(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Sołtmany/Badania
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Bibliografia) |
|||
Linia 155: | Linia 155: | ||
* +Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, (2013), '''Moessbauer studies of [[Sołtmany]] meteorite – preliminary results''', ''Meteorities'', in press. | * +Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, (2013), '''Moessbauer studies of [[Sołtmany]] meteorite – preliminary results''', ''Meteorities'', in press. | ||
+ | |||
+ | * Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, Karwowski Łukasz, Woźniak Marek, (2014), '''Mössbauer studies of [[Sołtmany|Soltmany]] and Shisr 176 meteorites – comparison with other ordinary chondrites''', ''Hyperfine Interactions'', on-line, 2014. Plik [http://link.springer.com/article/10.1007/s10751-013-0944-0 PDF]. | ||
* +Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, (2005), '''An impact origin for the foliation of ordinary chondrites''', ''Earth Planet. Sci. Lett.'', 234, 2005, s. 351-368. Plik [http://www.sciencedirect.com/science?_ob=MiamiImageURL&_imagekey=B6V61-4G1WY99-1-5&_cdi=5801&_user=3934946&_pii=S0012821X05001627&_check=y&_origin=&_coverDate=06%2F15%2F2005&view=c&wchp=dGLzVtb-zSkzk&md5=85f8c7f9b76ed91661e2ddf7cd90d380&ie=/sdarticle.pdf PDF]. | * +Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, (2005), '''An impact origin for the foliation of ordinary chondrites''', ''Earth Planet. Sci. Lett.'', 234, 2005, s. 351-368. Plik [http://www.sciencedirect.com/science?_ob=MiamiImageURL&_imagekey=B6V61-4G1WY99-1-5&_cdi=5801&_user=3934946&_pii=S0012821X05001627&_check=y&_origin=&_coverDate=06%2F15%2F2005&view=c&wchp=dGLzVtb-zSkzk&md5=85f8c7f9b76ed91661e2ddf7cd90d380&ie=/sdarticle.pdf PDF]. |
Wersja z 10:09, 24 sty 2014
Spis treści |
(strona w formie "bloga") Na bieżąco były tu zamieszczane informacje dotyczące stopnia zaawansowania badań nowego polskiego meteorytu Sołtmany i wstępne wyniki dostępnych analiz.
Zarząd Polskiego Towarzystwa Meteorytowego pragnie serdecznie podziękować wszystkim osobom i instytucjom zaangażowanym w pozyskaniu materiału do badań i pomoc. Szczególne podziękowania składamy panu Romanowi Rzepce i jego żonie Annie.
Zespół badawczy
Do zbadania kupionych próbek zawiązał się zespół naukowców z kilku polskich ośrodków badawczych (Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Śląski, Muzeum we Fromborku)[1]:
- prof. Łukasz Karwowski
- prof. Ryszard Kryza
- prof. Jerzy Wojciech Mietelski
- prof. Tadeusz Przylibski
- dr Tomasz Jakubowski
- mgr Andrzej S. Pilski
- mgr Katarzyna Łuszczek
Do współpracy i przeprowadzenia części analiz zostało włączonych również kilka osób z ośrodków zagranicznych.
Plan działań
Cały zakupiony materiał[2] do badań został przeznaczony na następujące analizy:
- Część materiału została pocięta w celu przygotowania ich do badań (cięcie wykonał Marcin Cimała, który dysponuje odpowiednim sprzętem i doświadczeniem) – początek maja. Część fragmentów została już przekazana prof. Karwowskiemu w celu wykonania płytek cienkich i przeprowadzenia badań pod mikroskopem.
- Na początku został również wykonany opis makroskopowy okazów (K.Łuszczek i T.Jakubowski) – początek maja.
- Płytki cienkie (TS, thin slice) zostaną wykonane na Wydziale Geologii UW; zostaną przeprowadzone analizy mikroskopowe i mikrosondowe w celu określenia składu poszczególnych minerałów. Analizy na mikrosondzie[3] w Warszawie przeprowadzi Ł.Karwowski. Część analiz wykona T.Przylibski we Wrocławiu, ewentualne dodatkowe analizy przeprowadzi R.Kryza – początek maja. Prof. Karwowski otrzymał już materiał do badań.
- Część materiału zostanie przebadana w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie pod kierunkiem W.Mietelskiego[4][5]; przeprowadzone zostaną badania na kosmogeniczne izotopy krótkożyciowe; ich celem jest określenie czasu przebywania meteoroidu w przestrzeni kosmicznej tzw. CRE age (cosmic-ray exposure age)[6]; badania są nieniszczące i ten fragment posłuży później do innych badań – początek maja
- Jeden z fragmentów (ponad 12 g) został sproszkowany na Politechnice Wrocławskiej i wysłany do laboratorium w Kanadzie do analizy chemicznej bulk composition; badania zostaną przeprowadzone na spektrometrze mas (ICP MS)[7] – połowa maja.
- W czwartek, z inicjatywy prof. Marka Lewandowskiego, 12 maja w Krakowie podczas seminarium w siedzibie ING PAN[8] zostaną dokonane badania własności magnetycznych meteorytu Sołtmany.
Wyniki analiz przeprowadzonych w Kanadzie będą gotowe po około miesiącu; wyniki analiz krótkożyciowych izotopów – po kilku tygodniach.
Trwają poszukiwania laboratorium, które przeprowadzi analizy izotopowe. Jest bardzo prawdopodobne, że analizy te zostaną przeprowadzone w laboratorium w Tokio.[4]
Wstępne wyniki (chronologicznie)
- pomiary podatności magnetycznej, wykonane przez prof. Pierre Rochette podczas konferencji w ING PAN w Krakowie[8] potwierdziły typ meteorytu.[5]
- (12 maja; prof. Marek Lewandowski) Wykonano pomiary podatności magnetycznej (magnetic suceptibility)[10] (wielkość proporcjonalna do zawartości minerałów magnetycznie czynnych), otrzymany wynik: log kappa = 4.71 (niewielka, chondryt typu L); oraz anizotropii podatności magnetycznej[11] (wielkość charakteryzująca stopień deformacji wewnętrznej próbki) – ogólnie niewielka (chondryt typu S1/S2 – mało zszokowany, na co wcześniej zwracał już uwagę prof. Karwowski).
- Interpretacja prof. Marka Lewandowskiego: chondryt o niewielkiej ilości minerałów magnetycznych, z niewielkim stopniem deformacji wewnętrznej (nie doświadczył kolizji z innym ciałem przestrzeni międzyplanetarnej). Wygląda więc na to, że po rozpadzie ciała macierzystego, pierwszym i ostatnim (póki co) miejscem jego spotkania była Ziemia.
Według badań na mikrosondzie meteoryt Sołtmany to chondryt zwyczajny typu L (L5 lub L6)
- (14 maja) Po badaniach na mikrosondzie profesor Łukasz Karwowski z całą pewnością stwierdził, że jest to chondryt typu L. Przeprowadzone pomiary zawartości fajalitu (Fa) dały wynik około 25,6, natomiast ferrosilitu (Fs) ok. 21,9. Wskazuje to na "mocną" L-kę[12].
- Poza badaniami fazy krzemianowej, badano fazę metaliczną, siarczkową i inne akcesoryczne minerały[13]. Wśród fazy metalicznej stwierdzono m.in. duży udział tetrataenitu. Największym zaskoczeniem była wyjątkowo duża zawartość plessytu, który jest bardzo rzadki w chondrytach zwyczajnych.
- Analizowano ziarna apatytu, chromitu, kamacytu, millerytu, miedzi rodzimej, oliwinu, piroksenów, taenitu, troilitu. W skorupie obtopieniowej i płytko pod nią analizowano m.in. spinele, które wykrystalizowały w postaci pięknych dendrycznych struktur. W meteorycie jest mało chondr, są one niekompletne i słabo zarysowane.
- Opis prof. Łukasza Karwowskiego: Sołtmany to chondryt L. Typ petrograficzny moim zdaniem pomiędzy 5 a 6. Meteoryt ten jest dziwny dla mnie. Zawiera miedź rodzimą. Stosunkowo dużo fazy metalicznej i rozproszonego troilitu. Ilość reliktów chondr lub chondr jest stosunkowo niewielka. Przeważają chondry oliwinowo-piroksenowe. Obok tego występują diopsydy. Ponadto w meteorycie jest stosunkowo dużo fazy taenitowej o specyficznej budowie, częste są plessyty, w fazie taenitowej tkwi miedź. Nie jest jej dużo i są to małe ziarna. Jest też faza tetrataenitowa – niewiele, ale jest. Poza tym występuje chromit (dosyć liczny), spękany apatyt chlorowy oraz merrillit (fosforan Ca, Na i Mg)[14]. Chromit czasem tworzy wydzielenia kroplowe w skaleniu. Skalenie są reprezentowane jedynie przez skaleń Na-Ca-K. Nie zauważyłem zbliźniaczeń albitowych (może po ścienieniu szlifu będą widoczne). W skaleniu około 5% ortoklazu i 10% cząsteczki anortytowej – reszta albit.
- Stosunki zawartości ferrosilitu w piroksenie do fajalitu w oliwinie wskazują praktycznie na środek pola L. Badania były zrobione tak dla piroksenów i oliwinów z reliktów chondr, jak i poza obszarem chondr. Są praktycznie jednakowe. Skorupa obtopieniowa b. ładna. W znacznej części obecne spinele dendrytowe, ale o niskiej zawartości Ni, rzadkie ziarna millerytu (NiS) są też partie skorupy całkowicie zeszklone – raczej takie, które nie zdążyły zrekrystalizować – to najbardziej zewnętrzne. Skład zbliżony do piroksenu.
Badania na mikrosondzie na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (fot. Wadi & Woreczko; niestety były złe warunki oświetleniowe)
Na pierwszym planie mikroskop elektronowy CAMECA SX 100 Wydziału Geologii UW w Warszawie; w Polsce takie mikroskopy są tylko dwa! |
||
- (15 maja; Andrzej S. Pilski) Być może meteoryt Sołtmany należy do tego samego strumienia (stream) meteoroidów co niedawny spadek na Słowenii Jesenice? Zbliżona data spadku, 9 kwietnia 2009 r., typ L6, mały stopień szokowy, również spadek niemal pionowy, znaleziono 3 okazy o łącznej masie 3,67 kg[15]. Ciekawe zagadnienie!
- (19 maja; prof. Łukasz Karwowski) Zatem mamy meteoryt L, co do klasy petrograficznej to mam wątpliwości czy 5 czy może 6. Zszokowanie kiepskie typ S1.
- Co zatem jest w meteorycie: faza metaliczna – reprezentowana przez kamacyt, taenit (Fe-Ni) i niewiele tetrataenitu (FeNi). Stosunkowo dużo jest taenitu o dziwacznej budowie. Nikiel nierównomierni rozmieszczony. Są też wydzielenia typu plessytowego. W tych plessytach w kamacycie mało niklu rzędu 2,9% wag. W taenicie tkwią drobne wydzielenia miedzi rodzimej na tyle drobne, że analizy wskazują na domieszkę żelaza i niklu. Pierwszy raz widzę miedź w chondrycie L. Poza fazą metaliczną jest obecny troilit (FeS). Nie występuje w większych wyraźnych skupieniach, jak w innych L-kach. Jest stosunkowo czysty. Nie stwierdziłem wykrywalnych domieszek. Poza tym jest liczny spękany chromit, chromit też występuje w postaci kroplowej w skaleniach.
- Z innych akcesorycznych minerałów dosyć liczny jest apatyt chlorowy. Poza apatytem jest też stosunkowo rzadki minerał, który podałem wczoraj jako merrillit (Ca18Na2Mg2(PO4)14)[14]. Niestety nie bardzo pasuje. Może to dziwny apatyt z fluorem i grupami OH zawierający po około 2,0%wag. tlenku Na i Mg.
- Teraz krzemiany[16] – skaleń normalny – Na-Ca z domieszką K. Około 10% anortytu i 5% ortoklazu. Czyli rzędu 85%Ab; 5%Or; 10%An. Pirokseny – dwa pirokseny jeden typu hiperstenu sensu meteorytowego, drugi typu diopsydu. Podobne składy piroksenów w reliktach chondr jak i w części pozbawionej śladów chondr. Oliwiny – nieco powyżej 25% minerału fajalitowego, ale poniżej 26%.
Wyniki analiz (źródło i opis: prof. Łukasz Karwowski)
Obrazy meteorytu Sołtmany z mikroskopu elektronowego (fotografie i opis: prof. Łukasz Karwowski)
Na małym powiększeniu – skorupa. Ogólny widok zmian termicznych. Doskonale widoczna skorupa z pęcherzykami gazu, wewnątrz bardzo drobne spinele – raczej magnetyt z niklem, a nie trevoryt. Trochę za małe do analizy i nakłada się wiele składników skorupy krzemianowej (można to rozstrzygnąć techniką mössbauerowską). Nad skorupą szklista silnie przegrzana strefa. Wyżej tzw. strefa czarnych żyłek (czarne w świetle widzialnym, tu białe) – wypełnienie bardzo zróżnicowane, głównie kamacyt, taenit i siarczek żelaza czasem z domieszką Ni. |
- (23 maja) Został przygotowany abstrakt na 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Greenwich, London, UK[17].
- (4 czerwca) Meteoryt Sołtmany został zgłoszony do rejestracji w MetBull, jako chondryt zwyczajny typu L6, stopień szokowy S2, stopień zwietrzenia W0
- (20 czerwca) Na portalu IMCA Insights Andrzej S. Pilski opublikował artykuł A recent meteorite fall in the village of Sołtmany, Poland.
Galeria
Meteoryt Sołtmany
Fragment meteorytu – naturalny przełam
Obrazy w optycznym mikroskopie polaryzacyjnym z płytek cienkich (fotografie i opis: Łukasz Karwowski)
Bibliografia
- +Fredriksson K., Keil K., (1964), The iron, magnesium and calcium distribution in coexisting olivine and rhombic pyroxenes in chondrites, Journal of Geophisical Research 69, 1964, s. 3487-3515. (abstract).
- +Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, (2013), Moessbauer studies of Sołtmany meteorite – preliminary results, Meteorities, in press.
- Gałązka-Friedman Jolanta, Szlachta Karol, Karwowski Łukasz, Woźniak Marek, (2014), Mössbauer studies of Soltmany and Shisr 176 meteorites – comparison with other ordinary chondrites, Hyperfine Interactions, on-line, 2014. Plik PDF.
- +Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, (2005), An impact origin for the foliation of ordinary chondrites, Earth Planet. Sci. Lett., 234, 2005, s. 351-368. Plik PDF.
- Karwowski Łukasz, (2011), Sołtmany od środka, Meteoryt, 1, 2011, s. 28.
- Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Przylibski Tadeusz A., Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Łuszczek Katarzyna, Kryza Ryszard, Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2011), A new meteorite fall at Sołtmany, Poland, abstract #5336, 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Greenwich, London, 2011. Plik PDF.
- Rochette Pierre, Sagnotti Leonardo , Bourot-Denise Michèle, Consolmagno Guy, Folco Luigi, Gattacceca Jérôme, Osete Maria Luisa, Pesonen Lauri, (2003), Magnetic classification of stony meteorites: 1 Ordinary chondrites, Meteoritics & Planetary Science, vol. 38, nr 2, 2003, s. 251-268. Plik PDF.
- Woźniak Beata, Woźniak Marek, (2012), Opis okoliczności i miejsca spadku meteorytu we wsi Sołtmany pod Giżyckiem oraz wstępne wyniki badań (A report about circumstances of the meteorite fall near Sołtmany village (near Gizycko – Poland) and initial examination results), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 140-152. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
Przypisy
Zobacz również
- galeria zdjęć meteorytu Sołtmany i miejsca spadku → Sołtmany/Galeria
- abstrakt na 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, London, UK, 8-12 Aug 2011 → Sołtmany/Abstract
- meteoryt Jesenice
Linki zewnętrzne
- 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Greenwich, London, UK – abstract
- Relacja na żywo, w formie bloga, z przebiegu badań meteorytu Sołtmany na Facebook'u – Polskie Towarzystwo Meteorytowe