O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 21:46, 25 sie 2024

Rumuński „Pułtusk”

Mocs →
Największy okaz meteorytu Mocs[1] i meteoryt Pleşcoi[2]; zbiory muzeum w Cluj-Napoca (fot. Dan Uza)
Spadek
Lokalizacja	Cluj[3], Rumunia
Położenie[4]	46°48'N, 24°02'E
Data	3 lutego 1882 roku, 16:00 (piątek)
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny L5-6[5]
Masa	300 kg, największy okaz 35,7 kg[1]
Liczba okazów	~3000 okazów, deszcz meteorytów
Cechy	stopień szokowy S3-5[6]
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Bare, Gjilatelke, Gyulateke, Gyulatelke, Keszu, Klausemburg, Klausenburg[3], Kyolos, Marokháza, Mociu, Modok, Olah Gyéres, Palatka, Vajda-Kamaras, Visa; w MetBase: Marokhaza, Moci; po rumuńsku: Mociu; po węgiersku: Mócsi

Spadek deszczu meteorytów 3 lutego 1882 roku (piątek) w okolicy miejscowości Mociu (dawniej Mocs) w Rumunii (chondryt zwyczajny L5-6^[5], TKW 300 kg).

Jasną kulę ognia zaobserwowano początkowo powyżej krainy Hont vármegye na północ od Budapesztu. Zmierzała ona w kierunku południowo-wschodnim nad Transylwanię. Spadkowi meteorytów towarzyszyły trzy silne detonacje i dźwięki podobne do grzechotania i bzyczenia. Na północny-zachód od rumuńskiego miasta Mocs (obecnie Mociu) i w samym mieście spadł deszcz meteorytów. Na silnie wydłużonym obszarze (elipsie spadku) rozciągającym się z NW na SE o powierzchni około 60 km² zebrano po spadku około 3000 okazów meteorytów. Największy znaleziono w Mocs i ważył 35,7 kg^[1]. Rozkład wielkości okazów odpowiada prostemu modelowi fragmentacji i dystrybucji mas. Opis okoliczności spadku, wagi i cechy znalezionych okazów oraz ich ilość i lokalizację opisał Koch w swoich artykułach (Koch 1882, 188b, 1882c, 1883).

Był to jeden z najliczniejszych deszczy meteorytów w Europie. Wielkość obszaru spadku meteorytów Mocs jest porównywalna z elipsą spadku meteorytu Pułtusk.

Brak informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.

Ciekawostka: W 2018 roku gmina Mociu zmieniła swój herb, znajduje się na nim m.in. stylizowany meteoryt na granatowym tle, co nawiązuje do spadku deszczu meteorytów w 1882 roku w okolicy wsi Mocs.

Kolekcje

Okazy i fragmenty meteorytu Mocs w największych kolekcjach:

Zbiór	waga okazów (Koblitz MetBase)	uwagi
Vienna, Naturhist. Mus.	118 kg	około 1600 okazów[7]
Cluj, Min. Mus. Univ.[8]	37,0 kg	w tym okaz ~35,7 kg[1]
Budapest, Nat. Mus.	16,1 kg[9]
London, Nat. Hist. Mus.	14,8 kg
Washington, Natl. Mus. Nat. Hist.	7 kg	wg katalogu online muzeum największe fragmenty: 735, 681,4, 291,8, 182,15, 159,1 g; na stronie znajdują się również zdjęcia płytki cienkiej (thin section)
Budapest, Eötvös Lorand Univ.	6448 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist.	6066 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat.	3,33 kg
(…)
Moscow, Acad. Sci.	1466 g	m.in. fragment 1031 g i orientowany okaz 245,2 g (Явнель 1986)
Prague, Nat. Mus.	616 g
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.[10]	212 g	213,37 cs (Pilski 2001; w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie)
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India	113 g	112,69 g (Sen Gupta et al. 1982)
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.	22 g	21,5 g (hs) (Pilski 2001)

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

Znany handlarz meteorytów F. Krantz^[11] miał w swojej ofercie wiele okazów tego meteorytu. Na przykład okazy z dobrze zachowaną skorupą (schön umrindet) o masach 89,0, 80,5, 22,2 i 20,8 g oferował w cenach, odpowiednio: 35, 32, 9 i 8 ℳ (Mark)!^[12]

Lokalizacja

Obecnie rumuńska miejscowość Mocs nazywa się Mociu.

Bolid leciał od północnego zachodu na południowy wschód.

Mapa rejonu spadku meteorytu Mocs (źródło: Koch 1882)

Spadło (zebrano) około 3000 okazów na obszarze o eliptycznym kształcie, rozmiarze ~4×15 km (3×20 km wg Koch 1883) i powierzchni około 60 km².

Wielkość zbieranych kamieni rosła od strony NW obszaru w kierunku SE. Najmniejsze okazy znaleziono w okolicach Gyulatelka (obecnie Coasta), Visa (Vişea) i Marokháza (Tăuşeni); średnie: Baré (Bărăi), Vajda Kamarás (Vaida-Cămăraş) i Palatka (Pălatca); największe: Oláh Gyéres (Ghirişu Român), Keszü (Chesău) i Mocs (obecnie Mociu). Natomiast największy okaz o wadze około 35,7 kg^[1] spadł w samym Mocs (Koch 1882, 1882b, 1882c, 1883).

Największe okazy (Koch 1883):

Lokalizacja	waga [kg]
Mocs Oláh Gyéres-Mocs Oláh Gyéres Palatka Keszü Vajda Kamarás Keszü-Palatka	35,7 8,5 8,37, 6,06, 5,6 8,15 4,6 3,194, 2,15 2,7, 2,13

Rozkład okazów (Koch 1882c; w wykazie 911 okazów o łącznej wadze 174,115 kg):

Rejon	liczba okazów	sumaryczna waga [kg]
Gyulatelka–Visa–Marokháza Baré–V.-Kamarás–Palatka Oláh Gyéres–Keszü–Mocs Mocs	600 300 10 1	24,0 70,0 44,0 35,7

Wykaz znalezionych okazów (Koch 1882b)

Wykaz, gdzie trafiły znalezione okazy (Koch 1883)

Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku, ale szukać chyba warto.

Mapy

Mapa rejonu spadku meteorytu Mocs (źródło: Koch 1882b)

Mapa terenu spadku. Miejscowości: Mócs, Baré, Bogács, Bonczhida, Gyulatelke, Keszü, Marokháza, Oláh Gyéres, Palatka, Vajda Kamarás, Visa. Mapa II. vojenské mapování - Františkovo (1836-1852; skala 1:28800) (źródło: Mapire)

Okolice miejscowości Mocs (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Mocs/Galerie

Okazy meteorytu Mocs w światowych kolekcjach

Zbiory Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie. Masa główna chondrytu zwyczajnego H5 Gross-Divina. Po lewej stronie dwa okazy meteorytu Mocs (8,465 i 2,235 kg), w prawym dolnym rogu meteoryt Ofehértó (fot. Wadi & Jan Woreczko)	Okaz meteorytu Mocs (213,37 g) ze zbiorów Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (fot. Szymon Kozłowski)	Okaz meteorytu Mocs (112,69 g, najdłuższy rozmiar 5 cm) z kolekcji Geological Survey of India, Calcutta; dobrze widoczne charakterystyczne delikatne spękania skorupy (ang. contraction cracks)
Orientowany 245,2 g okaz w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Jan Woreczko)	Okaz meteorytu ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)	Okaz meteorytu Mocs ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. © NHM, Ludovic Ferrière, za zgodą); czarna skorupa obtopieniowa i lekko zwietrzałe wnętrze okazu (Brandstätter 2013)
Fragment meteorytu Mocs (241,9 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)	Brandstätter (2011): „Fot. 9. Gablota z otwartymi szufladami ukazującymi część kolekcji okazów Mocs. W sumie wiedeński zbiór zawiera ponad 1500 pojedynczych kamieni o wielkości od kilku kilogramów do około grama”	Niezwykły okaz (9 g) z metalową żyłą biegnącą poprzez skorupę obtopieniową. Okazowi towarzyszą trzy etykiety. Większa żółta to stara etykieta z Uniwersytetu Masaryka, która pasuje do papierowej etykietki przymocowanej do kamienia. Druga etykieta z nazistowskim stemplem to wyprodukowana w Niemczech etykieta z Uniwersytetu Masaryka w czasie II wojny światowej. Mniejsza kaligrafowana etykieta jest nieznana, ale prawdopodobnie z końca XIX wieku (kolekcja: Jarkko Kettunen)

Połówka okazu (90,60 g) meteorytu w kolekcji Matteo Nahabed Chinellato (za zgodą; okaz pochodzi z kolekcji Natural History Museum of Milan (Museo Civico di Storia Naturale di Milano))

Okazy meteorytu Mocs (źródło: Tschermak 1882)

Plansza I

Plansza II

Opis plansz

Więcej → Mocs/Galerie

Bibliografia

• +Bedelean Ioan, Ghergari Lucreaţia, Mârza I., Moţiu A., Mureşan I., Târlea Iulia, (1979), The catalogue of the meteoritic matters collection from the Mineralogical Museum of the University Cluj-Napoca, Studia Universitatis Babeș-Bolyai Seria geologia-geographia, XXIV(2), 1979, s. 3-23.

• Bielz Eduard Albert, (1882), Der Meteorsteinfall von Mocs, in der Mezöség Siebenbürgens, Verhandlungen und Mitteilungen des Siebenbürgischen Vereins für Naturwissenschaften zu Hermannstadt, 32, 1882, s. 126-147. Plik PDF; plik DjVu.

• Brandstätter Franz, (2011), Zbiór meteorytów Naturhistorisches Museum w Wiedniu, Meteoryt, 3, 2011, s. 16-21.^[13] Plik PDF.

• Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272, (s. 74-75, 104, 206-207, 211).^[14] ISBN 978-3901753435.

• +Brassói Fuchs Herman, (1980), Százéves a mócsi meteorit, Földtani tudománytörténeti évkönyv a Magyarhoni Földtani Társulat Tudománytörténeti Szakcsoportjának időszakos kiadványa, 9, 1980, s. 263-272. Plik PDF.

• Brezina Aristides, (1894), Die Gestaltung der Meteoriten (Vortrag, gehalten den 17. Januar 1894) (Mit 32 Abbildungen im Texte), Schriften des Vereins zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnisse, 34, 1894, s. 251-274, (s. 258-261) (ilustracje).^[15] Plik PDF.

• Döll Eduard, (1882), Die Meteorsteine von Mócs. Bemerkungen über die rundlichen Vertiefungen, die Gestalt und Rotation der Meteoriten und eine Fallzone derselben (Mit 4 Lichtdruck-Tafeln (Nr. V-VIII.), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 32, 1882, s. 421-434 (ilustracje).^[16] Plik DjVu.

• Döll Eduard, (1882), Ueber die Form und Oberfläche der Meteorsteine von Mocs und eine merkwürdige Fallzone, in welche dieser Fall gehört, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1882, nr 9, s. 159-160. Plik DjVu; plik PDF.

• Döll Eduard, (1883), Der Meteorsteinfall von Mocs in Siebenbürgen, Monatsblätter des Wissenschaftlichen Club in Wien, 1883, s. 52-54. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Döll Eduard, (1888), Zwei neue Kriterien für die Orientirung der Meteoriten (Mit vier Lichtdrucktafeln (Nr. VI-IX), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 37 (1887), 1888, s. 193-206 (ilustracje).^[17] Plik DjVu.

• Goldschmidt Victor Moritz, (1895), Ueber Wustensteine und Meteoriten (Hierzu Taf. III u. IV.), Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 14, 1895, s. 131-142 (ilustracje).^[18][19] Plik iDjVu.

• Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000, (s. 336). ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

• Hauer Franz Ritter von, (1882), Meteorsteinfall bei Klausenburg, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1882, s. 77-78. Plik PDF.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Koch Antal, (1882), Bericht über den am 3. Februar d. J. stattgefundenen Meteorsteinfall von Mocs in Siebenbürgen, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 85, Abt. 1, 1882, s. 116-132.^[20] Plik DjVu.

• Koch Antal, (1882b), Jelentés az 1882. febr. 3-iki mócsi meteorkőhullásról, Orvos-Természettudományi Értesítő II. Természettudományi Szak, 7, 1882, s. 89-104.^[21] Plik PDF.

• Koch Antal, (1882c), Pótjelentés a folyó év febr. 3-ki mócsi meteorkő-hullásról, Orvos-Természettudományi Értesítő II. Természettudományi Szak, 7, 1882, s. 137-146. Plik PDF.

• Koch Antal, (1882d), Mittheilung über den am 3. Februar 1882 bei Mócs unweit Klausenburg stattgefundenen Meteoritenfall, Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe, 19, nr VI, 1882, s. 52-53. Plik DjVu.

• +Koch Ferenc^[22], (1882), Chemische Zusammensetzung des bei Mocs am 3. February 1882, gefallenen Meteorsteines, Mathematische und naturwissenschaftliche Berichte aus Ungarn, 1, 1882, s. 345-346.

• Koch Antal, (1883), Ergänzender Bericht über den Meteoritenfall bei Mocs in Siebenburgen am 3. Februar 1882, Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 5, 1883, s. 234-244.^[23] Plik iDjVu.

• +Lüttge-Pop Dana, Răzvan Andrei A., Har Nicolae, (2013), Historical Romanian meteorites: emendations of official catalogue records, Studia UBB Geologia, 58(2), 2013, s. 41-45, (s. 42).^[24] Plik doi.

• Łaptaś Andrzej, Ćwiżewicz Małgorzata, (1998), Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego w Krakowie, Muzeum Geologiczne ING PAN, Kraków 1998, ss. 34, (s. 20). ISBN 83-909970-1-0.

• Niessl Gustav von, (1884), Über die astronomischen Verhältnisse bei dem Meteoritenfalle von Mócs in Siebenbürgen am 3. Februar 1882, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 89, Abt. 2, 1884, s. 283-293. Plik PDF.

• Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.^[25]

• Tokody László, Dudichné Vendl Mária, (1951), Magyarország meteoritgyűjteményei (Meteorite collections in Hungary), Akadémiai Kiadó, Budapest 1951, ss. 102. Plik GIF.

• Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.

• Tschermak Gustav, (1882), Über die Meteoriten von Mocs (Mit 2 Tafeln.), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 85, 1882, s. 195-209.^[26] Plik DjVu.

Przypisy

Zobacz również

• Mocs/Galerie
• Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Babeș-Bolyai w Cluj-Napoca
• herb gminy Mociu
• Meteoryty imperium węgierskiego

• meteoryt Siewierz
• meteoryt Sopot

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Mocs
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Mocs

• Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien  ●  Die Meteoritensammlung  ●  Mineralogy & Petrography  ●  [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
• Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Babeș-Bolyai w Cluj-Napoca, Rumunia (Museum of Mineralogy, Babeș-Bolyai University, Cluj-Napoca; Cluj, Min. Mus. Univ.) – Muzeul de Mineralogie Universitatea Babeș-Bolyai din Cluj  ●  Colectia de meteoriti  ●  fotogaleria: Dan Uza  ●  [katalogi → Koch (1885); Bedelean (1979)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest; Budapest, Nat. Mus.) – Magyar Természettudományi Múzeum Budapest  ●  Katalog Tokody (1951)  ●  Meteorites in the Carpatian Basin (english); Kárpát-medencei meteoritok (hungarian)  ●  [katalog → Ravasz (1969)]
• Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry of Russian Academу of Sciences (The Laboratory of Meteoritics; Moscow, Vernadsky Inst. Geochem.) – Институт геохимии и аналитической химии им. В.И. Вернадского Российской академии наук (Лаборатория метеоритики), ГЕОХИ РАН  ●  Mocs  ●  [katalog → Явнель (1986)]
• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum; Prague, Nat. Mus.) – Národí Muzeum Praha  ●  Sbírka meteoritů a Sbírka přírodních skel - tektitů  ●  Muzeum 3000: Rok od pádu čeljabinského meteoritu. Spadlo něco u nás?  ●  CES on-line: Sbírka meteoritů  ●  [katalog → Tuček (1981)]

• Meteoryt Mocs w kolekcjach polskich – katalog PTMet  ●  Wadi & Jan Woreczko Collection

• woreczko.pl – Elipsa rozrzutu (Strewn field, strewnfield, distribution ellipse)  ●  Skorupa obtopieniowa (Fusion crust, fusion rind)  ●  Stopień szokowy S, poziom zszokowania (Shock stage)

• Wikipedia (HU) – Mócsi meteorit

• Portal Meteorite Picture of the Day – Mocs

• cluj.com – Muzeul de Mineralogie Cluj  ●  Descopera Clujul: SINGURA COLECTIE DE METEORITI DIN ROMANIA