(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Jesenice
Z Wiki.Meteoritica.pl
m (→Zobacz również) |
|||
(Nie pokazano 2 wersji pomiędzy niniejszymi.) | |||
Linia 65: | Linia 65: | ||
* do badań na kosmogeniczne izotopy krótkożyciowe (''short-lived cosmogenic radionuclides'') użyto kilku fragmentów o wagach kilkudziesięciu gram; analiza radioizotopów kosmogenicznych była przeprowadzona w tym samym laboratorium, do którego skierowano próbki meteorytu [[Sołtmany]]. Badania przeprowadziło laboratorium Laboratori Nazionali del Gran Sasso we Włoszech<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Laboratori_Nazionali_del_Gran_Sasso LNGS, Laboratori Nazionali del Gran Sasso]</ref> na spektroskopie gamma HPGe (''high-purity germanium detector'')<ref>pomimo, że pierwsze próbki trafiły do detektora po 103 dniach od spadku, udało się zarejestrować wiele krótkożyciowych izotopów</ref>; analizy izotopów krótko-, średnio- i długożyciowych radionuklidów przeprowadzono również metodą neutronowej analizy aktywacyjnej (NAA, ''Neutron Activation Analysis''<ref>neutronowa analiza aktywacyjna – [http://en.wikipedia.org/wiki/Neutron_activation_analysis NAA, ''Neutron Activation Analysis'']</ref>) na próbkach o wagach kilkudziesięciu miligramów; | * do badań na kosmogeniczne izotopy krótkożyciowe (''short-lived cosmogenic radionuclides'') użyto kilku fragmentów o wagach kilkudziesięciu gram; analiza radioizotopów kosmogenicznych była przeprowadzona w tym samym laboratorium, do którego skierowano próbki meteorytu [[Sołtmany]]. Badania przeprowadziło laboratorium Laboratori Nazionali del Gran Sasso we Włoszech<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Laboratori_Nazionali_del_Gran_Sasso LNGS, Laboratori Nazionali del Gran Sasso]</ref> na spektroskopie gamma HPGe (''high-purity germanium detector'')<ref>pomimo, że pierwsze próbki trafiły do detektora po 103 dniach od spadku, udało się zarejestrować wiele krótkożyciowych izotopów</ref>; analizy izotopów krótko-, średnio- i długożyciowych radionuklidów przeprowadzono również metodą neutronowej analizy aktywacyjnej (NAA, ''Neutron Activation Analysis''<ref>neutronowa analiza aktywacyjna – [http://en.wikipedia.org/wiki/Neutron_activation_analysis NAA, ''Neutron Activation Analysis'']</ref>) na próbkach o wagach kilkudziesięciu miligramów; | ||
- | * analizę gazów szlachetnych (''noble gas abundances'') w meteorycie przeprowadzono na dwóch małych fragmentach o masach około 100 mg; wyznaczono w jej wyniku m.in. czas przebywania meteoroidu w przestrzeni kosmicznej tzw. CRE age (''cosmic-ray exposure age'')<ref>CRE age – [http:// | + | * analizę gazów szlachetnych (''noble gas abundances'') w meteorycie przeprowadzono na dwóch małych fragmentach o masach około 100 mg; wyznaczono w jej wyniku m.in. czas przebywania meteoroidu w przestrzeni kosmicznej tzw. CRE age (''cosmic-ray exposure age'')<ref>CRE age – [http://cmswork.nau.edu/CEFNS/Labs/Meteorite/About/Glossary-Cc/ cosmic-ray exposure age]</ref>; |
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
Linia 73: | Linia 73: | ||
{{GEFrame-begin}} | {{GEFrame-begin}} | ||
{{GEMap | {{GEMap | ||
- | | | + | | htmlFileMap = wiki-Jesenice.htm |
- | | | + | | kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Slovenia-MM.kml |
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Jesenice-fit.kml | | kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Jesenice-fit.kml | ||
| lat = 46.42 | | lat = 46.42 | ||
| lon = 14.05 | | lon = 14.05 | ||
| zoom = 12 | | zoom = 12 | ||
- | | type = | + | | type = terrain |
}} | }} | ||
{{GEIcon-PlaceOfFall}} | {{GEIcon-PlaceOfFall}} | ||
Linia 93: | Linia 93: | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
- | [[Image:Jesenice_map_(Atanackov_2010).jpg|thumb| | + | [[Image:Jesenice_map_(Atanackov_2010).jpg|thumb|{{GEFrame-dfltWidth}}px|left|Obliczony rejon spadku meteorytów (źródło: Atanackov 2010)]] |
Projekcja trajektorii bolidu na powierzchnię ziemi (linia niebieska) z zaznaczonymi dwoma punktami fragmentacji (eksplozji) meteoroidu (E1, E2). Półprzezroczysty żółty i zielony obszar wskazuje obliczony rejon spadku dla różnych modeli mas i kształtów fragmentów. Jasnożółty obszar oznacza miejsce większego prawdopodobieństwa spadku z pierwszej fragmentacji, niebieski dla fragmentów z drugiej fragmentacji. Zaznaczono również miejsca znalezienia okazów. | Projekcja trajektorii bolidu na powierzchnię ziemi (linia niebieska) z zaznaczonymi dwoma punktami fragmentacji (eksplozji) meteoroidu (E1, E2). Półprzezroczysty żółty i zielony obszar wskazuje obliczony rejon spadku dla różnych modeli mas i kształtów fragmentów. Jasnożółty obszar oznacza miejsce większego prawdopodobieństwa spadku z pierwszej fragmentacji, niebieski dla fragmentów z drugiej fragmentacji. Zaznaczono również miejsca znalezienia okazów. | ||
Linia 133: | Linia 133: | ||
== Zobacz również == | == Zobacz również == | ||
+ | * meteoryt [[Novo Mesto]] | ||
* wyniki badań meteorytu [[Sołtmany/Badania|Sołtmany]] | * wyniki badań meteorytu [[Sołtmany/Badania|Sołtmany]] | ||
Aktualna wersja na dzień 19:34, 6 lip 2020
„Bliźniak” meteorytu Sołtmany?
Jesenice → | |
Okaz nr 2 (fot. Marcin Cimała)
| |
Spadek | |
Lokalizacja | Słowenia |
Położenie[1] | 46°25'16.92"N, 14°03'07.80"E |
Data | 9 kwietnia 2009 r., 00:59:46 UT (czwartek) |
Uwagi | prawdopodobnie nie udało się odszukać wszystkich okazów[2] |
Charakterystyka | |
Typ | chondryt zwyczajny L6 |
Masa | 3,667 kg[3], największy fragment 996,8 g |
Liczba okazów | 3 okazy we fragmentach |
Cechy | stopień zszokowania S3, zwietrzenia W0/1[4] |
Meteoritical Bulletin Database |
Spadek meteorytów na Słowenii 9 kwietnia 2009 roku (czwartek) (chondryt zwyczajny L6).
Bolid, z którego spadł meteoryt Jesenice, został zarejestrowany przez kamery sieci European Fireball Network (EN) i otrzymał oznaczenie EN090409. Meteoroid wszedł w atmosferę pod kątem 59° i z małą prędkością, dlatego mimo małej masy początkowej do powierzchni Ziemi dotarło kilka fragmentów. Atanackov (2010) ocenia całkowitą masę spadłych okazów na 15-30 kg.
Bolid zapłonął na wysokości 88 km i po 6,6 s zgasł na wysokości ~18 km. Leciał pod kątem 58,8° do powierzchni Ziemi. Początkowa masa meteoroidu wynosiła około 170±80 kg, a wszedł on w atmosferę z małą prędkością 13,78 km/s, osiągając w maksimum jasność –15m (większą niż jasność Księżyca w pełni) (Spurný et al. 2010).
Szczegółowy opis obserwacji, wyniki analiz zapisów wideo i danych sejsmologicznych oraz opis znalezionych okazów w pracy Spurný et al. (2010). Tam też wyznaczona z modeli mapa lokalizacji i mas fragmentów.
Znaleziono dotychczas trzy okazy:
Znalezisko waga data znalezienia miejsce znalezienia znalazca nr 1 2,293 kg 17 maja
2009 r.46.42136°N,
14.05217°EJožef Pretnar, Bojana Krajnc nr 2 361 g 21 lipca
2009 r.46.41797°N,
14.05322°ERalph Sporn, Martin Neuhofer nr 3 956,4 g 27 sierpnia
2009 r.46.42456°N,
14.04369°EDanijel Repe
Znalezisko uwagi nr 1 wiele fragmentów[5]; największy 996,8 g (okaz nazwany przez znalazców BOJO); rozbity okaz wybił krater 25 cm średnicy i głęboki na 12 cm (Bischoff et al. 2011) nr 2 okaz całkowity; okaz leżał zagłębiony w ściółkę leśną nr 3 okaz całkowity; najbardziej zwietrzały
Wszystkie trzy okazy (fragmenty)[3] meteorytu znajdują się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Lublanie (Slovenian Museum of Natural History).
Być może, mając na uwadze bliskość dat (ten sam miesiąc) i identyczny typ L6, meteoroid z którego spadł meteoryt Jesenice pochodził z tego samego strumienia (stream) z którego spadł meteoryt Sołtmany? Oba meteoryty mają podobną średnią zawartość Fa i Fs (fajalit i ferrosilit) na poziomie odpowiednio 25mol% i 21mol%. W obu tych meteorytach stwierdzono małą liczbę chondr, są one niekompletne i słabo zarysowane. Meteoryt Jesenice nie jest zbrekcjowany, zaobserwowano mało żyłek szokowych (shock veins).
Metodologia badań
Publikacja Bischoff et al. (2011) w bardzo wyczerpujący sposób opisuje wyniki i metody badań tego meteorytu. Znajdują się tam szczegółowe zestawienia wyników analiz mineralogicznych (mean composition of main silicates, oxides and phosphates) i chemicznych (chemical compositions), zawartości izotopów gazów szlachetnych (noble gas abundances), radioizotopów kosmogenicznych (cosmogenic radionuclides).
Do poszczególnych badań zużyto następujące ilości cennego materiału[3]:
- skład mineralogiczny identyfikowano i analizowano na płytkach cienkich (thin slices, thin sections[6]); na nich też określono stopień szokowy (S, shock stage); badania prowadzono na mikroskopie optycznym (polarizing microscope) w świetle spolaryzowanym przechodzącym i odbitym oraz za pomocą mikroskopu skaningowego (scanning electron microscope);
- skład chemiczny (bulk chemistry) – zużyto mały fragment bez skorupy obtopieniowej o wadze około 1 g; skład chemiczny meteorytu Jesenice jest bardzo zbliżony do średniego składu chondrytów typu L[7];
- do badań na kosmogeniczne izotopy krótkożyciowe (short-lived cosmogenic radionuclides) użyto kilku fragmentów o wagach kilkudziesięciu gram; analiza radioizotopów kosmogenicznych była przeprowadzona w tym samym laboratorium, do którego skierowano próbki meteorytu Sołtmany. Badania przeprowadziło laboratorium Laboratori Nazionali del Gran Sasso we Włoszech[8] na spektroskopie gamma HPGe (high-purity germanium detector)[9]; analizy izotopów krótko-, średnio- i długożyciowych radionuklidów przeprowadzono również metodą neutronowej analizy aktywacyjnej (NAA, Neutron Activation Analysis[10]) na próbkach o wagach kilkudziesięciu miligramów;
- analizę gazów szlachetnych (noble gas abundances) w meteorycie przeprowadzono na dwóch małych fragmentach o masach około 100 mg; wyznaczono w jej wyniku m.in. czas przebywania meteoroidu w przestrzeni kosmicznej tzw. CRE age (cosmic-ray exposure age)[11];
Lokalizacja
miejsca spadku poszczególnych okazów (miejsce znalezienia największego okazu odpowiada pozycji z MetBull)
Przybliżona trajektoria bolidu
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Znaleziono dotychczas trzy okazy. Atanackov (2010) ocenia całkowitą masę spadłych okazów na 15-30 kg.
Meteoryt spadły w trudnym górzystym terenie, obszar spadku ma około 800 ha.
Projekcja trajektorii bolidu na powierzchnię ziemi (linia niebieska) z zaznaczonymi dwoma punktami fragmentacji (eksplozji) meteoroidu (E1, E2). Półprzezroczysty żółty i zielony obszar wskazuje obliczony rejon spadku dla różnych modeli mas i kształtów fragmentów. Jasnożółty obszar oznacza miejsce większego prawdopodobieństwa spadku z pierwszej fragmentacji, niebieski dla fragmentów z drugiej fragmentacji. Zaznaczono również miejsca znalezienia okazów.
Galerie
Okazy (fragmenty) meteorytu (Atanackov et al. 2010)
Jesenice (specimen 1a).jpg
Okaz nr 1 (jego największy fragment 996,8 g)[5] |
Jesenice (specimen 1b).jpg
Okaz nr 1 (drugi co do wielkości fragment 239,1 g)[5] |
Jesenice (specimen 2).jpg
Okaz nr 2 in situ |
Jesenice (specimen 3).jpg
Okaz nr 3 |
Jesenice (strewn field).jpg
Wyliczone z modelu pole spadku (Spurný et al. 2010) |
Bibliografia
- +Ambrožič Bojan, (2012), Mineralogija Meteorita Jesenic (Mineralogy of meteorite Jesenice), Praca dyplomowa, Ljubljana 2012. Plik PDF.
- +Atanackov Jure, Jeršek Miha, et al., (2010), Meteorit z Mežakle, Ministrstvo RS za kulturo, 2010, ss. 56, ISBN 978-961-91197-7-8.
- Bischoff Addi, Jersek Miha, Grau Thomas, Mirtic Breda, Ott Ulrich, et al., (2011), Jesenice – A new meteorite fall from Slovenia, Meteoritics & Planetary Science, vol. 46(6), 2011, s. 793-804. Plik doi; plik aDs.
- Borovička Jiří, Spurný Pavel, Brown Peter, (2015), Small Near-Earth Asteroids as a Source of Meteorites, arXiv.org, arXiv:1502.03307, 2015 (abstrakt).[12] Plik PDF; plik doi.
- +Lenart Alenka, Jeršek Miha, Mirti Breda, Šturm Sašo, (2010), Meteorite Jesenice: Mineral and chemical composition of the fusion crust of ordinary chondrite (Meteorit Jesenice: Mineralno-kemijska sestava žgalne skorje navadnega hondrita), Geologija, 53/2, Ljubljana 2010, s. 139-146. Plik PDF.
- Spurný Pavel, Borovička Jiří, Kac Javor, Kalenda Pavel, et al., (2010), Analysis of instrumental observations of the Jesenice meteorite fall on April 9, 2009, Meteoritics & Planetary Science, vol. 45(8), 2010, s. 1392-1407. Plik doi; plik aDs.
Przypisy
Zobacz również
- meteoryt Novo Mesto
- wyniki badań meteorytu Sołtmany
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Jesenice
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Jesenice
- Upper Sava Valley Museum – Gornjesavski Muzej Jesenice
- Muzeum Historii Naturalnej w Lublanie (Slovenian Museum of Natural History) – Prirodoslovni muzej Slovenije, Ljubljana
- Bojan Ambrožič – Meteorit Jesenice (Mežakelski meteorit) prvič predstavljen na Tiskovni konferenci ob odprtju razstave in izidu monografije Evolucija Zemlje in geološke značilnosti Slovenije ● Diplomiral iz meteorita Jesenice in s tem uradno postal diplomirani inženir geologije
- [meteorite-list]: fotografie okazów – meteorite casting ● foto-1 ● foto-2
- Rocks from Space Picture of the Day – April 9, 2010
- woreczko.pl – Sieci bolidowe (fireball network)
Mass media
- Slovenska tiskovna agencija (STA) – Astronomer and Slovenian Museum Clash over Meteorite Find
- vesolje.net – Javnosti predstavili meteorit, ki je aprila padel na Mežaklo
- zurnal24.si – Izza Marsa na Mežaklo ● Vesoljčka na ogled