O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 20:50, 19 kwi 2019

Z „kamienia miedziowego”

„…und einem 239 Pfund schweren im Kreise gefundenen Meteoriten” (Koischwitz 1930)

Na ten dziwny „meteoryt” w zbiorach muzeum w Jaworze (niem. Jauer) zwrócił uwagę już Jerzy Pokrzywnicki, poszukując śladów meteorytu Dąbrowa Łużycka (Pokrzywnicki 1964). Początkowo, pomimo negatywnych wyników badań, podejrzewał on, że okaz Jawor może być zaginionym meteorytem Sagan (Dąbrowa Łużycka). Pseudometeoryt Jawor był wymieniany przez Korpikiewicz (1988, s. 183), jako największy polski meteoryt.

Pokrzywnicki (1964) 18. METEORYT DĄBROWA ŁUŻYCKA (…) W poszukiwaniu śladów naszego zaginionego okazu natrafiłem w 1955 r. w Muzeum w Jaworze na okaz, który w inwentarzu muzeum figurował jako „Grosser Meteorstein 239 Pfd. schwer”. Znajdujemy o nim pewną informację i w książce Ottona Koischnitza pt. „Jauer Wegweiser durch die Heimat und ihre Geschichte” (Jauer 1930)[1]. Figuruje w niej wzmianka przy opisie działu przyrodniczego Muzeum w Jaworze następującej treści: „…und einem 239 Pfund schweren in Kreise gefunden Meteoriten”[2]. Kształt okazu bryłowaty, skład jak się zdaje metaliczny. Uderzył mnie fakt, że waga jego 239 funtów, czyli około 120 kg, zdawała się zgadzać z wagą meteorytu Dubrow (Żagań), jeśli przyjmiemy oczywiście, że waga jego określona została w dużych talentach. Ze wzmiankowanego okazu wziąłem małe próbki, które z wielkim trudem udało mi się odłupać. Przywiozłem również do Warszawy odcinek jakiegoś dużego żółtego wrostka pochodzący z tego okazu. Po zbadaniu w Zakładzie Geochemii Uniwersytetu Warszawskiego okazało się, że wrostek zawiera miedź, zaś wstępna analiza spektrograficzna jakościowa odłupanej próbki wykazała zbyt mały jak na meteoryt procent niklu. Te prowizoryczne dane nie rozstrzygnęły pochodzenia bryły, jednak jej kształt i skład wykazują, że nie ma ona nic wspólnego z meteorytem Dubrow (Żagań). Niemniej okaz ten jest ciekawy i zasługuje na bliższe zbadanie. (…)

Badaniami i ostatecznym rozstrzygnięciem natury tego kamienia zajął się prof. Tadeusz Przylibski i jego współpracownicy.

Fragment i abstrakt publikacji prof. Przylibskiego dotyczącej pseudometeorytu Jawor (Przylibski et al. 2000):

Pseudometeoryt Jawor eksponowany od 1996 roku w Muzeum Regionalnym w Jaworze (fot. Mrugalski Piotr; © T.Przylibski)

(…) W jednym z korytarzy Muzeum Regionalnego w Jaworze znajduje się blisko 120-kilogramowy okaz, który do niedawna był opisany jako „meteoryt?” (fot. 1). Kilkakrotnie, w różnym czasie, pobierano z niego próbki do badań, o efektach których nic jednak nie wiadomo. Przed wojną okaz ten figurował w muzeum w Jaworze jako „Grosser Meteorstein 239 Pfd. schwer”, czyli kamień meteorytowy o wadze 239 funtów. W książce Ottona Koischnitza^[1] z 1930 roku J. Pokrzywnicki w 1955 roku [18]^[3] znalazł taką oto wzmiankę figurującą przy opisie działu przyrodniczego muzeum w Jaworze: „…und einem 239 Pfd. schweren in Kreise gefunden Meteoriten”^[2]. Tak więc w literaturze brak dokładnych danych o miejscu i czasie znalezienia tego okazu, jedynie w przybliżeniu można je określić, w ślad za niemiecką notatką, jako okolice Jawora. Już pobieżne obserwacje pozwalają stwierdzić, że w jego składzie dominuje metal. Analizy chemiczne przeprowadzone przez J. Pokrzywnickiego [18]^[3] wykazały zbyt niską zawartość niklu, jak na meteoryt. Jednak te niezbyt szczegółowe badania nie rozstrzygnęły wątpliwości. (…)

(…) Autorzy sądzą, że okaz ten powstał w hucie leszczyńskiej, nie później niż w 1882 roku, prawdopodobnie pomiędzy 1861 a 1882 rokiem. Po kilkudziesięciu latach został odnaleziony albo w samej Leszczynie, albo przy jednej z dróg, którymi transportowano produkty uzyskiwane w hucie.

Przedstawiony pogląd na genezę „meteorytu” Jawor został potwierdzony przez pracowników muzeum w Jaworze. Okazało się, że odnaleźli oni opis okazu w księdze inwentarzowej (Hauptbuch Heimat Museum Jauer) znajdujący się na str. 33 pod nr 81. Ze sporządzonej ręcznie notatki wynika, że do muzeum został on dostarczony przez Berthę Blümel, siostrę z przytułku dla nieuleczalnie chorych w Jaworze, dnia 17.10.1928 r. Z notatki możemy dowiedzieć się także, że „meteoryt” („ognista kula”) znaleziony został pod Leszczyną i waży 239 funtów (119,5 kg). Pozaziemskie pochodzenie zostało mu przypisane przez nauczyciela Lieke Hasela (?), a zabezpieczył go M. Bruks. (…)

Pseudometeoryt Jawor – miejsce wcześniejszego pobierania prób do badań (fot. Antosiewicz Aleksander; © T.Przylibski)

Abstrakt

Na podstawie badań makroskopowych, mikroskopowych w świetle przechodzącym i odbitym oraz badań chemicznych, również w mikroobszarze, a także mineralogicznych odrzucono hipotezę o pozaziemskim pochodzeniu okazu znanego jako meteoryt Jawor. Przeczy temu zbyt niska zawartość niklu, zbyt wysoka zawartość miedzi, obecność paragenez siarczkowych charakterystycznych dla ziemskich złóż rud miedzi oraz brak figur Widmanstättena i linii Neumanna. Na podstawie materiałów archiwalnych i prac porównawczych ustalono, że pseudometeoryt Jawor jest w rzeczywistości bryłą żelaza oddzielającego się w końcowym etapie procesu obróbki termicznej rudy Cu od tzw. kamienia miedziowego. Powstał on w drugiej połowie XIX w. w hucie w Leszczynie.

Skład pseudometeorytu Jawor: żelazo zawiera znikome ilości niklu, tj. ok 0,2%, inkluzje o miedzianej barwie to rzeczywiście miedź rodzima, ciemne inkluzje składają się natomiast z siarczków żelaza, żelaza metalicznego i miedzi rodzimej. Nie jest to więc meteoryt.

Lokalizacja

Według prof. Przylibskiego (Przylibski et al. 2000) pseudometeoryt Jawor jest „odpadem” z procesu obróbki rudy miedzi i pochodzi z nieistniejącej już huty w Leszczynie.

Bibliografia

• Koischwitz Otto, (1930), Jauer. Ein Wegweiser durch die Heimat und ihre Geschichte, Jauer^[4] 1930 (s. 48). Plik pLib.

• Korpikiewicz Honorata, (1988), Spadające gwiazdy czyli rzecz o meteorach i meteorytach, KAW, Poznań 1988 (s. 183). ISBN 83-03-02272-5.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 121).^[5][6] Plik PDF.

• Przylibski Tadeusz A., (1996), Meteoryt Jawor, Meteoryt, 2, 1996, s. 13. Plik PDF.

• Przylibski Tadeusz A., (1996), Meteoryt Jawor pozostanie pseudometeorytem, Meteoryt, 4, 1996, s. 4. Plik PDF.

• Przylibski Tadeusz A., Zagożdżon Paweł, (1998), Pseudometeoryt Jawor, Meteoryt, 1, 1998, s. 4-6. Plik PDF.

• Przylibski Tadeusz A., Zagożdżon Paweł Przemysław, (2000), Pseudometeoryt „Jawor”, Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, nr 87, Studia i Materiały, nr 28, Górnictwo i Geologia V, 2000, s. 79-91. Plik PDF.

• Sachanbiński Michał, (1981), Na tropie śląskich meteorytów, Minerały, Jednodniówka Sudeckiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi w Wałbrzychu, luty 1981, s. 21–25.

Przypisy

Zobacz również

• meteoryt Sagan (Dąbrowa Łużycka)

Linki zewnętrzne

• Muzeum Regionalne w Jaworze

• Wikipedia – Jawor (miasto)  ●  Leszczyna (województwo dolnośląskie)

• Skansen Górniczo-Hutniczy w Leszczynie; Dymarki Kaczawskie

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)