O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Kolejny (?) członek rodziny Morasko

Jankowo Dolne →
Masa główna Jankowa Dolnego za zbioru Woreczko Meteorites (fot. Marcin Cimała)
Znalezisko
Lokalizacja	wieś Jankowo Dolne niedaleko Gniezna, Polska
Położenie[1]	52°32,5'N, 17°40,75'E (współrzędne podane przez znalazcę)
Data	marzec 2004 r.
Uwagi	pojawiły się wątpliwości, czy meteoryt Jankowo nie został jednak znaleziony w Morasku[2]
Charakterystyka
Typ	meteoryt żelazny, identyczny jak meteoryt Morasko
Masa	~12 kg
Liczba okazów	6 okazów, największy ~11,3 kg

Pierwszy okaz znaleziony przez Mateusza Szyszkę o wadze 112 g badał Marcin Cimała. Już pierwsze oględziny wskazywały, że jest to meteoryt. W celu dalszych badań i weryfikacji przesłał on próbki do prof. Łukasza Karwowskiego z Uniwersytetu Śląskiego^[3]. Badania na obecność niklu w reakcji z dwumetyloglioksymem^[4] wypadły pozytywnie. W badaniu mikroskopowym zgładu profesor stwierdził obecność fazy kamacytowej (6,6 %wag. Ni), taenitowej (43,7-27,4 %wag. Ni), schreibersytu i rhabdytu oraz sfaleryt (ZnS) i ałtanit (PbTe). To już na pewno był meteoryt. Znalazca Mateusz Szyszka (znalazł również meteoryt Krupe), uczeń liceum w Poznaniu, był już znany prof. Karwowskiemu, gdyż chłopak od dawna prowadził intensywne poszukiwania meteorytów i militariów. Miał już na swoim koncie kilka znalezisk spod Moraska, a wiele z nich konsultował właśnie na Uniwersytecie Śląskim.

Impulsem do poszukiwań pod Jankowem Dolnym była historia pewnego znaleziska, o której dowiedział się Mateusz od swojego kolegi. Oto ta historia wg relacji z Meteorytu^[5]:

(…) Podczas orki we wrześniu 1971 roku pewien rolnik z Jankowa Dolnego znalazł skorodowaną bryłę metalu. Sugerując się lekko wydłużonym kształtem znaleziska i faktem, że było to coś metalowego - przyjął, że może to być jakiś niewypał z II Wojny Światowej. Po dokładnym obejrzeniu odkrycia stwierdził, że nie jest to niewypał lecz coś dziwnego. Wyorana bryła nie wzbudzała niczyjego zainteresowania i została zagubiona na 33 lata. (…)

Okoliczności znalezienia meteorytów Jankowo Dolne według relacji Mateusza Szyszki (fragment z kwartalnika Meteoryt^[5]).

(…) Opowieść Mateusza

Usłyszałem od Michała historię „meteorytu” znalezionego w pewnej podgnieźnieńskiej wiosce. Początkowo potraktowałem przekaz z dystansem, ponieważ z opowiadania wynikały pewne wątpliwości i mogły one świadczyć, że niekoniecznie musi być to meteoryt. Wielokrotnie przecież znajdowano bryły rudy darniowej, czy też konkrecje żelaziste lub bryły żużli pochodzące z dymarek osiągające masę kilkudziesięciu kilogramów.

Po ponad połowie roku, przy okazji innej wyprawy, wraz z Michałem postanowiłem zajrzeć do Jankowa Dolnego. Wyprawa doszła do skutku 27 marca 2004. Po dotarciu pociągiem do Jankowa Dolnego przeszliśmy około kilometra w kierunku zachodnim od wioski w miejsce wskazane nam przez miejscowego rolnika. Wskazany obszar obejmował około 100 m², gdzie rozpocząłem poszukiwania wykrywaczem Pulse Star Pro. Praktycznie cały dzień zleciał na wykopywaniu gwoździ i innych fragmentów metalowych - najczęściej części sprzętu rolniczego. W połowie dnia kolega mnie opuścił i powrócił do domu w Gnieźnie. Ja też postanowiłem trochę odpocząć. Penetrowałem dalej pozostały fragment pola. Niestety bez ciekawych rezultatów. Słońce już zachodziło, gdy do moich uszu dotarł sygnał wykrywacza. Trochę zrezygnowany ale jeszcze zdeterminowany przystąpiłem do kopania. Na głębokości 15-20 cm trafiłem na silnie zwietrzałą bryłkę żelaza. W ciągu następnych 10 minut udało mi się znaleźć jeszcze dwie bryłki w odległościach 3 i 10 m od pierwszej.

Po powrocie do domu postanowiłem oczyścić znaleziska. W trakcie czyszczenia dwóch okazów zauważyłem ziarna podobne do schreibersytu. Zebrane bryłki miały po oczyszczeniu masy: 112, 151 i 220 gramów.

W połowie kwietnia wybrałem się ponownie. Niestety rezultatem było tylko kilka podejrzanych kawałków żelastwa.

W pierwszy czerwcowy weekend (6 czerwca) postanowiłem ponownie wybrać się do Jankowa Dolnego na kolejne łowy. Efekty były bardzo podobne do poprzedniej wizyty. Wracałem z niczym. Podczas powrotu do wsi, idąc na skróty zapędziłem się w okolice pasieki. Wystraszony wizją ataku pszczół zastanawiałem się czy tamtędy przejść. W końcu uznałem, że późna i deszczowa pora zniechęci pszczoły do opuszczenia uli. Podczas przemierzania pasieki moją uwagę zwróciła dosyć dziwna bryła, która spoczywała na jednym za zrujnowanych uli. Był to rdzewiejący kamień z dziwnymi wgłębieniami przypominającymi regmaglipty - chyba mam już obsesję - doskonały materiał na meteoryt. Po podniesieniu bryły przekonałem się, że ma niesamowitą wagę. Doniesienie jej do stacji kolejowej było dla mnie dużym wyczynem. W domu bryłę wyczyściłem z rdzy i zabrudzeń. Nie miałem już wątpliwości, że jest to meteoryt. Na powierzchni pięknie zachowanego meteorytu poza regmagliptami, śladami schreibersytu występują dwa wgłębienia po nodulach troilitowych.

Po pierwszych znaleziskach, na początku czerwca wysłałem bryłkę o masie 112 g do Marcina Cimały, by się upewnić, że jest to meteoryt. On, po pocięciu i próbie trawienia przesłał go do profesora Karwowskiego na sprawdzenie zawartości niklu. Zadzwoniłem do pana profesora. Mocno się zaniepokoiłem, gdy usłyszałem, że niklu nie ma. Trudno, moim zdaniem był to jednak meteoryt. Przez znajomych, wcześniej udało mi się na Uniwersytecie Poznańskim potwierdzić obecność niklu w zwietrzelinie. Za kilka dni spawa się wyjaśniła. Okazało się, że profesor Karwowski nie skojarzył mnie poprzednio z moim meteorytem i teraz potwierdził meteorytowe pochodzenie bryłki. Stwierdził obecność kamacytu, taenitu, schreibersytu i rhabdytu. (…)

Masa główna meteorytu Jankowo Dolne to meteoryt żelazny wyjątkowej urody z pięknymi regmagliptami. Okaz waży około 11,3 kg i znajduje się w kolekcji Meteorites Collection Jan Woreczko & Wadi. W pobliżu znaleziono także inne bryły żelaza ważące 17, 37, 112, 151 i 220 g. Do pierwszych badań trafił jeden z mniejszych kawałków. Później odcięto mały fragment od dużego okazu i trafił on do badań m.in. na pierwiastki śladowe (gal Ga, german Ge i iryd Ir, używanych do klasyfikacji meteorytów żelaznych)^[6]. Po badaniach stwierdzono, że pod względem struktury i budowy chemicznej w 99% Jankowo Dolne jest identyczne jak okazy meteorytów Morasko. Wysunięto więc hipotezę o przedłużeniu linii wielkiego deszczu meteorytów żelaznych z Tabarz-Przełazy-Morasko do Jankowa Dolnego^[7]. Na Konferencji Meteorytowej w Poznaniu (kwiecień 2004)^[8] Krzysztof Socha zasugerował, że linia ta może być jeszcze dłuższa i że być może zaczyna się aż we Francji, dając gigantyczną elipsę rozrzutu. Poszukiwania dowodów cały czas trwają.

Meteoryt Jankowo Dolne nie jest jeszcze sklasyfikowany. Nie został również zgłoszony do rejestracji w Meteoritical Bulletin z powodu wątpliwości dotyczących rzeczywistego miejsca znalezienia. Późniejsze wydarzenia i postawa Mateusza Szyszki położyły się cieniem na jego wiarygodności i dają podstawę do przypuszczeń, że nie wszystkie fakty dotyczące jego znalezisk są prawdziwe!^[2]

O wsi Jankowo pod Gnieznem obszerne opracowanie opublikował dr Stanisław (nomen omen) Karwowski w Rocznikach Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego w 1898 roku^[9].

Hipoteza bolidu wielkopolskiego

W 2001 roku Rainer Bartoschewitz (Bartoschewitz et al. 2001) porównując wyniki analiz składu chemicznego meteorytu Tabarz z danymi dla Moraska i Przełazów wysunął hipotezę, że te trzy meteoryt mają wspólne pochodzenie (patrz → Hipoteza Bartoschewitza). Meteoryty te są oktaedrytami gruboziarnistymi (Og, coarse octahedrites) typu IAB-MG. Również miejsca ich znalezienia (włączając meteoryt Jankowo Dolne o podobnym składzie) leżą niemal na jednej linii (patrz rysunek).

Niezależnie, w 2001 roku, ukazała się publikacja Jacka Brzustowicza (Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?) łącząca katalogowe wydarzenie Friedland 1304 (Grady 2000) z hipotezą, że w starych kronikach opisujących to wydarzenie jest mowa o bolidzie widzianym z Bierzwnika w województwie zachodniopomorskim, w powiecie choszczeńskim (patrz → doniesienie Friedland 1304).

Z połączenia tych dwóch koncepcji, w 2010 roku Wiesław Czajka zaproponował hipotezę, że opisywaną w starych kronikach i katalogach kometę, obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za wspólny spadek meteorytów Tabarz, Przełazy i Morasko (patrz → hipoteza Bolid wielkopolski).

Lokalizacja

Okazy meteorytu Jankowo Dolne znaleziono na polach na zachód od wsi Jankowo Dolne. Masa główna służyła za obciążnik na ulu (na mapie miejsca znalezienia mniejszych okazów podane przez Mateusza Szyszkę).

Galerie

Okazy meteorytu Jankowo Dolne. Materiał z czasopisma Meteoryt^[5] (dzięki uprzejmości Jacka Drążkowskiego).

Największy okaz (main mass) znaleziony 6 czerwca 2004 r. (masa główna ~11,5 kg przed oczyszczeniem; fot. Marcin Cimała)	Pierwszy znaleziony w Jankowie Dolnym meteoryt, 112 g, po przecięciu przez Marcina Cimałę. To na nim wykonano wstępne badania (fot. Łukasz Karwowski)	Okaz 151 g (fot. Kazimierz Mazurek)
Okaz 220 g (fot. Kazimierz Mazurek)	Znalezisko z 6 listopada 2004 r. Okaz 37 g z cohenitem i schreibersytem (fot. E. Szełęg)	Znalezisko z 6 listopada 2004 r. Okaz 17,1 g (fot. E. Szełęg)

Masa główna Jankowa Dolnego i wewnętrza budowa okazów

Masa głowna meteorytu Jankowo Dolne po oczyszczeniu (fot. Marcin Dębowski - Meteoryty-Kamada)	Regmaglipty na powierzchni meteorytu (fot. Marcin Cimała)	Regmaglipty na powierzchni meteorytu (fot. Marcin Cimała)
Tajemnicza inkluzja na powierzchni meteorytu (fot. Marcin Cimała)	Struktura oktaedrytu gruboziarnistego (Og), widać linie Neumanna (fot. Andrzej S. Pilski)	Na wytrawionym przekroju okazu 220 g widać zdeformowane figury, podobne do figur w odłamkach z kraterów Henbury[10] (fot. Andrzej S. Pilski)

Okolice Jankowa Dolnego

Miejsce, gdzie znaleziono okazy meteorytu (fot. Wiesław Czajka)

Bibliografia

• Bartoschewitz Rainer, (2001), Morasko – największy znany obszar rozrzutu na świecie?, Meteoryt, 4, 2001, s. 20. Plik PDF.

• Jastrzębska A., (2006), Zmiany szokowe w meteorytach żelaznych na przykładzie meteorytów Morasko i Jankowo Dolne. Materiały IV Konferencji Meteorytowej Warszawa-Wyszków 2006, s. 31-38.

• Jastrzębska A., (2009), Zmiany szokowe w meteorytach żelaznych na przykładzie meteorytów Morasko i Jankowo Dolne. Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 38-43.

• Karwowski Łukasz, (2004), Jankowo Dolne – nowy żelazny polski meteoryt. Materiały III Konferencja Meteorytowa, Poznań, 25-26 września 2004, s. 23-29.

• Karwowski Łukasz, (2004), Nowy polski meteoryt: Jankowo Dolne. Meteoryt, 4, 2004, s. 3-4.

• Karwowski Łukasz, (2006), Tajemnicze inkluzje w meteorytach Morasko. Meteoryt, 4, 2006, s. 19–22.

• Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2006), Silicates association in nodules of iron meteorites Seelasgen, Morasko and Jankowo Dolne. Mineralogia Polonica - Special Papers, 29, 2006, s. 140-143.

• Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2007), Mineral association of nodules from iron meteorites Seelasgen, Morasko and Jankowo Dolne. Mineralogia Polonica - Special Papers, 31, 2007, s. 159-162.

• Pilski Andrzej S., (2004), A nie mówiłem? Meteoryt, 4, 2004, s. 5.

• Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Wasson John T., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, (2012), Pierwiastki syderofilne w meteorytach Morasko (Siderophile elements in the Morasko meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 62-70. Plik ASMP.

• +Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, Jankowo., Dr. Stanisław Karwowski, tom 24, s. 525-544, 1898. Plik DjVu

Przypisy

Zobacz również

• hipoteza o bolidzie wielkopolskim
• meteoryty Morasko i Przełazy
• meteoryt Krupe

Linki zewnętrzne

• Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Jankowo Dolne
• Strona Woreczko Meteorites Collection o meteorycie Jankowo Dolne
• woreczko.pl - Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)  ●  Rhabdyt (rhabdite)  ●  Test na zawartość niklu w żelazie meteorytowym (nickel-test)