O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Meteoryty surowcem dla huty

Magura →
Znalezisko
Lokalizacja	Karpaty Zachodnie, Słowacja
Położenie[1]	49°20'N, 19°29'E
Data	1840 r.
Charakterystyka
Typ	żelazny, IAB-MG
Masa	150 kg
Liczba okazów	wiele brył, zachował się niewiele okazów
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Arva, Orava, Slanica, Szlanica, Szlanicza; po węgiersku: Árva; spotyka się w literaturze również Oravska Magura

Znalezisko meteorytów żelaznych na terenie północno-zachodniej Słowacji od 1840 roku (IAB-MG, TKW 150 kg). Znaleziono wiele brył, o łącznej wadze około półtorej tony, ale większość z nich została przetopiona. Zachowało się tylko ok. 150-200 kg.

Po dwakroć cenny materiał

Według Karela Tučeka (1981) w rejonie karpackiego pasma Magury Orawskiej w północno-zachodniej Słowacji w latach 1830-40 znajdowano wiele żelaznych brył pochodzenia meteorytowego. Według przekazów okoliczna ludność sprzedawała znajdowane bryły do okolicznej huty, gdzie wykorzystywano m.in. znaczne pokłady popularnej w tym rejonie rudy darniowej, a znajdowane żelazne bryły były traktowane jako naturalny surowiec. Prawdopodobnie w tym okresie przetopiono we Franciszkowej hucie około 1,6 tony materiału^[2]. Przetapiania meteorytów zaprzestano dopiero w 1844 roku, gdy wiedeński naukowiec W. Haidinger^[3] wykazał ich pozaziemskie pochodzenie.

Miejsce pozyskiwania, nota bene tak cennego, materiału dla huty, przez dłuższy czas było przez okoliczną ludność utrzymywane w tajemnicy. Wiadomo, że znaleziska pochodziły z okolic na zachód od wsi Slanica niedaleko Námestova. W żwirowych brzegach rzeki znajdowano bryły żelazne o wagach od jednego do kilkudziesięciu kilogramów^[4]. Znaczna ilość znajdowanych fragmentów świadczy o spadku deszczu meteorytów żelaznych w bliżej nieokreślonej przeszłości. Nie znaleziono jednak śladów żadnych kraterów.^[5] Uważa się również, że ówczesne przekazy mówiące o znajdowanych wówczas bryłach żelaza o wadze ponad 300 kg są mocno przesadzone, a prawdopodobnie największe znalezione bryły nie miały więcej niż 150 kg. W zbiorach muzealnych zachowało się łącznie około 150-200 kg, największy okaz znajduje się w Tübingen (Niemcy) i ma wagę 45,5 kg. W zbiorach Muzeum w Pradze znajduje się 7 fragmentów o łącznej wadze 2,266 kg (największy 1270 g).

Zachowane fragmenty meteorytu Magura mają bardzo zniszczoną, silnie utlenioną powierzchnię. Nie zachowały się ślady skorupy obtopieniowej i regmagliptów.

Za sprawą badań Haidingera^[3] i ze względu na dużą obfitość materiału, żelazo meteorytowe z Orawy stało się na wiele lat cennym materiałem badawczym w europejskich laboratoriach. Znany badacz meteorytów żelaznych V.F. Buchwald stwierdził, że meteoryt Magura był w XIX wieku dla badaczy europejskiej tym, czym w XX wieku dla meteorytyki amerykańskiej był meteoryt Canyon Diablo. W meteorycie Magura po raz pierwszy opisano nowy minerał węglik żelazo-niklu cohenit (cohenite). Dokonał tego w 1889 roku E. Weinschenk i nadał nowo odkrytemu minerałowi nazwę cohenit dla uczczenia Emila Wilhelma Cohena^[6]. Również w tym meteorycie w 1847 roku W. Haidinger odkrył fosforek żelaza i niklu schreibersyt (schreibersite), który otrzymał swoją nazwę na cześć twórcy kolekcji meteorytów w Wiedniu, Karla F.A. von Schreibersa^[7]. Stwierdzono w okazach meteorytu Magura występowanie zjawiska pseudomorfozy grafitu^[8], wyodrębniono cliftonit^[9] i diamenty. Ówczesne badania nad cohenitem pozwoliły stworzyć podstawy klasyfikacji oktaedrytów.

Czy są tam kratery?

Ilość znajdowanych kiedyś fragmentów meteorytu Magura, świadczy, że prawdopodobnie w tym rejonie spadł dawno temu deszcz meteorytów żelaznych i być może był to spadek kraterotwórczy?!

Taką hipotezę badał tamtejszy astronom amator i geolog (prawdopodobnie?) i miłośnik meteorytów słowackich Juraj Klam.^[10] Prowadzone przez niego wieloletnie poszukiwania zaowocowały "znalezieniem" na terenach otaczających zbiornik Jeziora Orawskiego kilku struktur interpretowanych przez niego jako pozostałości po kraterach meteorytowych. Próbował on swoimi "odkryciami" zainteresować naukowców i opinię publiczną. Swoje spostrzeżenia i wyniki przesłał do Muzeum Narodowego w Pradze, ale jego hipotezy nie zainteresowały naukowców. O meteorycie Magura pisał artykuły do lokalnej prasy, ale nie zainicjowały one dalszych badań weryfikujących hipotezę oraz nie przyniosły znalezisk nowych okazów meteorytów.

Wydaje się, że teoria istnienia kraterów ze spadku pod Magurą, jest kontrowersyjna i nie poparta rzetelnymi dowodami.

Ostatnie okazy meteorytu Magura znaleziono w połowie XIX wieku. Od tego czasu nie udało się znaleźć żadnych nowych okazów.

Historia meteorytu wg Töröka

W swym dwuczęściowym przeglądzie meteorytów imperium węgierskiego József Török (1882a, b) tak opisuje historię meteorytu Magura (pisownia oryginalna):

(...) 3. Harmadik meteorvasunk az árvai vagy szlaniczai meteorvas. A kir. magyar Természettudományi Társulat ezen meteorvas létezéséről 1844-ben kapott tudósítást Horváth Alajos, árvai főorvostól, ki a Weisz János, árvai uradalmi mérnöktől megtalált vastömegből példányokat küldött a társulatnak megvizsgálás végett. A Term. tud. Társulat a kapott példányok szakszerű megvizsgálására egy bizottságot küldött ki Mikecz András, kir. kamarai titkár elnöklete alatt, mely bizottság egyik tagja Pecz Vilmos, ásványtani, másik tagja Dr. Boór Károly pedig chemiai szempontból vizsgálta meg a küldött példányokat. A vizsgálat eredménye az lett, hogy ki lőn mutatva, hogy ezen vas nem földi, hanem világtéri eredetű, mert a meteorvasakat jellemző alkatrész, a nikkelvas meg van benne. Ezen meteorvas tehát a kir. m. Term. tud. Társulat részéről volt először megvizsgálva s világtéri eredete konstatálva, jólehet a bécsi geológok sem késedelmeskedtek ezen lelet vizsgálatával, melynek eredményét Haidinger tette közzé.

Az árvai meteorvas példányait Árvamegye Szlanica nevű községének határán, a Magura-hegy tövében, az Árva víze által felhalmozott kavics és iszaprétegekben találták. Nevezetes, hogy mielőtt tudományos emberek észrevették volna, a szlanicai kovács, mint res nulliust^[11], már évektől fogva használta kitűnő patkók készítésére.

A szlaniczai meteorvas étetett felületén a Widmanstädten-féle rajzok nem mutatkoznak oly kitünően mint a lénartóin, de fodrozott vonalak ezen is észlelhetők. (...)

Co pisze Török:

1. meteoryty znajdowano w żwirach i mułach nagromadzonych przez rzekę Orawę (Árva);
2. meteoryty znajdowano w orawskiej wsi w hrabstwie Slanica u stóp masywu Magury Orawskiej (Magura-hegy);
3. znajdowane żelazo, jako rzecz niczyją^[11], używano przez lata do wyrobu podków (było kowalne);

Lokalizacja

Na początku lat 50. dwudziestego wieku wybudowano u zbiegu rzek Czarnej i Białej Orawy (słow. Čierna i Biela Orava) zaporę wodną. Powstałe Jezioro Orawskie zalało tereny, gdzie prawdopodobnie w XIX wieku znajdowano meteoryty.^[12] Wiele wsi, w tym wsie Slanica (pol. Słanica) i Osada, znalazło się pod wodą.

Slanica (pol. Słanica), Námestovo (pol. Namiestów), Osada. O znajdowaniu okazów w okolicy miejscowości Vavrečka (pol. Wawreczka) pisze Juraj Klam.

Część źródeł mówi o znajdowaniu meteorytów w okolicy "Osady Slanica". Być może chodzi o zatopioną wieś Osada nad brzegiem Czarnej Orawy, znajdującej się na odcinku rzeki dziś pod wodami Jeziora Orawskiego na jego wschodnim brzegu? Za Wikipedią: Wspomniane już wielkie powodzie nawiedzające te tereny na początku XIX wieku były wynikiem specyficznej budowy geologicznej dorzecza Orawy. Warstwy nieprzepuszczalnych łupków powodowały przyspieszony spływ wód opadowych do dolin powodując wielkie powodzie oraz przemieszczenia wielki mas ziemi. Być może nad brzegiem rzeki Czarna Orawa we wsi Osada w wyniku jednej z powodzi wezbrane wody rzeki wypłukały warstwy rzecznego żwiru odsłaniając zalegające tam bryły meteorytów?

Współcześnie poszukiwacze meteorytów, m.in. z Polski, wielokrotnie przeszukiwali okolice Jeziora Orawskiego. Jak na razie bezowocnie.

Mapy

Region Orawa (węg. Árva) na starej mapie - Námesztó, Oszada, Szlanicza i Vavrecska

Miejscowości Szlanicza (słow. Slanica) i Námesztó (słow. Námestovo) (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Magura (P51 S29 CHYZNE 300dpi).jpg Fragment arkusza P51 S29 mapy z 1934 r. (źródło: Arch. Map WIG)

Galerie

Meteoryt Magura ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Muzeum ma w swych zbiorach okazy (fragmenty) o masach: 500,45 g (cs), 145,70 g (sc), 1,54 g (fp).

Fragment o wadze 500,45 g

Meteoryt Magura w kolekcjach zagranicznych (źródło: Tuček 1981)

Okolice Jeziora Orawskiego i Franciszkowa huta (słow. Františkova huta) (materiały udostępnił: Art&Met)

Tablica informacyjna

Zdewastowany piec

Resztki murów

Opuszczone ruiny huty

"Kratery" w okolicach zbiornika Jezioro Orawskie (źródło: Juraj Klam; materiały udostępnił: Art&Met; niestety tylko tej jakości materiałami dysponujemy)

Odpowiedź Muzeum w Pradze na pismo Juraja Klama

Mapa na której Juraj Klam zaznaczył położenie hipotetycznych kraterów

Jeden z artykułów Juraja Klama w lokalnej prasie o meteorycie Magura

Bibliografia

• +Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of iron meteorites. Their history, distribution, composition and structure. 3 vol., University of California Press, Berkeley, 1975. ISBN 0520029348. O meteorycie Magura - plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +Haidinger W., (1844), Meteor-Eisen in Ungarn. Annalen der Physik, 61, Bd. 137, 1844, s. 675-676. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +Haidinger W., (1846), Graphit, pseudomorph nach Schwefelkes. Annalen der Physik, 67, Bd. 143, 1846, s. 437-439. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Kosiński Janusz W., (1996), Meteoryty Słowacji, Meteoryt, 4, 1996, s. 10–12. Plik PDF.

• Kosiński Janusz W., (1997), Meteoryty Słowacji – uzupełnienie, Meteoryt, 1, 1997, s. 9. Plik PDF.

• Pilski Andrzej S., (1999), Nieziemskie skarby. Poradnik poszukiwacza meteorytów, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. ISBN 83-7180-173-4.

• Török József, (1882a), A Magyar Birodalom meteoritjei (I. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (159), 1882, s. 433-442. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik PDF.

• Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  (tablice
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ).

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ o przetapianiu meteorytów w hucie w pobliżu Podbieli pisze Juraj Klam
3. ^ ^{a b} Haidinger (1844)
4. ^ na fakt znajdowania w okolicy wsi Slanica brył żelaza miały prawdopodobnie wpływ notowane w początkach XIX wieku w tym rejonie wielkie powodzie i związane z nimi przemieszczanie wielkich mas ziemi w korytach rzek
5. ^ hipotetyczne kratery w okolicach zbiornika "znalazł" lokalny badacz meteorytów Juraj Klam
6. ^ Emil Wilhelm Cohen - niemiecki badacz meteorytów; autora trzytomowego dzieła o meteorytach: Meteoritenkunde (Nauka o meteorytach)
7. ^ Pilski (1999)
8. ^ Haidinger (1846)
9. ^ cliftonit - pseudomorf grafitu (prawdopodobnie z diamentu) o słabej symetrii oktaedrytu; znajdowany tylko w meteorytach w kamacycie
10. ^ na podstawie materiałów Juraja Klama udostępnionych przez Art&Met
11. ^ ^{a b} łac. res nullius - rzecz niczyja, bezpańska
12. ^ dokonano wtedy również zmiany granicy polski-słowackiej, tak aby całe jezioro znalazło się po stronie słowackiej

Zobacz również

• meteoryt Lenarto
• Meteoryty imperium węgierskiego

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Magura
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Magura

• Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest) - Magyar Természettudományi Múzeum Budapest • Meteorites in the Carpatian Basin
• meteoryt Magura w kolekcjach polskich - katalog PTMet • Wadi & Jan Woreczko Collection
• Wikipedia - Jezioro Orawskie • Magura Orawska • Slanica
• Wikipedia (HU) - Magura (meteorit)
• Wikipedia (SK) - Františkova huta
• WebMineral.com - o minerałach: cohenite • schreibersite
• woreczko.pl - Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)