(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Magura
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Linki zewnętrzne) |
|||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
| klasa = Znalezisko | | klasa = Znalezisko | ||
| metbull = 15388 | | metbull = 15388 | ||
| - | | lokalizacja = Słowacja | + | | lokalizacja = Karpaty Zachodnie, Słowacja |
| położenie = 49°20'N, 19°29'E | | położenie = 49°20'N, 19°29'E | ||
| data = 1840 r. | | data = 1840 r. | ||
| typ = żelazny, IAB-MG | | typ = żelazny, IAB-MG | ||
| masa = 150 kg | | masa = 150 kg | ||
| - | | liczba = wiele brył, zachował się | + | | liczba = wiele brył, zachował się kilka okazów |
| synonimy = w NHM Cat: '''Arva''', '''Orava''', '''Slanica''', '''Szlanica''', '''Szlanicza'''; po węgiersku: Árva; spotyka się w literaturze również Oravska Magura | | synonimy = w NHM Cat: '''Arva''', '''Orava''', '''Slanica''', '''Szlanica''', '''Szlanicza'''; po węgiersku: Árva; spotyka się w literaturze również Oravska Magura | ||
}} | }} | ||
| Linia 23: | Linia 23: | ||
Zachowane fragmenty meteorytu Magura mają bardzo zniszczoną, silnie utlenioną powierzchnię. Nie zachowały się ślady skorupy obtopieniowej i regmagliptów. | Zachowane fragmenty meteorytu Magura mają bardzo zniszczoną, silnie utlenioną powierzchnię. Nie zachowały się ślady skorupy obtopieniowej i regmagliptów. | ||
| - | Za sprawą badań Haidingera<ref name="Haidinger 1844"></ref> i ze względu na dużą obfitość materiału, żelazo meteorytowe z Orawy stało się na wiele lat materiałem badawczym w europejskich laboratoriach. Znany badacz meteorytów żelaznych V.F. Buchwald stwierdził, że meteoryt Magura był w XIX wieku tym dla badaczy europejskiej, czym w XX wieku dla meteorytyki amerykańskiej był meteoryt Canyon Diablo. W meteorycie Magura po raz pierwszy opisano nowy minerał węglik żelazo-niklu '''cohenit''' (''cohenite''). Dokonał tego w 1889 roku E. Weinschenk i nadał nowo odkrytemu minerałowi nazwę cohenit dla uczczenia Emila Wilhelma Cohena<ref>Emil Wilhelm Cohen - niemiecki | + | Za sprawą badań Haidingera<ref name="Haidinger 1844"></ref> i ze względu na dużą obfitość materiału, żelazo meteorytowe z Orawy stało się na wiele lat materiałem badawczym w europejskich laboratoriach. Znany badacz meteorytów żelaznych V.F. Buchwald stwierdził, że meteoryt Magura był w XIX wieku tym dla badaczy europejskiej, czym w XX wieku dla meteorytyki amerykańskiej był meteoryt Canyon Diablo. W meteorycie Magura po raz pierwszy opisano nowy minerał węglik żelazo-niklu '''cohenit''' (''cohenite''). Dokonał tego w 1889 roku E. Weinschenk i nadał nowo odkrytemu minerałowi nazwę cohenit dla uczczenia Emila Wilhelma Cohena<ref>Emil Wilhelm Cohen - niemiecki badacz meteorytów; autora trzytomowego dzieła o meteorytach: '''''Meteoritenkunde''''' (''Nauka o meteorytach'')</ref>. Również w tym meteorycie w 1847 roku W. Haidinger odkrył fosforek żelaza i niklu '''schreibersyt''' (''schreibersite''), który otrzymał swoją nazwę na cześć twórcy kolekcji meteorytów w Wiedniu, Karla F.A. von Schreibersa<ref>Pilski (1999)</ref>. Stwierdzono w okazach meteorytu Magura występowanie zjawiska pseudomorfozy grafitu<ref>Haidinger (1846)</ref>, wyodrębniono cliftonit<ref>'''cliftonit''' - pseudomorf grafitu (prawdopodobnie z diamentu) o słabej symetrii oktaedrytu; znajdowany tylko w meteorytach w kamacycie</ref> i diamenty. Ówczesne badania nad cohenitem pozwoliły stworzyć podstawy klasyfikacji oktaedrytów. |
=== Czy są tam kratery? === | === Czy są tam kratery? === | ||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
</div> | </div> | ||
| - | Na początku lat 50. dwudziestego wieku wybudowano u zbiegu rzek Czarnej i Białej Orawy zaporę wodną. Powstałe Jezioro Orawskie<ref>dokonano wtedy m.in. zmiany granicy polski-słowackiej, tak aby całe jezioro znalazło się po stronie słowackiej</ref> zalało tereny, gdzie w XIX wieku znajdowano meteoryty. Wiele wsi, w tym wieś ''Slanica'', znalazło się pod wodą. | + | Na początku lat 50. dwudziestego wieku wybudowano u zbiegu rzek Czarnej i Białej Orawy zaporę wodną. Powstałe Jezioro Orawskie<ref>dokonano wtedy m.in. zmiany granicy polski-słowackiej, tak aby całe jezioro znalazło się po stronie słowackiej</ref> zalało tereny, gdzie w XIX wieku znajdowano meteoryty. Wiele wsi, w tym wieś ''Slanica'' (pol. ''Słanica''), znalazło się pod wodą. |
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
| Linia 77: | Linia 77: | ||
| - | + | '''Franciszkowa huta (słow. ''Františkova huta'')''' (materiały: Art&Met) | |
<gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="5"> | <gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="5"> | ||
| - | File:Magura_(Franciszkowa_huta)_0.jpg|Tablica informacyjna przy | + | File:Magura_(Franciszkowa_huta)_0.jpg|Tablica informacyjna przy ruinach Franciszkowej huty |
| - | File:Magura_(Franciszkowa_huta)_1.jpg| | + | File:Magura_(Franciszkowa_huta)_1.jpg|Zdewastowany piec |
| - | File:Magura_(Franciszkowa_huta)_2.jpg| | + | File:Magura_(Franciszkowa_huta)_2.jpg|Resztki murów |
| - | File:Magura_(Franciszkowa_huta)_3.jpg| | + | File:Magura_(Franciszkowa_huta)_3.jpg|Opuszczone ruiny huty |
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 88: | Linia 88: | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
| + | |||
| + | * +Buchwald Vagn Fabritius, (1975), '''Handbook of iron meteorites. Their history, distribution, composition and structure.''' 3 vol., University of Califoria Press, Berkeley, 1975. ISBN 0520029348. | ||
* +Haidinger W., (1844), '''Meteor-Eisen in Ungarn.''' ''Annalen der Physik'', 61, Bd. 137, 1844, s. 675-676. Plik {{Djvu|Haidinger_1844_(AdP_61_137).djvu|DjVu}} | * +Haidinger W., (1844), '''Meteor-Eisen in Ungarn.''' ''Annalen der Physik'', 61, Bd. 137, 1844, s. 675-676. Plik {{Djvu|Haidinger_1844_(AdP_61_137).djvu|DjVu}} | ||
Wersja z 22:11, 5 lip 2012
Meteoryty surowcem dla huty
| Magura → | |
| Znalezisko | |
| Lokalizacja | Karpaty Zachodnie, Słowacja |
| Położenie[1] | 49°20'N, 19°29'E |
| Data | 1840 r. |
| Charakterystyka | |
| Typ | żelazny, IAB-MG |
| Masa | 150 kg |
| Liczba okazów | wiele brył, zachował się kilka okazów |
| Meteoritical Bulletin Database | |
| Synonimy → | |
| w NHM Cat: Arva, Orava, Slanica, Szlanica, Szlanicza; po węgiersku: Árva; spotyka się w literaturze również Oravska Magura | |
Znalezisko meteorytów żelaznych na terenie Słowacji od 1840 roku (IAB-MG, TKW 150 kg). Znaleziono wiele brył, o łącznej wadze około półtorej tony, ale większość z nich została przetopiona. Zachowało się tylko ok. 150-200 kg.
Cenny materiał
Według Tučeka (1981) w rejonie karpackiego pasma Magury Orawskiej w północno-zachodniej Słowacji w latach 1830-40 znajdowano wiele żelaznych brył pochodzenia meteorytowego. Według przekazów okoliczna ludność sprzedawała znajdowane bryły do okolicznej huty, gdzie wykorzystywano m.in. znaczne pokłady popularnej w tym rejonie rudy darniowej, a znajdowane żelazne bryły były traktowane jako naturalny surowiec. Prawdopodobnie w tym okresie przetopiono we Franciszkowej hucie około 1,6 tony materiału. Przetapiania meteorytów zaprzestano dopiero w 1844 roku, gdy wiedeński naukowiec W. Haidinger[2] wykazał ich pozaziemskie pochodzenie.
Miejsce pozyskiwania, nota bene tak cennego, materiału dla huty, przez dłuższy czas było przez okoliczną ludność utrzymywane w tajemnicy. Wiadomo, że znaleziska pochodziły z okolic na zachód od wsi Slanica niedaleko Námestova. W żwirowych brzegach rzeki znajdowano bryły żelazne o wagach od jednego do kilkudziesięciu kilogramów[3]. Znaczna ilość znajdowanych fragmentów świadczy o spadku deszczu meteorytów żelaznych w bliżej nieokreślonej przeszłości. Nie znaleziono również śladów żadnych kraterów.[4] Uważa się również, że ówczesne przekazy mówiące o znajdowanych wówczas bryłach żelaza o wadze ponad 300 kg są mocno przesadzone, a prawdopodobnie największe znalezione bryły nie miały więcej niż 150 kg. W zbiorach muzealnych zachowało się około 150-200 kg, największy okaz znajduje się w Tübingen (Niemcy) i ma wagę 45,5 kg. W zbiorach Muzeum w Pradze znajduje się 7 fragmentów o łącznej wadze 2,266 kg (największy 1270 g).
Zachowane fragmenty meteorytu Magura mają bardzo zniszczoną, silnie utlenioną powierzchnię. Nie zachowały się ślady skorupy obtopieniowej i regmagliptów.
Za sprawą badań Haidingera[2] i ze względu na dużą obfitość materiału, żelazo meteorytowe z Orawy stało się na wiele lat materiałem badawczym w europejskich laboratoriach. Znany badacz meteorytów żelaznych V.F. Buchwald stwierdził, że meteoryt Magura był w XIX wieku tym dla badaczy europejskiej, czym w XX wieku dla meteorytyki amerykańskiej był meteoryt Canyon Diablo. W meteorycie Magura po raz pierwszy opisano nowy minerał węglik żelazo-niklu cohenit (cohenite). Dokonał tego w 1889 roku E. Weinschenk i nadał nowo odkrytemu minerałowi nazwę cohenit dla uczczenia Emila Wilhelma Cohena[5]. Również w tym meteorycie w 1847 roku W. Haidinger odkrył fosforek żelaza i niklu schreibersyt (schreibersite), który otrzymał swoją nazwę na cześć twórcy kolekcji meteorytów w Wiedniu, Karla F.A. von Schreibersa[6]. Stwierdzono w okazach meteorytu Magura występowanie zjawiska pseudomorfozy grafitu[7], wyodrębniono cliftonit[8] i diamenty. Ówczesne badania nad cohenitem pozwoliły stworzyć podstawy klasyfikacji oktaedrytów.
Czy są tam kratery?
Ilość znajdowanych kiedyś fragmentów meteorytu Magura, świadczy, że prawdopodobnie w tym rejonie spadł dawno temu deszcz meteorytów żelaznych i być może był to spadek kraterotwórczy?!
Taką hipotezę badał tamtejszy geolog (prawdopodobnie?) i miłośnik meteorytów słowackich Juraj Klam.
Lokalizacja
(F) Franciszkowa huta
Na początku lat 50. dwudziestego wieku wybudowano u zbiegu rzek Czarnej i Białej Orawy zaporę wodną. Powstałe Jezioro Orawskie[9] zalało tereny, gdzie w XIX wieku znajdowano meteoryty. Wiele wsi, w tym wieś Slanica (pol. Słanica), znalazło się pod wodą.
Mapy
.jpg) Miejscowości Szlanicza (słow. Slanica) i Námesztó (słow. Námestovo) (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912) |
Galerie
Meteoryt Magura ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr[10] (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)
_1.jpg) Fragment o wadze 500,45 g |
_2.jpg) |
_3.jpg) |
_4.jpg) |
Meteoryt Magura (źródło: Tuček 1981)
.jpg) |
.jpg) |
Franciszkowa huta (słow. Františkova huta) (materiały: Art&Met)
_0.jpg) Tablica informacyjna przy ruinach Franciszkowej huty |
_1.jpg) Zdewastowany piec |
_2.jpg) Resztki murów |
_3.jpg) Opuszczone ruiny huty |
Bibliografia
- +Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of iron meteorites. Their history, distribution, composition and structure. 3 vol., University of Califoria Press, Berkeley, 1975. ISBN 0520029348.
- +Haidinger W., (1844), Meteor-Eisen in Ungarn. Annalen der Physik, 61, Bd. 137, 1844, s. 675-676. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl
- +Haidinger W., (1846), Graphit, pseudomorph nach Schwefelkes. Annalen der Physik, 67, Bd. 143, 1846, s. 437-439. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl
- Pilski Andrzej S., (1999), Nieziemskie skarby. Poradnik poszukiwacza meteorytów, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. ISBN 83-7180-173-4.
- Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
- Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl(tabliceŹródło: Wiki.Meteoritica.pl).
Przypisy
- ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
- ^ a b Haidinger (1844)
- ^ na fakt znajdowania w okolicy wsi Slanica brył żelaza miały prawdopodobnie wpływ notowane w początkach XIX wieku w tym rejonie wielkie powodzie i związane z nimi przemieszczanie wielkich mas ziemi w korytach rzek
- ^ hipotetyczne kratery w okolicach zbiornika "znalazł" lokalny badacz meteorytów Juraj Kalm
- ^ Emil Wilhelm Cohen - niemiecki badacz meteorytów; autora trzytomowego dzieła o meteorytach: Meteoritenkunde (Nauka o meteorytach)
- ^ Pilski (1999)
- ^ Haidinger (1846)
- ^ cliftonit - pseudomorf grafitu (prawdopodobnie z diamentu) o słabej symetrii oktaedrytu; znajdowany tylko w meteorytach w kamacycie
- ^ dokonano wtedy m.in. zmiany granicy polski-słowackiej, tak aby całe jezioro znalazło się po stronie słowackiej
- ^ muzeum ma w swych zbiorach okazy (fragmenty) o masach: cs 500,45 g, sc 145,70 g, fp 1,54 g
Zobacz również
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Magura
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Magura
- Wikipedia - Jezioro Orawskie • Magura Orawska
- Wikipedia (SK) - Františkova huta
- WebMineral.com - o minerałach: cohenite • schreibersite
- woreczko.pl - Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)
