(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Bolid wielkopolski
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Bibliografia) |
|||
(Nie pokazano 31 wersji pomiędzy niniejszymi.) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
__NOTOC__ | __NOTOC__ | ||
- | == Hipoteza o spadku deszczu meteorytów w 1305 roku == | + | {{VerifyLevel |level=1i}} |
+ | == Hipoteza o spadku deszczu meteorytów w kwietniu 1305 roku == | ||
- | Hipoteza o obserwacji olbrzymiego bolidu w 1305 | + | '''Hipoteza o obserwacji olbrzymiego bolidu w kwietniu 1305 roku w wyniku którego spadły meteoryty [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]] i [[Morasko]]''' (hipoteza podlegała z czasem różnym modyfikacjom). Zdarzenie związane z doniesieniem [[Friedland 1304]]. |
+ | |||
+ | |||
+ | Po raz pierwszy pojęcie '''„Bolid wielkopolski”''' wprowadził Wiesław Czajka w swoim artykule w kwartalniku ''[[Meteoryt/Artykuły|Meteoryt]]'' (Czajka 2010) i na [[Bibliografia/Konferencje i seminaria|VI Konferencji Meteorytowej w Krakowie w 2010 roku]]. Tam też przedstawił on hipotezę, że meteoryty [[Tabarz]], [[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]], [[Morasko]] i [[Jankowo Dolne]] są pozostałością po bolidzie obserwowanym w 1304 roku. W związku z wątpliwościami dotyczącymi spadku/znalezienia meteorytu [[Tabarz]] i nie potwierdzoną lokalizacją znaleziska [[Jankowo Dolne]] – obecnie hipoteza bolidu wielkopolskiego ogranicza się do opisu deszczu meteorytów [[Morasko]] i [[Przełazy]], ale obserwowanego w kwietniu 1305 roku (Czajka 2013). | ||
+ | |||
+ | Według Wiesława Czajki, opisywaną [[Friedland 1304/Komety|w starych kronikach i katalogach kometę]], obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za spadek meteorytów. | ||
+ | |||
+ | Za portalem astroblemy.pl (Czajka; dostęp: 18-02-2015): | ||
+ | {{BQuote-begin |max-width=480px |source=}} | ||
+ | „Pod pojęciem '''Bolidu wielkopolskiego''' należy rozumieć kolizję asteroidy żelaznej z Ziemią, która miała miejsce 2-3 dni przed Wielkanocą (18 kwietnia) 1305 roku według kalendarza juliańskiego. W zapiskach historycznych zjawisko to opisywane jest jako '''ognisty kamienny deszcz'''. Meteoryty z [[Morasko|Moraska]] oraz [[Przełazy|Przełazów (meteoryt Seeläsgen)]] należy uznać za pozostałość po tym zdarzeniu.” | ||
+ | {{BQuote-end}} | ||
+ | |||
+ | Więcej patrz → [http://astroblemy.pl/bolid_wielkopolski.htm astroblemy.pl – Bolid wielkopolski] oraz artykuły i publikacje Wiesława Czajki (Czajka 2010, 2011, 2012, 2013). | ||
{{!Hipoteza bolidu wielkopolskiego}} | {{!Hipoteza bolidu wielkopolskiego}} | ||
Linia 8: | Linia 21: | ||
---- | ---- | ||
- | Notowano już w historii przypadki grupowego przelotu bolidów ( | + | Notowano już w historii przypadki grupowego przelotu bolidów („procesji”). Najsłynniejsze tego typu zjawisko opisał LaPaz<ref>LaPaz (1956); o tym wydarzeniu również w Ley (1984)</ref>. Zdarzenie miało miejsce 9 lutego 1913 roku i widziane było nad Kanadą. Setki bolidów rozciągnięte na odcinku 160 km leciały na wysokości 56 km z prędkością 8 km/s. |
== Lokalizacja == | == Lokalizacja == | ||
- | {{GEFrame-begin | + | {{GEFrame-begin |width=540}} |
{{GEMap | {{GEMap | ||
- | | | + | | htmlFileMap = wiki-BolidWielkopolski.htm |
- | | | + | | kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Friedland1304.kml |
- | | | + | | kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-BolidWielkopolski.kml |
| lat = 51.852 | | lat = 51.852 | ||
| lon = 13.878 | | lon = 13.878 | ||
| zoom = 6 | | zoom = 6 | ||
- | | type = | + | | type = roadmap |
- | | width= | + | | width=540 |
}} | }} | ||
{{GEIcon-PointRed}} | {{GEIcon-PointRed}} | ||
- | (B) Bierzwnik, (F) Freideburg (Saale)<ref>patrz doniesienie [[ | + | (B) Bierzwnik, (F) Freideburg (Saale), (S) Strzelce Krajeńskie<ref>patrz doniesienie [[Friedland 1304]]</ref> |
{{GEIcon-Coord}} | {{GEIcon-Coord}} | ||
- | współrzędne doniesienia '''Friedland''' podane w katalogach Kesselmeyer (1861) i Grady (2000) | + | współrzędne doniesienia '''[[Friedland]]''' podane w katalogach Kesselmeyer (1861) i Grady (2000) |
{{GEIcon-PinPink}} | {{GEIcon-PinPink}} | ||
- | + | lokalizacje meteorytów [[Tabarz]], [[Przełazy]], [[Morasko]] i [[Jankowo Dolne]] | |
{{GEFrame-end}} | {{GEFrame-end}} | ||
+ | |||
+ | Hipotetyczne trasy bolidów wg hipotez: '''Bolidu wielkopolskiego''' i '''[[Morasko#Hipoteza_Bartoschewitza|hipotezy Bartoschewitza]]'''. | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
+ | |||
+ | == Galerie == | ||
+ | |||
+ | Opactwo cystersów w Gościkowie-Paradyżu (Czajka 2013, ''Rocznik Chojeński''; fot. Jan Specht) | ||
+ | <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3"> | ||
+ | File:Bolid_wielkopolski_(Paradyż_Gościkowo)-JSz-1.jpg|Opactwo cystersów w Gościkowie-Paradyżu | ||
+ | File:Bolid_wielkopolski_(Paradyż_Gościkowo)-JSz-2.jpg|Za Czajka 2013: „''Malowidło z połowy XIV w. z kościoła opactwa cysterskiego w Paradyżu (Gościkowo k. Świebodzina) przedstawiające rozprysk iskier i ognisty grad kamienny. Najprawdopodobniej ilustrują one wydarzenia związane z bolidem wielkopolskim z 1305 r.''” | ||
+ | </gallery> | ||
+ | |||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
Linia 37: | Linia 61: | ||
* {{Bartoschewitz (2001)}} | * {{Bartoschewitz (2001)}} | ||
- | * Czajka Wiesław, ( | + | * Czajka Wiesław, (2010), '''Rozważania na temat [[Bolid wielkopolski|bolidu wielkopolskiego]]''', ''Meteoryt'', 3, 2010, s. 7-9. Plik {{Link-Meteoryt|r=10|n=3}}. |
+ | |||
+ | * Czajka Wiesław, (2010), '''Symbole astronomiczne w heraldyce miejskiej Nowej Marchii''', ''Rocznik Chojeński'', 2, 2010, s. 67-85.<ref>patrz również → [[:Kategoria:Herb|kategoria: Herb]]</ref> Plik [https://bazhum.muzhp.pl/czasopismo/411/?idvol=7969 PDF]. | ||
+ | |||
+ | * {{Czajka (2011)}} | ||
* Czajka Wiesław, (astroblemy.pl), '''Obraz hipotetycznej trajektorii [[Tabarz]]-[[Przełazy]]-[[Morasko]]-[[Jankowo Dolne]] na geodezyjnej powierzchni odniesienia (''The picture of the hypothetic trajectory [[Tabarz]]-[[Przełazy]]-[[Morasko]]-[[Jankowo Dolne]] on the Earth's ellipsoid'')''', astroblemy.pl. Plik [http://astroblemy.pl/pdf/tabarz.pdf PDF]. | * Czajka Wiesław, (astroblemy.pl), '''Obraz hipotetycznej trajektorii [[Tabarz]]-[[Przełazy]]-[[Morasko]]-[[Jankowo Dolne]] na geodezyjnej powierzchni odniesienia (''The picture of the hypothetic trajectory [[Tabarz]]-[[Przełazy]]-[[Morasko]]-[[Jankowo Dolne]] on the Earth's ellipsoid'')''', astroblemy.pl. Plik [http://astroblemy.pl/pdf/tabarz.pdf PDF]. | ||
- | * Czajka Wiesław, ( | + | * Czajka Wiesław, (2012), '''[[Bolid wielkopolski]] a kometa Halleya''', ''Meteoryt'', 1, 2012, s. 16-18. Plik {{Link-Meteoryt|r=12|n=1}}. |
- | * Czajka | + | * {{Czajka (2013)}} |
- | * | + | * Czajka Wiesław, (2013), '''The [[Bolid wielkopolski|Wielkopolska Bolide]] and Halley’s Comet''', ''Meteorite'', 4, 2013, s. 36-40. |
- | * | + | * Czajka Wiesław, (2013), '''[[Bolid wielkopolski]] w kulturze materialnej Nowej Marchii''', ''Rocznik Chojeński'', 5, 2013, s. 257-273. Plik [https://bazhum.muzhp.pl/czasopismo/411/?idvol=8048 PDF]. |
- | * | + | * Czajka Wiesław, (2015), '''Skąd nadleciały [[Morasko|meteoryty moraskie]]?''', ''Meteoryt'', 2, 2015, s. 8-12. Plik {{Link-Meteoryt|r=15|n=2}}. |
- | * | + | * {{Grady (2000)}} |
- | * {{Lubieniecki (1668)}} patrz → [[ | + | * {{Karwowski (2009 Friedland)}} |
+ | |||
+ | * LaPaz Lincoln, (1956), '''The Canadian Fireball Procession of 1913 February 9''', ''Meteoritics'', vol. 1(4), 1956, s. 402-405. Plik {{!doi|10.1111/j.1945-5100.1956.tb01375.x}}; plik {{!ADS|f=1956Metic...1..402L}}. | ||
+ | |||
+ | * Ley Willy, (1984), '''W niebo wpatrzeni''', Wyd. PIW, Warszawa 1984. | ||
+ | |||
+ | * {{Lubieniecki (1668)}} patrz → [[Friedland 1304]] | ||
* {{Muszyński (2012)}} | * {{Muszyński (2012)}} | ||
+ | |||
+ | * {{Stankowski (2015)}} | ||
+ | |||
+ | * Walesiak Tomasz, (2016), '''[[Bolid wielkopolski|Bolid Wielkopolski]] – nowe spojrzenie''', ''Meteoryt'', 4, 2016, s. 23-29. Plik {{Link-Meteoryt|r=16|n=4}}. | ||
+ | |||
+ | * Walesiak Tomasz, (2017), '''Jeszcze jedna dyskusja na temat daty spadku meteorytu [[Morasko]] (''Another discussion about date of Morasko meteorite fall'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 8, 2017, s. 123-148. Plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-d13acecb-c4e7-4afc-982b-9b8f6ac79c8b}}. | ||
+ | |||
+ | * {{Woźniak (2014)}} | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Linia 61: | Linia 103: | ||
== Zobacz również == | == Zobacz również == | ||
- | * doniesienie [[ | + | * doniesienie [[Friedland 1304]], na którym opiera się hipoteza „Bolidu wielkopolskiego” |
- | * meteoryty [[Jankowo Dolne]], [[Morasko]], [[Przełazy]] i [[Tabarz]] | + | * meteoryty: [[Jankowo Dolne]], [[Morasko]], [[Przełazy]] i [[Tabarz]] |
== Linki zewnętrzne == | == Linki zewnętrzne == | ||
- | * | + | * Wikipedia – [https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_cystersów_w_Gościkowie-Paradyżu Opactwo cystersów w Gościkowie-Paradyżu] |
+ | |||
+ | * {{Czajka MSMK}} | ||
[[Category:Doniesienia]] | [[Category:Doniesienia]] | ||
[[Category:Bolidy historyczne]] | [[Category:Bolidy historyczne]] |
Aktualna wersja na dzień 10:11, 28 maj 2024
Hipoteza o spadku deszczu meteorytów w kwietniu 1305 roku
Hipoteza o obserwacji olbrzymiego bolidu w kwietniu 1305 roku w wyniku którego spadły meteoryty Przełazy i Morasko (hipoteza podlegała z czasem różnym modyfikacjom). Zdarzenie związane z doniesieniem Friedland 1304.
Po raz pierwszy pojęcie „Bolid wielkopolski” wprowadził Wiesław Czajka w swoim artykule w kwartalniku Meteoryt (Czajka 2010) i na VI Konferencji Meteorytowej w Krakowie w 2010 roku. Tam też przedstawił on hipotezę, że meteoryty Tabarz, Przełazy, Morasko i Jankowo Dolne są pozostałością po bolidzie obserwowanym w 1304 roku. W związku z wątpliwościami dotyczącymi spadku/znalezienia meteorytu Tabarz i nie potwierdzoną lokalizacją znaleziska Jankowo Dolne – obecnie hipoteza bolidu wielkopolskiego ogranicza się do opisu deszczu meteorytów Morasko i Przełazy, ale obserwowanego w kwietniu 1305 roku (Czajka 2013).
Według Wiesława Czajki, opisywaną w starych kronikach i katalogach kometę, obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za spadek meteorytów.
Za portalem astroblemy.pl (Czajka; dostęp: 18-02-2015):
„Pod pojęciem Bolidu wielkopolskiego należy rozumieć kolizję asteroidy żelaznej z Ziemią, która miała miejsce 2-3 dni przed Wielkanocą (18 kwietnia) 1305 roku według kalendarza juliańskiego. W zapiskach historycznych zjawisko to opisywane jest jako ognisty kamienny deszcz. Meteoryty z Moraska oraz Przełazów (meteoryt Seeläsgen) należy uznać za pozostałość po tym zdarzeniu.”
Więcej patrz → astroblemy.pl – Bolid wielkopolski oraz artykuły i publikacje Wiesława Czajki (Czajka 2010, 2011, 2012, 2013).
Hipoteza bolidu wielkopolskiego
W 2001 roku Rainer Bartoschewitz (Bartoschewitz et al. 2001) porównując wyniki analiz składu chemicznego meteorytu Tabarz z danymi dla Moraska i Przełazów wysunął hipotezę, że te trzy meteoryt mają wspólne pochodzenie (patrz → Hipoteza Bartoschewitza). Meteoryty te są oktaedrytami gruboziarnistymi (Og, coarse octahedrites) typu IAB-MG. Również miejsca ich znalezienia (włączając meteoryt Jankowo Dolne o podobnym składzie) leżą niemal na jednej linii (patrz rysunek).
Niezależnie, w 2001 roku, ukazała się publikacja Jacka Brzustowicza (Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?) łącząca katalogowe wydarzenie Friedland 1304 (Grady 2000) z hipotezą, że w starych kronikach opisujących to wydarzenie jest mowa o bolidzie widzianym z Bierzwnika w województwie zachodniopomorskim, w powiecie choszczeńskim (patrz → doniesienie Friedland 1304).
Z połączenia tych dwóch koncepcji, w 2010 roku Wiesław Czajka zaproponował hipotezę, że opisywaną w starych kronikach i katalogach kometę, obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za wspólny spadek meteorytów Tabarz, Przełazy i Morasko (patrz → hipoteza Bolid wielkopolski).
Notowano już w historii przypadki grupowego przelotu bolidów („procesji”). Najsłynniejsze tego typu zjawisko opisał LaPaz[1]. Zdarzenie miało miejsce 9 lutego 1913 roku i widziane było nad Kanadą. Setki bolidów rozciągnięte na odcinku 160 km leciały na wysokości 56 km z prędkością 8 km/s.
Lokalizacja
(B) Bierzwnik, (F) Freideburg (Saale), (S) Strzelce Krajeńskie[2]
współrzędne doniesienia Friedland podane w katalogach Kesselmeyer (1861) i Grady (2000)
lokalizacje meteorytów Tabarz, Przełazy, Morasko i Jankowo Dolne
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Hipotetyczne trasy bolidów wg hipotez: Bolidu wielkopolskiego i hipotezy Bartoschewitza.
Galerie
Opactwo cystersów w Gościkowie-Paradyżu (Czajka 2013, Rocznik Chojeński; fot. Jan Specht)
Bibliografia
- Bartoschewitz Rainer, (2001), Morasko – największy znany obszar rozrzutu na świecie?, Meteoryt, 4, 2001, s. 20. Plik PDF.
- Czajka Wiesław, (2010), Rozważania na temat bolidu wielkopolskiego, Meteoryt, 3, 2010, s. 7-9. Plik PDF.
- Czajka Wiesław, (2010), Symbole astronomiczne w heraldyce miejskiej Nowej Marchii, Rocznik Chojeński, 2, 2010, s. 67-85.[3] Plik PDF.
- Czajka Wiesław, (2011), Weryfikowanie XIX-wiecznych katalogów spadków z terytorium Polski (Verification of the Catalogues of Meteorites and Fireballs from XIX Century in the Territory of Poland), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 16-24. Plik PDF; plik ASMP.
- Czajka Wiesław, (astroblemy.pl), Obraz hipotetycznej trajektorii Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne na geodezyjnej powierzchni odniesienia (The picture of the hypothetic trajectory Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne on the Earth's ellipsoid), astroblemy.pl. Plik PDF.
- Czajka Wiesław, (2012), Bolid wielkopolski a kometa Halleya, Meteoryt, 1, 2012, s. 16-18. Plik PDF.
- Czajka Wiesław, (2013), Bolid wielkopolski. Okoliczności spadku meteorytu Morasko, Wyd. nakładem własnym, Warszawa 2013.
- Czajka Wiesław, (2013), The Wielkopolska Bolide and Halley’s Comet, Meteorite, 4, 2013, s. 36-40.
- Czajka Wiesław, (2013), Bolid wielkopolski w kulturze materialnej Nowej Marchii, Rocznik Chojeński, 5, 2013, s. 257-273. Plik PDF.
- Czajka Wiesław, (2015), Skąd nadleciały meteoryty moraskie?, Meteoryt, 2, 2015, s. 8-12. Plik PDF.
- Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.
- Karwowski Łukasz, Brzustowicz Grzegorz J., (2009), Strzelce Krajeńskie – średniowieczny deszcz meteorytów (Medieval rain of meteorites – Strzelce Krajeńskie), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 59-66. Plik PDF; plik ASMP.
- LaPaz Lincoln, (1956), The Canadian Fireball Procession of 1913 February 9, Meteoritics, vol. 1(4), 1956, s. 402-405. Plik doi; plik aDs.
- Ley Willy, (1984), W niebo wpatrzeni, Wyd. PIW, Warszawa 1984.
- Lubieniecki Stanisław, (1668), Stanislai de Lubienietz Lubieniecii Rolitsii Theatrum cometicum, duabus partibus constans… Cz. 1-3, Amstelodami, typis Danielis Baccamude, apud Franciscum Cuperum, Bibliopolam. Anno 1668. Antologia 415 komet do roku 1655. Źródło: CBN Polona (wydanie z 1668 roku): Theatrum cometicum (całość). Pliki GoogleBooks (wydanie z 1681 roku): Theatrum cometicum tom 1 ● Theatrum cometicum tom 2. patrz → Friedland 1304
- Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, (2012), Morasko. Największy deszcz meteorytów żelaznych w Europie środkowej (Morasko. The largest iron meteorite shower in Central Europe), Seria: Studia i Prace z Geografii i Geologii nr 28. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2012, ss. 111 (grant badawczy własny MNiI nr N N307 3533 33). ISBN 978-83-63400-50-7.[4] Plik PDF (za zgodą autorów).
- Stankowski Wojciech T.J., (2015), The extraterrestrial matter falls in west-central Poland (Great Poland Lowland); historical and geological data, Acta Geol. Pol., 65(2), 2015, s. 273–278.[5] Plik doi.
- Walesiak Tomasz, (2016), Bolid Wielkopolski – nowe spojrzenie, Meteoryt, 4, 2016, s. 23-29. Plik PDF.
- Walesiak Tomasz, (2017), Jeszcze jedna dyskusja na temat daty spadku meteorytu Morasko (Another discussion about date of Morasko meteorite fall), Acta Soc. Metheor. Polon., 8, 2017, s. 123-148. Plik ASMP.
- Woźniak Marek, (2014), Friedland 1304 – zajrzyjmy do źródeł (Friedland 1304 – let’s look to the sources), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 155-181 (abstrakt). Plik ASMP.
Przypisy
Zobacz również
- doniesienie Friedland 1304, na którym opiera się hipoteza „Bolidu wielkopolskiego”
- meteoryty: Jankowo Dolne, Morasko, Przełazy i Tabarz
Linki zewnętrzne
- Wikipedia – Opactwo cystersów w Gościkowie-Paradyżu
- MSMK – Czajka Wiesław, Mapa Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski (
astroblemy.pl/MSMK; Internet Archive, Wayback Machine – http://astroblemy.pl/)