(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Tabor
Z Wiki.Meteoritica.pl
m (→Źródła) |
m (→Galerie) |
||
(Nie pokazano 20 wersji pomiędzy niniejszymi.) | |||
Linia 5: | Linia 5: | ||
| nazwa = Tabor | | nazwa = Tabor | ||
| grafika = Tabor_(Natural_History_Museum_Vienna).jpg | | grafika = Tabor_(Natural_History_Museum_Vienna).jpg | ||
- | | opis = Największy okaz meteorytu Tabor ze zbiorów Natural History Museum, Vienna (fot. © NHM, Alice Schumacher) | + | | opis = Największy okaz meteorytu Tabor ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Natural History Museum, Vienna]] (fot. © NHM, Alice Schumacher) |
| klasa = Spadek | | klasa = Spadek | ||
| mbclass = fall | | mbclass = fall | ||
Linia 28: | Linia 28: | ||
Co jest istotnego i znamiennego w tej relacji? Otóż, jak opisują świadkowie, w polu ich widzenia w odległościach kilkudziesięciu kroków od nich, spadło po kilka kamieni, można stąd wnioskować, że spadek meteorytu Tabor był '''obfitym deszczem meteorytów (?!)'''. Być może równie dużym jak deszcz meteorytu [[Pułtusk]]? | Co jest istotnego i znamiennego w tej relacji? Otóż, jak opisują świadkowie, w polu ich widzenia w odległościach kilkudziesięciu kroków od nich, spadło po kilka kamieni, można stąd wnioskować, że spadek meteorytu Tabor był '''obfitym deszczem meteorytów (?!)'''. Być może równie dużym jak deszcz meteorytu [[Pułtusk]]? | ||
- | Według relacji Schindlera (1803) jeden z okazów spadł na dach plebanii w miejscowości ''Planá'', więc można spadek meteorytu Tabor zaliczyć do tzw. ''[[:Category:Hammer|hammerów]]''. Okaz ten podobno był jeszcze tak gorący, że sparzył rękę pastora. Jeden ze znalezionych okazów przekazano panu ''Z. Bulachovi ve Vídni'' (z Wiednia), który wykonał z niego tabakierkę (Schindler 1803). | + | Według relacji Schindlera (1803) jeden z okazów spadł na dach plebanii w miejscowości ''Planá'', więc można spadek meteorytu Tabor zaliczyć do tzw. ''[[:Category:Hammer|hammerów]]''. Okaz ten podobno był jeszcze tak gorący, że sparzył rękę pastora.<ref>patrz → meteoryt [[Braunau|Braunau; Czy meteoryty po spadku są jeszcze ciepłe?]]</ref> Jeden ze znalezionych okazów przekazano panu ''Z. Bulachovi ve Vídni'' (z Wiednia), który wykonał z niego tabakierkę (Schindler 1803). |
Linia 37: | Linia 37: | ||
Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – [http://www.hvezdarna.cz/mapa/index.php?id=122 Tábor — meteorit]: | Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – [http://www.hvezdarna.cz/mapa/index.php?id=122 Tábor — meteorit]: | ||
:Spadek obserwowało wielu świadków, niektórzy widzieli spadające kamienie z odległości kilkudziesięciu metrów. Dużo okazów wpadło do pobliskich stawów, na łąki i w uprawy. Obszar spadku miał 2 km średnicy. | :Spadek obserwowało wielu świadków, niektórzy widzieli spadające kamienie z odległości kilkudziesięciu metrów. Dużo okazów wpadło do pobliskich stawów, na łąki i w uprawy. Obszar spadku miał 2 km średnicy. | ||
- | |||
== Kolekcje – zachowane okazy == | == Kolekcje – zachowane okazy == | ||
- | W zbiorach muzealnych zachowało się niewiele okazów, a w katalogach podaje się TKW tylko '''7,54 kg'''!<ref name="katalog Tucek">według katalogu Tučeka (1968) był to deszcz meteorytów, '''największy okaz miał 7,28 kg''', ale całkowita masa spadłych kamieni (TKW) nie jest znana; według katalogu Grady (2000) największy okaz miał 13 funtów (~5,9 kg)</ref>. W zbiorach NHM w Wiedniu znajduje się m.in. kompletny okaz '''2,789 kg''' (całkowita waga wszystkich okazów '''4,063 kg''') (katalogi Berwerth 1903 i Grady 2000). Jest to chyba masa główna?<ref name="katalog Tucek"></ref> W zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze są tylko 3 fragmenty, największy z nich (po lewej | + | W zbiorach muzealnych zachowało się niewiele okazów, a w katalogach podaje się TKW tylko '''7,54 kg'''!<ref name="katalog Tucek">według katalogu Tučeka (1968) był to deszcz meteorytów, '''największy okaz miał 7,28 kg''', ale całkowita masa spadłych kamieni (TKW) nie jest znana; według katalogu Grady (2000) największy okaz miał 13 funtów (~5,9 kg)</ref>. W zbiorach NHM w Wiedniu znajduje się m.in. kompletny okaz '''2,789 kg''' (całkowita waga wszystkich okazów '''4,063 kg''') (katalogi Berwerth 1903 i Grady 2000). Jest to chyba masa główna?<ref name="katalog Tucek"></ref> W zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze są tylko 3 fragmenty, największy z nich (po lewej {{Txt2Img|Tabor_(catalog_Tucek_1968).jpg|na zdjęciu}}), okaz całkowity ma wagę '''475,7 g''' (w sumie w zbiorach muzeum jest '''766,4 g''') (Tuček 1968). |
Również większe ilości znajdują się w: Budapeszcie – okaz całkowity '''709,2 g''' i płytka '''28,6 g''' (Ravasz 1969), katalog Grady (2000) wymienia jeszcze dwa okazy w zbiorach węgierskich – '''1,5 kg''' i '''762 g'''; MHN Paryż – '''160 g'''; FMHN Chicago – '''111 g'''; NHM Londyn – '''150''', '''7''', '''~3,7''' i '''13,7 g''' (Grady 2000). W pozostałych kolekcjach jest jeszcze w sumie mniej niż 100 gramów fragmentów. Ogólna waga zachowanych fragmentów przekracza znacznie TKW podawane w katalogach?! | Również większe ilości znajdują się w: Budapeszcie – okaz całkowity '''709,2 g''' i płytka '''28,6 g''' (Ravasz 1969), katalog Grady (2000) wymienia jeszcze dwa okazy w zbiorach węgierskich – '''1,5 kg''' i '''762 g'''; MHN Paryż – '''160 g'''; FMHN Chicago – '''111 g'''; NHM Londyn – '''150''', '''7''', '''~3,7''' i '''13,7 g''' (Grady 2000). W pozostałych kolekcjach jest jeszcze w sumie mniej niż 100 gramów fragmentów. Ogólna waga zachowanych fragmentów przekracza znacznie TKW podawane w katalogach?! | ||
Linia 52: | Linia 51: | ||
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi | ! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi | ||
|- | |- | ||
- | | Vienna, Naturhist. Mus. || 4019 g || | + | | [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 4019 g || {{Txt2Img|Tabor_(Natural_History_Museum_Vienna).jpg|fotografia}} (Brandstätter 2013) |
|- | |- | ||
- | | Prague, Nat. Mus. || 831 g || 477 g, 164 g, 127 g i 68 g<ref>wg portalu Národí Muzeum Praha – Muzeum 3000; tam też fotografia jednego z fragmentów</ref> | + | | [[Prague, Nat. Mus.]] || 831 g || {{Txt2Img|Tabor_(NHM_Prague)-TJ-1.jpg|477 g}}, {{Txt2Img|Tabor_(NHM_Prague)-TJ-a.jpg|164 g, 127 g}} i {{Txt2Img|Tabor_(NHM_Prague)-TJ-2a.jpg|68 g}}<ref>wg portalu Národí Muzeum Praha – Muzeum 3000; tam też fotografia jednego z fragmentów</ref> |
|- | |- | ||
- | | Budapest, Eötvös Lorand Univ. || 742 g || | + | | [[Budapest, Eötvös Lorand Univ.]] || 742 g || |
|- | |- | ||
- | | Budapest, Nat. Mus. || 738 g || | + | | [[Budapest, Nat. Mus.]] || 738 g || |
|- | |- | ||
- | | London, Nat. Hist. Mus. || 175 g || | + | | [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 175 g || |
|- | |- | ||
- | | Paris, Mus. d'Hist. Nat. || 160 g || | + | | [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 160 g || |
|- | |- | ||
| {{Wielokropek}} | | {{Wielokropek}} | ||
Linia 68: | Linia 67: | ||
W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się małe fragmenty tego meteorytu. | W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się małe fragmenty tego meteorytu. | ||
+ | W katalogu online zbiorów [[Szablon:WashingtonNMNH-SI|muzeum w Waszyngtonie (NMNH)]] znajdują się zdjęcia płytek cienkich (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu. | ||
- | '''Meteoryty z tego spadku są znajdowane do dziś!''' Informacja zamieszczona | + | |
- | [[Image:Tabor_(MetBull_33).jpg|left|200px|thumb|'' | + | '''Meteoryty z tego spadku są znajdowane do dziś!''' Informacja zamieszczona w {{!MB}}: |
+ | [[Image:Tabor_(MetBull_33).jpg|left|200px|thumb|''{{!MB}}'', 33]] | ||
:''Dr. Gustav Skrov (Czeske-Budeevice, Czechoslovakia) in a letter, X.14 1964 reported about discovery by him together with Dr. B. Polesny and Dr. J. Ihm a fragment of the stony (chondrite) meteorite of Strkov (Tabor) weighing 67.5 gr in Trebone in 1962. The meteorite was turned over to the Popular Observatory of Ceske Budejovice.'' | :''Dr. Gustav Skrov (Czeske-Budeevice, Czechoslovakia) in a letter, X.14 1964 reported about discovery by him together with Dr. B. Polesny and Dr. J. Ihm a fragment of the stony (chondrite) meteorite of Strkov (Tabor) weighing 67.5 gr in Trebone in 1962. The meteorite was turned over to the Popular Observatory of Ceske Budejovice.'' | ||
O tym znalezisku wspomina również Pokrzywnicki (1970). | O tym znalezisku wspomina również Pokrzywnicki (1970). | ||
Linia 78: | Linia 79: | ||
== Zwodnicza nazwa == | == Zwodnicza nazwa == | ||
- | Jest meteoryt, który ma podobnie brzmiącą nazwę do meteorytu '''Tabor'''. Meteoryt '''Ochansk (''Оханск'')''' | + | Jest meteoryt, który ma podobnie brzmiącą nazwę do meteorytu '''Tabor'''. Meteoryt '''Ochansk (''Оханск'')'''{{MBD-record |name=Ochansk}} ma podobnie brzmiące synonimy nazwy, m.in.: ''Taborg'', ''Taborsk'', ''Taborskoie Selo'', ''Taborskoje Selo'', ''Tabory'', ''Toborsk''. Tak więc w literaturze rosyjskojęzycznej w opisie meteorytu Ochansk występują podobne określenia: ''Таборский метеорит'', ''Таборы'', ''Таборское Село''. |
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
Linia 110: | Linia 111: | ||
:{| style="width:800px" | :{| style="width:800px" | ||
|[[Grafika:Tabor_(Chladni_1819).jpg|200px|thumb|left|Chladni (1819), s. 246-248]] | |[[Grafika:Tabor_(Chladni_1819).jpg|200px|thumb|left|Chladni (1819), s. 246-248]] | ||
- | |Powołania na: Stepling (1754), | + | |Powołania na: Stepling (1754), {{Txt2Img|Tabor_(Born_1772).jpg|Born (1772, s. 125)}}, Schindler (1803, ''Prager neue Zeitung''), Mayer (1805, 1805a). |
|} | |} | ||
'''Greg (1861)''' | '''Greg (1861)''' | ||
- | :{| {{Old sources |max-width= | + | :{| {{Old sources |max-width=}} |
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c. | ! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c. | ||
|- | |- | ||
Linia 134: | Linia 135: | ||
:{| {{Old sources}} | :{| {{Old sources}} | ||
|{{sparse-b}}Tabor{{sparse-e}} (Plan, Strkow), Böhmen 1753, Juli 3.<br /> | |{{sparse-b}}Tabor{{sparse-e}} (Plan, Strkow), Böhmen 1753, Juli 3.<br /> | ||
- | {{sparse-b}}Stepling{{sparse-e}} de pluvia lapidea anni 1753 ad Strkow et ejus causis meditatio. Prag 1754.<ref>Stepling (1754)</ref> Lithophylac. Bornian. Prag 1772. 1, Nr. 125.<ref>Born (1772)</ref> {{sparse-b}}Howard{{sparse-e}} PhilTr. 1802. Prager Ztg. 1803, Nr. 13, 31 Jan. {{sparse-b}}Mayer{{sparse-e}} Beitr. zur Gesch. d. meteorischen Steine in Böhmen. Dresd. 1805, 10.<ref>Mayer (1805)</ref> '''VMag. 10''', 220.<ref>Mayer (1805a)</ref> AdChim. an X. CP. 31. '''BdM''' 98.<ref>Bigot (1812)</ref> '''Iz.''' 190, 210. '''CFM.''' 246.<ref>Chladni (1819)</ref> '''vSch.''' 10 (Abb.)<ref>Schreibers (1820)</ref> '''Pa.''' 71.<ref>Partsch (1843)</ref> '''Br.''' 41.<ref>Buchner (1859)</ref> '''PA. 111''', 365, 377.<ref>Reichenbach (1860)</ref> | + | {{sparse-b}}Stepling{{sparse-e}} de pluvia lapidea anni 1753 ad Strkow et ejus causis meditatio. Prag 1754.<ref>Stepling (1754)</ref> Lithophylac. Bornian. Prag 1772. 1, Nr. 125.<ref>Born (1772)</ref> {{sparse-b}}Howard{{sparse-e}} PhilTr. 1802.<ref>Howard (1802)</ref> Prager Ztg. 1803, Nr. 13, 31 Jan. {{sparse-b}}Mayer{{sparse-e}} Beitr. zur Gesch. d. meteorischen Steine in Böhmen. Dresd. 1805, 10.<ref>Mayer (1805)</ref> '''VMag. 10''', 220.<ref>Mayer (1805a)</ref> AdChim. an X. CP. 31. '''BdM''' 98.<ref>Bigot (1812)</ref> '''Iz.''' 190, 210. '''CFM.''' 246.<ref>Chladni (1819)</ref> '''vSch.''' 10 (Abb.)<ref>Schreibers (1820)</ref> '''Pa.''' 71.<ref>Partsch (1843)</ref> '''Br.''' 41.<ref>Buchner (1859)</ref> '''PA. 111''', 365, 377.<ref>Reichenbach (1860)</ref> |
|} | |} | ||
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]] | :Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]] | ||
Linia 144: | Linia 145: | ||
{{GEFrame-begin}} | {{GEFrame-begin}} | ||
{{GEMap | {{GEMap | ||
- | | | + | | htmlFileMap = wiki-Tabor.htm |
- | | | + | | kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Czech-MM.kml |
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Tabor-fit.kml | | kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Tabor-fit.kml | ||
| lat = 49.373 | | lat = 49.373 | ||
Linia 185: | Linia 186: | ||
Meteoryt Tabor | Meteoryt Tabor | ||
- | <gallery caption="" widths="200px" heights=" | + | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> |
- | File:Tabor_(catalog_Tucek_1968).jpg|Okazy meteorytu Tabor ze zbiorów Muzeum Narodowego w Pradze (źródło: Tuček 1968 | + | File:Tabor_(catalog_Tucek_1968).jpg|Okazy meteorytu Tabor ze zbiorów [[Szablon:PragueNM|Muzeum Narodowego w Pradze]] (źródło: Tuček 1968) |
- | + | ||
File:Tabor_(fot_27_Tucek_1981).jpg|Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981) | File:Tabor_(fot_27_Tucek_1981).jpg|Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981) | ||
- | File:Tabor_(NHM_Prague).jpg|Meteoryt Tabor w zbiorach MHN w Pradze (fot. Aubrey Whymark; | + | File:Tabor_(fot_26_Tucek_1981).jpg|Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981) |
+ | File:Tabor_(NHM_Prague).jpg|Meteoryt Tabor w zbiorach [[Szablon:PragueNM|MHN w Pradze]] (fot. Aubrey Whymark) | ||
+ | File:Tabor_(NHM_Prague)-TJ-2.jpg|Oryginalne pudełko okazu 68 g (fot: Tomasz Jakubowski) | ||
+ | File:Tabor_(NHM_Prague)-TJ-2a.jpg|Okaz meteorytu Tabor (68 g) w zbiorach [[Szablon:PragueNM|Muzeum Narodowego w Pradze]] (fot: Tomasz Jakubowski) | ||
+ | File:Tabor_(NHM_Prague)-TJ-1.jpg|Okaz meteorytu Tabor (477 g) w zbiorach [[Szablon:PragueNM|Muzeum Narodowego w Pradze]] (fot: Tomasz Jakubowski) | ||
+ | File:Tabor_(NHM_Prague)-TJ-a.jpg|Okazy meteorytu Tabor (164 i 127 g) w zbiorach [[Szablon:PragueNM|Muzeum Narodowego w Pradze]] (fot: Tomasz Jakubowski) | ||
+ | </gallery> | ||
+ | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> | ||
+ | File:Tabor (NHM Vienna)-TJ21-1.jpg|Masa główna meteorytu Tabor (2,8 kg) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski) | ||
+ | File:Tabor (NHM Vienna)-TJ21-2.jpg|Okaz meteorytu Tabor (450,0 g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski) | ||
+ | </gallery> | ||
+ | |||
+ | |||
+ | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> | ||
File:Schreibers_1820_(Tab-ii).jpg|Okaz meteorytu Tabor (źródło: Schreibers 1820) | File:Schreibers_1820_(Tab-ii).jpg|Okaz meteorytu Tabor (źródło: Schreibers 1820) | ||
</gallery> | </gallery> | ||
Linia 202: | Linia 215: | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
- | * {{Born (1772) |page=125, część 1}} | + | * {{Born (1772)|page=125, część 1}} |
- | * {{Brandstätter (2013) |page=92}} | + | * {{Brandstätter (2013)|page=92}} |
- | * {{Buchner (1861) |page=476}} | + | * {{Buchner (1861)|page=476}} |
- | * {{Chladni (1815a) |page=248}} | + | * {{Chladni (1815a)|page=248}} |
- | * {{Chladni (1819 Wien) |page=246-248}} | + | * {{Chladni (1819 Wien)|page=246-248}} |
* {{Grady (2000)}} | * {{Grady (2000)}} | ||
- | * | + | * {{Greg (1861)}} |
- | * {{Kesselmeyer (1861) |page=368, 420}} | + | * Grossman Mark, (2011), '''Joseph Stepling i spadek meteorytu [[Tabor]]''', ''Meteoryt'', 2, 2011, s. 3–6, (tłumaczenie art., ''[[Meteorite/Artykuły|METEORITE]]'', vol. 17, no. 2, plik {{Link-Meteoryt|r=11|n=2}}).<ref name="meteoritemanuscripts"></ref> Plik {{Link-RG|publication=265468297}}. |
+ | |||
+ | * {{Howard (1802)}} | ||
+ | |||
+ | * {{Kesselmeyer (1861)|page=368, 420}} | ||
* {{Koblitz MetBase}} | * {{Koblitz MetBase}} | ||
+ | |||
+ | * {{Kokta (1937)}} | ||
* {{Mayer (1805)}} | * {{Mayer (1805)}} | ||
- | * Mayer Johann, (1805a), '''Beitrag zur Geschichte der [[Tabor|meteorischen Steine in Böhmen]]''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', Bd. 10, III. Stück, 1805, s. 220-234. Plik {{Djvu|Tabor_(Mayer_1805a).djvu|DjVu}}, plik | + | * Mayer Johann, (1805a), '''Beitrag zur Geschichte der [[Tabor|meteorischen Steine in Böhmen]]''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', Bd. 10, III. Stück, 1805, s. 220-234. Plik {{Djvu|Tabor_(Mayer_1805a).djvu|DjVu}}, plik {{Link-GB|id=Amw5AAAAcAAJ}}. |
* '''''Meteoritical Bulletin''''', 33, Moscow 1965, s. 5. Plik [http://www.lpi.usra.edu/meteor/docs/mb33.pdf PDF]. | * '''''Meteoritical Bulletin''''', 33, Moscow 1965, s. 5. Plik [http://www.lpi.usra.edu/meteor/docs/mb33.pdf PDF]. | ||
- | * {{Partsch (1843) |page=71-73}} | + | * {{Partsch (1843)|page=71-73}} |
* Pokrzywnicki Jerzy, (1970), '''Nowe meteoryty''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. XVIII, nr 1, 1970, s. 143-145. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_XVIII_1970).djvu|DjVu}}. | * Pokrzywnicki Jerzy, (1970), '''Nowe meteoryty''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. XVIII, nr 1, 1970, s. 143-145. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_XVIII_1970).djvu|DjVu}}. | ||
- | * {{Reichenbach (1860) |page=365, 377}} | + | * {{Reichenbach (1860)|page=365, 377}} |
* Schindler Johan, (1803), ''Prager neue Zeitung'', nr 13, 1803.<ref name="Prager neue Zeitung"></ref> Link: [http://www.hvezdarna-fp.eu/news/a1803-prager-neue-zeitung-c-13/ 1803 - Prager neue Zeitung č. 13]. | * Schindler Johan, (1803), ''Prager neue Zeitung'', nr 13, 1803.<ref name="Prager neue Zeitung"></ref> Link: [http://www.hvezdarna-fp.eu/news/a1803-prager-neue-zeitung-c-13/ 1803 - Prager neue Zeitung č. 13]. | ||
- | * {{Schreibers (1820) |page=10-12, tabl. II}} | + | * {{Schreibers (1820)|page=10-12, tabl. II}} |
- | * {{Šreinová (2012) |page=14}} | + | * {{Šreinová (2012)|page=14}} |
* {{Stepling (1754)}}<ref name="Grossman (2011)">Grossman (2011) – ''O deszczu kamieni w roku 1753 koło Strkowa i rozważania o jego przyczynie''</ref> | * {{Stepling (1754)}}<ref name="Grossman (2011)">Grossman (2011) – ''O deszczu kamieni w roku 1753 koło Strkowa i rozważania o jego przyczynie''</ref> | ||
Linia 260: | Linia 279: | ||
* {{ViennaNHM}} | * {{ViennaNHM}} | ||
* {{PragueNM}} | * {{PragueNM}} | ||
- | * {{ | + | * {{BudapestELTE}} |
+ | |||
* Meteoryt Tabor w kolekcjach polskich – [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Tabor.htm Wadi & Jan Woreczko Collection] | * Meteoryt Tabor w kolekcjach polskich – [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Tabor.htm Wadi & Jan Woreczko Collection] | ||
* [http://www.hvezdarna.cz/mapa/ Astronomická mapa České republiky] | * [http://www.hvezdarna.cz/mapa/ Astronomická mapa České republiky] | ||
Linia 269: | Linia 289: | ||
* Wikipedia (CS) – [http://cs.wikipedia.org/wiki/Planá_nad_Lužnicí Planá nad Lužnicí] {{SeparatorBull}} dzielnica [http://cs.wikipedia.org/wiki/Strkov_(Planá_nad_Lužnicí) Strkov] | * Wikipedia (CS) – [http://cs.wikipedia.org/wiki/Planá_nad_Lužnicí Planá nad Lužnicí] {{SeparatorBull}} dzielnica [http://cs.wikipedia.org/wiki/Strkov_(Planá_nad_Lužnicí) Strkov] | ||
- | * {{MPOD |name=Tabor}} | + | * {{MPOD|name=Tabor}} |
Linia 280: | Linia 300: | ||
[[Category:Poza granicami Polski]] | [[Category:Poza granicami Polski]] | ||
[[Category:Czechy]] | [[Category:Czechy]] | ||
+ | [[Category:Bolidy historyczne]] | ||
[[Category:Hammer]] | [[Category:Hammer]] | ||
[[Category:Warto szukać]] | [[Category:Warto szukać]] |
Aktualna wersja na dzień 23:18, 20 sie 2022
Czy zebrano wszystko?
Tabor → | |
Największy okaz meteorytu Tabor ze zbiorów Natural History Museum, Vienna (fot. © NHM, Alice Schumacher)
| |
Spadek | |
Lokalizacja | Czechy |
Położenie[1] | 49°24'N, 14°39'E |
Data | 3 lipca 1753, 20:00 local (wtorek) |
Charakterystyka | |
Typ | chondryt zwyczajny H5 |
Masa | 7,54 kg |
Liczba okazów | deszcz meteorytów |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
w NHM Cat: Kravin, Krawin, Strkov, Strkow; po czesku: Tábor, Kravín |
Deszcz meteorytów 3 lipca 1753 roku (wtorek) na terenie dzisiejszych Czech (chondryt zwyczajny H5, TKW 7,54 kg).
Historię spadku opisał astronom, fizyk i matematyk oraz kierownik katedry na Uniwersytecie Praskim Joseph Stepling w książce wydanej w Pradze w 1754 roku pod tytułem De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio (O deszczu kamieni w roku 1753 koło Strkowa i rozważania o jego przyczynie)[2].
Na portalu Meteorite Manuscripts w artykule Marka Grossmana Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered (Grossman 2011) znajdują się fragmenty listu Josepha Steplinga do członka towarzystwa Royal Society w Londynie, Jamesa Shorta.[3] W liście pisanym po łacinie Stepling zdaje relację m.in. o spadku kamieni z nieba 3 lipca 1753 roku w okolicach Strkowa na południe od miejscowości Tabor. W przetłumaczonym na potrzeby posiedzenia Royal Society liście znajdujemy wiele ważnych informacji oraz opisane są tam m.in. dwa przypadki relacji świadków owego spadku.
- Około ósmej wieczorem przy niemal bezchmurnym niebie zaobserwowano ciągłą błyskawicę trwającą dłużej niż zwykle, której towarzyszyły trzy potężne grzmoty. Po czym spadł deszcz kamieni mających czarniawy kolor zewnętrznej powierzchni i popielaty kolor wewnątrz. Jeden ze świadków pasterz owiec widząc cztery kamienie spadające z powietrza podbiegł do nich, bo były nie dalej niż trzydzieści kroków od niego, i wziął jeden z nich i zatrzymał go. To, jak rozumiem, zdarzyło się poza [Piscinam?][4] koło wsi Strkow około mili czeskiej od Taborium. Drugi opisany przez Steplinga świadek wieśniak we wsi Plan[5], w jurysdykcji Strkow, przypomniał sobie, że widział, jak na polach kamienie spadają z powietrza około 50 kroków od niego; że obserwował dwa z nich i zauważył, jak wzbiły pył i wywołały wstrząs gruntu przy spadku, i że stwierdził, że jeden z nich był dość gorący, gdy wziął go do ręki.[6]
Co jest istotnego i znamiennego w tej relacji? Otóż, jak opisują świadkowie, w polu ich widzenia w odległościach kilkudziesięciu kroków od nich, spadło po kilka kamieni, można stąd wnioskować, że spadek meteorytu Tabor był obfitym deszczem meteorytów (?!). Być może równie dużym jak deszcz meteorytu Pułtusk?
Według relacji Schindlera (1803) jeden z okazów spadł na dach plebanii w miejscowości Planá, więc można spadek meteorytu Tabor zaliczyć do tzw. hammerów. Okaz ten podobno był jeszcze tak gorący, że sparzył rękę pastora.[7] Jeden ze znalezionych okazów przekazano panu Z. Bulachovi ve Vídni (z Wiednia), który wykonał z niego tabakierkę (Schindler 1803).
Więcej szczegółów w artykule Meteoryt 2/2011 i na stronie Marka Grossmana.
Szczegółowy opis spadku i źródeł bibliograficznych znajduje się na portalu Hvězdárna Františka Pešty - Sezimovo Ústí.
Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – Tábor — meteorit:
- Spadek obserwowało wielu świadków, niektórzy widzieli spadające kamienie z odległości kilkudziesięciu metrów. Dużo okazów wpadło do pobliskich stawów, na łąki i w uprawy. Obszar spadku miał 2 km średnicy.
Kolekcje – zachowane okazy
W zbiorach muzealnych zachowało się niewiele okazów, a w katalogach podaje się TKW tylko 7,54 kg![8]. W zbiorach NHM w Wiedniu znajduje się m.in. kompletny okaz 2,789 kg (całkowita waga wszystkich okazów 4,063 kg) (katalogi Berwerth 1903 i Grady 2000). Jest to chyba masa główna?[8] W zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze są tylko 3 fragmenty, największy z nich (po lewej na zdjęciu), okaz całkowity ma wagę 475,7 g (w sumie w zbiorach muzeum jest 766,4 g) (Tuček 1968).
Również większe ilości znajdują się w: Budapeszcie – okaz całkowity 709,2 g i płytka 28,6 g (Ravasz 1969), katalog Grady (2000) wymienia jeszcze dwa okazy w zbiorach węgierskich – 1,5 kg i 762 g; MHN Paryż – 160 g; FMHN Chicago – 111 g; NHM Londyn – 150, 7, ~3,7 i 13,7 g (Grady 2000). W pozostałych kolekcjach jest jeszcze w sumie mniej niż 100 gramów fragmentów. Ogólna waga zachowanych fragmentów przekracza znacznie TKW podawane w katalogach?!
Lista zbiorów, w których znajdują się okazy i fragmenty meteorytu Tabor, znajduje się na portalu Hvězdárna Františka Pešty - Sezimovo Ústí – Přehled meteorů. Tam też częściowa lista znalazców z 1753 roku!
Fragmenty meteorytu Tabor w największych kolekcjach:
Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)uwagi Vienna, Naturhist. Mus. 4019 g fotografia (Brandstätter 2013) Prague, Nat. Mus. 831 g 477 g, 164 g, 127 g i 68 g[9] Budapest, Eötvös Lorand Univ. 742 g Budapest, Nat. Mus. 738 g London, Nat. Hist. Mus. 175 g Paris, Mus. d'Hist. Nat. 160 g (…)
W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się małe fragmenty tego meteorytu.
W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego rzadkiego meteorytu.
Meteoryty z tego spadku są znajdowane do dziś! Informacja zamieszczona w Meteoritical Bulletin:
- Dr. Gustav Skrov (Czeske-Budeevice, Czechoslovakia) in a letter, X.14 1964 reported about discovery by him together with Dr. B. Polesny and Dr. J. Ihm a fragment of the stony (chondrite) meteorite of Strkov (Tabor) weighing 67.5 gr in Trebone in 1962. The meteorite was turned over to the Popular Observatory of Ceske Budejovice.
O tym znalezisku wspomina również Pokrzywnicki (1970).
Zwodnicza nazwa
Jest meteoryt, który ma podobnie brzmiącą nazwę do meteorytu Tabor. Meteoryt Ochansk (Оханск)[10] ma podobnie brzmiące synonimy nazwy, m.in.: Taborg, Taborsk, Taborskoie Selo, Taborskoje Selo, Tabory, Toborsk. Tak więc w literaturze rosyjskojęzycznej w opisie meteorytu Ochansk występują podobne określenia: Таборский метеорит, Таборы, Таборское Село.
Źródła
Stepling (1754) (plik PDF)
Opis spadku i hipoteza pochodzenia spadłych kamieni.
Schindler (1803, Prager neue Zeitung)
- Relacja w Prager neue Zeitung – streszczenie: 1803 - Prager neue Zeitung č. 13.[11]
Mayer (1805a) (s. 220-234)
Chladni (1815a) (s. 248)
Chladni (1819) (s. 246-248)
Powołania na: Stepling (1754), Born (1772, s. 125), Schindler (1803, Prager neue Zeitung), Mayer (1805, 1805a).
Greg (1861)
Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c. 1753.* July 3 Tabor, Bohemia 13 lbs.+ … 8 P.M. Stone-fall; several; sp. gr. 3.65.
Kesselmeyer (1861) (s. 368, 420)
45. 1753 3. Juli Plan und Strkow, beide SO. von Tabor, ehemaliger Kreis Bechin. Sp.-Gew.: 3,65-4,28[12] Böhmen 49°21'N.
49°21'N.14°43'O.
14°43'O.G.50.1815.248.[13] W. 1860. S. 1860.
383. 45 1753. 3. Juli Plan und Strkow, beide SO. von Tabor; Kreis Bechin Böhmen 49°21'N. 14°43'O.
und
49°21'N. 14°44'O.C. 246.[14] Unter kanonenähnlichem Getöse viele eisenhaltige Steine, daren grösster von 13 ℔.
Buchner (1861)
Tabor (Plan, Strkow), Böhmen 1753, Juli 3.
Stepling de pluvia lapidea anni 1753 ad Strkow et ejus causis meditatio. Prag 1754.[15] Lithophylac. Bornian. Prag 1772. 1, Nr. 125.[16] Howard PhilTr. 1802.[17] Prager Ztg. 1803, Nr. 13, 31 Jan. Mayer Beitr. zur Gesch. d. meteorischen Steine in Böhmen. Dresd. 1805, 10.[18] VMag. 10, 220.[19] AdChim. an X. CP. 31. BdM 98.[20] Iz. 190, 210. CFM. 246.[21] vSch. 10 (Abb.)[22] Pa. 71.[23] Br. 41.[24] PA. 111, 365, 377.[25]
- Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto
Lokalizacja
(K) Kravín, (P) Plan (Planá nad Lužnicí), (R) Radimovice u Želče, (S) Strkov
jeziora Nový i Starý Kravín[26]
współrzędne wg różnych autorów
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Rejon spadku wg Tučeka (1968) to: Kravín farm near the village of Strkov, SSE of Tábor… (49°21'N 14°43'E).[8].
Według zachowanych opisów bolid leciał z północnego-zachodu w kierunku południowego-wschodu (na linii Radimovice–Planá–Strkov). Mniejsze okazy spadły w okolicy Planá (m.in. na dach plebanii), a największe w okolicach stawów w Strkov. Spadkowi towarzyszyły, wg relacji świadków, trzy grzmoty.
Współcześnie nie ma już na mapach wsi/osady Kravin (cz. Kravín), nazwa zachowała się tylko w nazwach okolicznych jezior Nový i Starý Kravín[26]. Wieś tę można odnaleźć na starych mapach. Jeziora te to prawdopodobnie stawy rybne, co zgadzałoby się z relacją Steplinga, gdzie pojawia się określenie Piscinam – staw rybny[4]. Słowo kravín znaczy po czesku obora.
Prawdopodobnie był to duży deszcz meteorytów, ale zebrano niewiele okazów!
Tabor/Mapy
Miejscowości Tabor i Plan na mapie de Vangoudy z 1751 roku[27] (źródło: David Rumsey Map Collection) |
Historyczne mapy wojskowe → patrz Tabor/Mapy
Galerie
Meteoryt Tabor
Okazy meteorytu Tabor ze zbiorów Muzeum Narodowego w Pradze (źródło: Tuček 1968) |
||
Meteoryt Tabor w zbiorach MHN w Pradze (fot. Aubrey Whymark) |
Okaz meteorytu Tabor (68 g) w zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze (fot: Tomasz Jakubowski) |
|
Okaz meteorytu Tabor (477 g) w zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze (fot: Tomasz Jakubowski) |
Okazy meteorytu Tabor (164 i 127 g) w zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze (fot: Tomasz Jakubowski) |
Masa główna meteorytu Tabor (2,8 kg) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski) |
Okaz meteorytu Tabor (450,0 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski) |
Bibliografia
- Born Ignaz Edler von, (1772), Lithophylacium Bornianum, Praga 1772, (s. 125, część 1). Plik GoogleBooks.
- Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272, (s. 92).[28] ISBN 978-3901753435.
- Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482, (s. 476). Plik PDF; plik DjVu.
- Chladni Ernst F.F., (1815a), Neues Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung, Annalen der Physik, 20, Bd. 50, 1815, s. 225-256, (s. 248). Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl; plik GIF.
- Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 246-248).[29][30] Plik PDF[31]; plik GoogleBooks; plik doi.
- Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.
- Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860[32], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.[33] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).
- Grossman Mark, (2011), Joseph Stepling i spadek meteorytu Tabor, Meteoryt, 2, 2011, s. 3–6, (tłumaczenie art., METEORITE, vol. 17, no. 2, plik PDF).[3] Plik PDF.
- Howard Edward Charles, (1802), Experiments and Observations on certain stony and metalline Substances, which at different Times are said to have fallen on the Earth; also on various Kinds of native Iron, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A, 92, 1802, s. 168-212.[34] Plik doi (Abstract).
- Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 368, 420). Plik PDF; plik DjVu.
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- +Kokta Jaroslav, (1937), A study of Czechoslovak meteoric stones (chemical investigation), Collection of Czechoslovak Chemical Communications, 9, 1937, s. 471-496. Plik doi.
- Mayer Johann, (1805), Beytrag zur Geschichte der meteorischen Steine in Böhmen, in der Waltherischen Hofbuchhandlung, Dresden 1805, ss. 44.[35] Plik PDF; plik DjVu.
- Mayer Johann, (1805a), Beitrag zur Geschichte der meteorischen Steine in Böhmen, Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde, Bd. 10, III. Stück, 1805, s. 220-234. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl, plik PDF.
- Meteoritical Bulletin, 33, Moscow 1965, s. 5. Plik PDF.
- Partsch Paul, (1843), Die Meteoriten oder vom Himmel gefallenen Steine und Eisenmassen im k. k. Hof-Mineralien-Kabinette zu Wien, Wien 1843, ss. 166, (s. 71-73).[36] Plik DjVu; plik PDF.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1970), Nowe meteoryty, Acta Geophys. Polon., vol. XVIII, nr 1, 1970, s. 143-145. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Reichenbach Karl Freiherr von, (1860), I. Meteoriten in Meteoriten. II. Meteoriten und Sternschnuppen, Annalen der Physik, 111, Bd. 187, 1860, s. 353-401, (s. 365, 377) (ilustracje).[37] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl; plik PDF; plik PDF.
- Schindler Johan, (1803), Prager neue Zeitung, nr 13, 1803.[11] Link: 1803 - Prager neue Zeitung č. 13.
- Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer Stein- und Metall-Massen, und der Erscheinungen, welche deren Niederfallen zu begleiten pflegen, Wien 1820, (s. 10-12, tabl. II) (ilustracje).[38] Plik DjVu; plik doi.
- Šreinová Blanka, Bukovanská Marcela, (2012), Meteority v České republice, Člověk ve svém pozemském a kosmickém prostředí, Bulletin referátů z konference, Úpice 2012, (s. 14).[39] Plik PDF.
- Stepling Joseph (łac. Stepling Josephum), (1754), De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio, Praga 1754. Plik PDF.[2]
- Stütz (Stitz) Abbé O. (Andreas Anton), (1790), Über einige vorgeblich vom Himmel gefallene Steine, Bergbaukunde, Zweyter Band, Leipzig 1790, s. 398-409.[40] Plik GoogleBooks.
- Tuček Karel, (1968), Catalogue of the Collection of meteorites of the National Museum in Prague (Katalog sbírky meteoritů Národního muzea v Praze), National Museum, Prague, 1968, ss. 103.
- Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl(tabliceŹródło: Wiki.Meteoritica.pl).
Przypisy
Zobacz również
- historyczne mapy wojskowe → patrz Tabor/Mapy
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Tabor
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Tabor
- Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien ● Die Meteoritensammlung ● Mineralogy & Petrography ● [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
- Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum; Prague, Nat. Mus.) – Národí Muzeum Praha ● Sbírka meteoritů a Sbírka přírodních skel - tektitů ● Muzeum 3000: Rok od pádu čeljabinského meteoritu. Spadlo něco u nás? ● CES on-line: Sbírka meteoritů ● [katalog → Tuček (1981)]
- Eötvös Loránd University Budapest (Budapest, Eötvös Lóránd Univ.) – Eötvös Loránd Tudományegyetem Budapest, ELTE ● Mineral and rock collection
- Meteoryt Tabor w kolekcjach polskich – Wadi & Jan Woreczko Collection
- Astronomická mapa České republiky
- Strona internetowa Marka Grossmana o rękopisie Steplinga – Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered
- Portal Hvězdárna Františka Pešty - Sezimovo Ústí – Strkovské meteority ()
- Wikipedia (CS) – Planá nad Lužnicí ● dzielnica Strkov
- Portal Meteorite Picture of the Day – Tabor
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- Buchner (1861)
- czasopisma(?) Prager neue Zeitung, 1803, nr 13
-
Voigt's – Magazin fur den neuesten Zustand der Naturkunde, B. 10, s. 220