O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 21:32, 16 cze 2022

Szukając skamieniałości

Pracownik naukowy Uniwersytetu Poznańskiego, geolog Józef Gołąb^[3] przebywał w 1929 roku na ćwiczeniach wojskowych na poligonie w Krządce. Na stosie kamieni, zebranych przez żołnierzy, którzy ćwiczyli rzucanie sfingowanymi granatami, zobaczył kawałek skamieniałego drewna. Zachęcony znaleziskiem wykonał kilka odkrywek w pobliskich żwirowiskach. Na głębokości 2–2,5 m znalazł okrągłą bryłę żelaza. Miała ona ślady skorupy obtopieniowej, była czarna, chropowata i ważyła 2–3 kg. Okaz przewieziono do Poznania i zbadano. Meteoryt przechowywano na Uniwersytecie Poznańskim. Niestety, w wyniku alianckich bombardowań w 1944 r. budynek uniwersytetu został zburzony, a kamień zaginął (mamy informację, że mały fragment tego meteorytu został sprzedany w 2012 roku przez Anne Black; patrz → Przerwany trop). Krządka to meteoryt żelazny, prawdopodobnie oktaedryt gruboziarnisty.

Meteoryty żelazne typu Iron

O meteorytach żelaznych typu Iron (Woźniak 2021):

Grupa Iron

W Meteoritical Bulletin Database wydzielono jeszcze grupę Iron. Znajdują się w niej tak egzotyczne meteoryt, jak te znalezione na Marsie (Aeolis Mons #, Aeolis Palus #, Gusev Crater #, Meridiani Planum #).^[4] Do tej grupy zaliczono również polskie artefakty z żelaza meteorytowego Wietrzno-Bobrka i Czestochowa Rakow I i II oraz zaginiony meteoryt Krzadka.

Dzisiaj wieś nazywa się Krzątka.

Przeglądając dostępne zdjęcia (sic!) płytek meteorytu Krzadka, widać na nich drobne figury Widmanstättena. Ich średnia grubość wynosi <2 mm, więc jest to raczej oktaedryt drobnoziarnisty (coarse octahedrites, Og) czyli, tak jak dla meteorytu Morasko!

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem, z ilustracją)

Pokrzywnicki (1964) 3. METEORYT KRZĄDKA W lipcu 1929 r. przebywał na ćwiczeniach wojskowych w okolicy wsi Krządka pod Majdanem ówczesny asystent Katedry Geologii Uniwersytetu Poznańskiego Józef Gołąb[3], obecny profesor i kierownik Katedry Hydrogeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Żołnierze w celu ćwiczenia się w rzucaniu granatami zbierali rozsiane po polach kamienie i ustawiali je w stosy, aby później rzucając nimi markować rzuty granatów. Przeglądając jeden z takich stosów J. Gołąb znalazł kawałek skamieniałego drzewa. Zachęcony tym znaleziskiem wykonał parę odkrywek w istniejących żwirowiskach celem ewentualnego znalezienia i zebrania większej liczby skamieniałych okazów. Gdy znajdował się w jednym z wykopów, na głębokości 2-2,5 m od powierzchni ziemi, zauważył w ścianie odkrywki pośród otoczaków jakąś ciemnomatową, okrągławą bryłę żelazną. Po wydobyciu jej stwierdził, że miała kształt krótkiego stożka, ze wszystkich stron gładko obtopionego oprócz podstawy, która była jakby chropowata. Okaz pokrywała czarna, w niektórych miejscach lśniąca otoczka. Meteoryt tkwił w osadzie żwirowym swym ostrym końcem przypuszczalnie w kierunku zachodnim. Wymiary jego wynosiły nie mniej niż 8 × 7 cm, zaś waga 2-3 kg. Pokłady, w których został znaleziony, były to żwiry mieszane z okresu zlodowacenia prawdopodobnie krakowskiego. Miejsce znalezienia znajdowało się około 1,5 km na południe od wsi Krządka, leżącej o 7,5 km na NW od miejscowości Majdan, a około 18 km od miejscowości Kolbuszowa w dzisiejszy województwie rzeszowskim. Przybliżone współrzędne miejsca znalezienia wynosiły: φ = 50°22' – λ = 21°44'. Meteoryt spadł przypuszczalnie podczas wspomnianego zlodowacenia, transfer był bowiem niedaleki. Fig. 1 Meteoryt Krządka (według rysunku prof. J. Gołąba). ×0,5 (Krządka Meteorite (after design by Prof. J. Gołąb). ×0.5) Okaz został przywieziony do Poznania i tam zbadany. Jako cechę szczególną wykazywał na jednym z boków dwie równoległe, niegłębokie, parucentymetrowe rysy. Po oszlifowaniu około 2,5 cm2 odcinka, na tarczy metalowej przy użyciu karborundu, wykazywał nawet bez trawienia i bez użycia mikroskopu grubą strukturę bryłowatą. Prof. J. Gołąb, którego uprzejmości zawdzięczam podane informacje, skłonny jest uważać, że była to struktura Widmanstättena[5] o szerokości belek kamacytu mniej więcej 2,5-3 mm. Byłby to w takim razie bardzo grubostrukturalny oktaedryt typu (Ogg)[2], wypadki bowiem ujawnienia się struktury Widmanstättena nawet bez trawienia – znane są w literaturze (Krinov 1955)[6]. Okaz meteorytu Krządka przechowywany był do wybuchu II wojny światowej w zbiorach Zakładu Geologii i Paleontologii Uniwersytetu Poznańskiego na ul. Grunwaldzkiej, zniszczonego przez bomby lotnictwa angielskiego w 1944 r. Oglądali go nieżyjący już prof. geologii K. Wójcik, następnie dzisiejszy profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego dr Antoni Gaweł[7] i ówczesny student, a dzisiejszy dyrektor Instytutu Zoologicznego PAN, Oddział w Poznaniu, docent dr Aleksander Wróblewski, którego opis okazu zgadza się z opisem prof. J. Gołąba. Niemcy, wkrótce po zawaleniu się budynku Zakładu Geologii rozkopali gruzowisko. Czy wśród wydobytych przedmiotów znajdował się okaz z Krządki, stwierdzić się nie udało. Nie znaleziono go również w żadnym ze zbiorów w Polsce. Jeśli nie został on zabrany przez Niemców należy go uznać za stracony. Być może, że w okolicy miejsca znalezienia meteorytu można by znaleźć jeszcze inne odłamy meteorytu. O spadku jeszcze co najmniej jednej bryły mogą świadczyć zaobserwowane na jednej z powierzchni meteorytu rysy (fig. 1), które mogły powstać przy otarciu się naszego okazu o przelatujący obok jakiś inny odłam (por. Pokrzywnicki – Urania, nr 1, 1957. s. 16-17[8]; Acta Geoph. Polon., Vol. VI, No. 1, 1958, s. 84-85[9]).

Przerwany trop

Meteoryt zgłosił do Meteoritical Bulletin Pokrzywnicki i jedyne informacje o tym meteorycie pochodzą od niego. Meteoryt Krzadka uważa się za zaginiony. Jak pisze Pokrzywnicki (1964):

Pokrzywnicki (1964) (…) Okaz meteorytu Krządka przechowywany był do wybuchu II wojny światowej w zbiorach Zakładu Geologii i Paleontologii Uniwersytetu Poznańskiego na ul. Grunwaldzkiej, zniszczonego przez bomby lotnictwa angielskiego w 1944 r. (…) Niemcy, wkrótce po zawaleniu się budynku Zakładu Geologii rozkopali gruzowisko. Czy wśród wydobytych przedmiotów znajdował się okaz z Krządki, stwierdzić się nie udało. Nie znaleziono go również w żadnym ze zbiorów w Polsce. Jeśli nie został on zabrany przez Niemców należy go uznać za stracony.

Nie udało się również ustalić, czy po wojnie prowadzono w okolicach Krzątki poszukiwania innych odłamów tego meteorytu, ani tym bardziej czy cokolwiek znaleziono?

Fragment meteorytu Krzadka o wadze 0,289 g (fot. Anne Black)

Meteoryt zaginął! Taka wersja obowiązywała dotychczas. Do dnia, gdy na stronach Anne Black^[10] (portal Impactika.com) na początku grudnia 2012 roku pojawiła się oferta sprzedaży okazów ze starej kolekcji. Anne Black często pośredniczy w sprzedaży meteorytów, tym razem oferowała wiele okazów rzadkich, starych i „z historią” (wyróżnienia w tekście pochodzą od Redakcji):

I am delighted to have acquired this collection from a person who has been collecting for over 20 years, who built up connections and relationships in the Meteorite World over the years and was able to acquire some extremely rare pieces, and they are even more rare now; ever heard of Bald Eagle, Bohumilitz, El Qoseir or Krzadka. And this is just to name a few.^[11]

Oferta rzeczywiście atrakcyjna dla kolekcjonera. Ale co zwróciło naszą uwagę? Wśród wymienionych meteorytów pojawiła się nazwa Krzadka! Zapachniało sensacją. Czy oferowany fragment pochodził z zaginionego okazu? Czy może z okazu znalezionego później? Może jednak w zbiorach niemieckich zachował się zaginiony okaz z Poznania?

Zapytaliśmy kustosza kolekcji berlińskiej Ansgara Greshake, czy w zbiorach Museum für Naturkunde w Berlinie znajduje się meteoryt Krzadka? W odpowiedzi otrzymaliśmy informację, „że nie, że meteoryt zaginął podczas wojny” – czyli to co ustalił Pokrzywnicki. Napisaliśmy również do Anne Black. Niestety okazało się, że fragment meteorytu o nazwie Krzadka został już sprzedany. Nie udało nam się niestety uzyskać informacji kto był pierwotnym właścicielem sprzedawanej kolekcji, ani kto nabył ten wyjątkowo „cenny” fragment. Nie można zatem ustalić, skąd do oferowanej przez Anne Black kolekcji trafił fragment? Jakie było jego pochodzenie? Ślad się urwał.

Szkoda. Czy tajemnica handlowa wzięła górę, czy też pochodzenie tego fragmentu nie było do końca dobrze udokumentowane? Nie wiemy.
Meteoryt Krzadka zaginął po raz drugi.

…ale historia płata figle i toczy się dalej – dalsze szczegóły wkrótce…

Lokalizacja

Obecnie wieś nazywa się Krzątka. Miejsce znalezienia znajdowało się około 1,5 km na południe od wsi Krzątka.^[12]

Według portalu infonowadeba.pl: „Rozmawiając ze starszymi ludźmi na ten temat, w relacjach występuje trop, że: «kiedyś coś tam znaleźli w żwirowni między Krzątką a Pietropolami». Mogłoby to być prawdopodobne, gdyż za stadionem w Krzątce przy drodze na Pietropole znajduje się nieczynna żwirownia w odległości ok 1,5 km od centrum wsi.”

Mapy

Krządka. Fragment arkusza 173C Rzeszow mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)

Krzątka. Fragment arkusza P47 S34 mapy z 1938 r. (źródło: Archiwum Map WIG)

Krzątka. Fragment arkuszy P47 S33F/S34D map z 1938-44 r. (źródło: Archiwum Map WIG)

Bibliografia

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Кринов Евгений Л. (Krinov Yevgeny L.), (1955), Основы метеоритики, Гостехиздат, 1955, ss. 391.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1957), Meteoryt z Krządki, Urania, 1, 1957, s. 16-17. Plik DjvU.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1958), The Krządka meteorite, Acta Geophys. Polon., vol. VI, nr 1, 1958, s. 84-85. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 19-20).^[13][14] Plik PDF.

• Woreczko Jan, (2013), Doniesienia z Wiki. Szukając skamieniałości, Meteoryt, 1, 2013, s. 18. Plik PDF; plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).^[15] Plik ASMP; Książka abstraktów.

Przypisy

Zobacz również

• meteoryt Oborniki

• Indeks nazwisk

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Krzadka
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Krzadka

• Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde, Institut für Mineralogie und Petrographie, Humboldt-Universität zu Berlin; Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.) – Museum für Naturkunde Berlin  ●  Meteorites  ●  [katalogi → Rose (1864); Klein (catalogues); Hoppe (1975); Schulze (1996)]
• Impactika.com – Old, Historical, Named Meteorites, Meteorites with a History!
• Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Krządka

• woreczko.pl – Figury, struktury Widmanstättena (Widmanstätten pattern)

• Wikipedia – wieś Krzątka
• Wikipedia – Józef Gołąb

• Portal infonowadeba.pl – Meteoryt Krządka