PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Pillistfer

Z Wiki.Meteoritica.pl

Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów

Pillistfer →
Pillistfer main mass (Grewingk 1864).jpg
Okaz, który spadł w Aukoma (14 kg, masa główna) (źródło: Grewingk 1864)
Spadek
Lokalizacja Estonia
Położenie[1] 58°40'N, 25°44'E
Data 8 sierpnia 1863 roku, 12:30 (sobota)
Charakterystyka
Typ chondryt enstatytowy, EL6
Masa 23,25 kg (cztery okazy)
Liczba okazów widziano spadek wielu kamieni, ale znaleziono tylko 4 okazy (deszcz meteorytów?)
Cechy hammer
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Aukoma, Kurla, Pilistvere, Pillistvere, Sawiauk, Wahhe; po rosyjsku: Пилиствере

Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku (sobota) w Estonii (chondryt enstatytowy, EL6).

Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono cztery okazy: w Aukoma (14 kg), w Kurla (7,5 kg), w Wahhe (1,5 kg) i w Sawiauk (0,25 kg). Okaz, który spadł w Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i belki stropu, następnie zarył się w ziemi (klepisku) (wg terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. hammer).


Jedną z pierwszych informacji o spadku była publikacja Rose (1863; opisał w niej również spadek meteorytu Buschhof).

Okoliczności towarzyszące spadkowi:

«

(…) Der zweite Fall ist noch interessanter und grossartiger. Er ereignete sich am 8. Aug. d. J. Mittags 12½ Uhr beim Pastorat Pillistfer im Fellin'schen Kreise Nord-Livlands an folgende acht in einer Richtung von ungefähr NNW. nach SSO. auf einander folgenden Punkten, deren äusserste in gerader Richtung 11 bis 12 Werst von einander entfernt sind: Kurla-Krug, Heuschlag des Aukoma-Gesindes, Budstube Pöllenikko, Gesinde Takki, Hofsfeld des Gutes Wolmarshof (2 Steine), Dorf Unnakfer. Die beiden erstgenannten Punkte gehören zum Gute Cabbal, die übrigen zu Wolmarshof. Drei der gefallenen Steine sind bisher gefunden, der Aukoma-Stein, der Kurla-Stein und der Wahhe-Stein; man hat aber Hoffnung noch mehrere zu finden. Der fall ereignete sich bei unfreundlichem Wetter, NNW.-Wind und einer Temperatur von 8° bis 10° R.[2]; ebenfalls mit einer Detonation, die mehr oder weniger stark in einem Umkreise von ungefähr 17 Werst im Halbmesser gehört wurde; eine Feuererscheinung wurde wie bei dem vorigen nicht wahrgenommen. (…)

»


Spadek miał miejsce przy niepogodzie i niskiej, jak na sierpień, temperaturze oraz przy wietrze z kierunku NNW. Detonacje towarzyszące "ognistemu" bolidowi były słyszane w promieniu 17 wiorst (około 18 km).

Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o 11-12 wiorst. Widziano (!) spadek kamieni w punktach: Kurla, Aukoma, Pöllenikko, Wahhe, Takki, Wolmarshof (2 kamienie) i Unnakfer (Könno) (patrz → mapa). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk 1864) tylko cztery okazy w: Kurla, Aukoma, Wahhe i Sawiauk[3]:

  • Okaz z Aukoma (est. Aukamäe) - największy ze znalezionych ważył 28,77 funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w torf i glinę. Świadkami spadku byli Andres Pak i Hans Matzi, którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w ziemi, ale cztery godziny później Andres wraz z siostrą zbliżyli się do otworu w torfie i glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z jego wydobyciem.
  • Okaz z Kurla - ważył 16,79 funta. Świadkami spadku byli pracujący w polu bracia Johann (Juhan) i Andreas (Andres) Steinbergid, którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w stodole również słyszeli hałas, przerazili się i z niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli "dym" w dziurze w dachu. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według portalu meteorite.narod.ru znajduje się on w zbiorach uniwersytetu w Tartu.[4]
  • Okaz z Wahhe - ważył 3,626 funta (być może nawet 4 funty); zarył się kilkanaście cali w wierzchniej warstwie gleby. Katherine (Trina) Kipper pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później.
  • Okaz z Sawiauk (est. Saviaugu) - siedmiu pracujących w polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i spadające z niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z nich.

Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów:

  • Spadek w Takki obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z północy na południe, który spadł w kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa ("…mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen"). Podjęte poszukiwania kamienia nie przyniosły jednak skutku ("Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.").
  • Spadek w Pöllenikko, którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w Takki. Czarny obiekt poruszający się z NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa, klaskania (klatschenden Tone). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i wylądował w innym, odległym miejscu ("Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.").
  • Ostatnia, ósma obserwacja pochodzi z okolic wsi Könno niedaleko Unnakfer. Świadkiem spadku była Eva Tamm, która słyszała detonacje z kierunku NNW. Najpierw wysoko w powietrzu usłyszano huk i potrójne dudnienie, które przeszło w gwizd i syczenie zakończone odgłosem podobnym do klaskania, które towarzyszyło spadkowi meteorytu ("Zuerst vernahm sie einen dreifachen Knall und eines trommelartigen Lärm hoch in der Luft, darauf ein Pfeifen und Zischen, das immer niedriger sank und mit einem klatschenden Ton (Mats), d. i. dem Auf- und Einschlagen eines Meteoriten endete."). Meteoryt spadł w miękkie torfowisko (bagno) zostawiając w nim otwór (krater?). Staranne sondowanie terenu żelaznym prętem, nie dało rezultatów ("Der weiche moorartige Boden liess kein Loch wahrnehmen und wurde, ungeachtet vorsichtigen Sondirens mit einer Eisenstange, kein Meteorit gefunden."). Meteoryt przepadł.


W innym fragmencie artykułu Rose'a (1863) jest mowa o zaobserwowaniu tego samego dnia, 8 sierpnia, spadku dwóch meteorytów, któremu nie towarzyszył żaden dźwięk, w rejonie o nazwie Awoting-Moor (około 80 km od najdalej wysuniętego punktu spadku meteorytu Pillistfer; patrz → mapa). Doniesienie to dotarło do Dorpat (obecnie Tartu) jeszcze przed informacją o spadku meteorytów pod Pillistfer.

«

(…) Zwölf Meilen weiter sudlich von dem südlichsten Punkte, dem Dorfe Unnakfer, wo die augeführten Meteorstein gefallen sind, hat man ebenfalls an dem 8. Aug. Mittags 1 Uhr beim Schlosse Ermes[5] noch zwei Meteoriten bemerkt. Der Besitzer des Gutes Ermes, Eduard v. Walter und dessen Bruder Hermann, beobachteten nämlich, wie zwei Meteorite ohne Geräusch in den Awoting-Moor fielen, der 6 Werst vom Hofe belegen ist. Diese Nachricht traf in Dorpat ein, bevor daselbst der Pillistfer'sche Fall bekannt geworden war. Genauere Mittheilungen sind noch nicht eingegangen. (…)

»


Być może obserwatorzy z Ermes widzieli meteoryty spadające pod Pillistfer, a tylko im się zdawało, że spadły one (bezgłośnie!) niedaleko w miejscu o nazwie Awoting-Moor?


Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna mapa rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: Nerft, Buschhof oraz jedyny w historii przypadek spadku tektytu Igast, sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!

Okoliczności spadku według portalu meteorite.narod.ru:

Пилиствере
После падения метеорита Пилиствере (ныне территория Эстонской ССР), сяучившегося 8 августа 1863 г., при котором выпало восемь камней, было найдено только четыре камня. Из них один, весом в "17 фунтов", упал на постоялый двор и попал на крышу сарая. Пробив черепицу крыши, ребро балки в накате и нижнюю крышу над свиным хлевом в сарае, он углубился в землю. Метеорит этот хранится в Тартуском университете.


Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.


Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer znajdują się dziś w wielu kolekcjach. Największe zbiory:

Zbiór waga okazów
(Koblitz MetBase)
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 10,6 kg[6] m.in. okaz z Kurla 7,5 kg[4]
Vienna, Naturhist. Mus. 1726 g
Moscow, Acad. Sci. 1216 g
London, Nat. Hist. Mus. 336 g
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci. 39 g[7]

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.


Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w sąsiedniej Łotwie spadł meteoryt Buschhof. Stało się to w odległości około 250 km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer - różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17 maja 1855 roku, w oddalonej o ok. 96 km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt Igast, który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek tektytu.

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(P) Pilistvere, (A) Arussaare, (K) Kurla, (S) Saviaugu, (U) Unnakfer

Punkty dotyczące spadku w Awoting-Moor

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Pillistfer (obecnie Pilistvere)

Oznakowano również punkty dotyczące doniesienia o spadku meteorytów w rejonie Awoting-Moor (Rose 1863).


Mapa lokalizacji spadku meteorytów Pillistfer (oraz Buschhof) z publikacji Grewingk (1864)

Według relacji Rose (1863), Grewingk (1864) i portalu meteorite.narod.ru spadło osiem kamieni, ale odnaleziono tylko cztery! Bolid leciał z kierunku NW, a największe okazy znaleziono na początku elipsy. Można przypuszczać, że okazy których nie znaleziono, spadłe dalej na południowy-wschód, mogły mieć masy większe od największego okazu znalezionego w Aukoma, więc ponad 14 kg?!


Zaznaczone lokalizacje: Aukoma (est. Aukamäe), Kurla, Pillistfer (obecnie Pilistvere), Pöllenikko, Sawiauk (obecnie Saviaugu), Takki, Unnakfer (obecnie Unakvere), Wahhe, Wolmarshof. W tych punktach widziano spadające kamienie (strzałki wskazują kierunek spadku).

Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia Ferro[8].


Mapy

Galeria

Wygląd okazów znalezionych w poszczególnych lokalizacjach (źródło: Grewingk 1864)

Okazy: (1) Aukoma - 14 kg, (2) Kurla - 7,5 kg i najmniejszy (3) Sawiauk - 0,25 kg (wszystkie rysunki w tej samej skali 1:2,5). Na planszy również (4) wygląd meteorytu Igast w skali 1:1

Okazy: (1) Wahhe - rysunki w skali 1:2,5 (γ w skali naturalnej), przekrój okazu Aukoma (3) oraz plan sytuacyjny spadku okazu Kurla (2) i uszkodzenie deski (b). Na rysunku 4 meteoryt Buschhof (α) i jego przekrój (β)

Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz wyrządzone przez niego szkody

Bibliografia

  • Buchner Otto, (1864), Die Meteoriten in Sammlungen, Annalen der Physik, 122, Bd. 198, 1864, s. 317-331. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Grewingk Constantin C.A. von, Schmidt Carl E.H., (1864), Ueber die Meteoriten-Fälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.[9]), Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Dritter Band, Dorpat 1864, s. 421-556.[10][11] Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Rose Gustav, (1863), Ueber zwei neue Meteoritenfälle, Annalen der Physik, 120, Bd. 196, 1863, s. 619-623[12]. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ chodzi o używaną wówczas skalę Réaumura; temperatura zamarzania wody wynosi 0 stopni Réaumura, a 1°C = 0,8°R; Wikipedia - Skala Réaumura
  3. ^ w relacji Rose (1863) jest mowa tylko o trzech znalezionych okazach
  4. ^ a b wg Koblitza okaz z Kurla znajduje się w Tallinnie
  5. ^ wieś Ermes - obecnie Ērģeme
  6. ^ wg Grewingk (1864) w kwietniu 1864 roku w kolekcji Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w Tartu (Dorpat) znajdowało się 8475 g fragmentów (trzy meteoryty, drei Meteorite)
  7. ^ wg Pilskiego (2001) - MGPAN: 36,02 fc
  8. ^ O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  9. ^ (dwie plansze i jedna mapa) mapy lokalizacji znalezisk okazów meteorytów Pillistfer i Buschhof; na planszach rysunki okazów meteorytów Pillistfer, Buschhof i Igast
  10. ^ artykuł ukazał się również w 1864 roku w formie osobnej publikacji: Grewingk Constantin von, Schmidt Carl, (1864), Ueber die Meteoritenfälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.), Dorpat 1864, ss. 140. Plik hPDF; zbiory własne W&W
  11. ^ publikacja zawiera również krótką notatkę opisującą spadek meteorytu Nerft; Meteorsteinfall von Nerft in Kurland. 1864 April 12. (März 31.) bei Sonnenauigang (4 U. 45 M.), s. 554
  12. ^ zawiera opis spadku meteorytów Buschhof i Pillistfer
  13. ^ Tiirmaa Reet, Catalogue of the meteoritic collection of the Institute of Geology Acad. Sci. of the Estonian S.S.R.; główna część kolekcji znajduje się w Instytucie Geologii w Tallinnie, a kilkadziesiąt najbardziej interesujących okazów jest wystawionych w Muzeum Geologicznym w Tartu (Tiirmaa 1983)

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • mapa miejscowości
  • lepszej jakości reprodukcje
Źródło „http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Pillistfer”
Osobiste