
- ^ większość zaangażowanych w badania naukowców to członkowie Polskiego Towarzystwa Meteorytowego
- ^ Fredriksson K., Keil K., (1964), The iron, magnesium and calcium distribution in coexisting olivine and rhombic pyroxenes in chondrites. Journal of Geophisical Research 69, 1964, s. 3487–3515
- ^ więcej o zawartości żelaza w meteorytach i klasyfikacji chondrytów - żelazo (iron)
- ^ o minerałach w meteorytach - meteorite minerals
- ^ źródło: CAILLOU NOIR - MAGNETIC SUSCEPTIBILITY OF METEORITES; tam też lista publikacji
- ^ a b seminarium naukowe w dniu 12 maja o godzinie 11:15 w siedzibie ING PAN O/B Kraków przy ulicy Senackiej 1; prelegenci Pierre Rochette (CEREGE, Aix-an-Provence, Francja) i Jérôme Gattacceca; ING PAN seminaria
- ^ kupiono fragmenty, około 190 gram, które zaoferowała na sprzedaż pani Alfreda. Kilka fragmentów zostawiła sobie "na pamiątkę", natomiast masę główną, jak deklarowała, miała sprzedać panu Pilskiemu zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami
- ^ mikrosonda na Wydziale Geologii UW w Warszawie - mikrosonda (microprobe)
- ^ część badań wykona Dr. Matthias Laubenstein z Laboratori Nazionali del Gran Sasso z Włoch, który już otrzymał próbki
- ^ CRE age - cosmic-ray exposure age
- ^ metoda ICP-MS (Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry) - Spektrometria mas
Linki zewnętrzne
- Relacja na żywo, w formie bloga, z przebiegu badań meteorytu Sołtmany na Facebook'u - Polskie Towarzystwo Meteorytowe
