PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Sołtmany/Stan prawny

Z Wiki.Meteoritica.pl

2

W zasadzie: poszukiwanie meteorytów w Polsce jest legalne. Jedyny warunek jaki należy spełnić, to uzyskanie zgody od właściciela terenu na którym prowadzi się poszukiwania. Ale, jak to zwykle bywa w kwestiach lapidarnie[1] uregulowanych w prawie – diabeł tkwi w szczegółach. Należy również mieć na uwadze, że meteoryty mają wartość naukową i kulturową, więc należy je traktować z należytą estymą!

Meteoryty w prawie polskim

Autor Wiesław Zięba (za zgodą)[2]

W Polsce tylko jedna z obowiązujących ustaw wymienia z nazwy meteoryty jako przedmiot jej regul.acji (Ustawa o ochronie przyrody[3]). Być może w aktach wykonawczych jest to precyzyjniej uregulowane?[4]

Jakie były kilka lat temu na świecie regulacje prawne dotyczące meteorytów omawia w swym artykule „Prawo własności meteorytów” prawnik, członek Polskiego Towarzystwa Meteorytowego Andrzej Kotowiecki (2017)[5]. Tam też autor próbował znaleźć odpowiedź, jak jest to uregulowane w prawie polskim. W większość innych państw z mocy prawa staje się ono właścicielem spadłych/znalezionych meteorytów lub oddaje to prawo właścicielom ziemi na którą spadły albo zostały znalezione. Wiele państw rości sobie prawo pierwokupu oraz ściśle reguluje sprawę wywozu meteorytów za granicę. Również wiele precedensów w historii pozwoliło na wypracowanie procedur prawnych co do prawa własności meteorytów, tak spadków jak i znalezisk.


W Polsce jedynym powojennym przypadkiem dotyczącym losów spadłego meteorytu, jest przypadek Baszkówki. W 1994 roku w podwarszawskiej miejscowości Baszkówka spadł ponad 15 kilogramowy ładny orientowany chondryt zwyczajny. Świadek spadku zabrał meteoryt do domu i powiadomił o spadku prasę i Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Po blisko pół roku[6] zjawili się u niego wysłannicy PIGu i zabrali meteoryt do instytutu. Znalazca wraz z innymi osobami otrzymał stosowne zadośćuczynienie[7] i pisemne podziękowanie za właściwą postawę[8]. Wynagrodzenie, jakie otrzymali za meteoryt było wówczas równowartością ceny samochodu. Oddanie meteorytu w ręce naukowców pozwoliło ocalić go od zniszczenia, wywozu za granicę oraz pozwoliło przeprowadzić wiele interesujących badań. Meteoryt Baszkówka znajduje się obecnie w zbiorach Instytutu.


Nie poruszamy tu zagadnienia prawa własności meteorytów znalezionych[9], które spadły dawno i są traktowane jako znaleziska. Tu przedmiotem zainteresowania są meteoryty, których spadek obserwowano, tzw. spadki.


Aktualne omówienie przepisów prawa dot. meteorytów znajduje się w publikacjach Grajewski (2017) i Kotowiecki (2017).

Wykładnia/interpretacja prawna MKiDN

Na stronach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego znajduje się zbiór odpowiedzi (stan: marzec 2023 r.) na najczęściej poruszane zagadnienia dotyczące Przypadkowego znalezienia zabytku i poszukiwania zabytków. Jest tam też krótka informacja dotycząca bezpośrednio legalności i uwarunkowań poszukiwań meteorytów:

«

Przypadkowe znalezienie zabytku i poszukiwania zabytków
(…)

Szukam meteorytów. Czy potrzebuję pozwolenia konserwatora zabytków?

Nie. Pozwolenia właściwego miejscowo wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga w każdym przypadku poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie dotyczy natomiast poszukiwania innych przedmiotów, niebędących zabytkami, w tym meteorytów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece na zabytkami, zabytek to „nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”.

Na prowadzenie wszelkich poszukiwań – zarówno zabytków, jak też przedmiotów niebędących zabytkami – zawsze należy uzyskać zgodę właściciela terenu.

Jeżeli przy okazji poszukiwań natrafi się na przedmiot, wobec którego istnieje przypuszczenie, że stanowi on rzecz o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej należy niezwłocznie powiadomić właściwe organy, wskazane w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz w ustawie o rzeczach znalezionych.

Należy pamiętać o pozostałych procedurach zgłaszania innych znalezisk, opisanych w ustawie o rzeczach znalezionych.
(…)

»


Zarys zagadnienia

W numerze 1 z 2011 roku kwartalnika Meteoryt ukazał się artykuł Andrzeja Kotowieckiego pt. Spotkanie w Vancouver dotyczący regulacji prawnych w tym zakresie[10]. Poniżej fragment artykułu (za zgodą autora):

Spotkanie w Vancouver

(…) W chwili obecnej, po wejściu w życie Ustawy o zabytkach z dnia 23 lipca 2003 roku[11] zastępującej Ustawę z dnia 15 lutego 1962 roku o ochronie dóbr kultury, meteoryty jako rzadkie okazy przyrody nieożywionej, nie są już chronione specjalnymi przepisami; po prostu są własnością znalazcy, a jako okazy geologiczne mogą być zbierane wszędzie, za wyjątkiem terenów objętych specjalną ochroną, jak np. Parki Narodowe czy rezerwaty geologiczne itp.

Oczywiście nie można poszukiwać na terenach prywatnych, obszarach archeologicznych itp. bez zezwolenia właściciela gruntu lub właściwego organu np. Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Pozostaje jedynie w mocy prawa Konwencja UNESCO z 17 listopada 1970 roku[12], ratyfikowana przez Polskę w dniu 10 stycznia 1974 roku, w której jest zapis o ochronie rzadkich zbiorów i okazów z dziedziny m.in. mineralogii (w tej grupie są m.in. meteoryty), ale ochrona dotyczy ich tylko pod względem przewożenia, przesyłania i przemieszczenia pomiędzy poszczególnymi krajami. Tak np. Kanada i Polska w przeciwieństwie do wielu państw wypełnia te zobowiązania, i tak np. w Kanadzie na każdy wywożony lub wysyłany meteoryt z Kanady musi być specjalne zezwolenie władz celnych, jeżeli chodzi o Polskę to zgodnie z art. 121 pkt. 2 ustawy o ochronie przyrody[3]:

Art. 121

(…)
2. Wywóz za granicę meteorytów i kopalnych szczątków roślin i zwierząt wymaga zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.


Należy tutaj podkreślić, że szeroko dyskutowana problematyka wynikająca z kodeksu cywilnego a mianowicie z Art. 189)[13]:

Art. 189

Jeżeli rzecz mająca znaczniejszą wartość materialną albo wartość naukową lub artystyczną została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu. Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie.

dotyczy tzw. "SKARBU"[14], a nigdzie w prawie polskim meteoryt nie został zakwalifikowany jako "skarb". Na podstawie art. 189 KC prawo własności na znalezionym skarbie nabywa w chwili znalezienia Skarb Państwa. Nabycie to ma charakter pierwotny. Znalazca więc, choćby był właścicielem gruntu, nie jest właścicielem znaleziska. Art. 189 KC wyznacza natomiast Skarbowi Państwa obowiązek wypłacenia znalazcy „odpowiedniego wynagrodzenia”. To „odpowiednie wynagrodzenie” jest jednak nieokreślone w przepisach. Jego wysokość winna być wyższa od wysokości znaleźnego (1/10 wartości, zgodnie z art. 186 KC) oraz należycie ustalona z uwzględnieniem wszystkich okoliczności (np. nakładu pracy, wartości skarbu, kosztów poniesionych przez znalazcę). W przypadku, gdy organ Skarbu Państwa ustali wysokość wynagrodzenia zbyt niską (zdaniem uprawnionego znalazcy), to znalazca może wystąpić do sądu z żądaniem zasądzenia wyższej sumy. W takim wypadku to sąd określa ostateczną wysokość wynagrodzenia, uwzględniając okoliczności konkretnej sprawy.

Szczególnym rodzajem skarbu, który jest uregulowany w prawie polskim jest np. zabytek i tak znalazcy zabytku, na podstawie art. 34, ust. 1 Ustawy, przysługuje nagroda, jednak ust. 2 wyłącza obowiązywanie ust. 1. w stosunku do osób zajmujących się zawodowo badaniami archeologicznymi lub zatrudnionych w grupach zorganizowanych w celu prowadzenia takich badań, zaś ust. 3 upoważnia odpowiedniego ministra do ustalenia: warunków i trybu przyznawania nagród, rodzaju i wysokości nagród, jak też źródeł ich finansowania. (…)


Szersze opracowanie na ten temat prawa własności do znalezionych meteorytów, zostało przygotowywane przez Andrzeja Kotowieckiego do kwartalnika Meteoryt 2/2011 (Kotowiecki 2011
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
; pełny tekst artykułu za zgodą autora).

Tezy

Wybrane tezy dotyczące zagadnienia własności meteorytów publikowane w specjalistycznej literaturze (cytowane brzmienia fragmentów ustaw wg stanu obowiązującego w grudniu 2014 roku).[15]

Kotowiecki et al. (2002)
«

Teza 35235/1

Gdyby uznać, że meteoryty są znaleziskami archeologicznymi, kwestia prawa własności do tych ruchomości byłaby rozstrzygnięta. Przymiot archeologiczny można jednak przypisać tylko takim przedmiotom, których powstanie datuje się na okres bardzo odległy i które powstały na Ziemi bez względu, czy są wytworem ludzkim czy też przyrody. W stosunku do meteorytów jako części przyrody nieożywionej pochodzących z innych planet sprawa ta nie jest wcale tak oczywista. Nie jest też powszechnie przyjęte (nawet w języku potocznym) nazywanie takich znalezisk archeologicznymi. Nie jest więc kwestią bezsporną, czy do takich znalezisk stosuje się art. 24 ustawy o ochronie dóbr kultury.

Dz.U.2014.121: art. 181[16]
Dz.U.1999.98.1150: art. 24[17]

Teza 35235/2

Na gruncie prawa cywilnego problem prawa do własności znalezionych fragmentów meteorytów powinien być rozstrzygnięty na podstawie art. 181 k.c.

Dz.U.2014.121: art. 181[16]
»


Księżak (2005)
«

Teza 47898/3

Nie jest możliwe automatyczne uznanie meteorytu za część składową nieruchomości, na którą spadł. [...]
Można przyjąć, że skutek taki następuje z upływem czasu, zwłaszcza gdy meteoryt znajdzie się pod powierzchnią gruntu. Póki jednak znajduje się na powierzchni, traktować go należy jako przedmiot odrębny, rzecz niczyją.

Dz.U.2014.121: art. 45[18]; art. 47[19]; art. 181[16]

Teza 47898/7

Artykuł 181 k.c. z mocy prawa wprowadza skutek, jakim jest nabycie własności przez osobę, która rzecz obejmuje w posiadanie samoistne, nie różnicując tych osób w żaden sposób. Możliwość zawłaszczenia uzależniona jest zatem od możliwości objęcia rzeczy w posiadanie samoistne. Wydaje się, że animus rem sibi habendi może mieć również osoba niemająca zdolności do czynności prawnych. [...]
Właściciel nieruchomości, na której rzecz się znalazła, nie nabywa wyłącznego uprawnienia do jej zawłaszczenia. Istotne znaczenie ma to zwłaszcza przy meteorytach. Samo to, że rzecz niczyja znalazła się na czyjejś nieruchomości nie oznacza, iż jej właściciel staje się posiadaczem owej rzeczy.

Dz.U.2014.121: art. 181[16]
»


Inne ujecie zagadnienia znajduje się na stronach Polskiego Klubu Poszukiwaczy Meteorytów (PKPM).

A jak to dawniej bywało?

Ochrona meteorytów rzadko znajdowała odbicie w regulacjach prawnych Polski.

Czasopismo Rolnik, nr 13 (26 września 1919), s. 110. Informacja o ochronie zabytków przyrody, m.in. meteorytów. Plik jLib.

«

(…)O ochronie niektórych zabytków przyrody. Celem ochrony zabytków przyrody Ministerstwo W. R. i O. P. [Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego] zakazało niszczenia, uszkadzania lub wywożenia z kraju następujących okazów przyrody:

A) Okazy geologiczne.
1. Meteoryty;
2. Żale[20] we wsi Mątwicy pod Nowogrodem — w Łomżyńskiem;
3. Kamień Filaretów obok drogi z Tuhanowicz do Baranowicz;
4. Kamień przy drodze z Pren do Maryampola — pod wsią Szauliszki koło starego cmentarza;
5. Kamień w Leśniewie, pow. ciechanowski, na gruncie włościańskim.
B) Ukształtowania terenu.(…)
»


Stan prawny na dzień 30 października 2023 roku

Pismo z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (30.10.2023 r.).
Pytania zadane MKiDN przez prof. Szymona Kozłowskiego: Czy meteoryt to zabytek? Czy potrzebuję pozwolenia konserwatora zabytków na poszukiwanie meteorytów? Czy muszę gdzieś zgłaszać poszukiwania?:

YouTube – Czy meteoryt to zabytek?

Bibliografia

  • Grajewski Adam, (2017), Meteoryty i kolekcjonerstwo w świetle prawa (Meteorites and collecting under the law), Acta Soc. Metheor. Polon., 8, 2017, s. 52-62. Plik ASMP.
  • +Guzowski Bartłomiej, (2011), Status prawny meteorytów w kontekście prawa własności, Przegląd Sądowy, 3, 2011, s. 79-88.
Autor Wiesław Zięba (za zgodą)[2]
  • Kotowiecki Andrzej, Skórka Monika, (2001), Do kogo prawnie należą znalezione meteoryty? Meteoryt, 4, 2001, s. 24-30. Plik PDF.
  • +Kotowiecki Andrzej, Skórka Monika, (2002), Prawo własności meteorytów, Prokuratura i Prawo, 11, 2002, s. 97-111.
  • Kotowiecki Andrzej, (2002), Prowadzenie poszukiwań meteorytów za pomocą wykrywaczy do metali a kwestia prawna ich legalności, Meteoryt, 1, 2002. Plik PDF.
  • +Kotowiecki Andrzej, (2004), Gdy znalazłeś meteoryt…, Nieznany Świat, 7, 2004, s. 47-49, 62-63.
  • Kotowiecki Andrzej, (2011), Spotkanie w Vancouver, Meteoryt, 1, 2011, s. 11-13. Plik PDF.
  • Kotowiecki Andrzej, (2011, 2017), Status prawny meteorytów w Polsce, Meteoryt, 2, 2011, s. 18–26.[21] Plik PDF; Kotowiecki (2011)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; Kotowiecki (2017)
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Kotowiecki Andrzej, (2020), Status prawny meteorytów w Polsce – stan na rok 2020, PTMet, 2020. Link TXT.
  • Kotowiecki Andrzej, (2021), Sprawy cywilne i karne związane z meteorytami, Meteoryt, 101, 2021, s. 17-20. Plik available online.
  • Kotowiecki Andrzej, (2022), Wiesław Zięba (1947-2022), Pressmania.pl, 2022. Link TXT.
  • Kotowiecki Andrzej, (2023), Czy meteoryt to zabytek?, Pressmania.pl, 2023. Link TXT.
  • Kotowiecki Andrzej, (2023), Od 1 maja 2024 roku ważne zmiany dla poszukiwaczy „skarbów” w Polsce – Część I, Pressmania.pl, 2023. Link TXT.
  • +Księżak Paweł, (2005), Rzeczy niczyje, Rejent, 4, 2005, s. 59.
  • Rolnik, nr 13 (26 września 1919), s. 110. Plik jLib.
  • Wszechświat, (1899), Prawo o meteorytach, nr 13, 1899, s. 207. Plik ePW.

Przypisy

  1. ^ nomen omen: łac. lapidarius, czyli „dotyczący kamieni” 😀
  2. ^ a b Kotowiecki (2022)
  3. ^ a b ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
  4. ^ krótka wzmianka o prawie o meteorytach z 1899 roku (!?) znajduje się w czasopiśmie Wszechświat z tegoż roku
  5. ^ członek Polskiego Towarzystwa Meteorytowego Andrzej Kotowiecki jest emerytowanym prokuratorem i od wielu lat zajmuje się problematyką prawną dotyczącą meteorytów
  6. ^ blisko pół roku potrzebowali urzędnicy PIGu na załatwienie „delegacji” do oddalonej o ok. 23 km od centrum Warszawy Baszkówki!
  7. ^ nie istnieje oficjalny cennik meteorytów
  8. ^ do czasu przyjazdu urzędników z PIGu właściciel meteorytu otrzymywał wielokrotnie bardzo atrakcyjne oferty kupna. Dealerzy z zagranicy oferowali za meteoryt nawet kilkadziesiąt tysięcy dolarów
  9. ^ w tym również kwestii legalności poszukiwań w Polsce z wykrywaczem metalu
  10. ^ artykuł powstał po spotkaniu autora z adwokatem Douglasem Schmittem z Vancouver, z którym kiedyś współpracował przy opracowywaniu zagadnienia prawa własności meteorytów
  11. ^ ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
  12. ^ Konwencja UNESCO z 17 listopada 1970 roku
  13. ^ ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY
  14. ^ nieodzownym elementem prawnym skarbu jest to, że skarb miał kiedyś właściciela którego nie da się ustalić, o czym nie można powiedzieć w przypadku meteorytu
  15. ^ w oparciu o System Informacji Prawnej Lex
  16. ^ a b c d Kodeks cywilny: Art. 181. Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne.
  17. ^ Ustawa o ochronie dóbr kultury: Art. 24. 1. Wykopaliska i znaleziska archeologiczne stanowią własność Państwa.
    2. Przedmioty ruchome wymienione w ust. 1 wojewódzki konserwator zabytków przekazuje po ustaleniu ich charakteru zabytkowego do właściwego muzeum lub innej placówki naukowej.
    3. Znalazca przedmiotu archeologicznego lub odkrywca wykopaliska obowiązani są zawiadomić niezwłocznie o znalezieniu lub odkryciu właściwego konserwatora zabytków albo organ wykonawczy właściwej gminy lub powiatu bądź też muzeum lub placówkę archeologiczną oraz zabezpieczyć znaleziony przedmiot lub odkryte wykopalisko. Osobom tym przysługuje prawo do nagrody od Państwa, jeżeli dopełniły tego obowiązku.
    4. Organ wykonawczy gminy lub powiatu, muzeum lub placówka archeologiczna obowiązane są po otrzymaniu wiadomości o znalezieniu lub odkryciu (ust. 3) niezwłocznie zawiadomić o tym wojewódzkiego konserwatora zabytków.
    5. Tryb udzielania nagród, ich rodzaje i wysokość określi minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w drodze rozporządzenia.
  18. ^ Kodeks cywilny: Art. 45. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.
  19. ^ Kodeks cywilny: Art. 47. § 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.
    § 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
    § 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.
  20. ^ żale - starożytna w języku polskim nazwa cmentarza
  21. ^ artykuł ukazał się również w formie osobnej publikacji: Kotowiecki Andrzej, (2015), Status prawny meteorytów w Polsce, 2015. ISBN 978-83-933645-8-9.

Linki zewnętrzne

  • Polski Klub Poszukiwaczy Meteorytów (PKPM) – Artykuły
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/So%C5%82tmany/Stan_prawny”
Osobiste