O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 10:11, 28 maj 2024

Hipoteza o spadku deszczu meteorytów w kwietniu 1305 roku

Hipoteza o obserwacji olbrzymiego bolidu w kwietniu 1305 roku w wyniku którego spadły meteoryty Przełazy i Morasko (hipoteza podlegała z czasem różnym modyfikacjom). Zdarzenie związane z doniesieniem Friedland 1304.

Po raz pierwszy pojęcie „Bolid wielkopolski” wprowadził Wiesław Czajka w swoim artykule w kwartalniku Meteoryt (Czajka 2010) i na VI Konferencji Meteorytowej w Krakowie w 2010 roku. Tam też przedstawił on hipotezę, że meteoryty Tabarz, Przełazy, Morasko i Jankowo Dolne są pozostałością po bolidzie obserwowanym w 1304 roku. W związku z wątpliwościami dotyczącymi spadku/znalezienia meteorytu Tabarz i nie potwierdzoną lokalizacją znaleziska Jankowo Dolne – obecnie hipoteza bolidu wielkopolskiego ogranicza się do opisu deszczu meteorytów Morasko i Przełazy, ale obserwowanego w kwietniu 1305 roku (Czajka 2013).

Według Wiesława Czajki, opisywaną w starych kronikach i katalogach kometę, obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za spadek meteorytów.

Za portalem astroblemy.pl (Czajka; dostęp: 18-02-2015):

„Pod pojęciem Bolidu wielkopolskiego należy rozumieć kolizję asteroidy żelaznej z Ziemią, która miała miejsce 2-3 dni przed Wielkanocą (18 kwietnia) 1305 roku według kalendarza juliańskiego. W zapiskach historycznych zjawisko to opisywane jest jako ognisty kamienny deszcz. Meteoryty z Moraska oraz Przełazów (meteoryt Seeläsgen) należy uznać za pozostałość po tym zdarzeniu.”

Więcej patrz → astroblemy.pl – Bolid wielkopolski oraz artykuły i publikacje Wiesława Czajki (Czajka 2010, 2011, 2012, 2013).

Hipoteza bolidu wielkopolskiego

Hipoteza „Bolidu wielkopolskiego” (Czajka, astroblemy.pl; zmodyfikowane)

W 2001 roku Rainer Bartoschewitz (Bartoschewitz et al. 2001) porównując wyniki analiz składu chemicznego meteorytu Tabarz z danymi dla Moraska i Przełazów wysunął hipotezę, że te trzy meteoryt mają wspólne pochodzenie (patrz → Hipoteza Bartoschewitza). Meteoryty te są oktaedrytami gruboziarnistymi (Og, coarse octahedrites) typu IAB-MG. Również miejsca ich znalezienia (włączając meteoryt Jankowo Dolne o podobnym składzie) leżą niemal na jednej linii (patrz rysunek).

Niezależnie, w 2001 roku, ukazała się publikacja Jacka Brzustowicza (Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?) łącząca katalogowe wydarzenie Friedland 1304 (Grady 2000) z hipotezą, że w starych kronikach opisujących to wydarzenie jest mowa o bolidzie widzianym z Bierzwnika w województwie zachodniopomorskim, w powiecie choszczeńskim (patrz → doniesienie Friedland 1304).

Z połączenia tych dwóch koncepcji, w 2010 roku Wiesław Czajka zaproponował hipotezę, że opisywaną w starych kronikach i katalogach kometę, obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za wspólny spadek meteorytów Tabarz, Przełazy i Morasko (patrz → hipoteza Bolid wielkopolski).

Notowano już w historii przypadki grupowego przelotu bolidów („procesji”). Najsłynniejsze tego typu zjawisko opisał LaPaz^[1]. Zdarzenie miało miejsce 9 lutego 1913 roku i widziane było nad Kanadą. Setki bolidów rozciągnięte na odcinku 160 km leciały na wysokości 56 km z prędkością 8 km/s.

Lokalizacja

Hipotetyczne trasy bolidów wg hipotez: Bolidu wielkopolskiego i hipotezy Bartoschewitza.

Galerie

Opactwo cystersów w Gościkowie-Paradyżu (Czajka 2013, Rocznik Chojeński; fot. Jan Specht)

Opactwo cystersów w Gościkowie-Paradyżu

Za Czajka 2013: „Malowidło z połowy XIV w. z kościoła opactwa cysterskiego w Paradyżu (Gościkowo k. Świebodzina) przedstawiające rozprysk iskier i ognisty grad kamienny. Najprawdopodobniej ilustrują one wydarzenia związane z bolidem wielkopolskim z 1305 r.”

Bibliografia

• Bartoschewitz Rainer, (2001), Morasko – największy znany obszar rozrzutu na świecie?, Meteoryt, 4, 2001, s. 20. Plik PDF.

• Czajka Wiesław, (2010), Rozważania na temat bolidu wielkopolskiego, Meteoryt, 3, 2010, s. 7-9. Plik PDF.

• Czajka Wiesław, (2010), Symbole astronomiczne w heraldyce miejskiej Nowej Marchii, Rocznik Chojeński, 2, 2010, s. 67-85.^[3] Plik PDF.

• Czajka Wiesław, (2011), Weryfikowanie XIX-wiecznych katalogów spadków z terytorium Polski (Verification of the Catalogues of Meteorites and Fireballs from XIX Century in the Territory of Poland), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 16-24. Plik PDF; plik ASMP.

• Czajka Wiesław, (astroblemy.pl), Obraz hipotetycznej trajektorii Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne na geodezyjnej powierzchni odniesienia (The picture of the hypothetic trajectory Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne on the Earth's ellipsoid), astroblemy.pl. Plik PDF.

• Czajka Wiesław, (2012), Bolid wielkopolski a kometa Halleya, Meteoryt, 1, 2012, s. 16-18. Plik PDF.

• Czajka Wiesław, (2013), Bolid wielkopolski. Okoliczności spadku meteorytu Morasko, Wyd. nakładem własnym, Warszawa 2013.

• Czajka Wiesław, (2013), The Wielkopolska Bolide and Halley’s Comet, Meteorite, 4, 2013, s. 36-40.

• Czajka Wiesław, (2013), Bolid wielkopolski w kulturze materialnej Nowej Marchii, Rocznik Chojeński, 5, 2013, s. 257-273. Plik PDF.

• Czajka Wiesław, (2015), Skąd nadleciały meteoryty moraskie?, Meteoryt, 2, 2015, s. 8-12. Plik PDF.

• Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

• Karwowski Łukasz, Brzustowicz Grzegorz J., (2009), Strzelce Krajeńskie – średniowieczny deszcz meteorytów (Medieval rain of meteorites – Strzelce Krajeńskie), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 59-66. Plik PDF; plik ASMP.

• LaPaz Lincoln, (1956), The Canadian Fireball Procession of 1913 February 9, Meteoritics, vol. 1(4), 1956, s. 402-405. Plik doi; plik aDs.

• Ley Willy, (1984), W niebo wpatrzeni, Wyd. PIW, Warszawa 1984.

• Lubieniecki Stanisław, (1668), Stanislai de Lubienietz Lubieniecii Rolitsii Theatrum cometicum, duabus partibus constans… Cz. 1-3, Amstelodami, typis Danielis Baccamude, apud Franciscum Cuperum, Bibliopolam. Anno 1668. Antologia 415 komet do roku 1655. Źródło: CBN Polona (wydanie z 1668 roku): Theatrum cometicum (całość). Pliki GoogleBooks (wydanie z 1681 roku): Theatrum cometicum tom 1  ●  Theatrum cometicum tom 2. patrz → Friedland 1304

• Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, (2012), Morasko. Największy deszcz meteorytów żelaznych w Europie środkowej (Morasko. The largest iron meteorite shower in Central Europe), Seria: Studia i Prace z Geografii i Geologii nr 28. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2012, ss. 111 (grant badawczy własny MNiI nr N N307 3533 33). ISBN 978-83-63400-50-7.^[4] Plik PDF (za zgodą autorów).

• Stankowski Wojciech T.J., (2015), The extraterrestrial matter falls in west-central Poland (Great Poland Lowland); historical and geological data, Acta Geol. Pol., 65(2), 2015, s. 273–278.^[5] Plik doi.

• Walesiak Tomasz, (2016), Bolid Wielkopolski – nowe spojrzenie, Meteoryt, 4, 2016, s. 23-29. Plik PDF.

• Walesiak Tomasz, (2017), Jeszcze jedna dyskusja na temat daty spadku meteorytu Morasko (Another discussion about date of Morasko meteorite fall), Acta Soc. Metheor. Polon., 8, 2017, s. 123-148. Plik ASMP.

• Woźniak Marek, (2014), Friedland 1304 – zajrzyjmy do źródeł (Friedland 1304 – let’s look to the sources), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 155-181 (abstrakt). Plik ASMP.

Przypisy

Zobacz również

• doniesienie Friedland 1304, na którym opiera się hipoteza „Bolidu wielkopolskiego”
• meteoryty: Jankowo Dolne, Morasko, Przełazy i Tabarz

Linki zewnętrzne

• Wikipedia – Opactwo cystersów w Gościkowie-Paradyżu

• MSMK – Czajka Wiesław, Mapa Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski (astroblemy.pl/MSMK; Internet Archive, Wayback Machine – http://astroblemy.pl/)