PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Mezö-Madaras

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (→Galerie)
m (→Galerie)
 
(Nie pokazano 3 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 48: Linia 48:
{{AQuote-end}}
{{AQuote-end}}
-
Znaleziono ponad 60 okazów meteorytu. Największy o wadze 17&nbsp;funtów 26½&nbsp;łutów (latot<ref name="łut"></ref>) tzn. 9,984&nbsp;kg, został wysłany do muzeum w&nbsp;Wiedniu, zapłacono za niego znalazcy 500 ówczesnych forintów. W&nbsp;sumie do muzeum w&nbsp;Wiedniu trafiło 18 okazów oraz 5 okazów jako depozyt od Knöpflera. W&nbsp;posiadaniu Knöpflera zostały trzy duże okazy o&nbsp;wagach: 8<sup>18</sup>/<sub>32</sub>, 4<sup>26</sup>/<sub>32</sub> i&nbsp;3<sup>2</sup>/<sub>32</sub>&nbsp;funtów<ref name="funt">chodzi zapewne o&nbsp;funt austriacki; 1&nbsp;Österreich Pfund = 32&nbsp;Loth (łuty) = 0,560012&nbsp;kg</ref> (odpowiednio: 4,795, 2,695 i&nbsp;1,155&nbsp;kg). Mniejsze okazy trafiły do muzeum w&nbsp;Budapeszcie oraz do kilku kolekcji w tym prywatnych. Trzy okazy trafiły do firmy Krantza z Bonn<ref>{{!Krantz Bonn}}</ref> (Knöpfler 1855): 1&nbsp;funt 3&nbsp;łuty, 6&nbsp;łutów 30&nbsp;gran i&nbsp;3&nbsp;łuty 1&nbsp;gran.
+
Znaleziono ponad 60 okazów meteorytu. Największy o wadze 17&nbsp;funtów 26½&nbsp;łutów (latot<ref name="łut"></ref>) tzn. 9,984&nbsp;kg, został wysłany do muzeum w&nbsp;Wiedniu, zapłacono za niego znalazcy 500 ówczesnych forintów. W&nbsp;sumie do muzeum w&nbsp;Wiedniu trafiło 18 okazów oraz 5 okazów jako depozyt od Knöpflera. W&nbsp;posiadaniu Knöpflera zostały trzy duże okazy o&nbsp;wagach: 8<sup>18</sup>/<sub>32</sub>, 4<sup>26</sup>/<sub>32</sub> i&nbsp;3<sup>2</sup>/<sub>32</sub>&nbsp;funtów<ref name="funt">chodzi zapewne o&nbsp;funt austriacki; 1&nbsp;Österreich Pfund = 32&nbsp;Loth (łuty) = 0,560012&nbsp;kg</ref> (odpowiednio: 4,795, 2,695 i&nbsp;1,155&nbsp;kg). Mniejsze okazy trafiły do muzeum w&nbsp;Budapeszcie oraz do kilku kolekcji w tym prywatnych. Trzy okazy trafiły do firmy Krantza z Bonn{{!Krantz Bonn|}} (Knöpfler 1855): 1&nbsp;funt 3&nbsp;łuty, 6&nbsp;łutów 30&nbsp;gran i&nbsp;3&nbsp;łuty 1&nbsp;gran.
:[[Grafika:Mezö-Madaras_(Knöpfler_1855_gewicht).jpg|240px|thumb|left|Knöpfler (1855)]]
:[[Grafika:Mezö-Madaras_(Knöpfler_1855_gewicht).jpg|240px|thumb|left|Knöpfler (1855)]]
Linia 85: Linia 85:
|-
|-
| [[Cluj, Min. Mus. Univ.]] || 224 g ||
| [[Cluj, Min. Mus. Univ.]] || 224 g ||
 +
|-
 +
| [[Prague, Nat. Mus.]] || {{Txt2Img|Mezö-Madaras_(NHM_Prague)-TJ.jpg|143&nbsp;g}} ||
|-
|-
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 48 g || {{Txt2Img|Mezö-Madaras_(University_of_Tartu).jpg|48,0&nbsp;g}} fragment ze skorupą (Tiirmaa 1996) (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/256791 record])  
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 48 g || {{Txt2Img|Mezö-Madaras_(University_of_Tartu).jpg|48,0&nbsp;g}} fragment ze skorupą (Tiirmaa 1996) (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/256791 record])  
Linia 165: Linia 167:
File:Mezo-Madaras (NHM Vienna)-TJ21-2.jpg‎|Fragment meteorytu [[Mezö-Madaras]] (165,8&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski)
File:Mezo-Madaras (NHM Vienna)-TJ21-2.jpg‎|Fragment meteorytu [[Mezö-Madaras]] (165,8&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski)
File:Mezo-Madaras (NHM Vienna)-TJ21-3.jpg‎|Płytka meteorytu [[Mezö-Madaras]] (53,94&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski)
File:Mezo-Madaras (NHM Vienna)-TJ21-3.jpg‎|Płytka meteorytu [[Mezö-Madaras]] (53,94&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski)
 +
File:Mezö-Madaras_(NHM_Prague)-TJ.jpg|Fragment meteorytu (143&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:PragueNM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Pradze]] (fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
File:Mezö-Madaras_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 48,0 g meteorytu Mezö-Madaras ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)
File:Mezö-Madaras_(University_of_Tartu).jpg|Fragment 48,0 g meteorytu Mezö-Madaras ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)
File:Mezö-Madaras_(GSI_Calcutta).jpg|Płytka meteorytu Mezö-Madaras (446,05&nbsp;g, najdłuższy rozmiar 10,1&nbsp;cm) z&nbsp;kolekcji [[:Szablon:CalcuttaGSI|Geological Survey of India, Calcutta]]
File:Mezö-Madaras_(GSI_Calcutta).jpg|Płytka meteorytu Mezö-Madaras (446,05&nbsp;g, najdłuższy rozmiar 10,1&nbsp;cm) z&nbsp;kolekcji [[:Szablon:CalcuttaGSI|Geological Survey of India, Calcutta]]
 +
File:Washington_NMNH_(dust_to_planets).jpg|Płytka meteorytu Mezö-Madaras z&nbsp;kolekcji [[Szablon:WashingtonNMNH-SI|Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Waszyngtonie]]
</gallery>
</gallery>
Linia 175: Linia 179:
File:Mezö-Madaras_(ep_31.9g_Zsolt_Kereszty)_2.jpg|Bogactwo chondr i&nbsp;inkluzji w&nbsp;prymitywnym chondrycie typu&nbsp;L3.7
File:Mezö-Madaras_(ep_31.9g_Zsolt_Kereszty)_2.jpg|Bogactwo chondr i&nbsp;inkluzji w&nbsp;prymitywnym chondrycie typu&nbsp;L3.7
File:Mezö-Madaras_(ep_31.9g_Zsolt_Kereszty)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa
File:Mezö-Madaras_(ep_31.9g_Zsolt_Kereszty)_3.jpg|Skorupa obtopieniowa
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Fragment (25,50 g) meteorytu w&nbsp;kolekcji Matteo Nahabed Chinellato (''za zgodą''; okaz pochodzi z&nbsp;kolekcji ''Natural History Museum of Milan'' (''Museo Civico di Storia Naturale di Milano''))
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Mezö-Madaras_(Matteo_Nahabed_Chinellato)-1.jpg
 +
File:Mezö-Madaras_(Matteo_Nahabed_Chinellato)-a.jpg
</gallery>
</gallery>
Linia 232: Linia 243:
* meteoryt [[Mocs]]
* meteoryt [[Mocs]]
* [[:Kategoria:Meteoryty imperium węgierskiego|Meteoryty imperium węgierskiego]]
* [[:Kategoria:Meteoryty imperium węgierskiego|Meteoryty imperium węgierskiego]]
 +
 +
* [[Szablon:PragueNM|Muzeum Historii Naturalnej w Pradze]]
* [[Dawne jednostki miar i wag]]
* [[Dawne jednostki miar i wag]]
Linia 246: Linia 259:
* {{MoscowVernadskyIG|id=10813|name=Mezo-Madaras}}
* {{MoscowVernadskyIG|id=10813|name=Mezo-Madaras}}
* {{ClujM}}
* {{ClujM}}
 +
* {{PragueNM}}
* Meteoryt Mezö-Madaras w kolekcjach polskich – [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Mezo-Madaras.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
* Meteoryt Mezö-Madaras w kolekcjach polskich – [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Mezo-Madaras.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]

Aktualna wersja na dzień 22:09, 26 lip 2024

2i
Mezö-Madaras →
Spadek
Lokalizacja Mădăraş, region Mureş, Rumunia
Położenie[2] 46°36'N, 24°26'E[1]
Data 4 września 1852 roku, 16:30 (sobota)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny L3.7
Masa 22,7 kg[3], największy okaz 10,1 kg[4]
Liczba okazów deszcz meteorytów
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Fekete, Madaras, Maros, Mezoe-Madaras, Mezö-Madarasz, Weiler; po węgiersku: Mădăraş (Mezőmadaras)

Spadek deszczu meteorytów 4 września 1852 roku (sobota) w okolicy miejscowości Mădăraş w Rumunii (chondryt zwyczajny, rzadki typ L3.7, TKW 22,7 kg[3]).

W katalogu meteorytów Grady (2000) podano błędnie lokalizację (46°30'N, 25°44'E) wskazującą na miasto Mădăraș (dawn. Mezö-Madaras) w regionie Harghita. Rzeczywisty rejon spadku znajdował się na północ od miasta o tej samej nazwie, ale leżącego w regionie Mureş na Równinie Transylwańskiej (węg. Mezőség). W relacji Knöpfler (1854) podano bliższe prawdzie współrzędne jako: 46°57'N, 41°59' O.L.v.F.[5], co odpowiada współczesnemu: 46°57'N, 24°19'E. Obszar spadku rozciągał się w kierunku SW-NE wokół jeziora Lacul Culpiu (określanego dawniej jako Isten-tó – Boskie jezioro).[6]

W publikacji Lüttge-Pop et al. (2013) podano poprawne współrzędne: 46°36'N, 24°26'E, a w ślad za tym uaktualniono wpis w Meteoritical Bulletin Database.


Okoliczności spadku meteorytu Mezö-Madaras według Török (1882b) (tłumaczenie Piotr Antypiuk; więcej szczegółów → patrz Meteoryty imperium węgierskiego):

«

Trzecim w węgierskiej kolekcji meteorytów zawierających drobinki żelaza jest kamień, który został nazwany mezőmadarasi[7]. W tym przypadku nie ma mowy o spadku jednego czy dwóch kamieni, a o całej ich gromadzie. 4. września 1852 roku, między 4. a 5. godziną po południu przez Transylwanię przeszła prawdziwa burza meteorytów. Spadały one w obrębie długiej na półtorej mili [~10 km] i szerokiej na pół mili [~4 km][8] elipsy na terenie Równiny Transylwańskiej, w okolicach gminy Mező-Madaras, w miejscu, gdzie znajduje się długie na 500 kroków, szerokie na 250 kroków i głębokie na 2 sążnie [~4 m] jezioro zwane Boskim (Istentó). W pobliżu owego jeziora znajdowało się tzw. Czarne gospodarstwo. Liczni chłopi pracujący na polach i łąkach gospodarstwa widzieli na własne oczy meteorytową burzę, zebrali także część czarnych kamieni, które spadły z nieba. Okoliczności spadku szczegółowo opisał Dr Vilmos Knöpfler**. Przy zupełnie bezwietrznej pogodzie, na całkowicie czystym, niezachmurzonym niebie pojawiła się kula ognia poruszająca się z południowego-zachodu na północny-wschód. Po wypaleniu się kuli na terenie od Károlyvár'u [Alba Iulia] i Nagy-Enyed [Aiud] po miejscowości Torada [Turda] i Kolozsvár [Cluj-Napoca], w kierunku północno-wschodnim zaś aż po Maros-vásárhely [Târgu Mureş] i Szász-Régen [Reghin] dało się słyszeć huk zbliżony do tego towarzyszącemu burzy czy też grzmot powstający na skutek wystrzałów z odległych armat, dział. Po tym huku chłopi, obserwując spadające kolejno kamienie, słyszeli jeszcze powtarzające się, świszczące dźwięki. Kilku wieśniaków, jako że stali w pobliżu jeziora Boskiego, widziało także, jak w taflę wody uderza jeden ze spadających kamieni, wzbijając tym samym wodę na wysokość jednego sążnia [~2 m] i powodując duże zafalowanie jeziora. Co istotne, na południowy-zachód od jeziora Boskiego – czyli kierunek, z którego meteoryt wyruszył, pojawił się – spadały mniejsze kamienie. Na północ od jeziora z kolei znajdowano okazy wielkości pięści, zaś w odległości na pół godziny marszu od zbiornika wodnego natrafiono na okaz ważący 18 funtów [10,1 kg], który był wbity w ziemię do tego stopnia, że widać było tylko jego krawędzie. Ten znakomity egzemplarz trafił do muzeum wiedeńskiego i stanowi prawdziwy skarb w jego zbiorach. W kolekcji muzeum są zaledwie dwa meteoryty większe od tego, tj. okahabai[9] i knyahinyai[10] – oba pochodzą z Węgier. Łączną masę meteorytów z tego spadku można ocenić na cetnar [50-60 kg].

Meteoryty z Mező-Madaras są czarne, na nierównych skorupach znać liczne zagłębienia zbliżone kształtem do palców u dłoni. Kształt kamienia jest kolejno: zaokrąglony, bulwiasty, spłaszczony. Część właściwa jest szara z brudnobiałymi plamami, pokryta wieloma mieniącymi się na biało lub żółtawo, żelaznymi przebarwieniami. Szczyty pęknięć połyskują stalą. Ciężar właściwy 3,50.

Pál Partsch, ówczesny dyrektor Wiedeńskiego Muzeum Mineralnego poprosił o poddanie analizie meteorytów mezőmadarasi wykładowcę z Getyngi, Wöhlera, który parał się tym już od wielu lat. Wöhlera przeprowadził analizę we współpracy z angielskim chemikiem, Atkinsonem. W jego opinii – uśredniając – 19,06% składu meteorytów stanowi żelazo, 7,4% nikiel, 0,25% natomiast kobalt i fosfor. W masie właściwej poza oczkami żelaza zauważalne są także drobne plamki siarczanu żelaza i dwa rodzaje krzemianów, z których jeden po rozpuszczeniu w kwasie solnym przyjmuje postać galaretowatą, drugi zaś jest nierozpuszczalny. Krzemiany te są mieszanką oliwinów, augitów i labradorytów.

__________

** Sitzungsberichte d. math. naturwissenschaftlichen Klasse der kais. Akademie der Wissenschaften. XI. köt. 676. s köv. lapjain.[11]
»


Tak to wydarzenie opisał Orbán Balázs (1868):

«

A népnek e tóhoz kötött vallásos kegyeletét még egy korlátolt felfogása előtt csudaszerünek tetsző esemény is emelte, mert 1852-ben sept. 4-én délutáni 5 és 6 óra között felhőtlen derült égnél egy iszonyú menydörgés hallatszott, mit szakadozott csattanások követtek, s a feketei biró (a bándi Vaszilui Tyifor), ki éppen a tavon csónakkal halászott, egy nagy tüzes tömeget látott a tóba oly rohamos sebességgel zuhanni, hogy annak vize ölnyire felcsapott, sőt az egész tó felülete hullámzásba jött; ugyanekkor a tó körül is több ily tüzes tömeg hullott le. A biró és a közel levő nép a végitéletet hivén eljöttnek, rémülten menekült, de midőn a tudományok néhány embere, s köztük orvostudor zarándi Knöpfler Vilmos megmagyarázta, hogy nincsen miért félni, sőt jutalmat is igért a lebkő darabjait egybegyüjtőknek, nevezett feketei biró, s mások is felkutatták azokat, ugy hogy 1 négyszög mfd területen, vagy 60 darab lebkövet gyüjtöttek egybe. A legnagyobb minden esetre az volt, mely a tóba esett, s melyet megtalálni nem tudtak; de mégis meglelték azon 17 font 26½ latot[12] nyomó darabot, mely a bécsi muzeumba küldetett, s mező-madarasi név alatt a világ ismert lebköveinek legnevezetesebbike*. Másik kisebb, de azért nem kevésbé nevezetes példány a pesti muzeumba jutott; három példány Knöpfler birtokában van**. (…)

__________

* Ezt a nevezett feketei biró találta; a madarasi járás hivatal a találónak 500 ft jutalmat adva, kezéhez vette, s ugy került Bécsbe.
** Ezen példányok is igen szépek, a legnagyobb 818/32 font, a második 426/32, a harmadik 32/32 font.
»


Znaleziono ponad 60 okazów meteorytu. Największy o wadze 17 funtów 26½ łutów (latot[12]) tzn. 9,984 kg, został wysłany do muzeum w Wiedniu, zapłacono za niego znalazcy 500 ówczesnych forintów. W sumie do muzeum w Wiedniu trafiło 18 okazów oraz 5 okazów jako depozyt od Knöpflera. W posiadaniu Knöpflera zostały trzy duże okazy o wagach: 818/32, 426/32 i 32/32 funtów[13] (odpowiednio: 4,795, 2,695 i 1,155 kg). Mniejsze okazy trafiły do muzeum w Budapeszcie oraz do kilku kolekcji w tym prywatnych. Trzy okazy trafiły do firmy Krantza z Bonn[14] (Knöpfler 1855): 1 funt 3 łuty, 6 łutów 30 gran i 3 łuty 1 gran.

Knöpfler (1855)

W publikacji Knöpfler (1855) podano wagi znalezionych okazów (55 sztuk; stan na 1 luty 1855 roku) i kolekcje, do których one trafiły. Według tego wykazu największy okaz ważył 17 Pf. 26 Lth. 1 Qu. 0 Gr., tzn. 17 funtów[13] 26 łutów 1 quentchen[15], co daje 9,979 kg[16]. Trochę mniej niż się oficjalnie podaje – 17 funtów 26½ łutów.


Brak informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.


Kolekcje

Okazy i fragmenty meteorytu Mezö-Madaras w największych kolekcjach:

Zbiór waga okazów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 8,96 kg (main mass)[4], fotografia przekroju w Brandstätter (2013)
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 2,72 kg
Budapest, Nat. Mus. 1813 g jeden z okazów
Tübingen, Min.-Petrogr. Inst. 1642 g
London, Nat. Hist. Mus. 700 g
Moscow, Acad. Sci. 612 g
Tempe, Arizona State Univ. 555 g
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India 538 g 37,86, 54,63 i 446,05 g (Sen Gupta et al. 1982)
Budapest, Eötvös Lorand Univ. 435 g
(…)
Cluj, Min. Mus. Univ. 224 g
Prague, Nat. Mus. 143 g
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 48 g 48,0 g fragment ze skorupą (Tiirmaa 1996) (Geoscience collections of Estonia: record)
(…)

Brak okazów tego meteorytu w polskich kolekcjach instytucjonalnych.

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego wyjątkowego meteorytu.


Źródła

Kesselmeyer (1861) (s. 372, 438)

11. 1852 4. Sept. Fekete und Istento, 1 M. W. von Mezo-Madaras, im bergischen Haidlande Mezöség.[17] – Sp.-Gew.: 3,50[18] Siebenbürgen[19] 48°37'N. 24°19'O. WA. 11. 1853. 674.[11] P.91. 1854.627.[20] W. 1860. S. 1860.
609. 11 1852. 4. Sept. Fekete und Teich Istento[21], 1 M. W. von Mezo-Madaras, im bergigen Haidlande Mezöség.[17] Siebenbürgen 46°37'N
24°19'O. 		P. 91. 1854. 627.[20] WA. 11. 1853. 674[11] Aus einer Feuerkugel unter starkem Donner und Getöse viele Steine, daren grösster etwa 18 ℔.[4]


Buchner (1861) (s. 60-61)

Mezo-Madaras, Siebenbürgen[19] 1852, Sept. 4.

Vrh. d. siebenbürgen Vereins 1852, 153.[22] 1853, 19.[23] 1858, 165.[24] Corr. Bl. d. Regensb. Vereins 1852, 128.[25] 1853, 16.[26] WAB. 11, 674.[11] Wöhler ebd. 17, 284.[27] AChPh. 96, 251. EJ. 68, 357. PhCtr 1854, 203. 1855, 777. PA. 91, 627.[20] Inst. 1856, 187. SJ. (2) 22, 272. PhilM. (4) 11, 141. J. 1853, 934. GuH. 7, 77. Br. 100, 103. PA. 111. 355, 366.

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(A) Aiud, Alba Iulia, (B) Band, (M) Mădăraş, (R) Reghin, (T) Târgu Mureș, Turda

Jezioro Lacul Culpiu (dawn. Isten-tó)

Współrzędne wg innych autorów

Na północnym zachodzie miejsce spadku meteorytu Mocs

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Aiud (węg. Nagyenyed), Alba Iulia (węg. Gyulafehérvá), Band (węg. Mezőbánd), Mădăraș, Reghin (węg. Régen), Târgu Mureș (dawn. Tîrgu Mureş, węg. Marosvásárhely), Turda. Jezioro Lacul Culpiu (Jezioro Boskie) (dawn. Isten-tó, Istentó, Isten-Tó).

Według Lüttge-Pop et al. (2013) współrzędne spadku to 46°36'N, 24°26'E.


Bolid poruszał się w kierunku SW-NE. Towarzyszyły mu wybuchy i dudniące grzmoty (słyszane były w miejscowościach od Alba Iulia, Aiud, Turda, Cluj-Napoca do Târgu Mureş, Reghin). Deszcz meteorytów spadł w eliptycznym obszarze o długości ~10 km i ~4 km szerokości. Świadkowie pracujący w pobliżu jeziora Isten (Isten-tó), słyszeli świst i widzieli kamienie spadające do południowej części jeziora. Wielkość znajdowanych okazów w terenie rosła z kierunku SW na NE. Za Török (1882b): (…) na południowy-zachód od jeziora Boskiego – czyli kierunek, z którego meteoryt wyruszył, pojawił się – spadały mniejsze kamienie. Na północ od jeziora z kolei znajdowano okazy wielkości pięści, zaś w odległości na pół godziny marszu od zbiornika wodnego natrafiono na okaz ważący 18 funtów, który był wbity w ziemię do tego stopnia, że widać było tylko jego krawędzie. (…)

Według relacji spadło dużo więcej meteorytów (ok. 50-60 kg) niż zebrano. Zdarzenie miało miejsce ponad 150 lat temu, ale chyba warto szukać nadal?


Mapy

Mapa rejon spadku z zaznaczonym jeziorem Lacul Culpiu (dawn. Isten-tó) i schematycznym zasięgiem elipsy spadku (źródło mapy: II. vojenské mapování – Františkovo, 1806-1869)

Mapa rejon spadku, miejscowości: Mezö-Madaras, Mezö-Bánd. Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia Ferro[5] (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Galerie

Meteoryty ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie. Kompletny okaz meteorytu Mezö-Madaras (1,068 kg) (fot. Wadi & Jan Woreczko)

Okaz meteorytu Mezö-Madaras (515,7 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment meteorytu Mezö-Madaras (165,8 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Płytka meteorytu Mezö-Madaras (53,94 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment meteorytu (143 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment 48,0 g meteorytu Mezö-Madaras ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Geoscience collections of Estonia)

Płytka meteorytu Mezö-Madaras (446,05 g, najdłuższy rozmiar 10,1 cm) z kolekcji Geological Survey of India, Calcutta

Płytka meteorytu Mezö-Madaras z kolekcji Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie


Połowa okazu (31,9 g) meteorytu Mezö-Madaras z kolekcji Zsolta Kereszty (fot. Zsolt Kereszty, za zgodą)

Kopie oryginalnych etykiet ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Magyar Természettudományi Múzeum, Ásvány- és Kőzettar)

Bogactwo chondr i inkluzji w prymitywnym chondrycie typu L3.7

Skorupa obtopieniowa


Fragment (25,50 g) meteorytu w kolekcji Matteo Nahabed Chinellato (za zgodą; okaz pochodzi z kolekcji Natural History Museum of Milan (Museo Civico di Storia Naturale di Milano))

Mezö-Madaras (Matteo Nahabed Chinellato)-1.jpg
Mezö-Madaras (Matteo Nahabed Chinellato)-a.jpg


Bibliografia

  • +Balázs Orbán, (1868), A Székelyföld leírása, Pest 1868. Plik HTML.
  • Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272, (s. 105).[28] ISBN 978-3901753435.
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482, (s. 60-61). Plik PDF; plik DjVu.
  • Correspondenz-Blatt des zoologisch-mineralogischen Vereines in Regensburg, (1853), Näheres über den höchst merkwurdigen Aërolithen-Fall bei Mezö-Madaras am 4. Sept. 1852, 7, 1853, s. 16.[29] Plik GoogleBooks; plik DjVu.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 372, 438). Plik PDF; plik DjVu.
  • Knöpfler Wilhelm, (1852), Bericht über den am 4 September d J. bei Mezö-Madaras stattgefundenen Aerolithenfall, Verhandlungen und Mitteilungen des Siebenbürgischen Vereins für Naturwissenschaften zu Hermannstadt, 3, 1852, s. 153-154. Plik PDF; plik DjVu.
  • Knöpfler Wilhelm, (1853), Bericht über den am 4. September 1852 bei Mezö-Madaros in Siebenbürgen statt gehabten Meteoriten-Fall nach ämtlichen Erhebungen, Verhandlungen und Mitteilungen des Siebenbürgischen Vereins für Naturwissenschaften zu Hermannstadt, 4, 1853, s. 19-24. Plik PDF; plik DjVu.
  • Knöpfler Wilhelm, Partsch Paul Maria, (1854), Anszug aus dem ämtlichen Berichte über den am 4. September 1852 bei Mezö-Madaras in Siebenbürgen stattgehaben Meteoriten-Fall, w: Über den Meteorstein-Niederfall unweit Mezö-Madaras in Siebenbürgen am 4. September 1852, Sitzungsberichte der Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 11, 1854, s. 675-681. Plik DjVu.
  • Knöpfler Wilhelm, (1855), Verzeichniss aller bisher aufgefundenen und bekannt gewordenen Stücke der. am 4. September 1862 bei Mezö-Madaras gefallenen Aerolithen, Verhandlungen und Mitteilungen des Siebenbürgischen Vereins für Naturwissenschaften zu Hermannstadt, 6, 1855, s. 87-88.[30] Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • +Lüttge-Pop Dana, Răzvan Andrei A., Har Nicolae, (2013), Historical Romanian meteorites: emendations of official catalogue records, Studia UBB Geologia, 58(2), 2013, s. 41-45, (s. 42).[31] Plik doi.
  • Neugeboren Johann Ludwig, (1858), Analysen der Meteorstelne von Mezö-Madaras und von Ohaba, Verhandlungen und Mitteilungen des Siebenbürgischen Vereins für Naturwissenschaften zu Hermannstadt, 9, 1858, s. 165-168.[32] Plik PDF, plik DjVu.
  • Partsch Paul Maria, (1854), Über den Meteorstein-Niederfall unweit Mezö-Madaras in Siebenbürgen am 4. September 1852, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 11, 1854, s. 674-675. Plik DjVu.
  • Partsch Paul Maria, (1854), Meteorsteinfall unweit Mezö-Madaras in Siebenbürgen, Annalen der Physik, 91, Bd. 167, 1854, s. 627-628. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Tokody László, Dudichné Vendl Mária, (1951), Magyarország meteoritgyűjteményei (Meteorite collections in Hungary), Akadémiai Kiadó, Budapest 1951, ss. 102, (s. 39). Plik GIF.
  • Török József, (1882a), A Magyar Birodalom meteoritjei (I. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (159), 1882, s. 433-442. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
  • Woreczko Jan, (2015), Doniesienia z Wiki. Egzotyczna nazwa, egzotyczny „typ”, Meteoryt, 1, 2015, s. 12-13. Plik PDF; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Wöhler Friedrich, (1855), Analyse der Meteorsteine von Mezö-Madaras in Siebenbürgen, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 17, 1855, s. 284-287. Plik DjVu.
  • Zipser D., (1852), Ein Aerolithenfall, Correspondenz-Blatt des zoologisch-mineralogischen Vereines in Regensburg, 6, 1852, s. 128. Plik PDF; plik DjVu.


Przypisy

  1. ^ w październiku 2019 roku zweryfikowano współrzędna na 46°36'N, 24°26'E (Lüttge-Pop et al. 2013) (poprzednia wartość 46°30'N, 25°44'E); miejsce spadku to okolice jeziora Lacul Culpiu (46°38,437'N, 24°26,878'E)
  2. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  3. ^ a b szacuje się, że spadło 50-60 kg
  4. ^ a b c największy okaz 10,1 kg (wg Balázs (1868) ważył on 17 funtów 26½ łutów) (jego fragment) znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  5. ^ a b O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  6. ^ patrz portal erdelykincsei.com
  7. ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Mezö-Madaras; obecnie to teren Rumunii
  8. ^ chodzi o milę (mérföld, postamérföld) używaną w Monarchii Austro-Węgierskiej; jej długość wynosiła 7585,9 metrów; Wikipedia (HU) – Mérföld
  9. ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Ohaba; obecnie to teren Rumunii
  10. ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Knyahinya; obecnie to teren Ukrainy
  11. ^ a b c d Knöpfler (1854)
  12. ^ a b miara wagi łut (węg. lat) równy 1/32 funta; Wikipedia – Łut
  13. ^ a b chodzi zapewne o funt austriacki; 1 Österreich Pfund = 32 Loth (łuty) = 0,560012 kg
  14. ^ A. i F. Krantz – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami; założył ją we Freibergu August Krantz, później działalność kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Krantz; do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn; pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg; firma istnieje do dziś; patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor
  15. ^ niem. Quentchen – stara niemiecka/austriacka jednostka wagi = ¼ łuta
  16. ^ stosowana tu miara masy: 1 funt (Pfund) = 32 łuty (Loth) = 128 Quentchen = ?? gran (Gran)
  17. ^ a b węg. Mezőség – Równina Transylwańska
  18. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  19. ^ a b Siedmiogród lub Transylwania (rum. Transilvania lub Ardeal, węg. Erdély, niem. Siebenbürgen)
  20. ^ a b c Partsch (1854)
  21. ^ staw Istento
  22. ^ Knöpfler (1852)
  23. ^ Knöpfler (1853)
  24. ^ Neugeboren (1858)
  25. ^ Zipser (1852)
  26. ^ Correspondenz-Blatt… (1853)
  27. ^ Wöhler (1855)
  28. ^ bogato ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  29. ^ autor Z. prawdopodobnie Zipser; uzupełnienie artykułu Zipser (1852)
  30. ^ wykaz znalezionych okazów meteorytu Mezö-Madaras; wagi i kolekcje
  31. ^ korekty oficjalnych zapisów katalogowych dotyczących meteorytów rumuńskich, m.in.: Kakowa, Mezö-Madaras, Mocs, Ohaba, Tauti
  32. ^ spadek meteorytu Ohaba 11 października 1857 roku w Rumunii; chondryt zwyczajny H5, TKW 16,25 kg
  33. ^ oraz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Mez%C3%B6-Madaras”
Osobiste