O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Meteoryty surowcem dla huty

Magura →
Znalezisko
Lokalizacja	Słowacja
Położenie[1]	49°20'N, 19°29'E
Data	1840 r.
Charakterystyka
Typ	żelazny, IAB-MG
Masa	150 kg
Liczba okazów	wiele brył, zachował się jeden okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Arva, Orava, Slanica, Szlanica, Szlanicza; po węgiersku: Árva; spotyka się w literaturze również Oravska Magura

Znalezisko meteorytów żelaznych na terenie Słowacji od 1840 roku (IAB-MG, TKW 150 kg). Znaleziono wiele brył, o łącznej wadze około półtorej tony, ale większość z nich została przetopiona. Zachowało się tylko ok. 150-200 kg.

Cenny materiał

Według Tučeka (1981) w rejonie karpackiego pasma Magury Orawskiej w północno-zachodniej Słowacji w latach 1830-40 znajdowano wiele żelaznych brył pochodzenia meteorytowego. Według przekazów okoliczna ludność sprzedawała znajdowane bryły do okolicznej huty, gdzie wykorzystywano m.in. znaczne pokłady popularnej w tym rejonie rudy darniowej, a znajdowane żelazne bryły były traktowane jako naturalny surowiec. Prawdopodobnie w tym okresie przetopiono we Franciszkowej hucie około 1,6 tony materiału. Przetapiania meteorytów zaprzestano dopiero w 1844 roku, gdy wiedeński naukowiec W. Haidinger^[2] wykazał ich pozaziemskie pochodzenie.

Miejsce pozyskiwania, nota bene tak cennego, materiału dla huty, przez dłuższy czas było przez okoliczną ludność utrzymywane w tajemnicy. Wiadomo, że znaleziska pochodziły z okolic na zachód od wsi Slanica niedaleko Námestova. W żwirowych brzegach rzeki znajdowano bryły żelazne o wagach od jednego do kilkudziesięciu kilogramów^[3]. Znaczna ilość znajdowanych fragmentów świadczy o spadku deszczu meteorytów żelaznych w bliżej nieokreślonej przeszłości. Nie znaleziono również śladów żadnych kraterów.^[4] Uważa się również, że ówczesne przekazy mówiące o znajdowanych wówczas bryłach żelaza o wadze ponad 300 kg są mocno przesadzone, a prawdopodobnie największe znalezione bryły nie miały więcej niż 150 kg. W zbiorach muzealnych zachowało się około 150-200 kg, największy okaz znajduje się w Tübingen (Niemcy) i ma wagę 45,5 kg. W zbiorach Muzeum w Pradze znajduje się 7 fragmentów o łącznej wadze 2,266 kg (największy 1270 g).

Zachowane fragmenty meteorytu Magura mają bardzo zniszczoną, silnie utlenioną powierzchnię. Nie zachowały się ślady skorupy obtopieniowej i regmagliptów.

Za sprawą badań Haidingera^[2] i ze względu na dużą obfitość materiału, żelazo meteorytowe z Orawy stało się na wiele lat materiałem badawczym w europejskich laboratoriach. Znany badacz meteorytów żelaznych V.F. Buchwald stwierdził, że meteoryt Magura był w XIX wieku tym dla badaczy europejskiej, czym w XX wieku dla meteorytyki amerykańskiej był meteoryt Canyon Diablo. W meteorycie Magura po raz pierwszy opisano nowy minerał węglik żelazo-niklu cohenit (cohenite). Dokonał tego w 1889 roku E. Weinschenk i nadał nowo odkrytemu minerałowi nazwę cohenit dla uczczenia Emila Wilhelma Cohena^[5]. Również w tym meteorycie w 1847 roku W. Haidinger odkrył fosforek żelaza i niklu schreibersyt (schreibersite), który otrzymał swoją nazwę na cześć twórcy kolekcji meteorytów w Wiedniu, Karla F.A. von Schreibersa^[6]. Stwierdzono w okazach meteorytu Magura występowanie zjawiska pseudomorfozy grafitu^[7], wyodrębniono cliftonit^[8] i diamenty. Ówczesne badania nad cohenitem pozwoliły stworzyć podstawy klasyfikacji oktaedrytów.

Czy są tam kratery?

Ilość znajdowanych kiedyś fragmentów meteorytu Magura, świadczy, że prawdopodobnie w tym rejonie spadł dawno temu deszcz meteorytów żelaznych i być może był to spadek kraterotwórczy?!

Taką hipotezę badał tamtejszy geolog (prawdopodobnie?) i miłośnik meteorytów słowackich Juraj Klam.

Lokalizacja

Na początku lat 50. dwudziestego wieku wybudowano u zbiegu rzek Czarnej i Białej Orawy zaporę wodną. Powstałe Jezioro Orawskie^[9] zalało tereny, gdzie w XIX wieku znajdowano meteoryty. Wiele wsi, w tym wieś Slanica, znalazło się pod wodą.

Mapy

Miejscowości Szlanicza (słow. Slanica) i Námesztó (słow. Námestovo) (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Galerie

Meteoryt Magura ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr^[10] (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Fragment o wadze 500,45 g

Meteoryt Magura (źródło: Tuček 1981)

Meteoryt Magura

Tablica informacyjna przy ruinie Franciszkowej huty

Bibliografia

• +Haidinger W., (1844), Meteor-Eisen in Ungarn. Annalen der Physik, 61, Bd. 137, 1844, s. 675-676. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +Haidinger W., (1846), Graphit, pseudomorph nach Schwefelkes. Annalen der Physik, 67, Bd. 143, 1846, s. 437-439. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Kosiński Janusz W., (1996), Meteoryty Słowacji. Meteoryt, 4, 1996, s. 10–12. Plik PDF

• Kosiński Janusz W., (1997), Meteoryty Słowacji - uzupełnienie. Meteoryt, 1, 1997, s. 9. Plik PDF

• Pilski Andrzej S., (1999), Nieziemskie skarby. Poradnik poszukiwacza meteorytów, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. ISBN 83-7180-173-4.

• Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.

• Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  (tablice
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ).

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ ^{a b} Haidinger (1844)
3. ^ na fakt znajdowania w okolicy wsi Slanica brył żelaza miały prawdopodobnie wpływ notowane w początkach XIX wieku w tym rejonie wielkie powodzie i związane z nimi przemieszczanie wielkich mas ziemi w korytach rzek
4. ^ hipotetyczne kratery w okolicach zbiornika "znalazł" lokalny badacz meteorytów Juraj Kalm
5. ^ Emil Wilhelm Cohen - niemiecki badacza meteorytów; autora trzytomowego dzieła o meteorytach Meteoritenkunde (Nauka o meteorytach)
6. ^ Pilski (1999)
7. ^ Haidinger (1846)
8. ^ cliftonit - pseudomorf grafitu (prawdopodobnie z diamentu) o słabej symetrii oktaedrytu; znajdowany tylko w meteorytach w kamacycie
9. ^ dokonano wtedy m.in. zmiany granicy polski-słowackiej, tak aby całe jezioro znalazło się po stronie słowackiej
10. ^ muzeum ma w swych zbiorach okazy (fragmenty) o masach: cs 500,45 g, sc 145,70 g, fp 1,54 g

Zobacz również

• Meteoryty imperium węgierskiego

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Magura
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Magura

• Wikipedia - Jezioro Orawskie
• Wikipedia (SK) - Františkova huta
• WebMineral.com - o minerałach: cohenite • schreibersite
• woreczko.pl - Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)