O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Opis bolidu wg Fehlau (1661) (źródło: Biblioteka Cyfrowa UMCS)

Doniesienie o obserwacji jasnego bolidu 23 lutego 1660 roku^[1], z którego mogły spaść meteoryty.

Według Pokrzywnickiego (1960)

Pokrzywnicki (1960) ROK 1660. Dnia 23 lutego[1] około godziny 4½ rano żołnierze warty wojskowej (w Gdańsku?) widzieli przelatującą jak błyskawica kulę ognistą, po czym po upływie kwadransu usłyszeli drżenie i grzmot wielki w powietrzu. Jeden z wartowników określa widzianą kulę ognistą po prostu jako kulę a drugi podaje jej wielkość jak 5-funtowego granatu. W biegu swym sypała iskry i znaczyła po drodze ognisty ślad. Powyższe zjawisko miało mieć miejsce w odległości 4,5 mil od obserwatorów i było również widziane przez włościan w polu. Powyższe dane podaje, powołując się na jakieś polskie źródła z czasu króla Jana Kazimierza J. Fehlauen [4][2] Bolid ten opisuje i porównuje go do bolidów antycznych F. Büthnerus w pracy swej, dedykowanej królowej Polskiej Ludwice Marii [5][3]. M. in. daje on jeszcze następujące uzupełnienie: …feu Orbitam igneam, designasse donec ad Ohrae (Orunia — m. p.) paguni penitus exspiravit. W innym zaś miejscu: Non tamen fummam illam Aeris regionem excessisse concitatissimus ille motus, ab Urbe Ohram versus demonstrat. M. F. Büthner był profesorem matematyki w gimnazjum i rektorem szkoły Św. Jana w Gdańsku.[4] Prawdopodobnie mamy tu fakt spadku meteorytu. (…)

Cytowany przez Pokrzywnickiego (1960) Fehlau (1661) tak opisuje bolid i towarzyszące mu dźwięki (pisownia oryginalna)^[5]:

Im vereichenem 1660 Jahre den 23. Febr.^[1] ist von unsern Soldaten auff der Wache / nach halb 5. Uhr des Morgens / und zwar im Winter / ausser dem naturlichen gemeinen Lauff / dieses Lufft-Zeichen wahr genommen worden. Nehmlich sie haben gesehen eine Kugel / starck wie ein Blitz dahinfahren / darauff nach einer halben Viertel Stunde / ein starctes Drehnen und Knall / mit grossem Krachen in der Lufft ist gehöret worden. Der eine saget / das Lufft-Zetchen sen kugelicht gewesen / der ander fetzet die Größe eines Granaten hinzu / einender einer fchspfündtgen Kugel / als ihn bedunctet. Sie bezeugens auch / das dieser grosser Fewerball in seinem Lauff zergangen / Feuerfuncten von sich gewossen / brenende fortgelauffen / und eine feurige Strasse in die Länge bezeichner / biß es ben der Dhre gäntzlich verschwunden. Dieses Lufft-Zeichen ist 4. 5. Meil von hinnen von den Land-Leuten auff dem Felde ebebmäßig gesehen werden. a.

a Vide Prodigium Ignitum cl. Dn. Frid. Bythneri, Amici pl. dilecti.^[3]

Chladni (1826) opisuje ten bolid, jako widziany w Wittenbergii:

1660, den 23. Februar, ein Feuermeteor zu Wittenberg gesehen. Frider. Büttner, prodigium ignitum, die 23. Febr. 1660^[1] observatum. Wittenb.^[3] 1660. (Aus Schunrrer's angef. Buche.)

Prawdopodobnie obserwacja dotyczy Gdańska nie Wittenbergii. Owszem F. Büthner studiował na uniwersytecie w Wittenberdze, ale mieszkał i pracował w Gdańsku (gedanopedia.pl). Chladni mógł błędnie zinterpretować wcześniejsze źródła, np. Zach (1823):

(…) 1660 sah man ein ähnliches Phänomen in Deutschland. Ein Professor an der Universität za Wittenberg, Namens Friedrich Büttner, hat geblaubt, davon reden zu müssen in einer kleinen Dissertation von 12 Seiten, gedruckt zu Danzig 1660 in 4to: Prodigium ignitum die 23 Februarii 1660 observatum. (…)

Źródła

Greg (1861)

Year.	Day of month.	Locality.	Size or weight.	Direction.	Duration; rate; hour;	Remarks, &c.
1660.	Feb 23	Wittenberg	…	…	…	fireball.

Bibliografia

• Büthner Friedrich (łac. Büthnerus Friedericus), (1660), Prodigium ignitum Die XXIII. Feb. Anno MDCLX. Gedani in Aere observatum. Physico-Mathematicae ventilationi subjectum, Gedani 1660.

• Chladni Ernst F.F., (1826), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Fünfte Lieferung), Annalen der Physik, 6, Bd. 82, 1826, s. 21-34 i 161-182, (s. 162). Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Fehlau Georg, (1661), Siebenfältiges Sonnen Wunder oder Sieben Neben-Sonnen So in diesem 1661. Jahr/den 20. Feb. St. N. am Sontage Sexagesima, umb 11. Uhr biß nach 12. am Himmel bey uns seynd geschen worden (…) / von Georgio Fehlauen (…), Dantzig 1661, (s. [28]). Plik cLib.

• Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860^[6], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.^[7] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).

• Pokrzywnicki Jerzy, (1960), O bolidach obserwowanych nad Polską, Acta Geophys. Polon., vol. VIII, nr 3, 1960, s. 224-257, (s. 226-227).^[8] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Walesiak Tomasz, (2016), Badanie śladów ukośnego impaktu w sąsiedztwie historycznego „deszczu pułtuskiego”, książka abstraktów, IX Konferencja Meteorytowa, 3-5 czerwca, Łódź 2016, s. 33-34.

• Zach B. von, (1823), B. von Zach über Feuerkugeln, als Erdkometen, Schweigger's Journal für Chemie und Physik, Bd. 38, 1823, s. 190-193, (s. 192). Plik hPDF.

Przypisy

Zobacz również

• doniesienie Bolid 1661

Linki zewnętrzne

• gedanopedia.pl – BÜTHNER FRIEDRICH