(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Zaborzika
Z Wiki.Meteoritica.pl
Linia 12: | Linia 12: | ||
| masa = 3867 g (waga zachowanych fragmentów) | | masa = 3867 g (waga zachowanych fragmentów) | ||
| liczba = jeden okaz | | liczba = jeden okaz | ||
- | | synonimy = w NHM Cat: '''Czartorya''', '''Saboriza''', '''Saboryzy''', '''Zaborica''', '''Zaboritsa''', '''Zaboritza''', '''Zaborzyca'''; po rosyjsku: Заборица; inne: Czastorya (Brezina 1896), Zaborczyka (Buchner 1861), Zjaborzyka (Kesselmeyer 1861) | + | | synonimy = w NHM Cat: '''[[Czartorya]]''', '''Saboriza''', '''Saboryzy''', '''Zaborica''', '''Zaboritsa''', '''Zaboritza''', '''Zaborzyca'''; po rosyjsku: Заборица; inne: Czastorya (Brezina 1896), Zaborczyka (Buchner 1861), Zjaborzyka (Kesselmeyer 1861) |
}} | }} | ||
Spadek 10 kwietnia 1818 roku<ref name="data spadku"></ref> (piątek) na [[Ukraina|Ukrainie]] (chondryt zwyczajny, L6). | Spadek 10 kwietnia 1818 roku<ref name="data spadku"></ref> (piątek) na [[Ukraina|Ukrainie]] (chondryt zwyczajny, L6). | ||
{{Pokrzywnicki (Kosmolityka) |name=Zaborzika}} | {{Pokrzywnicki (Kosmolityka) |name=Zaborzika}} | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Fragmenty meteorytu Zaborzika w światowych kolekcjach. Największe zbiory: | ||
+ | |||
+ | :{| style="font-size:85%" | ||
+ | ! zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi | ||
+ | |- | ||
+ | | Kiev, Geol. Mus. Ukraine || 2533 g || main mass | ||
+ | |- | ||
+ | | Moscow, Acad. Sci. || 408 g | ||
+ | |- | ||
+ | | Vienna, Naturhist. Mus. || 270 g | ||
+ | |- | ||
+ | | '''Cracow, Min. Dept., Jagellonian Univ.''' || '''116 g''' || w Pilski (2001) brak informacji | ||
+ | |- | ||
+ | | St. Petersburg, Mining Mus. || 112 g | ||
+ | |- | ||
+ | | Tübingen, Min.-Petrogr. Inst. || 106 g | ||
+ | |- | ||
+ | | {{Wielokropek}} | ||
+ | |} | ||
+ | Brak fragmentów tego meteorytu w kolekcjach prywatnych. | ||
Linia 25: | Linia 47: | ||
O METEORYCIE ZABORZYCA* | O METEORYCIE ZABORZYCA* | ||
- | {{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: ''Zabokrzyki, Zaborszczyki, Zaborschiza, Zaborzika, Zaboritza, Zabortch, Saborytz, Saboryzy, Saboriza, Zjabokrzyka, Czartorya, Baranówka''<sup>1</sup>. | + | {{sparse-b}}Synonimy{{sparse-e}}: ''Zabokrzyki, Zaborszczyki, Zaborschiza, Zaborzika, Zaboritza, Zabortch, Saborytz, Saboryzy, Saboriza, Zjabokrzyka, [[Czartorya]], Baranówka''<sup>1</sup>. |
:S.m.s. φ=50°17'; λ=27°41'<sup>2</sup>. | :S.m.s. φ=50°17'; λ=27°41'<sup>2</sup>. | ||
Linia 94: | Linia 116: | ||
| type = map | | type = map | ||
}} | }} | ||
+ | {{GEIcon-PointRed}} | ||
+ | (B) Baranówka | ||
{{GEIcon-Coord}} | {{GEIcon-Coord}} | ||
współrzędne wg różnych autorów | współrzędne wg różnych autorów | ||
Linia 113: | Linia 137: | ||
Meteoryt Zaborzika w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Wadi & Woreczko) | Meteoryt Zaborzika w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Wadi & Woreczko) | ||
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> | <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> | ||
- | File:Zaborzika_(Moskwa).jpg| | + | File:Zaborzika_(Moskwa).jpg|Fragment meteorytu Zaborzika |
</gallery> | </gallery> | ||
Linia 135: | Linia 159: | ||
* {{Drzewiński (1825) |page=61}} | * {{Drzewiński (1825) |page=61}} | ||
+ | |||
+ | * {{Eichwald (1847) |page=178}} | ||
* {{Haidinger (1860)}} | * {{Haidinger (1860)}} | ||
Linia 153: | Linia 179: | ||
* {{Nöggerath (1825)}} | * {{Nöggerath (1825)}} | ||
+ | |||
+ | * {{Pilski (2001)}} | ||
* +Pisulewski S., (1856), '''Wiadomości o aerolitach czyli kamieniach spadających z powietrza''', w: Ungier J., ''Kalendarz Warszawski popularno-naukowy na rok zwyczajny 1857 który ma dni 365'', 1857, s. 60-64. Tam o meteorytach [[Lixna|Lipno]] i [[Zaborzika]]. | * +Pisulewski S., (1856), '''Wiadomości o aerolitach czyli kamieniach spadających z powietrza''', w: Ungier J., ''Kalendarz Warszawski popularno-naukowy na rok zwyczajny 1857 który ma dni 365'', 1857, s. 60-64. Tam o meteorytach [[Lixna|Lipno]] i [[Zaborzika]]. |
Wersja z 17:04, 13 gru 2013
Zaborzika → | |
Meteoryt Zaborzika (repr. z Заварицний 1952)
| |
Spadek | |
Lokalizacja | Ukraina |
Położenie[1] | 50°17'N, 27°41'E |
Data | 10 kwietnia 1818 r.[2] (piątek) |
Charakterystyka | |
Typ | chondryt zwyczajny, L6 |
Masa | 3867 g (waga zachowanych fragmentów) |
Liczba okazów | jeden okaz |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
w NHM Cat: Czartorya, Saboriza, Saboryzy, Zaborica, Zaboritsa, Zaboritza, Zaborzyca; po rosyjsku: Заборица; inne: Czastorya (Brezina 1896), Zaborczyka (Buchner 1861), Zjaborzyka (Kesselmeyer 1861) |
Spadek 10 kwietnia 1818 roku[2] (piątek) na Ukrainie (chondryt zwyczajny, L6).
Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).
Fragmenty meteorytu Zaborzika w światowych kolekcjach. Największe zbiory:
zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)uwagi Kiev, Geol. Mus. Ukraine 2533 g main mass Moscow, Acad. Sci. 408 g Vienna, Naturhist. Mus. 270 g Cracow, Min. Dept., Jagellonian Univ. 116 g w Pilski (2001) brak informacji St. Petersburg, Mining Mus. 112 g Tübingen, Min.-Petrogr. Inst. 106 g (…)
Brak fragmentów tego meteorytu w kolekcjach prywatnych.
Okoliczności spadku i losy okazów według materiałów odnalezionych przez Jerzego Pokrzywnickiego (fragmenty; Pokrzywnicki 1959):
O METEORYCIE ZABORZYCA* Synonimy: Zabokrzyki, Zaborszczyki, Zaborschiza, Zaborzika, Zaboritza, Zabortch, Saborytz, Saboryzy, Saboriza, Zjabokrzyka, Czartorya, Baranówka1.
Najstarszym źródłem wiadomości o tym meteorycie jest praca Feliksa Drzewińskiego, prof. Fizyki Uniwersytetu Wileńskiego, [3][3] z 1819 r. Wydrukowano ją podobnie jak i inną pracę tego autora, [4][4] z 1825 roku, w trudno dostępnym obecnie Dzienniku Wileńskim[5] i, jak się zdaje, jest ona zupełnie nieznana za granicą, dlatego przytaczam ją in extenso.
Po otrzymaniu takowej wiadomości wespół z częścią kamienia, poruczono adjunktowi uniwersytetu radcy nadwornemu P. Horodeckiemu, dającemu kurs mineralogii, uczynić potrzebne doświadczenia dla zapewnienia się: czy kamień ten rzeczywiście do meteorycznych należy. Czego pomieniony adjunkt dopełnił i zdanie swoje w raporcie, do rządu uniwersytetu podał. Z pomienionych dwóch urzędowych papierów, składa się następujące opisanie pomienionego kamienia. W gubernii wołyńskiej (słowa są pisma J. W. Wyleżyńskiego3), w powiecie Nowogród-Wołyńskim, nad brzegami Słuczy we wsi Zaborzycy, obok miasteczka Baranówki r., b. dnia 30 marca[6], o godzinie 6 tey w wieczór, w dzień pogodny i bezchmurny, przy potrójney mocnej detonacji, upadł na dziedzińcu Mielnika aerolit, który zważony dwie godziny potem, ważył funtów 47¾. Forma jego była szęściogranu, podługowata, prawie równa, jednym tylko końcem, w którym upadł w ziemię cokolwiek zaostrzona. Wszystkim którzy na to patrzyli, zdawało się widzieć trzy spadające kamienie, lecz jeden tylko znaleziono, a dwa drugie w rzekę lub lasy otaczające, upaść musiały. Dziedzic ze wsi Zaborzycy, JW. Pruszyński kamień ten znaleziony w różne porąbał sztuki, rozmaitym rozdając osobom, ja tylko przy ninieyszym rapporcie ułomek mały posyłam. Przytomny temu upadnieniu possesor miasteczka Baranówki, człowiek uważny i dosyć światły, naoczny widz, następne mi o tym wypadku dołączył spostrzeżenia: 1) ze kamień ten nie spadał pionowo, ale wirowo; 2) że po spadnieniu był nieco ciepłym; 3) że po spadnieniu wielki zapach siarki był słyszany; 4) że ten kamień spadając, cztery cale wpędził się w ziemię; po tem się z niey wydobył, podskoczył na półtora łokcia i znowu upadł; 5) ze waga jego na ziemi pomnażać się zdawała: gdyż w godzinę ważony ważył funtów 46, a we dwie potem godziny, na teyże wadze przezważony miał funtów 47¾4.
Kamienie takie, podług panującego dzisiay mniemania uczonych, zdają się mieć w atmosferze swoje źródło spólne z meteorycznych żelazem[9], które dość znaczney wielkości massę, znalezioną w hrabstwie brahińskim, w gubernii mińskiej[10], oddano dziedzicowi JW. Rokickiemu. Tego żelaza dostawszy mały ułomek przesłałem w roku 1818[2] do Paryża6, spólnie z innemi minerałami, podług zalecenia Rządu uniwersytetu, lecz jeszcze teraz zaledwo odebrałem na móy list odpowiedź od JW. Brongniarta, który pomiędzy innemi mineralogicznymi wiadomosciami, donosi mi, że to żelazo bez podeyrzenia jest nowe i różni się od sybirskiego[11]; ponieważ według rozbioru P. Laugier[12], na stu częściach, ma blizko 98 żelaza i 2 niklu połączonego z kobaltem, a nie ma w sobie innych pierwiastków, znaydujących się w żelazie sybirskim. Taka rzecz w świacie uczonym, należy do ważnych nowin, równie, jak teraźnieysza wiadomość o wołyńskim meteorycznym kamieniu. (…)
|
Źródła
Chladni (1824) (s. 153)
Kesslemeyer (1861) (s. 373, 428)
11. 1818[2] 10.
(11.)April Zjaborzyka (Saborytz oder Zabortch) am Slucz (Slutsch), S. von Nowgrad-Volhynsk (Nowgrod-Vollhynskoi oder Nowgrad-Wolinsk), W. von Shitomir (Zytomir) und NNO. von Staro-Konstantino. –
Sp.-Gew.: 3,40.[15]Gouv. Volhynien 50°15'N. 27°30'O.
(27°44')G.75.1823.230.[16] W. 1860.[17] S. 1860.
476. 11 1818. 10. April
(11.)Zjaborzyka, (Saborytz ider Zabortsch), am Slucz (Slutsch); Gouv. Volhynien. Russland 50°15'N
27°30'O.
(44')P. 2. 1824. 153.[18] Meteorsteinfall; der Stein ward von Laugier analysirt.[12]
Buchner (1861)
Zaborczyka, Volhynien 1818[2], Mai 30 a. St.
Laugier AdChim. 9. SchwJ. 43, 26. GA. 75, 230, 263. PA. 2, 153. 111, 372 (Abb.) Pa. 53.
- rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto
Lokalizacja
(B) Baranówka
współrzędne wg różnych autorów
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Mapy
Galeria
Meteoryt Zaborzika w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Wadi & Woreczko)
Zaborzika (Moskwa).jpg
Fragment meteorytu Zaborzika |
Bibliografia
- +Bieliński Józef, (1899-1900), Uniwersytet Wileński (1579-1831), tomy 1 i 2, Kraków 1899-1900.[19] Plik dLib (tom 1), dLib (tom 2).
- Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896, (s. 330).[20][21] Plik PDF.
- Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
- Chladni Ernst F.F., (1823), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Dritte Lieferung), Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 229-257. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl. (s. 230)
- Chladni Ernst F.F., (1824), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Vierte Lieferung), Annalen der Physik, 2, Bd. 78, 1824, s. 151-168. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl. (s. 153)
- Chrzanowski Wojciech, (1859), Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300000, Paryż 1859. Plik dLib; plik eUWr.
- Drzewiński Feliks, (1819), O kamieniu meteorycznym, spadłym na Wołyniu, nad brzegami słuczy, Dziennik Wileński, t. II, nr 12, 1819, s. 592-597. Plik DjVu.
- Drzewiński Feliks, (1825), O kamieniach meteorycznych, i przyczynach mogących je tworzyć. Rozprawa czytana na posiedzeniu publiczném w Cesarskim Uniwersytecie wileńskim, dnia 15 września 1825 roku, przez Felixa Drzewińskiego professora Fizyki tegoż Uniwersytetu, Dziennik Wileński, t. III, nr 9, 1825, s. 47-73, (s. 61). Plik eLib.
- Eichwald Carl Eduard von, (1847), Ein Verzeichniss von Meteorsteinfällen in Russland, Archiv für wissenschaftliche Kunde von Russland (red. von A. Erman), vol. 5, 1847, s. 176-184, (s. 178).[22] Plik hPDF.
- Haidinger Wilhelm Ritter von, (1860), Die Meteoriten des k.k. Hof-Naturalien-Cabinets am 30. Mai 1860, Wien 1860.
- Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 373, 428). Plik PDF; plik DjVu.
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- Kumelski Norbert Alfons, (1826), Opisanie nowo-odkrytych lub mniey znajomych minerałów, Rozbiór dwóch rossyyskich aerolitów, Dziennik Wileński, seria Umiejętności i Sztuka, t. I, wrzesień 1826, s. 269-272.[23] Plik eLib.
- Laugier André, (1823), Vorläufige Nachricht von der chemischen Analyse zweier in Polen gefundenen Aerolithen und zweier Meteor-Eisen, Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 264-268. Tam analizy meteorytów Lipno i Zaborzika. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Laugier André, (1824), Analyse de deux Météorites, Annales de chimie et de physique, 25, ser. 2, Paris 1824, s. 219-221.[24] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl; plik hPDF.
- Morozewicz Józef, (1931), Części składowe meteorytów i Wykaz meteorytów spadłych na historycznych ziemiach polskich, w: Tschermak G., Becke F., Podręcznik mineralogji, wydanie polskie, Warszawa 1931, s. 806-816. Tam lista polskich meteorytów z uwzględnieniem granic przedrozbiorowych. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Nöggerath J., Bischof Gust., (1825), Ueber die grösste europäische Gediegen-Eisenmasse, meteorischen Ursprungs, Schweigger's Journal für Chemie und Physik, Bd. 43, 1825, s. 1-27.[25] Plik hPDF.
- Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[26]
- +Pisulewski S., (1856), Wiadomości o aerolitach czyli kamieniach spadających z powietrza, w: Ungier J., Kalendarz Warszawski popularno-naukowy na rok zwyczajny 1857 który ma dni 365, 1857, s. 60-64. Tam o meteorytach Lipno i Zaborzika.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1959), Meteoryt Zaborzyca, Acta Geophys. Polon., vol. VII, nr 2, 1959, s. 182-188. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1960), Meteorit Zaborica (Метеорит Заборица), Meteoritika (Метеоритика), vol. XVIII, 1960, s. 106-109.
Przypisy
Zobacz również
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Zaborzika
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Zaborzika
- Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry – Заборица
- meteorite.narodu.ru – Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР
- Fersman Mineralogical Museum, Russian Academy of Sciences, Moscow – Минералогический Музей им. А.Е. Ферсмана Российской Академии Наук
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- Buchner (1861)