Kisvarsány

Historia spadku meteorytu Kisvarsány

Na podstawie zachowanych zapisków meteoryt Kisvarsány jest uważany za najważniejszy spadek meteorytu na Węgrzech. Całkowita masa spadłych okazów mogła osiągnąć 50–100 kg (!) i mogło ich być kilkadziesiąt, a nawet około 100 sztuk. Większość okazów przez ponad stulecie uległa jednak zagubieniu, zniszczeniu lub leży niezidentyfikowana i nieoznaczona w prywatnych kolekcjach, muzeach itp. Wskazane byłoby ponowne przeanalizowanie tego spadku pod kątem naukowym, uporządkowanie istniejących dokumentów, poszukiwanie zachowanych okazów oraz ponowne poszukiwania w terenie za pomocą wykrywaczy metalu.

Najbardziej szczegółowy i syntetyczny opis spadku meteorytów Kisvarsány, ich próbek, ognistej kuli itp. został opublikowany przez młodszego Lajosa Barthę w kwietniowym i majowym wydaniu czasopisma „Meteor” w 1989 roku. Poniżej znajduje się cytat z tego opracowania:

„Meteoryt Kisvarsány (obecnie: Varsánygyüre)

24 maja 1914 roku, późnym popołudniem, ale jeszcze za dnia, wiele osób na terenie ówczesnych komitatów Hajdú, Szabolcs, Szatmár i Zemplén widziało jasną „ognistą kulę” przelatującą po niebie. Zjawisko to zostało opisane przez: Béla Rácza (Szerep, komitat Bihar), nauczyciela Antala Váradiego (Kaba, komitat Hajdú), kandydata na nauczyciela Endre Szobiego (Őr, komitat Szabolcs), meteorologa Lajosa Lékly’ego (Bodrogkeresztúr), dyrektora muzeum dr. Andrása Jósę (Nyíregyháza) oraz Sándora Virányiego (komitat Szabolcs). Dane pośrednie pochodziły także od Tibora Kanizsay’a (Újfehértó, komitat Hajdú) oraz anonimowego obserwatora z miejscowości Gáva. Liczne relacje pojawiły się również w prasie z Nyíregyházy.

Czas i czas trwania zjawiska.

Obserwatorzy podali czas zjawiska między 18:00 a 18:45 (CET – czas środkowoeuropejski). Na podstawie najbardziej wiarygodnych danych (Antal Váradi: 18:25–18:25, Béla Rácz: 18:30) można ustalić, że zjawisko pojawiło się między 18:25 a 18:30. Wielu świadków zauważyło, że ruch ognistej kuli był stosunkowo powolny.

Opis bolidu.

Ognistą kulę opisywano jako kształt „gruszki” lub „kropli wody”. Jej średnica była porównywana do pełni Księżyca lub oceniana jako dwa-trzy razy większa, co odpowiada wielkości od 0,5 do 1,5 stopnia. W Kaba była tak jasna, że „oświetliła krajobraz”. Fakt, że była widoczna za dnia, świadczy o bardzo dużej jasności, szacowanej na -15 do -20 magnitudo. Jej kolor był jednolicie biały lub srebrzysty, a według Béla Rácza „iskrzyła”. Po kuli pozostawał widoczny ślad przez kilka sekund, a następnie długi, trwający 30–40 minut ogon, który został rozproszony przez wiatr na dużej wysokości. Na końcu swojej trajektorii, z perspektywy Nyíregyházy, bolid eksplodował, rozpadając się na trzy części. Huk eksplozji był słyszany w miejscowościach Őr i Nyíregyháza, ale nie z większych odległości.

Trajektoria i wysokość bolidu.

W Szerep, Kaba, Nyíregyháza i Őr ognista kula była widoczna w kierunku północno-zachodnim, północnym i północno-wschodnim, a tylko w Bodrogkeresztúr w kierunku południowo-zachodnim. Trajektoria na mapie sugeruje, że bolid poruszał się na linii Heves, Polgár i Hajdúnánás oraz Nyírtura–Nyírbogdány. Szacowana wysokość na początku trajektorii wynosiła 40–50 km, a na jej końcu 20–25 km.

Deszcz meteorytów i meteoryty.

W rejonie miejscowości Vásárosnamény, na północ i zachód od niej – w Kis- i Nagyvarsány (obecnie Varsánygyüre) oraz Gemzse – zaobserwowano spadek wielu meteorytów. Według aptekarza Ferenca Budaya z Vásárosnamény spadło około 30 meteorytów, a mieszkańcy Kisvarsány widzieli, jak niektóre wpadły do rzeki Cisy. Na podstawie znalezionych okazów stwierdzono, że meteoryty spadły na obszar elipsy o długości 10 km i szerokości 6 km.

Zebrano sześć okazów o łącznej masie 3,3 kg. Całkowitą masę meteorytów, na podstawie znalezisk i jasności bolidu, oszacowano na 50–100 kg. Obecnie jeden okaz o masie 1507 g znajduje się w muzeum w Rudabányi, a trzy mniejsze fragmenty (3,8 g, 1,4 g i 0,3 g) w kolekcji w Debreczynie. Meteoryt rudabányai ma kształt zbliżony do walca, jego powierzchnia jest pokryta cienką czarną skorupą obtopieniową. Fragmenty zawierają charakterystyczne wtrącenia oliwinowe, typowe dla chondrytów.”

Źródło: czasopismo „Meteor” z kwietnia 1989 r., s. 45–46. (ifj. Lajos Bartha)

(…)

W dalszej części artykułu Lajos (1989) opisy relacji świadków spadku…