Lamele Breziny i Reichenbacha

__NOTOC__
{{VerifyLevel|level=2i}}
[[Image:Brezina_1904_(Narraburra_Brezina_lamellae).jpg|thumb|right|200px|Lamele Breziny w&nbsp;meteorycie Narraburra{{MBD-record|name=Narraburra}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Brezina 1904)]]
Na wytrawionych przekrojach wielu meteorytów żelaznych widać charakterystyczne wąskie, długie struktury. Są to inkluzje schreibersytu (lamele Breziny) i&nbsp;troilitu (lamele Reichenbacha) otoczone kamacytem z&nbsp;domieszkami innych faz.

Podczas przelotu meteoroidu przez atmosferę w&nbsp;wyniku ablacji przypowierzchniowe fazy mineralne (inne niż dominujący stop żelazo-nikiel) ulegają intensywniejszemu wykruszeniu/wypłukaniu. Tworzą się wówczas na powierzchni meteoroidu/meteorytu wgłębienia po nodulach troilitowych oraz liczne wydłużone wgłębienia (długie nawet na kilka centymetrów, szerokie i&nbsp;głębokie na kilka milimetrów) przypominające ślady po dłucie ([[Hraschina/Galerie|blizny]]) pochodzące od wykruszonych inkluzji schreibersytu i&nbsp;troilitu. Inkluzje składające się ze schreibersytu nazywa się '''lamelami Breziny''', natomiast te zbudowane głównie z&nbsp;troilitu nazywa się '''lamelami Reichenbacha''' (oba te określenia są obecnie używane rzadko w&nbsp;opisach cech fizycznych meteorytów żelaznych).

Oba typy lamel najczęściej występują w meteorytach żelaznych typu [[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]]. Tak je opisuje Rubin et al. (2021, s. 187):
{{BQuote-begin|max-width=640px}}
IIIAB: This the largest {{Txt2Img|Iron_meteorites_classification_(Magmatic_populations).jpg|magmatic iron group}}; most members are {{Txt2Img|Bandwidth_(iron_meteorites_classification).jpg|medium octahedrites (Om)}}; others are fine (Of) or coarse (Og) octahedrites. The principal minerals are kamacite, taenite, and plessite. In many specimens, kamacite contains numerous small rhabdites, platelets of carlsbergite, and rare grains of daubréelite. Low-Ni IIIAB irons contain troilite with small rhabdite inclusions; high-Ni specimens contain elongated oriented troilite inclusions (Reichenbach lamellae) and oriented schreibersite crystals (Brezina lamellae) occurring parallel to (100, (210), (211), and (110).&nbsp;{{Wielokropek}}
{{BQuote-end}}

{{WhiteSpace}}

=== Lamele Breziny ===

'''Lamele Breziny (ang. ''Brezina lamellae'')''' są to wielocentymetrowej długości i&nbsp;milimetrowej szerokości listwy (ang. ''laths'') schreibersytu. Nazwa pochodzi od ich odkrywcy [[Bibliografia/Brezina Aristides|Aristidesa Breziny]]. Lamele te są doskonale widoczne, np. w&nbsp;wielu okazach meteorytu {{Txt2Img|Morasko_(figury_Widmanstattena)_1.jpg|Morasko}}<ref>nie należy mylić lamel Breziny z&nbsp;występującymi licznie w&nbsp;okazach meteorytu [[Morasko]] dużych pól inkluzji cohenitu w&nbsp;formie {{Txt2Img|Morasko_(figury_Widmanstattena)_1.jpg|„dendrytów”}}</ref> i&nbsp;na powierzchni meteorytu [[Hraschina/Galerie|Hraschina]].

Tak opisuje lamele Breziny m.in. w meteorycie Hraschina Buchwald (1975, s. 667) (''wyróżnienia w&nbsp;tekście [[Redakcja]]''):
{{BQuote-begin|max-width=640px}}
{{Wielokropek}} The morphological differences between the two sides correspond closely to what may be observed on, e.g., {{Txt2Img|Tschermak_1871_(Ilimaes_(iron)-Taf._III).jpg|Ilimaes}}{{MBD-record|name=Ilimaes (iron)}}, Cabin Creek{{MBD-record|name=Cabin Creek}}, {{Link-MBD|code=12047|name=Iron Creek}} and {{Link-MBD|code=22364|name=Quinn Canyon}}. The reason must be the same, i.e., the meteorites represent highly oriented stabilized falls where the convex, deeply carved surface was foremost during the flight. '''On both surfaces, but distinctly on the anterior one, straight scars resembling chisel marks may be observed. They are typically 1-5&nbsp;cm long and 1-2&nbsp;mm deep and wide, and are apparently oriented in a&nbsp;limited number of directions. They indicate where <u>Brezina lamellae</u> of schreibersite were partly removed by ablation melting during the atmospheric flight.'''&nbsp;{{Wielokropek}}

Schreibersite is common as imperfect Brezina lamellae in dodecahedral directions. They range in size from 50×1&nbsp;mm to 2×0.2&nbsp;mm and are enveloped in 0.8-1.0&nbsp;mm wide rims of swathing kamacite.&nbsp;{{Wielokropek}}
{{BQuote-end}}


Występowanie lamel Breziny opisuje Buchwald również, np. w meteorytach {{Link-MBD|code=16936|name=Needles}} ([[Szablon:!Iron IID|typu IID]], Of) (Buchwald 1975, s. 886) i&nbsp;{{Link-MBD|code=10957|name=Grant}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|typu IIIAB]], Om).

'''Lamele Breziny'''
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
File:Aletai_(Brezina_lamellae).jpg|Meteoryt Aletai{{MBD-record|name=Aletai}} ([[Szablon:Woźniak (2021, ASMP)|IIIE-an]], Om) (fot.&nbsp;Marcin&nbsp;Cimała) (więcej → [https://www.youtube.com/watch?v=WUnhfXNipb8 YouTube])
File:Buchwald_(Augustinovka_Brezina_lamellae).jpg|Meteoryt Augustinovka{{MBD-record|name=Augustinovka}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Buchwald_(Bear_Creek_Brezina_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=4982|name=Bear Creek}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Bear_Creek_(Brezina_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=4982|name=Bear Creek}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (fot.&nbsp;Donald Hurkot)
File:Buchwald_(Chupaderos_Brezina_lamellae).jpg|Meteoryt Chupaderos{{MBD-record|name=Chupaderos}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Domeyko_(Brezina_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=57652|name=Domeyko}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;LGF Foundation, Inc.; [https://www.facebook.com/LGFfoundation/posts/5265225786847487 FB])
File:Buchwald_(Grant_Brezina_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=10957|name=Grant}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Hraschina-NHMW_(Brezina_lamellae-3D_front)-1.jpg|Fragment powierzchni meteorytu [[Hraschina]] z&nbsp;kilkoma widocznymi lamelami Breziny (pomarańczowe strzałki) (model&nbsp;3D; wypukły „przód”; patrz → [[Hraschina/Galerie]])
File:Liversidge 1903_(Narraburra-XIX).jpg|Meteoryt Narraburra{{MBD-record|name=Narraburra}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło: [[Szablon:Liversidge (1903)|Liversidge 1903]]) (więcej patrz → [[Liversidge (1903)]])
File:Buchwald_(Rodeo).jpg|Meteoryt Rodeo{{MBD-record|name=Rodeo}} ([[Szablon:!Iron IID|IID]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Rodeo_(Farrington_1905).jpg|Meteoryt Rodeo{{MBD-record|name=Rodeo}} ([[Szablon:!Iron IID|IID]], Om) (źródło: [[Bibliografia/Farrington Oliver Cummings|Farrington 1905]])
File:Rodeo_(NHM_Prague).jpg|Meteoryt Rodeo{{MBD-record|name=Rodeo}} ([[Szablon:!Iron IID|IID]], Om) w kolekcji [[Szablon:PragueNM|Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum)]] (fot. Tomasz Jakubowski)
File:Saint-Aubin_(Brezina_lamellae)-1.jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=23096|name=Saint-Aubin}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om); doskonale widać lamelę na powierzchni okazu (fot.&nbsp;Lech Kurnicki)
File:Saint-Aubin_(Brezina_lamellae).jpg|Lamele w meteorycie {{Link-MBD|code=23096|name=Saint-Aubin}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (fot.&nbsp;Lech Kurnicki)
File:Santo_Antônio_do_Descoberto_(Brezina_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=61158|name=Santo Antônio do Descoberto}} ([[Szablon:!Iron IIAB|IIAB]], HEX) (fot.&nbsp;Zsolt Kereszty)
</gallery>

{{WhiteSpace}}

=== Lamele Reichenbacha ===

'''Lamele Reichenbacha (ang. ''Reichenbach lamellae'')''' występują w&nbsp;meteorytach żelaznych. Są to wydłużone inkluzje składające się głównie z&nbsp;troilitu. Pierwszy ich typ jest dłuższy i&nbsp;węższy (do 6&nbsp;cm i&nbsp;0,2&nbsp;mm) zawiera troilit z&nbsp;podrzędnym daubréelitem i&nbsp;jest zwykle otoczony schreibersytem i&nbsp;kamacytem. Drugi typ jest krótszy i&nbsp;grubszy (do 2&nbsp;cm i&nbsp;3&nbsp;mm) składa się głównie z&nbsp;troilitu z&nbsp;daubréelitem oraz rzadkimi ziarnami grafitu i&nbsp;krzemianu. Często lamelą towarzyszą {{Txt2Img|Buchwald_(Duchesne_Reichenbach_lamellae).jpg|kryształy chromitu}}. Wydaje się, że meteoryty zawierające inkluzje troilitowe drugiego typu stygły szybciej niż większość meteorytów żelaznych. Nazwa od ich odkrywcy [[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von|Karla Ludwiga Friedrich Freiherr von Reichenbach]].

Tak opisuje lamele Reichenbacha Buchwald (1975, s. 108):
{{BQuote-begin|max-width=640px}}
Reichenbach lamellae were seen by Reichenbach ([[Reichenbach (Tafeln)|1861, etc.]]) and named by Brezina ([[Bibliografia/Brezina Aristides|1880b]]). When best developed, they form very thin (<0.05&nbsp;mm), but large (20×30&nbsp;mm) platelets in three directions parallel to {100}γ. Additional directions are often present, e.g., in Cape&nbsp;York.{{MBD-record|name=Cape York}} Unfortunately, the lamellae are difficult to examine because they are thin and often broken and easily corroded. Usually when the present author has had a&nbsp;well-preserved Reichenbach lamella under the microscope and under the microprobe, it surprisingly turned out that the lamellae were not, as hitherto believed, pure troilite lamellae but were composed rather of primary, ultrathin (1-5&nbsp;μ) chromite lamellae upon which secondary troilite had later nucleated. In other words, the chromite must have determined the crystallographic relationships with the taenite and the formation must have taken place at a&nbsp;considerably higher temperature and because of a&nbsp;different mechanism than that proposed by Brett & Henderson (1967). It can, however, not be ruled out that some Reichenbach lamellae consist only of thin troilite sheets and can have formed as crack-fillings (Brett & Henderson&nbsp;1967).
{{BQuote-end}}


Lamele Reichenbacha zaobserwowano m.in. w meteorytach [[Lenarto]], [[Teplá]] ('''patrz → [[Szablon:Buchwald (1975)|Buchwald 1975]]''').

'''Lamele Reichenbacha'''
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
File:Buchwald_(Cleveland_Reichenbach_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=5379|name=Cleveland}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Buchwald_(Drum_Mountains_Reichenbach_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=7733|name=Drum Mountains}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Buchwald_(Duchesne_Reichenbach_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=7737|name=Duchesne}} ([[Szablon:!Iron IVA|IVA]], Of) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Schreibers_1820_(Tab-ix).jpg|O zaobserwowaniu lamel troilitu w&nbsp;płycie meteorytu [[Hraschina]] wspomina Brezina (1885, s.&nbsp;209) [[Schreibers_(1820)|Schreibers&nbsp;1820]])
File:Buchwald_(Ilimaes_(iron)_Reichenbach_lamellae).jpg|Meteoryt Ilimaes (iron){{MBD-record|name=Ilimaes (iron)}} (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Roy_(La_Porte_Reichenbach_lamellae).jpg|Meteoryt {{Link-MBD|code=12401|name=La Porte}} ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Roy et&nbsp;al. 1950)
File:Buchwald_(Lenarto_Reichenbach_lamellae).jpg|Meteoryt [[Lenarto]] ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
File:Buchwald_(Teplá_Reichenbach_lamellae).jpg|Meteoryt [[Teplá]] ([[Szablon:!Iron IIIAB|IIIAB]], Om) (źródło:&nbsp;Buchwald&nbsp;1975)
</gallery>

{{WhiteSpace}}

== [[Bibliografia]] ==

* Brezina Aristides, (1882), '''Über die Reichenbach'schen Lamellen in Meteoreisen (Mit 4 Tafeln)''', ''Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften'', 43,  Abt. 2, 1882, s. 13-16.<ref>zawiera 4 plansze z figurami Widmanstättena</ref> Plik [http://www.landesmuseum.at/pdf_frei_remote/DAKW_43_2_0013-0016.pdf PDF].

* {{Brezina (1885)|page=209}}

* {{Brezina Cohen (Meteoreisen)}}

* Brezina Aristides, (1904), '''Über dodekaedrische [[Lamele Breziny i Reichenbacha|Lamellen in Oktaedriten]]''', ''{{!Sitzber.Wien}}'', 113, 1881, s. 577-583.<ref>{{Txt2Img|Brezina_1904_(Narraburra_Brezina_lamellae).jpg|plansza}} z lamelami Breziny</ref> Plik {{Link-BHL|item=31081}}.

* {{Buchwald (1975)|page=105, 107, 108, 122, 280, 478, 542, 614, 667, 765, 883, 1186}}

* {{Liversidge (1903)}}

* {{Perry (1944)|page=167}}

* {{Reichenbach (1861)}}

* Roy Sharat Kumar, Wyant Robert Kris, (1950), '''The {{Link-MBD|code=12401|name=La Porte}} meteorite''', ''Field Museum of Natural History, Geological Series'', vol. VII, no. 10, 1950, s. 135-144. Plik {{Link-BHL|item=21481}}.

* {{Rubin (2021)}}

* Spencer Leonard James, (2018), '''‘Reichenbach’ and ‘Brezina’ lamellae in meteoritic irons''', ''Mineralogical Magazine'', 29(213), 2018, s. 545-556. Plik {{!doi|10.1180/minmag.1951.029.213.02}}.

* {{Woźniak (2021, ASMP)}}

{{Przypisy}}

== Zobacz również ==

* meteoryty: [[Hraschina]] ([[Hraschina/Galerie]]), [[Lenarto]], [[Teplá]]

* [[Szablon:Buchwald (1975)|Buchwald (1975)]]
* [[Szablon:Liversidge (1903)|Liversidge (1903)]]
* [[Bibliografia/Brezina Aristides]]
* [[Bibliografia/Reichenbach Karl Freiherr von]]

== Linki zewnętrzne ==

* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Ablation.htm Ablacja (''Ablation'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-IronMeteorites.htm Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (''Iron meteorites – classification in pictures'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Minerals.htm Minerały w meteorytach (''Meteorite minerals'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/Glossary.htm Słownik „meteorytowy” (''Glossary'')]

* Cambridge University Press – [https://www.cambridge.org/core/journals/mineralogical-magazine-and-journal-of-the-mineralogical-society/article/abs/reichenbach-and-brezina-lamellae-in-meteoritic-irons/242DFAC58040AA3186303E00EE9743B6 ‘Reichenbach’ and ‘Brezina’ lamellae in meteoritic irons]

* YouTube – [https://www.youtube.com/watch?v=WUnhfXNipb8 PolandMET Meteorite ALETAI iron IIIE from China 412 gram]